InfoHub Logo

Qaırattyń týǵan aýylyna oralǵanyna búgin úshinshi kún. Eki jyldaı ýaqyt júzdespegen aǵaıyn-týystaryn kórip, taı-qulyndaı tebisip tel ósken jora-joldastarymen qaıta qaýyshyp, máre-sáre kúı keship, saǵynǵan júrek saıabyr taýyp, qulazyǵan kóńil jaılana bastaǵan-dy.

Búginde áskerdegi ádeti boıynsha erte turyp, kúni boıy aýla ishindegi usaq-túıek jumystardy ermek etken ol aqsham áletinde jýynyp-shaıynyp, qalyńdyǵyna urynshylap baratyn kúıeý jigitshe taranyp-sıpanyp, jınala bastady. Onyń osynaý qımyl-áreketin baıqap qalǵan sheshesi:

— Apaq-sapaqta qaıda jınaldyń, qulynym? — dedi janyna jaqyndap kelip.

— Klýbta bı bolady eken!..

— Bıińdi qoıa tur, botam! Keshke tórt kózimiz túgel otyrǵanda keýdeńdegi orden, medaldaryńdy qalaı alǵanyńdy aıtyp ber. Tipti, kelgenińnen beri kisi kútemin dep júrip, meıirimimiz qanyp shúıirkelese de almadyq qoı. Saǵynyshymyz da áli basyla qoıǵan joq.

— Tý, apa, erteń de kún bar emes pe?!

— Jaraıdy, qulynym. Bara ǵoı. Meniki jáı-ásheıin aıta salǵan sóz ǵoı. Qaıda júrseń de aman júrshi, áıteýir, — dedi ulynyń kóńilin qımaǵan Ǵazıza shesheı.

— Dúnıede anadan artyq jan bar ma?! — dep ándete jónelgen Qaırat erkeleı kelip, sheshesiniń betinen súıdi. Anasy da meıirlene mańdaıynan ıiskedi:

— Ákeń bireýdiń jalǵyzy edi, sen de ákeńnen qalǵan jalǵyz tuıaqsyń. Jer betinde qaraıyp, aman júrshi, áıteýir!.. — dep ıegi kemseńdeı bastap edi, oıyna kelgenin irikpeı aıtyp salatyn tikminezdeý balasy:

— Qoıyńyzshy, qaıdaǵy joq jaman yrymdy bastamaı, — dep tıyp tastady da, ándetken kúıi syrt kıimderin kıinip, dalaǵa shyqty. Sońynan ere shyqqan Ǵazıza shesheı bir sátke ulynyń symbatty túr-tulǵasyna qarap turdy da:

— Táýbe, qudaı. Bergenińe shúkir, — dedi kúbirleı sóılep.

Mamyr aıynyń maqpaldaı ásem keshi. Ymyrt úıirilip, kóz baılana bastaǵan shaq. Kóshe kóńildi. Ol baıaý adymdaǵan kúıi klýbqa qaraı bet aldy. Mańaıdaǵy úılerge, qasynan janaı ótip bara jatqan jandarǵa kóz qyryn salyp qoıady. Aýyldyń qaq ortasyndaǵy buzylǵan eski toqal tamnyń janynan óte bergende ar jaq betten aıqaı-shý estildi. Ol júrisin jyldamdatyp solaı qaraı buryldy. Kenet, oń jaq buryshtaǵy dóńgelek tasqa jaıylǵan gazettiń ústindegi qara nannyń qaldyqtary men bir-birimen shekisip shetinegen uzyn óńesh shólmekterdi kózi shaldy. Istiń mánisin aıtpaı túsingen Qaırat shapshań qımyldap, úsheýdiń tepkisine túsken jalǵyzdy ajyratyp aldy. Qıaq murtty, qapsaǵaı deneli, qarasur jigit arashashysyn tanydy bilem, súıretilip ornynan kóterildi. Qaırat ony qoltyǵynan demep, jol boıyndaǵy sý shúmekke ákeldi. Jýyndyryp, kıimin tazalasyp, sál-pál esin jıdyrǵan soń: «úıińe jetkizip salaıyn» dep edi, ol qarsylyq bildirip, klýbqa baratynyn aıtty.

— Já, onda jolymyz bir eken, birge júreıik. — Ol únsiz sońynan erdi.

Bular kelgende bıdiń naǵyz qyzǵan shaǵy eken. Qaırat birden topqa qosylmaı joǵary jaqtaǵy bos oryndardyń birine jaıǵasyp, áýeli syrttaı baqylaı turýdy jón kórdi. Alaburtqan kóńili jaı taýyp, mýzyka áýenine elitip otyrǵan Qaırattyń top ortasynda kıiktiń laǵyndaı oınaqtap júrgen aqquba qyzǵa kózi tústi. Onyń nurly júzi birtúrli janyna jyly sezim uıalatyp, qıalynda júrgen «beıtanys» beıneni elestetkendeı boldy. Kóz almaı qaraı bergisi, qadala bergisi keledi. Álden ýaqytta mýzyka úni sál saıabyrsyp, zal ishi abyr-sabyrǵa kóshkende ǵana Qaırat «qıal áleminen» otyrǵan ornyna qaıtyp oralǵandaı kúı keshti. «Joq, bulaı syrttan suqtanyp otyra berýge bolmas!» — Ol váls áýeni bastalysymen boıyna bar batyldyǵyn jıyp, kermaraldaı kerilgen sulý boıjetkenge qaraı júrdi.

— Qaryndas, sizdi bıge shaqyrýǵa bolar ma eken?

— Nege bolmasyn! — Qyz qolyn soza taqaı bergen jigit qushaǵyna enip júre berdi.

Ásem áýen qoltyqtaryna qanat bitirgendeı eki jas jeńil qozǵalyp, qalyqtaı terbeledi. Olar osy kúıimen tek keń zaldy bir aınalyp shyqqan soń ǵana tildesken edi:

— Qaryndas, tanysyp qoıalyq. Meniń atym — Qaırat.

— Shynymen tanymaı qaldyńyz ba, aǵaı? — dedi qyz nazdana.

— Keshirińiz, qaryndas...

— Ózińizben birge oqyǵan Dáneshtiń sińlisimin ǵoı.

— A-aa... Álıasyń ba? Kip-kishkentaı qyz ediń...

— Kishkentaı qyz óspeýshi me edi?!

Betiniń ushy qyzaryp ketken Qaırat ańdamaı sóılegenin sezip, odan ary til qatýdyń retin tappady. Tek bı aıaqtalyp, qyz qaıtýǵa yńǵaılana bergen kezde:

— Sizdi shyǵaryp salaıyn — dedi ımene til qatyp.

— Qarsy emespin. — Qyzdyń kózi kúlim qaqty.

Maýjyraǵan meńireý tún. Aı dóńgelek júzin nurǵa malyp, kúmis sáýlesin jer-dúnıege meıirlene tógip tur. Altyn túımelerge uqsaǵan aspandaǵy juldyzdar da áldebir qylyǵyna qysylǵandaı jymyń-jymyń etedi.

Qaırat áńgimeni neden bastaryn bilmeı daǵdaryp kele jatyr edi:

— Aǵaı, renjimeseńiz bir nárse suraıyn dep edim, — dedi qyz oıyn bólip.

— Surańyz!

— El sizdiń shashyńyzdyń qalaı aǵarǵany jaıly ańyzǵa uqsas áńgime aıtyp júr. Sol shyndyq pa?

Qaırat úshin bul suraq tosyn ári jaısyz tıdi. Biraq qyz aldynda únsiz qalýdyń retin tappaı:

— Iá, adam sengisiz áńgime ekeni ras, — dedi báseń únmen. — Esińizde bolsa, áskerge deıin shashymnyń túsi qara edi ǵoı... Endeshe, oqıǵanyń bolǵany shyn. Janymnan esh nárse qospaýǵa ýáde berip, aıt deseńiz, aıtyp-aq bereıin. Senesiz be, maǵan?

— Árıne, aǵaı!

Qaırat biraz jerge deıin ún-túnsiz júrip otyryp, sálden soń sózge kiristi:

— Shildeniń shilińgir kúnderiniń birinde bizdiń vzvodtyń jaýyngerleri brezent jabylǵan mashınalarmen oqshaýlaý ornalasqan áskerı bólimderge Kabýldan azyq-túlik ákele jatqanbyz. Bir mezgilde mashınalardyń aldyna birdeńe gúrs ete túskendeı boldy da, ile-shala qoıý qara tútin kókke kóterildi. Ne bolǵanyn ańǵara almaı jan-jaǵymyzǵa ańtaryla kóz tastaǵanymyzda, taý betkeıindegi jartastardy panalap, oq atyp jatqan dushpandardy baıqap qaldyq. Jalma-jan mashınadan sekirip túsip, jer baýyrlap atysa bastadyq. Bizdi ońaılyqpen ala almaıtyndaryna kózderi jetken olar bir ýaqytta atystaryn doǵaryp, taý betkeıin bókterleı qashyp ketti. Tóńirek tynyshtalǵan soń ornymnan tura bergende jol jıeginde ıreleńdep jatqan qarasur jylandy kózim shalyp qaldy. Jaqyndap kelip jerden kóterip alǵanymda, baýyrynyń byrysyp kúıip qalǵanyn kórip, janym ashydy. Jylannyń óziń tıispeseń betaldy soqtyqpaıtynyn biletin edim, ony tastap ketýge qımaı, turaǵymyzǵa alyp keldim. Biz ornalasqan tustan sál qashyqtaý jerde eski tam qańyrap bos turatyn. Jylannyń jarasyn tańyp, sonda ákelip qamap qoıdym. Qolym bos kezde ashanadan ol-pul tamaq ákelip, tamaqtandyryp turdym. Alǵashynda jıyrylyp bir ornynan qozǵalmaı jatyp alatyn jylanymnyń kúıi kún ótken saıyn jaqsara tústi. Kúıgen jerleriniń terisi jetilip, ońala bastady.

Bir kúni keshqurym tamǵa kelip, qolymdaǵy taǵamdy tabaqqa saldym da, qaıtadan syrtqa shyǵýǵa buryla bergenim sol edi, jańa ǵana burysh jaqta oralyp jatqan jylannyń ıreleńdep esik aýzyna baryp qalǵanyn kórdim. Oıymda eshteńe joq, syrtqa shyqpaq bolyp jylanǵa taqaı bergenimde, ysyldaı bastaǵan ol aıyr tilin jalańdatyp, maǵan qaraı túıme basyn qaqshań etkizdi. Zárem zár túbine ketti. Jalma-jan artqa serpildim. Shegingenimdi kórgen jylan tabaldyryqqa taqap baryp, jaılana jıyrylyp jatyp aldy. Shaqshadaı basymdy sharadaı etip nebir aýyr oılar qaýmalady. «Jaqsylyq jerde qalmaıdy» — dep otyrýshy edi kónekóz qarıalar. Jylannyń bunysy nesi?! Áı, biraq haıýannyń aty — haıýan ǵoı. Tas kereń maqulyq jaqsylyq jasap júrgenimdi qaıdan bilsin?! Sirá, kórer jaryǵymnyń taýsylǵan jeri osy shyǵar. «Aı, ańǵal basym-aı!» — dep ishteı kúbirlep qoıamyn. Oılaǵan saıyn tula boıym qaltyrap, tóbe quıqam shymyrlaıdy. Eki kózim jylanda. Onyń tastaı qatyp qalǵan qorqynyshty sıqy meniń qımyl-qozǵalysymdy baǵyp jatqandaı kórinip, turǵan ornymnan tyrp ete almadym. Basyma qaıdaǵy bir sýmańdaǵan sýyq oılardyń biri kirip, biri shyǵady... Bir mezgilde talmaýsyrap baryp kózim ilinip ketse kerek, álgi jylan moınyma oralyp alyp, qylqyndyra bastady. Aıqaılaýǵa da shamamdy keltirer emes. Shoshyp oıansam, bir qýanarlyǵy, túsim eken. Al jylanym sol melshıgen qalpynda tyrp etpesten áli jatyr. Endi qalǵyp ketsem bas salatyndaı elestep, túni-boıy kóz ilmeı shyqtym. Tań qylań bere jaılap ornynan qozǵalǵan jylan maǵan qaraı basyn bir qaqshańdatty da, dalaǵa shyǵyp, ıreleńdep jónine kete bardy. Aman qalǵanyma qýanyp, áskerı shatyrǵa qaraı qustaı ushtym. Mańdaıymnan qara ter sorǵalaǵan kúıi ishke engenimde, tósekterinde sheshingen qalpy kúnde ázildesip qatar júrgen otyz balanyń qoıdaı baýyzdalyp jatqanyn kórdim. Jer-dúnıeniń bári qyp-qyzyl qan. Meniń sondaǵy kúıimdi eshkim sózben aıtyp jetkize almas... Shoshynǵanym sonsha, ún shyǵarýǵa da shamam kelmeı, tezirek tysqa shyǵýǵa tyrystym. Buryla bere jaqtaýda ilýli turǵan aınaǵa kózim tústi. Túrim óte qorqynyshty edi. Endi bir sátte shashymnyń aıran quıyp jibergendeı aǵara bastaǵanyn ańǵardym, — dep sózin aıaqtaǵan Qaırattyń qyzyl shyraıly júzi qýaryp, dem alysy jıileı túsken edi.

Áńgimeniń áserinen aryla almaı kele jatqan qyz biraz únsizdikten soń ǵana:

— Jaqsylyqtyń jerde qalmaıtyny ras eken ǵoı,— dedi qobaljı ún qatyp.

— Iá, qaryndasym. Jylan bolmaǵanda men de sol joly dushpandardyń qurbany bolar edim.

Osylaı áńgimelesip kele jatqan olar kók qaqpanyń aldyna kelgende bir-aq irkildi.

— Aǵaı, rahmet sizge. Kelesi kezdeskenshe, saý bolyńyz! — Álıa aıaǵyn jyldamdata basyp, úıine kirip ketti.

Tún túnere túsken. Sýmańdaǵan sýyq jel de qataıyp, aspandaǵy aı, juldyzdar da melshıe qalǵan. Úıine qaraı bettep kele jatqan Qaırat jelke tusynan shyqqan: «Toqta, jigitim» — degen daýysqa jalt qarasa, baǵanaǵy ózi arashalap alǵan qıaq murtty jigit eken. Aýzynan araq ıisi múńkigen ol teńsele basyp jaqyndaı tústi:

— Senimen ońasha sóıleseıin dep edim.

— Ne jaıynda?

— Álı-ı-ıa...— dedi ol tutyǵyp. — Endigári onyń janynan kórsem, julynyńdy územin!

— Sen ne ottap tursyń, ózi?

— Aıaǵy aspannan salbyrap túskendeı kekireıýin qarashy-eı munyń... Qazir sabańa túsireıin, — dep murtty jigit qolyn kótere bergende, Qaırat ony kóz ilespes shapshańdyqpen ıek astynan bir uryp shalqasynan túsirdi. Sol sátte qaıdan shyqqany belgisiz, soqtaldaı tórt jigit qorshaı aldy. Ekeýin uryp jyqqan Qaırat buryla bergende basyna tıgen qatty soqqydan eseńgirep baryp qulap tústi. Osyny paıdalanǵan tórteýi bas-kóz demeı, ony aıaýsyz tepkiniń astyna aldy. Ashý-yza kernegen Qaırat eki-úsh márte alǵa qaraı umsynyp edi, tura almady. Basyn kóterse bolǵany, gúrzi etiktiń birde ushy, birde ókshesi keýdesi men qabyrǵasyna «sart-sart» tıedi. Kenet, ol bar qaıratyn jıyp, qozǵala bergende temirdeı soqqy qaraqusqa tıdi. Til qatýǵa shamasy kelmegen Qaırat kesken terekteı sylq ete tústi de, qımylsyz qaldy...

Bir sumdyqtyń bolǵanyn sezip, esterin jıyp alǵan mastar qoıý qarańǵylyqty jamylyp, empeńdeı basyp qasha jóneldi. Keń dalany baýryna basyp alǵan meńireý tún: «O, adam balasy, ne degen qatygez edińder!» degendeı, qabaǵyn túıip, túnere túsken. Aınala jym-jyrt. Tek, alasurǵan tentek jel ǵana: «Men adamdardyń bir-birine jasaǵan qastandyqtaryna kúnde kýá bolyp júrmin. Úırenshikti jaıt qoı!» degendeı, jaıbaraqat kúıde yshqyna ysqyryp bara jatty.

---