InfoHub Logo

Qazaq halqynyń kóziniń qarashyǵyndaı bolǵan «Aıqap» jýrnalynda 1911 jyly Ahmet Baıtursynovtyń «Qazaq ókpesi» atty maqalasy jaryq kórdi. Avtor “qazaq kimge ókpeli? Ókpeleýdiń jóni bar ma?” degen suraq qoıyp, halyqtyń negizgi máseleleriniń mánin ashady. Endi, biz maqalanyń aıshyqty mánine toqtala ketsek…

Eń aldymen, «Hany da, halqy da ǵylym ónerdi kerek qylmaǵan.Birimen biri jaýlasyp, basqa berekeli jumys oılanbaǵan.Hany nadan, halqy nadan jurty myqty memlekettiń janynda óz aldyna han bolyp turýǵa kóp kúsh kerek eken.Ol kúsh altybaqan ala aýyz qazaqta bolmaǵan» dep, qazaqtyń óz aldyna jurt bolyp tura almaǵandyǵyna basqa eshkimdi emes, qazaqtyń ózin kinálaıdy. Osy tusta, áńgimeniń negizgi tórkini - jer máselesi ekenin ańǵaramyz. Óz jerine mujyqtardy ózi kirgizgen sol kezdegi qazaq halqyn - shaı,shúberek,sheker sıaqty túkke turǵysyz zatqa jerin satatyn “estekpen” salystyryp, esh aıyrmashylyǵy joq ekenin jazǵan.. 

Ómiriniń teń jartysyn oqý-bilimge, aǵartýshylyqqa arnaǵan Ahmet Baıtursynov saıası-áleýmettik, jer jáne sharýashylyq máselesin ǵana emes, halyqtyń ne ǵylym-ónerge, ne eńbekke qushtarlyǵy joq ekenin kórsetken. Qazaqtyń nadandyǵy men jalqaýlyǵyn ótkir synaǵan avtor: «Oljaly jerde úlesten qaǵylǵanymyz, ordaly jerde orynnan qaǵylǵanymyz, joraly jerde joldan qaǵylǵanymyz  - bári nadandyq kesapaty» - deıdi. Jáne de «Allańnan oıbaıym tynysh» degen tusynda qazaqtyń táýbesi men tirligi joq ekenin basyp aıtqan. 

Ókinishke oraı, maqala “qazaq halqyna qarsy jazylǵan” dep durys emes túsingender de boldy. Biraq, “dushpan kúldirip aıtady, dos jylatyp aıtady” demekshi, Ahmet Baıtursynov jurtynyń qamyn oılap, qazaqtyń keıbir qylyqtaryna kúıinip, halyqtyń kózin ashpaq nıetpen jazǵanyn baıqaımyz. 

Ahmet Baıtursynov osy maqalasynda «Amalyńdy túzet, túzemeseń eshkimge kiná qoıma. Beti jamannyń aınaǵa ókpeleýi jón be? Nıeti jamannyń Allaǵa ókpeleýi jón be?» dep,  jurtynyń sanasy men uıatyn oıatyp, bir ǵasyr ýaqyt ótse de kúshin joımaıtyn, ómir boıyna azyq bolatyn ósıet qaldyrǵan. Sońynda, «Ózimizge ókpelemesek, ózgege ókpeler bet joq» dep, maqalanyń mánin ashatyn aıshyqty oıymen sózin aıaqtaıdy.

Eldana Jýmataı

---