InfoHub Logo

Dúnıe júzin úzdiksiz aqparatpen qamtamasyz etip otyrǵan BAQ salasy. Osy BAQ arqasynda iri kompanıalar ashyq jáne jasyryndy jarnama jasap ózderiniń ónimin nasıhattap, jańasha bir ómirdi kórsetip qyzyqtyratyny ras. BAQ aqparat taratý birneshe topqa bólinedi. Olar: televıdenıe, radıo, gazet – jýrnaldar, saıttar dep bólinedi. Resmı naqty aqparat osy bólimder arqyly taratylady. Jyl ótken saıyn aqparattardyń jan – jaqty taratylýy kóbeıip ketti. Ǵalamtor betterindegi jalǵan aqparattar, qoǵam arasynda iritki týdyratyn beınerolıkter áleýmettik  jelilermen taratyp qoǵamǵa taratylyp jatyr.

Mass – medıanyń adam ómirine áseri bar. Tipti ómirimizdiń bir bóligine aınaldy desek te bolady. Teledıdar da  kórsetilip jatqan kınolar, tok – shoý baǵdarlamalar tikeleı sanaǵa áser etpek. Tipti qalyptasqan turmystyq erejelerde buzyp, aqyry sýısıdke ıtermek. Osyǵan dálel retinde 1960 jyldary Mıkronezıa aralynda ómir súretin qoǵam, óz – ózderine qol jumsaý  degendi bilmedi. Qoǵam damyp medıa – mádenıet bul aralǵa da jetti. Sońǵy 5 jyldyqtyń ishinde jastar arasynda ólim – jiti sany artty. 1980 jyl Mıkronezıa araly 1 orynǵa shyqty. Bul jaıtqa sebep aqparattyq quraldarda jaryq kórgen oqıǵa áser ótken. Teledıdar taralǵan aqparat boıynsha 17 jasar Sıma esimdi bozbala ákesimen kelispeı, ákesi ony úıden qýyp jiberedi. Ákesine qarymta retinde Sıma asylyp óledi. Bul habar aqparat quraldarynyń yqpalymen aralda keńinen taraıdy. Sol sátten bastap jas jetkinshekterdiń kópshiligi Sımaǵa eliktep bastaıdy. Ata – analaryna, qoǵamǵa ózderin kórsetýdiń rıtýaldy túrine aınaldy. Jastar arasynda osyndaı mándegi ánder, kóshe dýaldary men fýtbolkalarda jazýlar paıda boldy. Sımanyń isin quptar tákáppar jastar kóbeıip, ótpeli shaǵynda mass- medıanyń áseri olardyń minez – qulqyna áser etti.

Qazirgi aqparatty qoǵamda reıtıń úshin tok – shoýlar, ár túrli janrdaǵy baǵdarlamalar kóbeıip jatyr. Olardyń bizdiń salt – sanamyzǵa áser etip jatyr. Qoǵamdaǵy «buzylǵan» adamdar nemese bolmysynan bezgen «qyz tekelerdi» tele – baǵdarlamalarǵa ákelip suhbat alady. Mundaı habardan baıqaıtynym olardy «óz ómiri, adam erkin ómir súrý kerek! Uıat emes!» dep dáriptep jatady. Bul bizdiń bala tárbıesinde qalyptasqan  stereotıpterge qaıshy keledi. Biraq bular qoǵamda beımálim ózderimen – ózderi bolsa áseri onsha bolmaıdy. Olardy televıdenıege shyǵaryp dúıim jurtqa jarıa etken soń, qoǵamda pikirtalas týǵyzady. Onymen qosa jarnamaǵa shaqyryp, reıtıńterin kóteredi, aqparattyq quraldarymen taralyp, psıhologıasy álsiz adamdarǵa úlgi bolarlyqtaı adamǵa aınalady. Osylaı qoǵamda jańbyrdan keıingi jaýǵan sańyraýqulaqtaı qaptaı bastaıdy.

Mass – medıa arqyly qoǵamda jańa baǵyt paıda boldy. Ózge eldiń mádenı baǵytyn tek televıdenıeden emes, áleýmettik jelilerden tarap, kóre bastadyq. Alǵashqyda «You tube»  jelisinen Koreıalyq K - POP baǵytyndaǵy ózindik stıli bar ánshiler shyǵa bastady. Alǵashqyda 2011 - 2012 jyly qyzdar arasynda keńinen tanymal boldy. Shashtarynyń túsi ártúrli,  túrli buıym taqqan qyz – jigitter Qazaqstandyq jastardyń tańdanysyn týǵyzdy. Solardyń izbasary bolyp 2015 alǵashqy qazaqstandyq Q – POP top quryldy. Bastapqyda bári qarsy boldy. Beli yshqyryna, yshqyry tizesine túsken kıim, «boqtyq» sóz aralasqan maǵynasyz óleńder bizdiń qazaqı ustanymǵa qaıshy edi. Biraq sońǵy 5 jyldyqta Qazaqstanda Q – POP ánshileri kenedeı qaptap ketti. Qalyptasqan ustanymdy buzdy.

Kúndelikti ómirde kórsetilip jatqan, kınolar ózge eldiń dinimen mádenıetin dáripteıdi. Bolashaq jas solardan kórgenin qaıtalaıdy. Bir kúni áleýmettik jelide otyrǵanymda, kishkentaı qyz balalardyń oıynshyqtan put jasap, ústerine oramal orap, qoldaryna ot ustap, putqa tabynyp jatqan vıdeosy paıda boldy. Vıdeodan ańǵarsaq bir – birlerin kıno keıipkerleriniń esimderimen atap «bizdiń qudaı Shıva» dep atap jatqanda jaǵańdy ustarmysyń. Ózge eldiń qańsyǵyn tańsyq qylǵan jas balalar, aqyry  qyzyǵyp, sol eldiń mádenıetin ustanbaqqa kim kepil? Sebebi Qazaqstan zaıyrly memleket.

Keńestik kezeńde, kınolarda ishimdik iship, sylqıa toıǵan adamdar boı kórsetetin. Sol ýaqytta da  qoǵamda alkogólge áýes adamdar kóptep kezdesken. Baıqaǵanymdaı qaı ýaqytta qandaı aqparat taralsa qoǵam soǵan beıimdeledi.

Dúnıejúzin dúrmekke salyp, 7 mıllıard halyqty tentiretken kesirli keseldiń kesirinen, jalpy medıada kóńil qýantarlyq jańalyqtar taratylmady. Sol kezde rýhanı turǵyda sharshaǵanda áleýmettik jelilerdegi motıvasıalyq beınerolıkterdiń mańyzy zor. Rýhty sózderimen adamǵa shabyt berip, ómir saltyn qalypqa keltirýge, jańa baǵyt bastaýǵa qushtarlyǵyńdy ashady. Qazirgi kezde jeliler arqyly taralǵan onlaın – trenerler jeterlik.

Jahandyq damýǵa mass – medıanyń yqpaly zor. Sebebi ol halyqqa baǵyt – baǵdar tárbıeleıtin sala. «El bolamyn deseń besigińdi túze» demekshi, el bolamyz desek ekranymyzdy túzeıik.

Aralbaı Kamshat

Ál – Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti 1 – kýrs stýdenti

---