InfoHub Logo

Baýyrjan Momyshuly - halyq qaharmany, Keńes odaǵynyń batyry, erjúrek qolbasshy, qazaqtyń kórnekti jazýshysy. Baýyrjan Momyshuly 1910 jyldyń 24 jeltoqsanynda Jambyl oblysynyń, Jýaly aýdanyndaǵy Kólbastaý aýylynda týǵan. Uly Otan soǵysynyń basynda Baýyrjan Momyshuly general Panfılovqa Almatyda 316 - shy atqyshtar dıvızıasyn jasaqtaýǵa kómektesedi. Sol dıvızıa quramynda batyr maıdanǵa attanǵan. Sodan keıin ol Máskeý túbindegi shaıqastarǵa qatysyp, Panfılov atyndaǵy 8 - shi gvardıalyq dıvızıasynda batalón, polk komandıri bolǵan.

Uly Otan soǵysynyń dańqty batyry «Namysty nanǵa satpa» degen uranmen el úshin, jer úshin keýdesin oqqa tosyp, janyn berdi. Máskeý úshin soǵysta 27 ret urysqa qatysty. Ol bul týraly «Artymyzda Máskeý» atty kitabynda jazdy. Ol 25 jyl ómirin ásker qatarynda ótkizdi. Fashısermen shaıqasyp, 5 ret ólimniń qursaýynda qaldy, 2 ret aýyr jaralandy. Bilikti kombattyń basshylyǵy arqasynda 3 kún boıy fashıser shabýylyn toıtaryp, batalón úlken shyǵynsyz, urysqa qabiletti jaǵdaıda qorshaýdan shyǵady. B. Momyshulynyń osyndaı batyl erlikterin kórgen joldastary ony «Shań tımes» dep ataǵan. Qol astyndaǵy jaıaý áskerlerine «Jerge ter tógip, halyqqa qan tógip qyzmet et» - dep qoldaý kórsetip, shabyttandyryp otyratyn. 1990 jyldyń 11 jeltoqsanynda Baýyrjan Momyshulyna Keńes Odaǵynyń batyry ataǵy berildi.

Baýyrjan Momyshuly ádebıetke erekshelikpen kelgen. Oqyrman qaýym batyrdy aldymen shyǵarmalardyń avtory retinde emes, shyǵarmadaǵy erjúrek keıipker retinde tanydy. Dálirek aıtar bolsaq, Aleksandr Bektiń «Volokolamsk tas joly» («Volokolamskoe shose») povesti arqyly tanylǵan bolatyn. Povestiń basty keıipkeri panfılovshy ofıser, Máskeýdi qorǵaýǵa qatysqan batyr – Baýyrjan Momyshuly. Aleksandr Bek bul eńbegin batyrdyń áńgimeleri men eske túsirýleriniń jelisimen jazǵan bolatyn. Baýyrjan Momyshuly – «Ofıserdiń kúndeligi», «Bir túnniń tarıhy», «Moskva úshin shaıqas» áńgimeleriniń, general I. V. Panfılov týraly «Bizdiń general» ómirbaıandyq povester men áńgimeler jınaǵy kitabynyń avtory. Momyshulynyń tájirıbesi búginde AQSH, Kýba, Izraıl, Nıkaragýanyń áskerı bilim mekemelerinde oqytylady. «Arpalys» týyndysy Izraıl Qorǵanys armıasy ofıserleri úshin mindetti túrde oqylatyn kitaptardyń qataryna kirgen.

«Ataqqumarlyqtyń quly bolmańdar! Ózińe basqa qyrdan qarap kórińder. Sonda ǵana ádil synaqtyń shyńyna shyǵa alasyńdar. Al mundaı shyńǵa shyqqan adamǵa eshteńe de qorqynyshty emes», - dep aıtqan Baýyrjan Momyshuly.

Qazirgi kezde batyrdyń qurmetine elimizdiń úlkendi - kishili áskerı jáne quqyq qorǵaý organdarynyń oqý oryndary, aýyldary men kósheleri batyrdyń atymen atalady. Tek Qazaqstanda ǵana emes Reseıde de batyrdyń esimimen atalatyn mektep pen kóshe bar. 2010 jyldyń aqpan aıynda Máskeý qalasynda Baýyrjan Momyshulynyń 100 jyldyǵyna arnalǵan «Ańyzǵa aınalǵan batyr» kitabynyń tusaýkeseri ótkizildi. Kitapta Baýyrjan batyrdyń Máskeý muraǵattarynda saqtalǵan, buryndary jarıalanbaǵan jazbalary jáne jaýyngerler áriptesteri Málik Ǵabdýllınniń, Dmıtrıı Snegınniń estelikteri jarıalanǵan. 2010 jyly qyrkúıektiń 14 - i kúni Almatyda «Qazaqtyń Baýyrjany» atty derekti fılm kópshilikke tanystyryldy. Fılmdi úkimet tapsyrysymen Baýyrjan Momyshulynyń 100 jyldyq mereıtoıyna arnap rejıser Qalıla Omarov túsirdi Alashtyń uly, batyr Baýyrjan Momyshulynyń týǵanyna bıyl 110 jyl.

Osyǵan oraı elimizde túrli sharalar, baıqaýlar uıymdastyrylýda. Ondaǵy maqsat – batyrdyń bıik tarıhı tulǵasyn tereńirek taný, onyń ónegeli erligin búgingi urpaqqa barynsha úlgi etip kórsetý.

Bolat SAILAN, Ál - Farabı atyndaǵy QazUÝ - niń profesory, t. ǵ. d.
A. Afıeva, 1 kýrs stýdenti