Bolǵan ana baqshasynda bolǵan altyn toı
Olar úsheý edi.
Ekeýiniń analary — Bolǵan men Nurjan áýelden dos bolatyn, taǵdyrlarynda da uqsastyq bar edi. Ekeýi de, taǵdyrdyń jazýymen, erlerinen erte aırylǵan eken. Muńdas, syrlas ekeýin jaqyndastyrǵan qatar júrip tartqan tirshilik taýqymeti de bolar. Túrikmenstannyń Qarabuǵazynda súlfat tasyǵan kúnderdi bastarynan birge ótkeripti. 1938 jyly olar týǵan jerge birge oralady, bul eki otbasynyń munda da qatar kún keshýi, ótip bara jatqan jastyq shaqtarynyń belgisindeı, balalarynyń qyltıyp qatar boı túzeýleri, árbir ata-ana sıaqty, erteńinen kútetin qyzyq pen qýanysh bulardyń da úmitterin jalǵap, armandaryna qanat bitirgeni sózsiz edi. "Eger balalarymyz aman-esen kámeletke tolsa, eń bolmasa, solardyń qyzyǵyn birge kórip, birge qýanaıyq" — dep, ýádelesedi. Osy izgi nıet analardyń osydan dál elý jyl buryn, Shahta orta mektebin jańa bitirgen, balaýsa qyz Qundyz ben balǵyn jigit Orynnyń otaý tigýlerine sebep bolǵan eken. Osylaısha: "Meniń ornymdy endi osy bala basady, esimin Oryn dep qoıarsyń", — dep ketken áke sózi ornyna kelip, Qulsarıevtar áýletiniń shańyraǵy qaıtadan boı túzepti. Bul 1950 jyldyń 1 mamyry eken.
— Men bul úıge kelgende munda úsh-aq adam boldy. Anasy men inisi ǵana. Turmysqa shyǵyp ketken eki apasyn buryn da biletinmin, olar ózderimen ózderi. İnisi Qolǵanat ol kezde úsh-tórt jasta ǵana. Qarasa, kóz toımaıtyn súp-súıkimdi. Shashy buıra-buıra bolyp, tompıyp júgirip júretini áli kóz aldymda. Sol kezden beri ózim de talaı balanyń anasy boldym, biraq ol meniń tuńǵysh ulym sıaqty. Ózi de solaı sezinedi, balalardyń bári de solaı túsinedi. Qazir Qolǵanat jannyń ózi úlken shańyraqtyń ıesi. Medelhan ekeýiniń úsh uly bar. Aıta keteıin, Medelhan kelinimiz Mańǵystaýdyń elge áıgili, irgeli áýletinen shyqqan, kórgendi jerdiń qyzy. Qudamyz Ysqaq Shákiratovty, onyń balasy Serjandy bilmeıtinder az shyǵar. Medesh sol Serjannyń týǵan qaryndasy. Qolǵanat pen ekeýiniń tuńǵyshtary joǵary bilimdi maman bolyp, jýyrda qyzmetke turǵan, osy naýryzda bul nemerem alǵashqy aılyǵyna kóılek kıgizdi. Sábıtteri Almatyda oqyp júr. Mereke altynshy klasta. Ózim on eki qursaq kóterdim. Qyzdar turmysqa shyqty, uldar úılendi. Bári de balaly-shaǵaly. Qudaıǵa shúkir, bir kezdegi eki-úsh jannyń ornynda qazir aýyl emes, bútin bir el paıda boldy, — deıdi Qundyz mama.
Qudaı kópsinbesin, shynynda da, Oryn ákemizdi dúnıege ákelgen Bolǵan ananyń kishkentaı uıasy bul kúnde adam qyzyǵarlyq úlken baqqa aınaldy. Qundyz mama bul shańyraqqa on eki perzent ákelip, olar on eki otaý tikkenin aıtty, al sol otaýlarynyń óziniń aldy órken jaıa bastaǵaly biraz bolyp qaldy. Tuńǵyshtary Rýhan joldasy Oraq ekeýiniń úlken uly eki balasymen Jańaózende tursa, odan keıingi bala-kelini óz qoldarynda. Sońynda taǵy jetkinshekteri bar. Ózgeleri áli uldaryn úılendirip, qyzdaryn uzata qoımaǵandarymen, shúkir, erjetip, boı jetip otyrǵan jasóspirim jigitter men qyzdar otaýlardyń bárinde de barshylyq. Qazir Oryn Qulsarıev urpaqtary Batys Qazaqstannyń talaı jerlerinde turyp jatyr. Aıjan-Amangeldi, Gúlnar-Bókenbaı oblys ortalyǵynda, Qolǵanat pen Medelhan, Sátpaı-Barshagúl, Ǵalıa-Kómek, Kenjesh-Nurjan baýyrlarymen birge Jańaózende, Gúljan-Jolaman Qyzylordada, Raýshan-Jaras Beıneýdiń "Aqjigit" aýylynda, Raqıla-Erlan Atyraýda turyp jatyr. Al Svetasy balalarymen óz janynda, Eski Jetibaıda. Sákeni kelinshegi Baǵlanmen, Symbat, Mádı esimdi sábılerimen ata-ananyń qolynda. "Jas ósedi, jarly baııdy", "Ornynda bar ońalar" degen qazaqtyń sózderi osyndaıdan aıtylsa kerek...
Bir qyzyǵy, osydan jarty ǵasyr buryn Nurjan ananyń otbasynda da úsh-aq jan eken. Uly Muhambedı Jolboldın kezinde osy óńirdiń tanymal adamdarynyń biri bolǵan. Aýdan kóleminde basshylyq qyzmetter atqarǵan. Aýdandyq áleýmettik qamsyzdandyrý salasyn basqaryp turǵan kezinde ómirden ótken. Urpaqtary qazir Aqtaýda turady. Qyzy Aısulý men kúıeý balasy Órendi mańǵystaýlyqtar jaqsy biledi, olar da qazir osy óńirdiń belgili adamdary. Qundyz mama sol Muhambedıdiń týǵan qaryndasy.
Eger Oryn ákemiz Qundyz anamyzdyń Eski Jetibaıdaǵy keń saraıdaı úıine bara qalsańyz, sizge jasalǵan shaıdy Baǵlan emes, Aqmaral esimdi jas kelin quıýy da múmkin. Ol jıen kelin. Al onyń bul úıde qalaı júrgendiginiń óz tarıhy bar. Qulaq túrińiz:
Qazaqta "Elý jylda el jańa" degen de sóz bar. Al Oryn Qulsarıev azamat jasyna jetip, eńbek ólkesine bet burǵan kez soǵystan keıingi, eldiń halyq sharýashylyǵyn qalpyna keltirip qana qoımaı, eldiń eldigin tanytatyn jaılardy, erteńgi kúnin de oılap, is qylýǵa betburys jasaı bastaǵan kezeń edi. Sondyqtan da bolar, ónerge beıimdigi, elgezek, ornyqtylyǵy da sebep bolǵan shyǵar, ol birden-aq mádenıet salasyna qaraı ıkemdelip, óner jolyna túsipti. Bul jolda alǵash ornyǵýy Aqtóbe mádenı aǵartý ýchılıshesinde oqýdan bastalsa kerek. Ózi kórmese de, kishkentaı kezinen úlken apasynyń Aqtóbe jaqqa turmysqa shyqqany jónindegi áńgimege qanyq on jeti jasar jas balanyń kókeıinde jatqan bir oı Aqtóbege kelgennen keıin ony taǵy da mazalaı bergen. Onyń ústine Sánim apasynyń úıindegi jezdesi Musaǵalı izdeý sala júrip, Aqzerdiń bir deregin bilip, jolǵa shyǵady. Qaltasyndaǵy tildeı qaǵazǵa jazylǵan derek boıynsha Oıyl aýdanyna kelip túsedi. Baratyn jeri odan ári elý shaqyrymdaı jerde. Qurman keńsharyna qarasty malshy aýyly eken. Ol kezde qazirgideı aǵylyp jatqan avtobýs, daıyn turǵan ózge kólik qaıdan bolsyn, bireýdiń arbasyna jarmasyp, bireýdiń silteýimen qara joldyń shańyn burqyrata jaıaýlap, bir jerden bir jutym sýdy ishse iship, ishpese — ishpesten ańqasy keýip júrip, "júre berse, Mekkege jetedi" degendeı, apasynyń aýylyn da tabady.
Eldiń soǵystan keıin áli ońalyp kete qoımaǵan kúısiz kezi. Onyń ústine, 1950 jyly soǵysta júrip jezdesi "tutqynǵa túskeni" úshin ustalyp ketipti. Bala-shaǵa áli jas. Kishisi 3-4 jasta ǵana. Ustalyp ketkennen beri jezdesinen esh habar joq eken. İzdeý salatyn adamnyń da syńaıy baıqalmaıdy. Jaǵdaıǵa ábden qanǵan jas jigit ishi-baýyry qansha ezilse de, ol joly eline qaıtýyna týra keledi. Biraq kelesi jylynda tas-túıin bolyp qaıtadan oralady da, apasy men eń kishi jıenin janyna ertip, Qaraǵandyda qamaýda jatqan jezdesin izdep, saparǵa shyǵady. Júre-júre ony da tabady. Sol kezdegi ózderiniń zańy boıynsha, bularǵa izdep barǵan adamdaryn jolyqtyryp, bir aptadaı janynda bolýǵa ruqsat etiledi. Ol sol joly óziniń jezdesine aıtqan bir sózin áli umytpapty:
— Jezdeke, zaman túzelip keledi. Jýyrda bir jaqsylyq bolady degen habar bar. Buıyrsa, kóp uzamaı jazyqsyz qamalǵan joldastaryńmen birge elge sen de oralyp qalarsyń. Soǵan sen, ózińdi kút! — degen eken. Aıtqanyndaı-aq jezdesi kelesi jyly amnıstıaǵa ilinip, aman-esen elge oralypty. "Áı, aýzyma qudaı salǵan eken sonda!" — dep, ózi sony esine alsa, áli kúnge deıin máz bolyp otyrady...
Qazir sol aǵaıyndarymen araǵa altyn kópir salynǵan derlikteı. Oryn aǵasynyń tárbıesinde júrip, osynda eńbekke aralasqan solardyń urpaǵy Asqar Jetibaı jerinen jar taýyp, eki aýyldyń arasy burynǵydan da jaqyndaı túsken. Manaty Aqmaral atty jas kelin sol Asqardyń kelinshegi. Mańǵystaýǵa belgili munaıshylar Bıjanovtar áýletinen.
Jalpy Aqzer men Ǵalymnan Bekish, Bekarystan Jumazıa esimdi úsh jıen bar. Bekish Ǵalymov eki márte Qazaq SSR Joǵarǵy keńesiniń depýtaty bolǵan, Sosıalısik Eńbek Eri ataǵyn alǵan adam. Mine, kezinde Oryn ákemiz jan ushyra qamqorlyq jasaǵan sol bir jandar keıinnen osyndaı dárejelerge de jetken.
Oryn ákemizdiń ekinshi apasy Sánim de kezinde ónerli jandardyń biri bolypty. Ol kisiniń qudaı qosqan qosaǵy áıgili Óskinbaı atanyń balasy Hamıt eken, ol kisi de tamasha ánshi bolǵan desedi. Kezinde Sánim men Hamıt Túrikmenstanda ótken halyqaralyq baıqaýdan kúni búginge deıin eń úzdik marka bolyp eseptelinetin "Zınger" tigin mashınasyn syıǵa alyp kelgen eken. Ony Mańǵystaý halqy arasynda "máshinshi kempir" atanǵan, elge áıgili ismer Bolǵan ana uzaq jyldar boıy paıdalanypty. Kıim-keshek tapshy sol bir jyldarda osy óńirdiń talaı belgili adamdary sol kisiniń qolynan kıingen deıdi. Ájesiniń bul óneri nemere qyzy Aıjanǵa qonǵannan kórip, bilip otyrmyz. Qazir ol Aqtaý qalasynyń 26-shaǵyn aýdanyndaǵy tigin sheberhanalarynyń birinde isteıdi. "Kelin qaıyn enesiniń topyraǵynan jaralady degendeı, nemere kelini Barshagúl de (Sátpaıdyń kelinshegi) tiginshi sheber. Al Sánim men Hamıttyń urpaqtary týrasynda aıtsaq Les atty er balasy kishkentaı kezinde til-kózden qaıtys bolypty. Hamıt soǵystan oralmaǵan soń Sánim Musaǵalı degen azamatpen bas qosqan. Olardan taraǵan urpaq bar, bári de ósip, jetti.
Mine, ákemiz Oryn men Qundyz anamyzdyń ǵumyr saparlarynyń bastaýyna úńilgende, osyndaı jaıttar oıǵa oralar edi. Iá, osydan jarty ǵasyr buryn Bolǵan ananyń baýyryndaǵy qos sábıden ózge bul shańyraqta kóńil jubatar eshteńe de, eshkim de joq edi. Olar, shynynda da, úsheý-aq bolatyn. Beıne bir tamshy sý kólge aınalǵandaı, bir adam dúıim elge aınalǵandaı. Al osy elý jyldyń astarynda qanshama syr, qanshama jyr jatyr deseńizshi...