InfoHub Logo

Almaty qalasy, Qazaqstan Respýblıkasynyń
Bilim jáne Ǵylym mınıstrligi
Turan ýnıversıteti
Ǵylymı jetekshisi: f. ǵ. k. ,
qaýymdastyrylǵan profesor Týlekova G. H.
Oryndaǵan: Bazarbek Janıa Baýyrjanqyzy

Ańdatpa
Bul maqalada ǵalymdar men aýdıtorlyq kompanıalardyń aldynda turǵan negizgi máseleler men mindetter qarastyrylady. Ǵalymdar tek zertteý júrgizip qana qoımaı, qarjylyq jáne uıymdastyrýshylyq qıyndyqtardy jeńe bilýi kerek. Aýdıtorlyq kompanıalar óz kezeginde aqparattyń senimdiligin qamtamasyz etý, etıkalyq máseleler jáne táýekelderdi baǵalaý máselelerine tap bolady. Qazirgi zamanǵy tehnologıalardy damytýdy jáne ǵalymdar men aýdıtorlardyń kásibı daıarlyǵyn jaqsartýdy qosa alǵanda, osy problemalardy sheshý joldary qarastyrylady. Zertteý akademıalyq qaýymdastyq, bıznes jáne memlekettik organdar úshin qyzyǵýshylyq týdyrady, óıtkeni ol ǵylymnyń damýyna jáne qarjylyq eseptiliktiń ashyqtyǵyn qamtamasyz etýge áser etedi.

Kilt sózder: qarjy, tehnologıalar, kompanıa, memleket, qaýymdastyq.

Anotasıa

V etoı state rassmatrıvaıýtsá osnovnye problemy ı zadachı, stoıashıe pered ýchenymı ı aýdıtorskımı kompanıamı. Ýchenye doljny ýmet ne tolko provodıt ıssledovanıa, no ı preodolevat fınansovye ı organızasıonnye trýdnostı. Aýdıtorskıe kompanıı, v svoıý ochered, stalkıvaıýtsá s problemamı obespechenıa dostovernostı ınformasıı, etıcheskımı problemamı ı osenkoı rıskov. Rassmatrıvaıýtsá pýtı reshenıa etıh problem, vklúchaıa razvıtıe sovremennyh tehnologıı ı ýlýchshenıe professıonalnoı podgotovkı ýchenyh ı aýdıtorov. Issledovanıe predstavláet ınteres dlá akademıcheskogo soobshestva, bıznesa ı gosýdarstvennyh organov, poskolký ono vlıaet na razvıtıe naýkı ı obespechenıe prozrachnostı fınansovoı ochetnostı.

Klúchevye slova: fınansy, tehnologıı, kompanıa, gosýdarstvo, soobshestvo.

Annotation

This article discusses the main problems and challenges facing scientists and audit companies. Scientists should be able not only to conduct research, but also to overcome financial and organizational difficulties. Audit companies, in turn, face problems of ensuring the reliability of information, ethical problems and risk assessment. The ways of solving these problems are considered, including the development of modern technologies and improving the professional training of scientists and auditors. The research is of interest to the academic community, business and government agencies, as it affects the development of science and ensuring transparency of financial reporting.

Keywords: finance, technology, company, state, community.

Ǵalymdar men aýdıtorlyq kompanıalar qazirgi qoǵamda mańyzdy ról atqarady. Ǵalymdar zertteýmen aınalysady, bizdiń bilimimizdi ár túrli salalarda keńeıtedi jáne progres pen ınovasıaǵa yqpal etedi. Aýdıtorlyq kompanıalar óz kezeginde bıznes pen uıymdardyń qarjylyq eseptiliginiń ashyqtyǵy men senimdiligin qamtamasyz ete otyryp, táýelsiz tekserýshiler rólin atqarady. Alaıda, ǵalymdar men aýdıtorlyq kompanıalar olardyń jumysyn qıyndatatyn jáne nátıjelerdiń sapasyna áser etetin birqatar qıyndyqtar men mindetterge tap bolýy kerek. Bul maqalada biz ǵalymdar men aýdıtorlyq kompanıalardyń aldynda turǵan negizgi máseleler men mindetterdi qarastyramyz. Belgili ǵalym Ia. V. Sokolovtyń aıtýynsha «tekserýdiń maqsaty–kemshilikterdi qurtý jáne jamandyqty joıý,al aýdıttiń maqsaty–kemshilikterdi kemitý jáne qastyqty shekteý» [1]. Zertteýshi ǵalymdar kóbinese qarjylyq jáne uıymdastyrýshylyq qıyndyqtarǵa tap bolady. Ǵylymı jobalardy qarjylandyrý shekteýli bolýy múmkin jáne qarjylandyrý úshin básekelestik joǵary. Búdjet pen resýrstardaǵy shekteýler zertteý júrgizý jáne senimdi nátıjeler alý múmkindigin shekteýi múmkin. Sonymen qatar, zerthanalardy uıymdastyrý, ınfraqurylymdy qamtamasyz etý jáne jumysty úılestirý sıaqty uıymdastyrýshylyq aspektiler de qıyndyq týdyrýy múmkin [2].

Aýdıtorlyq kompanıalar óz kezeginde qarjylyq eseptiliktiń senimdiligi men dáldigin qamtamasyz etý máselelerine tap bolady. Klıentterdiń bıznesimen baılanysty táýekelderdi baǵalaý joǵary quzyrettilik pen analıtıkalyq daǵdylardy qajet etedi. Sondaı-aq, etıkalyq máseleler aýdıt júrgizý kezinde, ásirese aýdıtorlyq kompanıa men onyń klıentteri arasynda múddeler qaqtyǵysy týyndaǵan jaǵdaılarda týyndaýy múmkin. Osy máselelerdi sheshý jáne qoıylǵan mindetterdi oryndaý qazirgi álemde mańyzdy bola túsýde [3].

Táýekelderdi baǵalaý qajettiligi jáne ártúrli bıznes úlgilerine sáıkes jumysty uıymdastyrý aýdıtorlardan ıkemdilik pen beıimdelýdi talap etedi. Osylaısha, aýdıtorlar joǵary kásibı quzyrettilikti, Qarjylyq eseptilikti durys jáne dál baǵalaý úshin taldaý jáne komýnıkasıa daǵdylarynyń bolýy mańyzdy. Aýdıt prosesinde týyndaıtyn múddeler qaqtyǵysy taǵy bir problema bolýy múmkin, ásirese eger aýdıtor sol klıentke basqa qyzmetterdi usynsa. Bul aýdıtordyń obektıvtiligine degen senimge nuqsan keltirýi múmkin [4]. Osylaısha máselelerdi boljaǵan saıyn,kúrdelene túsýde. Aýdıttiń qıyndyq pen problemalarsyz bolýy kóptegen kúrdeli jumystardy jeńildetetini haq. Iaǵnı osy salanyń basty qyzmeti bolyp tabylatyn esep júrgizý prosesi odan ári damyp,naqtyraq bolyp, esepteýlerimiz ben analızderimiz aıqyndala túspek.

Aýdıtorlyq kompanıalardyń aldynda turǵan negizgi máselelerge naqtylaı toqtala ketsek:

1. Qarjylyq eseptiliktiń sapasy: aýdıttiń negizgi problemalarynyń biri-kompanıanyń qarjylyq eseptiliginiń durystyǵy men obektıvtiligin qamtamasyz etý. Aýdıtorlar kompanıanyń qarjylyq nátıjeleri men qarjylyq eseptiliginde qanshalyqty dál jáne shynaıy kórinetinin baǵalaýy kerek.
2. Alaıaqtyq pen qateni anyqtaý: aýdıtorlarǵa kompanıanyń qarjylyq eseptiligindegi alaıaqtyqty nemese qatelerdi anyqtaý qıynǵa soǵýy múmkin, ásirese olar ádeıi jasyrylǵan bolsa. Bul aýdıtorlardan osyndaı jaǵdaılardy anyqtaý úshin arnaıy daǵdylar men quraldardy qajet etedi.
3. Táýelsizdik: aýdıtorlar óz jumystarynda Táýelsizdik pen ashyq oıdy qamtamasyz etýi kerek. Alaıda, keıde aýdıtorlar Kompanıa basshylyǵynyń nemese basqa múddeli taraptardyń qysymyna ushyraýy múmkin jaǵdaılar týyndaıdy, bul olardyń táýelsizdigine qaýip tóndirýi múmkin.
4. Normatıvtik-quqyqtyq bazanyń kúrdeliligi: aýdıt salasyndaǵy retteý men standarttar kúrdeli jáne ózgermeli bolýy múmkin. Aýdıtorlar óz qyzmetiniń aǵymdaǵy talaptarǵa sáıkestigin qamtamasyz etý úshin zańnama men normatıvterdiń ózgeristeri men jańartýlaryn únemi qadaǵalap otyrýy qajet.
5. Tehnologıalyq syn-qaterler: sıfrlandyrý jáne tehnologıalardy damytý jaǵdaıynda aýdıtorlar úlken kólemdegi derekterdi óńdeýge, kıberqaýipsizdikke jáne mamandandyrylǵan baǵdarlamalyq quraldardy paıdalanýǵa baılanysty jańa syn-qaterlerge tap bolýy kerek [5].
Sondaı-aq ınovasıa jáne úzdiksiz damý: tez ózgeretin ekonomıkalyq jáne tehnologıalyq ortada ǵalymdar men aýdıtorlyq kompanıalar ınovasıalarǵa jáne olardyń daǵdylary men bilimderin únemi damytýǵa nazar aýdarýy kerek.

Qorytyndylaı kele, ǵalymdar men aýdıtorlyq kompanıalar kóptegen kúrdeli máseleler men mindetterge tap bolatynyn kóre otyryp, sonyń ishinde bilim men ádisterdi únemi jańartyp otyrý, ózgeretin talaptar men standarttarǵa beıimdelý jáne táýelsizdikti saqtaý men tutynýshylardyń qajettilikterin qanaǵattandyrý arasyndaǵy tepe-teńdikti ustap otyrý kerek ekenin túsindik. Bul problemalar aýdıtorlyq praktıka men ǵylymı zertteýlerdi damytýǵa jáne jetildirýge yqpal etetin ınovasıalyq tásilder men sheshimderdi izdeý úshin ǵalymdar men aýdıtorlyq kompanıalardyń birlesken kúsh-jigerin qajet etedi. Osy problemalardy sheshý aýdıttiń sapasyn qamtamasyz etý jáne qoǵamnyń qazirgi zamanǵy syn-tegeýrinderi men úmitterine jaýap beretin ǵylymı jetistikterge qol jetkizý úshin mańyzdy bolyp tabylady.

Paıdalanylǵan ádebıetter tizimi:
1. IAS 8 «Accounting policies, changes in accounting estimates and errors». [Elektrondy resýrs] //
2. IFRS [web-saıt]. – URL: https://www. ifrs. org/issued-standards/list-of-standards/ias-8-accounting-policieschanges-in-accounting-estimates-and-errors/ (qaraý ýaqyty: 10. 09. 2020).
3. «Konseptýalnye osnovy fınansovoı ochetnostı». [Elektrondy resýrs]. // «Paragraf» aqparattyq jҥıesi – URL:https://online. zakon. kz/document/?doc_id=31504194#pos=5;-106 (qaraý ýaqyty 11. 09. 2020)
4. Kýter M. I. Teorıa býhgalterskogo ýcheta: Ýchebnık. — 2-e ızd. , pererab. ı dop. - M. : Fınansy ı statısıka, 2002. - 640 s.
5. Moshkalova B. K. , Askarov D. S. Etapy reformırovanıa býhgalterskogo ýcheta v Respýblıke Kazahstan // Mnogogrannostosenkı bıznesa: problemy ı perspektıvy v ýslovıah formırovanıa naýkoemkoı ekonomıkı. – 2014. – Almaty. Ekonom

---