InfoHub Logo

Kúlmeshan men Ázimhan ekeýi dos eken. Kúlmeshan qyryq áıel alsa da, birde-bir erkek bala kórmepti. Áıeli qyz tapsa boldy tastaı beripti. Kúlmeshan sol kezde bir sartpen kórshiles otyrypty. Hannyń halin sarttyń áıeline aıtady.

— Eger men qyz tapsam, sen al da, sen ul tapsań, men alaıyn. Qudaıym jarylqap ul tapsam, kem joq, — dep ýaǵdalasady. Toǵyz aı boldy degende sarttyń da áıeli bosanady. Hanym da bosanady. Hanym qyz taýyp, sarttyń áıeli ul tabady. Olar ýaǵdasy boıynsha balalaryn dereý aýystyrady, aýyz basyrtqysyna altyn dildá beredi de, «Hanym ul tapty», — dep jarıa shashady. Kúlmeshan kóp keshikpeı dúnıe salady. Kúlmeshannyń uly erjetken soń Ázimhannyń balasy Aıazhanmen birge qalyńdyq izdeıdi. Esh biri kóńiline jaqpaı, eń sońynda sarttyń qyzyna kózi túsedi. Aıazhan Kúlmeshannyń ulyn ertip sartqa baryp qudalyq sóılesedi. Sonda sart:

— Bir qozy eki enege teli bolsa, eti kóp bola ma, maıy kóp bola ma? — dep suraıdy da, bir shirkeg taryny jerge tastap jiberip, aıaǵymen basyp júre beredi. Aıazhan bul qylyǵynyń astaryn baıqap qalady da, «boıyńnan janyń shyqqansha aýzyńnan shyǵarma» dep [emeýrin bildirip] taryny basyp ketkenin jadyna saqtap:

— Oı, mynaý bir jyndy adam eken. Ákesi mynandaı bolǵanda qansha sulý bolǵanymen qyzy baıaǵy osynyń aıaǵyn qushady. Qara – hanǵa barmaıdy, — dep Kúlmeshannyń ulynyń oıyn aýdaryp jiberedi. Sol kezde hannyń tórt ýáziri otyryp:

— Sen aı astyndaǵy Aqsulý deıtindi al, — deıdi. Aıazhannyń suńǵylalyǵyna qyzǵanǵan tórt ýázir ony qıyn saparǵa jibergisi keledi. Hannyń aıtýy boıynsha Aıazhan Aqsulýdy taýyp kelýge attyń basyn burady. Neshe aıshylyq jol júrip, aryp sharshap kele jatqanda aty óledi. Onan ármen Aıazhan qolyna bir taıaq ustaıdy da jaıaý ketip bara jatyp qaıyrshy shalǵa kez bolady. Ol ekeýi birigip júrip otyryp bir qalanyń shetine kelgende Aıazhan:

— At aýystyryp mineıik? — deıdi. Oǵan shal yza bolyp «qaıdaǵy atty aıtyp otyrsyń» — dep shamdanady, onysy taıaq aýystyraıyq degen sóz tigýi. Taǵy da az júrgen soń:

— Samaýyr qaınataıyq, — deıdi. Shal taǵy yza bolyp, qaıdaǵy «samaýyrdy aıtyp otyrsyń?» — dep shamdanyp qyzaraqtasady. Munysyn anandaıtyn jerdegi úsh qabat tamnyń ústine shyǵyp otyrǵan bir qyz kóredi de kisiler jiberip, Aıazhandy aldyryp, nege kerildeskenin suraıdy da Aıazhannyń ońaı adam emes ekenin biledi. Ol qyz sol eldiń hany eken. Aıazhan aı astyndaǵy Aqsulýdy izdep júrgenin aıtqan soń úıine úsh kún jatqyzyp qoıady. Ábden dem alyp bolǵan soń:

— Já, sen Aqsulýdy alý úshin áýeli jolyńdaǵy eki aıdahardy óltirý kerek. Ony myna qylyshpen shap ta, jeti qabat temir úıdegi aıdahardyń ushatyn tulparyn minip, aı astyndaǵy Aqsulýǵa barasyń — dep qaıtyp alý jóninde uqtyryp beredi. Aıazhan qyzdyń aıtýymen baryp, Aqsulýdy alyp, qaıta aınalyp qyzǵa kep, aıdahardyń tulparyn qyzǵa syılyqqa tartady. Qyz Aqsulýmen Aıazhandy eline aparyp salady. Aqsulýdy alyp bergen soń ýázirleri Aıazhanǵa onan ármen óshigip, bul bizden asyp túsetin boldy, muny taǵy bir qaterge jumsaıyq, — dep oılaıdy. Tórt ýázir hanǵa kelip:

— Haneke, sizdiń Aqsulýyńyzdyń janynda jarqyldap altyn kólińiz tursa qandaı ásem kóriner edi, — deıdi.

— Altyn kóldi kim tabady? — dep suraıdy han.

— Tapsa, taǵy Aıazhan tabady, — dep ýázir árbileıdi. Aıazhan taǵy saparǵa shyǵady. Ol aldyńǵy jaqsylyq istegen qyzǵa kelip altyn kóldi izdep júrgeni týraly áńgimeleıdi. Qyz:

— Aǵaıyndy eki peri qyzynyń qolynda turady altyn kól. Sen áýeli jer jahanynyń ásemi Jaınagúl sulýǵa jetýiń kerek. Ol saǵan alty aıshylyq jerdi alty kúnde júrip ótetin dúldúlin beredi. Ary qaraı seni sol dúldúl jetkizedi. Myna tumardy ol qyzǵa kórsetseń, saǵan bar jaqsylyǵyn aıamaı isteıdi, — dep taǵy da jol siltep qoıa beredi.

Aıazhan qyzdyń aıtýy boıynsha jer jahanynyń eń ásemi Jaınagúl sulýǵa keledi. Ol tumardy kórgen soń Aıazhanǵa dúldúlin berip, altyn kóldi qaıtyp alý jaǵyn uqtyrady. Jaınagúldiń aıtýynsha, ol eki peri qyz ár juma saıyn jeksenbi kúni baý-baqshany aralap serýen qurady. Onda olar altyn kóldi qapshyqqa salyp, alma aǵashynyń saıasyna qoıady eken. Dál sol kúni dúldúlmen alyp qashýǵa bel baılaıdy. Sóıtip, altyn kóldi qapshyǵymen alyp qashyp ketedi. Jolda taǵy álgi janashyr aqylshy qyzǵa soǵady da, rızashylyq bildirip, Jaınagúldiń dúldúlin beredi. «Eger saǵan men kerek bolsam, shashymnyń bir talyn alyp tútet, dál sol saǵatta daıynmyn, — dep shashynyń bir talyn alyp beredi oǵan dosy.

Aıazhan altyn kóldi ákep hanǵa beredi. Buny kórip qyzǵanysh oty qaýlaǵan tórt ýázir Aıazdy taǵy bir jaqqa jumsatady.

— Oı, taqsyr, Aqsulýdyń janynda altyn kólińiz jaınap tur. Endi sol altyn kóldiń ústinde altyn saraı tursa, tórt túligińiz saı bolar edi? — dep bójdiredi.

— Aspanǵa altyn saraı salatyn sheberdi qaıdan tabamyz, — deıdi oǵan.

— Ony myna dosyń Aıaz tabady. Sony jumsa, — deıdi. Aıaz taǵy ketedi. Aıazdyń ákesi Ázimhan ólerinde Kúlmeshannyń ulyna erinbeı jıyrma jyl eńbek et degen edi. Sol ákesiniń sózin syılap taǵy saparǵa shyǵady. Ol óziniń dos qyzynyń eline keledi. Kókke saraı salatyn sheberdi izdetip jibergenin aıtady.

— Ol sheberdi osydan shyǵysqa qaraı júre berseń, aldyńnan ógizge mingen shal kez bolady. Sonan sura. Ol saǵan qaıda turatynyn uqtyrady, — deıdi. Aıazhan qyzdyń aıtýymen ketip bara jatsa, aldynan álgi aıtqan shal shyǵady. Shaldan suraǵanda:

— Áneý kóringen Aqbasty taýdyń bókterinde eki shynar bar. Sol eki shynardyń shyǵysyndaǵy shynarǵa shyqsań, eki balapan jatyr. Ol ekeýiniń shyǵysqa qarap jatqanyn al! — dep uqtyrady. Barsa, aıtqanyndaı, úırektiń eki balapany jatyr eken. Sonyń shyǵysqa karap jatqanyn alady. Aıaz balapandy alyp, eline kelip ákep beredi. Han balapanǵa:

— Sen dúnıeniń sheberi deıdi ǵoı. Káne, maǵan arnap kókke [aspanǵa] altyn saraı sal! — dep buıyrady. Balapan qanatyn bir silkip kisi bop turyp:

— Sen maǵan qurylys salatyn dúnıe múlkińdi (aǵash, temir, sıaqtylaryn) kókke [aspanǵa] shyǵaryp ber, — deıdi.

— Ony men qaıtyp shyǵaramyn? — degende.

— Sen ony kókke shyǵara almasań, ony men qaıtyp salady ekenmin. Han emes, aqymaq ekensiń ǵoı, — dep ushyp ketedi. Buǵan qapalanǵan han tórt ýáziriniń basyn kesip, aqymaq bolǵanyna opyq jep kúıinedi.

Adal dosy Aıazhannan suraıdy:

— Men aqymaq boldym. Osy qylyqtaryma qaraǵanda men naǵyz han tuqymynan bolamyn ba, joq pa álde tegimde basqadaı shataq bar ma? — dep kúmándanady. Ol aıtpaıdy.

— Endi aıtpasań, basyńdy alamyn! — degen soń amalsyz boıynan jany shyǵatyn bolǵandyqtan, aqıqatty aıtýǵa týra keledi.

Aıazhan bolǵan jaǵdaıdy túptuqıanymen aıtyp túsindiredi. Han ábden tyńdap otyryp, ádildikke júginip, sarttyń sulý qyzyn Aıazǵa alyp berip, han taǵyna dosy Aıazdy otyrǵyzyp, ózi bas ýázir bolypty-mys.

---