InfoHub Logo

Allanyń ózi de ras,
Sózi de ras!

Abaı.

Bismillahir-Rahmanir-Rahım...

Mekkege baramyn-aý dep oılaǵan joq edim. Jeti atamda qajy bolǵan da eshkim joq eken. Iisi Qarataıdan Mekkege jol shekken on músápirdiń toǵyzynyń súıegi sonda qalypty. Tórimde ál-Haram meshitiniń kúntizbe sýreti ilýli turýshy edi, sodan ba, óńimde de, túsimde de sol sýret kózaldyma elesteı beretin. Sodan ba, kúnde kelip, kúnde kórip júrgendeı ál-Haram meshitine kirgende de eshnársege tańqalǵanym joq...

...Áýeli Álibek bolmaǵanda, Nurjan bolmaǵanda maǵan Mekkeni kórý joq edi. Álibek meni saparshylardyń tizimine qosyp, Nurjan alty saǵattyń ishinde pasport ápermegende kópke ilese almaı qalyp qoıǵandaı ekenmin...

***

Akýla sekildi aqboz laıner boz saǵymǵa kelip qondy. Qaınaǵan súttiń jel kóbigindeı jypyrlaǵan sham astynda múlgip jatqan portty qala Jıddadan alabel avtobýstar boz saǵymǵa ala kep jóneldi. Boz saǵymnyń túbine shókken qaraker dala sýmen shaıqalǵan teńizdiń tabanyndaı teńselip edi. Qojyr-qojyr qaraker qyrattar boz saǵymda júzgen kóne zamannyń dınozavrlaryndaı ańyraǵan tas joldyń qos qaptalynda óńkıip-óńkıip óristep jatyr. Boz kórpeniń astyndaǵy qaraker dala da, qaraker qyrattar da tym-tyrys múlgip jatyr. Kúnde kelip, kúnde kórip júrgendeı buǵan da tańqalǵanym joq. Meniń Semeıimniń dalasynan, meniń Qarataýymnyń silemderinen kóshirip alǵandaı. Bizdiń keletinimizdi bilip, meniń Semeıimniń ker dalasy men Qarataýymnyń kártamish qyrattary osynda kóship qonǵan sıaqty...

Biz Mekkege kelip kirgende batysta Aı, shyǵystan Kún nurynyń shapaǵy tepken...

***

Mekkede bóten adam joq. Mekkeni bótensip jatqan adam joq. Baǵy zamannan osynda týyp-óskendeı. Baǵy zamannan beri osynda júrgendeı. Qurban Aıttyń kezinde Úlken Qajylyqqa kelgen Allanyń quly 2,5 mıllıon desti. Qaǵbany jeti aınalyp taýaf etkende de, Mınada jamarat al-akaabaǵa tas laqtyrǵanda da ózen tasqynyndaı qalyń jurttyń ishinen eń bolmaǵanda ekijarym pendeniń shańq etken daýysyn, alaryp qaraǵanyn estigen de, kórgen de emespin. Ekijarym mıllıon ózimen ózi sóılesip, ózimen ózi kúbirleskende qasyndaǵy qatar júrgen qulaqqa úni de estilmedi. Árkimniń aýzynda bir Alla bolǵan soń ba, ún bitkendi aspan jutyp jatqandaı. «Rabbana aatına fı addúnıa hasanata, va fıl al-ahıratı hasanata, va kına aaba anar» (Eı Alla! Maǵan bu dúnıeniń jaqsylyǵyn, o dúnıeniń rahatyn berip, tozaqtyń azabynan saqtaı kór!).

Ekijarym mıllıonnyń ekijúzi qazaq elinen. Kóbisi besiginen bes namazǵa jyǵylyp, din jolyn únemi pir tutpasada bara sala ekijarym mıllıonǵa sińip ketkeninen qazaqtyń musylman ekenin sezindim. Túgeldeı derlik zıaly qaýymnyń ókili bolǵan soń ba, bir ǵana sezimge jyǵyla bermeı, kúpirlikke ermeı tektilik tanytyp, ózine deıin Abaıdyń baryn, Issaýıdyń bolǵanyn bir sátke de esinen shyǵarysqan joq.

Mekkede pendeniń bári birdeı: kim baı, kim kedeı, kim tóre, kim qara — poshymyna jazylmaǵan, tek tekti men teksizdiń aıyrmasy betinen belgili. Teksizdiń kózi adasqaq, óńinde nur joq, tektiniń shyraıynan ıman teýip turǵanyn ajarynan-aq tanısyń. Bizde ımansyz esek minse de etekteginiń sálemin alsa naǵylsyn. Mekkede bas-aıaǵyńa qaraıtyn eshkim joq, altynyń men dollaryńa túkirmeıdi, «jıp» mingen mıllıonerdiń kóppen birge kóshede qonyp jatqanyn kórdim: kóligi kóleńke, tósenishi kilem, bala-shaǵa, týǵan-týystarymen bes namazǵa jyǵylyp, jastyqsyz, jamylǵysyz asfált ústinde túnep, jatqan jerine jetim qylshyq qaldyrmaı erteńgisin nıet-paryzyn óteýge asyǵady. Men negr jurtynyń sulýyn kórdim: syryqtaı kórkem jigit kúımesin qańtaryp qoıyp, aıaǵyn ántek basqan sábıin balmuzdaqpen ýatyp otyr, bir ózinde úsh qatyn bar eken, úsh qatyn qatar turyp batar kúnniń saǵymynda aqsham namazyna jyǵylǵanda meńsiz qara barqyt júzderinen nur tógiledi. Úrip aýyzǵa salǵandaı úsh arýǵa jer syzǵan qara jibek kóılek, qara jaýlyq meńsiz qara sáıgúlikke salǵan saltanattyń er-turmanyndaı jarasady eken. Múmkin arýlar Allaǵa qulshylyq etip, adam balasyna ıman tilegen nıetinen soń maǵan sulý kóringen shyǵar. Áıteýir, Mekkede adam turpatynyń kem-ketigi kórinbeıdi. Peıil keń, nıet solaı!..

***

Qajylyq kezinde jergilikti turǵyn kóshege shyqpaıdy. Ásirese áıel juraǵaty. Bala-shaǵa bolsa da qylt etip basyn kórsetken joq. Eki túrli sebep: áýeli kelgenderge kedergi jasamaý; 2,5 mıllıondy sıǵyzyp kór, sıǵyzǵan ekensiń, qyzmet kórsetip baq. Qyzmet — maqtarlyq. Mundaı qyzmetti Paıǵambar elinen basqanyń qolynan kelmese kerek-ti. Jánede qandaı qyzmet! Min taǵý uıat. Osyǵan qaramastan tirshilik toqtaýsyz júrip jatyr. Ásirese Medınada. Qaptaǵan qurylys. Salynyp jatqannyń bári de Qonaq úıi. Salyp jatqan amerıkanyń kompanıalary, jumys qoly tek túrikter. Eki jylǵa kontraktimen keledi. Eki jyldan soń shekaradan shyǵaryp salady. Qonys brmeıdi. Jer bemeıdi. Azamattyq bermeıdi. Kólde júzgen aqqýdyń shoǵryndaı trassanyń jıeginen júmysshy qalashyqtaryn kórdik. Bir qabatty aq shaǵaladaı úılerdiń árqaısysynyń tóbesinde kúnnen qýat alatyn batareıalar. Árqaısysynyń esik kózinde jeńil mashınalardyń túr-túri baılaýly tur. Polısıadan bastap kóshe sypyrýshylarǵa deıin kelimsekter. Ashaadaǵy ydys-aıaq jınaýshy bangladeshtik azamat aıyna myń dollar alamyn dedi. Soǵan qaraǵanda qurlysshynyń jalaqysyn bizdegi mınıstrler bolmasa, jumysshy túsinde de kórmeıtin shyǵar. Dúken ataýlynyń jaımasynda da kelimsekter. Dúken ataýly sheteldikterge jalǵa beriledi eken. Dúken ataýly munda demalys orny: tómengi qabatta fontan, gúlzar, alqa-qotan oryndyqtar, shaı ishemisiń, kofe ishemisiń, jeńil tamaqpen júrek jalǵaısyń ba —tábetiń bilsin, kondısıoner — qyryq gradýstyń ústindegi qapyryqtan soń janyń jaı tabady, biraq jaǵasy jaılaýǵa ketip shalqaıyp jatqan eshkim joq. Bizdegi sýatqa júgirgen qoısha topyrlap, jaımanyń ústinde tarbaıyp jatqan da eshkim joq, aıaqtyń typyry, saǵattyń tyqyly da estilmeıdi. Jańa ǵımarattyń ekinshi qabatynda qurylys qyzyp jatsa, birinshi qabatta saýda dúrildep, qurlys shyǵynyn qaıtaryp jatyr. Maıda-shúıde saýdagerlerdi Mekkeniń kákúr-shúkir buryshynan ǵana kórdik. Biren-sarań qaıyrshyny Mınanyń shet kóshesinen ǵana kórdik — onda da qoly kesilgender. Urlyq qylsań qolyń shabylady. Urlyq túbi — qorlyq degen osy. Qor bolǵyń kelmese — qolyńdy tyı!

Ekinshi sebep — jergilikti halyqtyń densaýlyǵyn saqtaý. Bir maýsymda jeti mıllıonnan astam músápir keledi eken. Báriniń qolynda etekteı-etekteı anyqtama bolsa da sený qıyn, bireýdiń aıaǵymen, bireýdiń taıaǵymen ártúrli dert kelýi múmkin. Alla saqtansań ǵana saqtaıdy. Kelimdi-ketimdiniń bir dúrkin erin tıgizgen ydys-aıaǵyna deıin taban astynda sypyryp-sıyryp qoqys móshegine laqtyryp jatyr, qoqys móshegin taban astynda qaǵyp alyp qoqys tıegen mashınalar zyrlap ketip jatyr. Qala tirshiligi — konveıer. Biraq sol kózge kórinbeıdi. Tynyshtyq. Jóńkilip jatqan «ózenniń» syldyry joq. Mashına ataýlyda tútin joq. Tútinde tynys tunshyqtyrar ıis joq. Iintiresken transporttyń arasyna saýsaq sımaıdy, solar qýyqtaı jyrtyqtan ótse de «súzisse» naǵylsyn. Kóshe polısıasynyń bar qyzmeti - adamdardy jolǵa salý, adasqandardy izdep tabý. Reseıdiń ORT-asy Qaǵbada halyq shybynsha qyrylyp qalypty dep ezýin jyrtqan eken, aıaq astynda jatqan eshkimdi kórgenimiz joq. Mekkeden topyraq buıyrsyn dep jumaqtan dámetken seksenniń ishindegi eki shaldy arýlap jýyp, janazasyn meshitte shyǵaryp, qurmettep kómdi. Súıekti eline qaıtarmaıdy. Jer shalǵaı, kún ystyq, jetkensha aǵyp ketýi múmkin. Negizgi qaýyp — marqum nendeı dertten jan tásilim etti, belgisiz bolsa, eline ártúrli ınfeksıa aparýy múmkin. Bul da saqtyq. Bul da adamgershiliktiń aıqyn bir kórinisi. «Adam balasy bir-birine baýyr». Bul Qasıetti Quran sózi. Quran sózi musylman men basqa din arasyna eshýaqytta ot jaqpaǵan. Sonansoń da Qasıetti Quran búginde 60 ulttyń tiline aýdarylyp, 2662 ret basylǵan eken. Álemniń búkil órkenıetti elderiniń zıaly qaýymy, ǵalymdary Quran sózine eltip otyr. «Ǵylym — Allanyń bir sıpaty, ol, haqıqat. Rastyń bir aty- haq, haqtyń bir aty — Alla. Árbir ǵalym — hakim emes, árbir hakim-ǵalym» Bul Abaı sózi. Qazaqtyń mańdaıyna bitken jalǵyz hakim!..Jalǵyz áýlıe!..

«Ne ýbıı!» Bul taýrat sózi. Sokratqa ý ishkizgen, Ioanna Arkty otqa órtegen, Ǵaısany darǵa asqan kim?». Bul Abaı qoıǵan suraqtar. «Óltirme!» dep otyryp, qylyshyn súıretip kelip kres taqqandardyń Shyǵysty qanǵa bóktirgeni nesi? Kezinde órkendep turǵan, gúldenip turǵan ǵylymnyń ordasy hakimderdiń otanyn otarshylardyń bes ǵasyr boıy aıaýsyz taptaǵanyn nemen túsindiremiz?.. Kúni keshege deıin sonyń saldarynan ıslam aýyzdyqtan bosaǵan joq, musylmandy ekinshi sorttyń esebine aparyp telidi. Shyǵys bostandyq alysymen ıslam aýyzdyqtan bosandy, aýzynda Allasy bar jurttar ımandylyqqa bet qoıdy. Munyń túbi: «Basyń birikpeı baqytyń janbaıdy!». Árıne, bul búgingi ımperıalarǵa jaqpaı jatyr. Kezinde «pantúrkızm» degendi oılap tapqan otarshy kázirgi «aǵa jurtpyn» dep kólgirsıtin kórshilerdiń kóringen nárseni septeýge áýes baspasózi «ıslam degen páleket kele jatyr» dep jahandy dúrliktirgisi keldi. Osydan soń kekesinmen bolsyn, kekshildikpen bolsyn ORT ezýin qısaıtsa, biz buǵan da tańdanbaımyz. Qyzǵanyshtyń qyzyl ıti arqanda jatsa da arsyldaıdy. «Qyzǵanysh óziniń nastyǵyna toıattaǵanda ǵana aranyn tıady» dep Andre Morýa beker aıtty deımisiń. Biraq, bul qyzǵanysh qana ma? Onyń ar jaǵynda ne jatqanyn da bilemiz. Oǵan da tańdanbaımyz. Tegi bir, tili bir, dini bólek bir halyqtyń qansha jyl qyrqysqanyn bir ǵana Iýgoslavıadan kórgen joqpyz ba?

«Baýyrlastar maıdany» degen búginde halyqaralyq termınge aınalyp ketken de sıaqty-aý. Bul da bir elge qasiret, bir eldiń qyshyǵan jerin qasyp beretin rahat. Qasiretten rahat kútetin saıasatshylardyń túbi — sadıs. Dini birdiń tili bólek bolǵanmen táýbesi oıynda, ımany boıynda. Árıne muny táýbeshilden táńirin umytqandar burynyraq sezedi, sonan soń da qarsy áreketke burynyraq umtylady. Bul da san ǵasyrdan beri qanǵa sińgen otarshyldyq psıhologıanyń qorqaý yndyny. Alysqa barmaı-aq Almatynyń ishine bir kirip shyǵalyqshy.

Ártúrli dinı qoǵamdar men sektalarda esep joq. Betine perde salyp kórmegen qazaqtyń keıbir qyz-kelinshekteri basyn búrkenip máıise qalypty. Assalaýmaǵaláıkúm turmaq aýzyna atasynyń aty túsip kórmegen keıbir bozbalalar kóringenge taýrat pen krıshnany ýaǵyzdap, sol týraly ádebıetterdi ala júgiredi. Árıne, tegin emes, saýdalap júr. Saýdasyn joq-jitikke kómek dep sandalady. Betin qaıtarsań sileýsin kózdenip aldymen ózińdi tildeıdi, sonan soń Paıǵambar men Allaǵa til tıgizedi. Tomaǵa tuıyǵy da bar. Sóılese kelseń: bárimiz birdeı Seıfýllın dańǵylyna sıatyn emespiz, qylmys jasaıyn desem, shynymdy aıtsam, ıkemim joq, sonan soń úsh mezgil tegin tamaq pen jatar orynǵa bola jat jurtqa qyzmet etip júrmin deıdi. Eger ıkemi bolsa qylmys jasaýǵa da bar sıaqty. Qarakóleńke bólmede qazaqtyń jetkinshekterin balaýyz shyraqtyń tútinine qaqaltyp qoıyp, ózderi túsinbeıtin áldebir jat tilde saıratyp jatqandar az ba? Kári-qurtań da emes, qazaqtyń bolashaǵyn qandaı tútinmen ýlap jatyr? Elimizdegi ekonomıkalyq qıynshylyqty paıdalanǵan mısıonerlerdiń artynda kim turǵanyn qaıran qazaq bile me eken? Mısıonerler tek Qudaı jolyn qýalap, dinsizderdiń sanasyn ashýǵa ǵana kelip pe? Jetpis jyl boıy marksızmniń bizdiń qulaǵymyzǵa quıǵany: «din ıdeologıaǵa aınalǵan kezde ol áýelgi maqsatyn umytady». Meıli, marksıser aıtsa da osynda bir shyndyq bar. Kezinde shirkeýge bir kirip, moınyna kres taǵynyp, shoqynyp shyqqan qazaqqa bir sharshy bomazı, bir sólkebaı bergen. Genosıd jyldary ashtyqtan qyrylyp jatqan qazaqtar Altaı ólkesine aýǵanda: aldymen shirkeýge kirip shoqynyp shyǵyńdar, sonda jumys ta, tamaq ta taýyp beremiz degen talap qoıǵan. Bul otarshyldyq saıasattyń birden-bir ıdeologıasy edi. Pravoslavıe bizge Qudaıdyń atymen emes, ıdeologıa bolyp kirgen. «Jerimdi tartyp aldyń — amalsyzdan kóndim, dinimdi buzdyń — buǵan kóne almaspyn!» degen Naýan hazretti patsha úkimeti tuqym-tuqıanymen Sibirge aıdap jibergeni qaıda? «Alla — bir, Paıǵambar — haq. Adam balasy bir-birine baýyr» dep birlikke shaqyrǵany bolmasa, ıslamda zorlyq joq. Aqmola qalasynda sóılegen sózinde Almaty-Semeıdiń arhıepıskopy Aleksıı qaptap ketken dinı qoǵamdar men sektanttar uıasyna úkimet tarapynan tıym salmasa bolmaıdy degen edi. Dinshilge bostandyq, dinniń kez kelgenine bostandyq degen emes shyǵar. Ásirese eldiń shyrqyn, halyqtyń birligin buzatyn sektanttar men sektalarǵa. Dinimdi, tynyshtyǵymdy buzdyń degeni úshin Naýan hazretti jer aýdarǵanda, halyqtyń birligin buzatyn mısıonerlerge nege tıym bolmasqa?!

***

Bısm Allah, salla Allah alá Mýhamed! (Allanyń atymen. Mýhamedke Allanyń shapaǵaty jaýsyn!). Oń aıaqpen Mýhamed paıǵambardyń meshitine kirdik...

Úsheý edik. Kınorejısser Aman Álpıev, dáriger Sadýaqas Mustafa. Paıǵambar zıratynyń basynda turyp óner adamy ne oılady, dáriger ne oılady eken? As-salamý alaıka aıýha an-nabıı va rahmatý Allahı va barakatýhý, salla Allahý alaıka va sallam!..

«...Qudaıdan mal tileısińdr, nege kerek qylaıyn dep tileısińder?.. Erinbeı eńbek qylsa, túńilmeı izdese, ornyn taýyp istese, kim baı bolmaıdy?.. Sol maldy saryp qylyp, ǵylym tabý kerek. Ǵylymsyz ahıret te joq, dúnıe de joq. Ǵylymsyz oqyǵan namaz, tutqan rýza, qylǵan qaj eshbir ǵıbadat ornyna barmaıdy». Abaı.

Qasıetti Mekke men Medınadaǵy eki meshittiń ıesi de koról Abdel Azız (taqsyrdy Alla jarylqasyn!). Ekeýiniń de bar mindeti koroldiń moınynda. Prezıdentimiz Nursultan Nazarbaevtyń ótinishimen (myń da bir rahmet!) ekijúz qazaqstandyqtyń qajylyq shyǵynyn kóterip otyrǵan da koról. Kezinde buratana elderdiń musylmandaryn qajylyqqa jiberýdi toqtatý kerek degen patsha ókimetiniń sheshimi bolǵan eken. Arnaýly komısıa teksere kelip, musylman jurty búlinse, qajylyqqa ketken shyǵynyń shybynnyń qunyna da turmaıdy degen eken. Sovet ókimeti dindi apıynmen teńestirip, qajylyq turmaq Allanyń bir, Paıǵambardyń haq ekendigin de joqqa shyǵardy. Halyq bir Allanyń 99 aty men Paıǵambardyń haqtyǵyn kókeıinde ǵana saqtap edi, arada jetpis jyl ótken soń egemendi eldiń ókilderi Qasıetti Qaǵbany kózimen kórip, qolmen ustap, paıǵambar meshitin oń aıaǵymen attady. Kórdik. Ne bildik? Ne sezdik?

Árıne, dúnıe júzinde ál-Haram men Paıǵambar meshitiniń teńdesi joq. Sońǵy jyldardyń ózinde koroldiń qamqorlyǵymen ál-Haram 309 myń sharshy metrge keńeıtilip, Qasıetti Qaǵba qaıta óńdelgen eken. Mına, Mýzdalıf, Arafat ta jańarǵan. Bir ǵana Medınada 2400 meshit koról Fahd bın Abdel Azızdiń qaıyrymdylyǵymen jumys istep tur. Burynǵy Paıǵambar meshiti túbegeıli qaıta kóterilip, bir mıllıon orynǵa keńeıtilgen. Arhıtektýralyq ásemdigi men stıline aıtar joq: ınjenerlik, tehnologıalyq jańalyqtardyń bári osynda, salqyn samal shalqytqan jer astyndaǵy, jer betindegi kondısıonerlerdiń ózi jeti shaqyrym. Búkil alań aq mármen kómkerilip, búkil munaranyń ár býyny at basyndaı altynmen aptalǵan. Meshittiń búkil edeni túkti kilem, tóbesi jyljymaly shatyr, tireýleri altyn...

...altyn... kilem ústinde jatqanymyzǵa jarty saǵat boldy. Amannan adasyp qalǵanbyz. Sádýaqastyń ne oılap jatqanyn kim bilsin. Tilimniń ushynda Abaı aǵamnyń: «Qudaıdan mal tileısińder, nege kerek qylaıyn dep tileısińder?» degen saýaly. Qazaq: «arpa, bıdaı as eken, altyn, kúmis tas eken» dese, tarshylyq kórgendegi aıtqany shyǵar, «dúnıe boq» dese, sol dúnıeniń eń qymbaty altyn emes pe edi, sonyń arzandyǵyn kózben kórip jatyrmyn. «Qaı adamnyń kóńilinde dúnıe qaıǵysy, dúnıe qýanyshy ahıret qaıǵysynan artyq bolsa — musylman emes». Muny aıtqan taǵy da Abaı aǵam. Meshitke kirdiń — áýeli Alla, odan soń Paıǵambar, eger qazaq bolsań osy ekeýine hakim Abaı, áýlıe Abaı ere júretin sıaqty. Aqyn Abaı oıǵa qaldyrsa, hakim Abaı Allany umyttyrmaq emes, áýlıe Abaı qazaq degen ulttyń taǵdyryn da, tarıhyn da, bolmysy men bolashaǵyn da, álemdegi ornyn da belgilep ketkenge uqsaıdy. Osydan keıin koról Fahd bın Abdel Azızdiń márttigin túsinbeı kór. Saýd Aravıasy eksportynyń 53 paıyzy munaı eken, qalǵany altyn men kúmis dese de bolǵandaı. Munaı halyqtyń muqtajyna jumsalsa, altyndy tireýge jumsap otyr. Biraq bul eldiń aspanyn tirep turǵan altyn ba eken? Baılyǵyn shirep turǵan altyn ba eken?

Kezinde Muhamed paıǵambar búkil arabty biriktirip, birtutas el qylamyn dep, buryn teńizben ǵana baılanysyp jatqan ár taıpany kerýen jolymen jalǵastyryp edi. Sol úshin de Medınadan Mekkege qylyshpen bardy. Sol úshin de kúlli arabtyń túzge shyǵar jolyn Mekke men Medınanyń jelisine ákelip baılady. Allanyń ámirimen, Quran Kárimniń qasıetti sózimen. Demek...

Búginde dúnıe júziniń musylmandary qajylyqqa bir baryp qaıtýdy arman etse, baılyǵyna qyzyǵyp baryp júr me eken? Áıtpese: «Eı, Alla! Maǵan bul dúnıanyń jaqsylyǵyn, o dúnıanyń rahatyn berip, tozaqtyń azabynan saqtaı kór!» dep nege jalbarynady? Maqsat — rýhanı dertten arylý, ardyń, jannyń tazarýy. Abaıǵa júginsek, adamnyń adam bolyp qalyptasýy fánıden baqıǵa deıin. Osydan 1430 jyl buryn adamnyń ǵaryshqa ushatynyn Quran aıtqan. Budan sońǵy ár ǵasyrda ǵalymdar Quran sóziniń rastyǵyn dáleldeýmen ǵana keledi. Quran sózi: adamdy ǵaryshqa shyǵaratyn báseke, básekeniń aıaǵy taı-talas, jumyr jerdi bólip-jarýdyń arpalysynan aspan jyrtylyp, áýe tarylyp adamzat zamanaqyrdy ózi tilep alady deıdi. Tasqa túsken jazýda: adamzattyń endigi qalǵan ǵumyry eki myń jyl dep jazylǵan eken. Áziret Áli oǵan ekini qossa kerek, sonda Muhamed paıǵambar: «qap, azabyńdy taǵy da eki myń jylǵa sozyp aldyń-aý!» degen kórinedi. Abaı muny: «Adam balasy jylap týady, keıip óledi. Eki ortada bul dúnıeniń rahatynyń qaıda ekenin bilmeı, birin biri ańdyp, birine biri maqtanyp, esil ómirdi eskerýsiz, bosqa, jaramsyz qylyqpen qor etip ótkizedi de, taýsylǵan kúnde bir kúndik ómirdi bar malyna satyp alýǵa taba almaıdy.»,— dep túsindiredi de: «toq tilenshi — adamnyń saıtany, qaraketsiz sopy — montany», dep túıedi.

***

Aqsham namazyna Paıǵambar meshitiniń ishi-syrtynda ıne shanshar oryn qalmaıdy. Azanshynyń daýysy kúndizgi aptaptan qalǵyp ketken osyndaǵy 2400 meshitti qas qaǵymda selt etkizip oıatady. Azanshynyń daýysynan búkil munaranyń, búkil qalanyń shyraǵdany bir sekýndta lap etip jarqyrap shyǵa keledi. Kúndizgi aptaptan qorǵanyp jatqan qala aqshamda qaıta tiriledi. Kólik ataýly toqtaǵan. Dúken ataýly jabylǵan. Dán terip jegen teńbil jıraftyń basyndaı kúni boıy teńselgen qurylys krandary áldenege úrke qaraǵandaı moıyndary soraıyp-soraıyp tastaı qatyp qalady. Azanshynyń aýzynda Alla. Jaratqannyń pendesi Alla dep jaınamazǵa jyǵylyp, Alla dep kók aspanǵa alaqanyn jaıady. Islam — ǵaryshpen kindiktesken, álemmen tete, álem keńistiginiń zańdy qubylysynan týǵan adamzat iliminiń jemisi bolsa kerek. Bes namazdyń basy kún shyqpaı bastalyp, kún qýalap otyryp, quptannyń alǵashqy juldyzben aıaqtalatyny nelikten? Kóne túriktiń ózin Kóktúrikpin, Kók perzentimin deýi de tegin be edi?.. Qańlylardyń 777- jyly (eń qasıetti san) ıslamdy qabyldaǵanyn eskersek, qazaq ta ejelgi musylmannyń biri. Keıingi Ózbek hannyń jarlyǵyn ıslamnyń memlekettik din bolyp jarıalanýy dep tanyǵanymyz jón shyǵar...

Kúndi qýyp, kópirshigen kóp juldyzdy qaq jaryp Aı týdy. Ekvatordan myń shaqyrymdyq qashyqta jatsa da Aravıanyń Aı men Kúni kók aspannyń qaq shekesinen týyp, qaq tóbesinen jaryp ótedi eken. Alla jarylqaǵan Paıǵambar eliniń asty munaı, ústi altyn desek, tas tóbeden shanshylǵan nury da bólek. Tún balasynda teben jasyryna almaıdy. Kúndiz Kún nurynan qýat alyp oqtalǵan elektrdiń jaryǵy kók aspannyń juldyzdarymen talasady. Mınanyń tóbesi tizip tastaǵan monshaqtaı.Mýzdalıf pen Arafattyń tóbesinde shyraǵdannyń shymyldyǵy. Mekke men Medına sol shyraqqa maltyp otyr...

Bul eldiń teatry qaıda? Konsert pen kınonyń ǵımarattary nege joq? Radıo nege úndemeıdi? Televızordyń meshitterdi aınalyp shyqpaıtyny nesi? Suraq kóp. Bul suraqtardyń kóbine Quran men sharıǵat, Paıǵambardyń hadısteri tıymmen jaýap beredi. Biraq halyqty tek qana tıymmen ustaýǵa bola ma? Tıymmen ustaǵan halyqta erik bola ma? Bostandyq qaıda? Revolúsıa ataýly: baýyrmaldyq, bostandq, teńdik dep jar salǵan. Baýyrmaldyǵy jarasyp-aq tur. Bostandyq pen teńdigi otasa qoıar ma eken? Bostandyq bolǵan jerde teńdik bola ma? Bes saýsaq birdeı emes. Bireýdiń mıy artyq, bireýdiń qoly artyq, bireýdiń óneri artyq. Artyqqa bostandyq berseń kemdikti tosyp tura ma? Artyq pen kemdikti teńestirgen ádilettikke jata ma? Abaı: «kópte aqyl joq, ebin tap ta jónge sal» — dep nege aıtty? Kemdi jónge salatyn «artyq» emes pe eken? Túptep kelgende Quran men Paıǵambardyń hadısteri Abaı aıtqan adamdy kúnaqarlyqqa súıreıtin «adamnyń saıtany» men «sopynyń montanysyna» tıym emes pe edi. Din de qatyp qalǵan dogma emes. Aqseleý Eýropamen qabysa bastaǵan Túrkıe men Mysyrdy, ózinshe avtonomıa qurǵan sheıttik Irandy mysalǵa keltiredi. Biraq báribir basqasyn qoıǵanda, qazaqtyń tek qana Zataevıch jınaǵan 500 ben 1500 ánin osylardyń eshqaısysyna aparyp sıǵyza almaısyń. Ár eldiń salty basqa. Qalaı desek te san ǵasyrda san qubylǵan, saıasatqa erip tonyn san aýystyryp kıgen dindermen salystyrǵanda, sol san ǵasyr boıy óziniń áýelgi maqsatynan jańylmaı kele jatqan jalǵyz ǵana ISLAM! Sonan soń da Paıǵambar elin, Qasıetti Mekke men Medınany, Qasıetti Qaǵbany kir shalmaýy kerek.

Osy biz neden jalyqtyq?.. Televızordy ashyp qalsań jaýyzdyq pen zorlyq, jalańash qatyn, jalaqtaǵan kezdik... Sahnaǵa bir dúrkin yrbańdap shyqqan bıkesh erteńinde kórermen men tyńdaýshyǵa ylpasyz bóksesin tosady. «Shoý» deıtuǵyn, «tamasha» deıtuǵyn arzan kúlkiden qulaq sarsyp, kezinde el syılaǵan artıserimiz arsyzdyqty nasıhattaýdyń az-aq aldynda tur. Osynyń bárin Mekkege aparyp sıǵyzyp kórshi. Jylyna jeti mıllıon emes, jeti adam solaı qaraı aıaq basar ma eken?

***

...Alabel avtobýstar aeroportqa ala kep jóneldi. Shańqaı tústiń shaǵynda tas tóbeden shalqaıǵan shaqar kún shyǵaryp saldy. Kókjıekte aptap ystyqtyń qaraquryq saǵymy shalqıdy. Karaker jazyqtyń jonarqasy tútindep jatqandaı. Baǵy zamannyń dınozavryndaı óńkıgen qaraker qyrattar ystyqtan búktúsip shógip qapty...

...Joq, meniń Semeıimniń ker dalasy men Qarataýymnyń kári qoınaýy maǵan budan da ystyq!..

---