Qoqys – ǵasyr máselesi
Jaratylystaný baǵyty boıynsha «Tabıǵat taǵdyry – adam taǵdyry»
Taqyryby: Qoqys – ǵasyr máselesi
Jumystyń maqsaty:
1. Tabıǵattyń tozýy – ekologıalyq daǵdarys ekenin túsindirý.
2. Ekologıalyq tárbıe berý.
3. Týǵan el, týǵan jerge degen súıispenshiligin oıatý.
4. Ólkemizdiń ekologıalyq jaǵdaıyn bilý úshin izdenýge baýlý
Zertteý kezeńderi:
Ǵylymı jumystyń zerttelýi úsh kezeńdi qamtıdy.
Birinshi kezeń — bastaý kezeńi. Bul kezeńde túrli ádebıetterdi, ınternet materıaldaryn paıdalana otyryp, zertteý máselesine jan - jaqty taldaý jasaldy. Ekinshi kezeń — eksperıment jumystarynyń ótkizilý kezeńi. Úshinshisi — alǵa qoıǵan mindetterdi sheshýdiń bastamasy
Kútiletin nátıje:
Rýhy myqtynyń unjyrǵasy túspeıdi
1. Óndiris oryndarynda tazalaýshy qondyrǵylar ornatý
2. Zıany az degen otyn túrlerin paıdalaný
3. Qaldyqsyz tehnologıaǵa kóshý
4. Jasyl ósimdikter sanyn molaıtý
5. Sýdy qorǵaý
6. Jerdi qunartyp otyrý
Jospar:
1. Qoqystardyń túrleri
2. Qoqystardyń aınaladaǵy ortaǵa áseri
3. Meniń aýdanymnyń ekologıasy
4. Aýdanymyzdaǵy qolǵa alynǵan jumystar
5. Qorytyndy
6. Paıdalanǵan ádebıetter
Jumyr jerdi mekendeıtin san - myńdaǵan tirshilik ataýlynyń ishinde Jer - anaǵa adam balasynan artyq qıanat jasaıtyn jan ıesi joq eken. Basqasyn bylaı qoıǵanda, sanaly tirshilik ıesi sanalatyn «nome sapins»- tiń kúndelikti ómir qajettiliginen artylǵan turmystyq qaldyqtary men kúl - qoqysy ortaq planetamyzdy tunshyqtyryp barady. Qasıetti dalasyn kóziniń qarashyǵyndaı aıalaıtyn qazaq «at aýnaǵan jerde túk qalady» dep qasterleýshi edi. Endi tabıǵat aıasyna demalysqa shyqqan árbir adamnyń artynda keminde 10 kılo qatty turmystyq qaldyqtar qalatyn boldy. Qasireti qalyń qazaq dalasynda búginge deıin jınalǵan 22 mlrd. tonna qaldyqtyń 96 mıllıon tonnasy qatty turmystyq qaldyqtar eken. Bul arnaıy esepke alynǵan kúl - qoqys alańdaryna tógilgeni. Uly dalamyz - daǵy kúl - qoqys «qory» jyl saıyn birneshe mıllıon tonnaǵa kóbeıip otyratyn kórinedi. Al uly dalanyń jer - jerinde esepke alynbaǵan taý - taý kúl - qoqys qanshama?! Qazaqstan QTQ (qatty turmystyq qaldyqtar) men kúl - qoqystyń 97 paıyzyn arnaýly kúl - qoqys alańdaryna tógýmen ǵana aınalysady. Tabıǵat - bul bizdi qorshaǵan orta. Ol adam balasynyń sanasynan tys, ózdiginen paıda bolǵan dúnıe. Demek, «Adamdardyń tabıǵatsyz kúni joq, tabıǵattyń muny aıtýǵa tili joq».
Tabıǵat – adamnyń boıyna qýat, kóńiline shabyt, sezimine lázzat shapaǵatyn uıalatatyn sulýlyq pen ásemdik álemi, baǵa jetpes baılyq. Ol - yrys pen mol qazynanyń qaınar kózi. Sondyqtan halqymyz «tabıǵat adamzattyń ómir nári, qajetińniń tabylar sodan bári» dep dáriptegen.
HH ǵasyrdyń ortasynan bastap jer betinde adam sanynyń jáne tehnıkanyń, qalalar sanynyń ósýine baılanysty bıosfera kóp zıan shege bastady. Ulan – baıtaq Qazaqstannyń bir bólshegi – Terekti aýdany. Terekti aýdany Batys Qazaqstan oblysynyń soltústik shyǵys bóliginde ornalasqan. Aýdanynyń soltústik shekarasy Oral ózeni, batysy Oral qalasy jerleri, shyǵysy Bórli aýdany jerleri jáne ońtústigi Syrym jáne Aqjaıyq aýdandary jerleri men shektesedi. Jer kólemi - 8. 4 myń sharshy shaqyrym, 58 eldi meken ornalasqan. Olardyń eń irileriniń biri – ózim týyp ósken Pokatılovka aýyly. Pokatılovka aýylynyń jeri baı, tabıǵaty ásem, tarıhı syrǵa toly ólke. Qazirgi ýaqytta týǵan ólkeniń ekologıasy meni qatty alańdatyp otyr. Soǵan oraı ekologıalyq problema ǵalamdyq problemaǵa aınaldy. Qazirgi ýaqytta qoqys zertteýine kóp kóńil bólýimiz kerek. Al qoqystardy zertteıtin sala - Garbologıa dep atalady.
Garbologıa aǵylshyn tilinen aýdarǵanda «qoqys» degen maǵynany bildiredi. Ony 1973 jyly Ýılám Redjı ashty. Ol ekologıa ǵylymynan bólingen jeke bir sala. Eger de bir jyl ishinde jınalǵan qoqysty joımaı nemese qaıta óńdemeı, bir jerge tóge berse Evropadaǵy eń bıik shyń - Elbrýsteı taý paıda bolady. Qoqystyń túrleri ekige bólinedi:
Qoqys - elimizdiń damýyna kesir. Qazirgi kezde bárimizdi qatty alańdatyp otyrǵan jaǵdaı – tabıǵatymyzdyń tikeleı adamnyń is - áreketinen lastanyp, buzylýy. Elimizdiń qoqysyn tazalamaıynsha biz damyǵan memleketter qataryna qosyla almaımyz. Meniń aýdanymnyń ekologıalyq jaǵdaıy máz emes. Sebebi, aýdan halqy kóbeıgen saıyn qoqys ta kóbeıe beredi. Terekti aýdanynda turatyn halyq sany sońǵy 01/01/2009 jylda 42813 adamnan quraldy. Meniń zertteýimshe 1 adam táýligine 1, 2 - 1, 4 kg. qoqys shyǵarsa 1 adam 1 kúnde 59938, 2 kg, sonda 1 adam 1 aıda 1 858 084, 2 kg, jylyna 1 adam jylda 22 297 010, 4 kg qoqys, 42813 adam 1 jylda 954 601 906 255, 2 kg qoqys polıgonyna aparylady eken. Qatty turmystyq qaldyqtardyń kómilý syzbasy kartada kórsetilgendeı, Pokatılov aýylynda QTQ tógiletin jer I. Shuǵaıypuly kóshesiniń shetinde ornalasqan.
Terekti aýdany 2000 - 2020jj. arnalǵan qoqys polıgonynyń syzbasy jáne qaldyqtardy kómý tehnologıasy kórsetilgen. Ár 20 jyl saıyn qoqys polıgonynyń ornyn aýystyryp ózimizdi - ózimiz jubatamyz. Eger qalanyń kúndiz – túni bir tynbaıtyn jelin eskersek, atalǵan qaldyqtar men qoqystar ushyp, aýyldy lastap, qorshaǵan ortaǵa zıanyn tıgizýde. Aýyldaǵy qoqys adamzattyń áserinen týyndap otyr. Tabıǵatta óte tamasha bir qasıet bar.
Onyń ózi bólip shyǵarǵan qaldyqtardan bizdiń kómegimsiz - aq ózin - ózi tazartyp ala alady. Al adam balasynyń bólip shyǵarǵan kóń -
qoqsyǵynan aqyl - oımen ómirge kelgen halyq
sharýashylyǵynyń ýly, zıandy qaldyqtarynan ózdiginen tazalaýǵa tabıǵatta shama joq. Mynany qarańyz, adamdar kún saıyn taý - taý qylyp kúl - qoqysqa tastaıtyn plasmassa qutylar jer betinde 500 jylǵa deıin, kádimgi polıetılen paketteri 200 jyldan astam ýaqyt boıy shirimeı, jatyp alady eken. Al konservi qalbyrlary men shyny synyqtary 1 myń jylǵa deıin jer qoınyn lastap, «jegi qurtsha» topyraq qunaryn jep jatady. Aǵash japyraqtaryn jaqqanda aýaǵa ýly zattar taralady. (angıdrıd, benzopıren, kúkirtti sýtek jáne dıoksın). Onyń tútini 1 m - ge ǵana kóteriletindikten kóbinese jas balalardyń tynys alý joldaryna jáne oılaý qabiletterine keri áserin tıgizedi.
BQO, Terekti aýdany,
Pokatılov aýyly, №45 I. Shuǵaıypuly.
Daıyndaǵan oqýshy: Igızǵalı Symbat
Jetekshisi: Bektembaeva Gýldana Mendygalıevna
Qoqys – ǵasyr máselesi júkteý
Taqyryby: Qoqys – ǵasyr máselesi
Jumystyń maqsaty:
1. Tabıǵattyń tozýy – ekologıalyq daǵdarys ekenin túsindirý.
2. Ekologıalyq tárbıe berý.
3. Týǵan el, týǵan jerge degen súıispenshiligin oıatý.
4. Ólkemizdiń ekologıalyq jaǵdaıyn bilý úshin izdenýge baýlý
Zertteý kezeńderi:
Ǵylymı jumystyń zerttelýi úsh kezeńdi qamtıdy.
Birinshi kezeń — bastaý kezeńi. Bul kezeńde túrli ádebıetterdi, ınternet materıaldaryn paıdalana otyryp, zertteý máselesine jan - jaqty taldaý jasaldy. Ekinshi kezeń — eksperıment jumystarynyń ótkizilý kezeńi. Úshinshisi — alǵa qoıǵan mindetterdi sheshýdiń bastamasy
Kútiletin nátıje:
Rýhy myqtynyń unjyrǵasy túspeıdi
1. Óndiris oryndarynda tazalaýshy qondyrǵylar ornatý
2. Zıany az degen otyn túrlerin paıdalaný
3. Qaldyqsyz tehnologıaǵa kóshý
4. Jasyl ósimdikter sanyn molaıtý
5. Sýdy qorǵaý
6. Jerdi qunartyp otyrý
Jospar:
1. Qoqystardyń túrleri
2. Qoqystardyń aınaladaǵy ortaǵa áseri
3. Meniń aýdanymnyń ekologıasy
4. Aýdanymyzdaǵy qolǵa alynǵan jumystar
5. Qorytyndy
6. Paıdalanǵan ádebıetter
Jumyr jerdi mekendeıtin san - myńdaǵan tirshilik ataýlynyń ishinde Jer - anaǵa adam balasynan artyq qıanat jasaıtyn jan ıesi joq eken. Basqasyn bylaı qoıǵanda, sanaly tirshilik ıesi sanalatyn «nome sapins»- tiń kúndelikti ómir qajettiliginen artylǵan turmystyq qaldyqtary men kúl - qoqysy ortaq planetamyzdy tunshyqtyryp barady. Qasıetti dalasyn kóziniń qarashyǵyndaı aıalaıtyn qazaq «at aýnaǵan jerde túk qalady» dep qasterleýshi edi. Endi tabıǵat aıasyna demalysqa shyqqan árbir adamnyń artynda keminde 10 kılo qatty turmystyq qaldyqtar qalatyn boldy. Qasireti qalyń qazaq dalasynda búginge deıin jınalǵan 22 mlrd. tonna qaldyqtyń 96 mıllıon tonnasy qatty turmystyq qaldyqtar eken. Bul arnaıy esepke alynǵan kúl - qoqys alańdaryna tógilgeni. Uly dalamyz - daǵy kúl - qoqys «qory» jyl saıyn birneshe mıllıon tonnaǵa kóbeıip otyratyn kórinedi. Al uly dalanyń jer - jerinde esepke alynbaǵan taý - taý kúl - qoqys qanshama?! Qazaqstan QTQ (qatty turmystyq qaldyqtar) men kúl - qoqystyń 97 paıyzyn arnaýly kúl - qoqys alańdaryna tógýmen ǵana aınalysady. Tabıǵat - bul bizdi qorshaǵan orta. Ol adam balasynyń sanasynan tys, ózdiginen paıda bolǵan dúnıe. Demek, «Adamdardyń tabıǵatsyz kúni joq, tabıǵattyń muny aıtýǵa tili joq».
Tabıǵat – adamnyń boıyna qýat, kóńiline shabyt, sezimine lázzat shapaǵatyn uıalatatyn sulýlyq pen ásemdik álemi, baǵa jetpes baılyq. Ol - yrys pen mol qazynanyń qaınar kózi. Sondyqtan halqymyz «tabıǵat adamzattyń ómir nári, qajetińniń tabylar sodan bári» dep dáriptegen.
HH ǵasyrdyń ortasynan bastap jer betinde adam sanynyń jáne tehnıkanyń, qalalar sanynyń ósýine baılanysty bıosfera kóp zıan shege bastady. Ulan – baıtaq Qazaqstannyń bir bólshegi – Terekti aýdany. Terekti aýdany Batys Qazaqstan oblysynyń soltústik shyǵys bóliginde ornalasqan. Aýdanynyń soltústik shekarasy Oral ózeni, batysy Oral qalasy jerleri, shyǵysy Bórli aýdany jerleri jáne ońtústigi Syrym jáne Aqjaıyq aýdandary jerleri men shektesedi. Jer kólemi - 8. 4 myń sharshy shaqyrym, 58 eldi meken ornalasqan. Olardyń eń irileriniń biri – ózim týyp ósken Pokatılovka aýyly. Pokatılovka aýylynyń jeri baı, tabıǵaty ásem, tarıhı syrǵa toly ólke. Qazirgi ýaqytta týǵan ólkeniń ekologıasy meni qatty alańdatyp otyr. Soǵan oraı ekologıalyq problema ǵalamdyq problemaǵa aınaldy. Qazirgi ýaqytta qoqys zertteýine kóp kóńil bólýimiz kerek. Al qoqystardy zertteıtin sala - Garbologıa dep atalady.
Garbologıa aǵylshyn tilinen aýdarǵanda «qoqys» degen maǵynany bildiredi. Ony 1973 jyly Ýılám Redjı ashty. Ol ekologıa ǵylymynan bólingen jeke bir sala. Eger de bir jyl ishinde jınalǵan qoqysty joımaı nemese qaıta óńdemeı, bir jerge tóge berse Evropadaǵy eń bıik shyń - Elbrýsteı taý paıda bolady. Qoqystyń túrleri ekige bólinedi:
Qoqys - elimizdiń damýyna kesir. Qazirgi kezde bárimizdi qatty alańdatyp otyrǵan jaǵdaı – tabıǵatymyzdyń tikeleı adamnyń is - áreketinen lastanyp, buzylýy. Elimizdiń qoqysyn tazalamaıynsha biz damyǵan memleketter qataryna qosyla almaımyz. Meniń aýdanymnyń ekologıalyq jaǵdaıy máz emes. Sebebi, aýdan halqy kóbeıgen saıyn qoqys ta kóbeıe beredi. Terekti aýdanynda turatyn halyq sany sońǵy 01/01/2009 jylda 42813 adamnan quraldy. Meniń zertteýimshe 1 adam táýligine 1, 2 - 1, 4 kg. qoqys shyǵarsa 1 adam 1 kúnde 59938, 2 kg, sonda 1 adam 1 aıda 1 858 084, 2 kg, jylyna 1 adam jylda 22 297 010, 4 kg qoqys, 42813 adam 1 jylda 954 601 906 255, 2 kg qoqys polıgonyna aparylady eken. Qatty turmystyq qaldyqtardyń kómilý syzbasy kartada kórsetilgendeı, Pokatılov aýylynda QTQ tógiletin jer I. Shuǵaıypuly kóshesiniń shetinde ornalasqan.
Terekti aýdany 2000 - 2020jj. arnalǵan qoqys polıgonynyń syzbasy jáne qaldyqtardy kómý tehnologıasy kórsetilgen. Ár 20 jyl saıyn qoqys polıgonynyń ornyn aýystyryp ózimizdi - ózimiz jubatamyz. Eger qalanyń kúndiz – túni bir tynbaıtyn jelin eskersek, atalǵan qaldyqtar men qoqystar ushyp, aýyldy lastap, qorshaǵan ortaǵa zıanyn tıgizýde. Aýyldaǵy qoqys adamzattyń áserinen týyndap otyr. Tabıǵatta óte tamasha bir qasıet bar.
Onyń ózi bólip shyǵarǵan qaldyqtardan bizdiń kómegimsiz - aq ózin - ózi tazartyp ala alady. Al adam balasynyń bólip shyǵarǵan kóń -
qoqsyǵynan aqyl - oımen ómirge kelgen halyq
sharýashylyǵynyń ýly, zıandy qaldyqtarynan ózdiginen tazalaýǵa tabıǵatta shama joq. Mynany qarańyz, adamdar kún saıyn taý - taý qylyp kúl - qoqysqa tastaıtyn plasmassa qutylar jer betinde 500 jylǵa deıin, kádimgi polıetılen paketteri 200 jyldan astam ýaqyt boıy shirimeı, jatyp alady eken. Al konservi qalbyrlary men shyny synyqtary 1 myń jylǵa deıin jer qoınyn lastap, «jegi qurtsha» topyraq qunaryn jep jatady. Aǵash japyraqtaryn jaqqanda aýaǵa ýly zattar taralady. (angıdrıd, benzopıren, kúkirtti sýtek jáne dıoksın). Onyń tútini 1 m - ge ǵana kóteriletindikten kóbinese jas balalardyń tynys alý joldaryna jáne oılaý qabiletterine keri áserin tıgizedi.
BQO, Terekti aýdany,
Pokatılov aýyly, №45 I. Shuǵaıypuly.
Daıyndaǵan oqýshy: Igızǵalı Symbat
Jetekshisi: Bektembaeva Gýldana Mendygalıevna
Qoqys – ǵasyr máselesi júkteý
You Might Also Like
-
Jańajyldyq keshte qonaqtardyń kóńil-kúıin qalaı kóteresiz? Dástúrli merekelik dastarhan men tilek aıtý azdyq etetini anyq. Demek, qyzyqty ázil men jumbaqtar, saıys pen oıyndar uıymdastyrý kerek. Tún...
