Sultanmahmut Toraıǵyrov «Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp»
Synyby: 6 - synyp. Qazaq ádebıeti.
Sabaqtyń taqyryby: S. Toraıǵyrov. «Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp»
Sabaqtyń maqsaty:
1/Sultanmahmut Toraıǵyrovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly bilim berý, óleńderiniń ıdeıasyn ashý, óleńdi naqyshyna keltire otyryp negizgi túıiniń tabý.
2/Oqýshylardyń qoǵamǵa degen ózindik kózqarasynyń qalyptasýyna yqpal ete otyryp, til baılyqtaryn damytý. İzdenimpazdyq qasıetterin qalyptastyrý.
3/Óleń arqyly oqýshylar boıynda jaýapkershilik sezimin oıatý, adamgershilikke, azamattyqqa, ishki rýhanı tazalyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Ádis - tásilderi: suraq - jaýap, SKT, Synı turǵydan oılaý strategıasy, talqylaý
Kórnekiligi: slaıdtar, ınteraktıvti taqta, kesteler.
Sabaqtyń barysy.
Uıymdastyrý. Oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý.
Úı tapsyrmasyn suraý.
Jańa sabaq.
a/- Sultanmahmut kim?
- Qandaı eńbegin bilesińder?
á/Toptastyrý strategıasy. (1 - slaıd)
Muǵalimniń kirispe sózi./Óleńniń shyǵý tarıhymen tanystyrý/Internet jelisi arqyly ınteraktıvti taqtadan S. Toraıǵyrov ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan beınebaıan júrip jatady. (2 - slaıd)
- Hİ ǵasyr men HH ǵasyr toǵysynda ádebıet álemine tyń oı ákelgen birneshe birtýar tulǵalar bar. Olar shyǵarmalarynyń taqyryptyq mańyzdylyǵymen, kórkemdik sheshimderimen, janrlyq erekshelikterimen daralanady. Qazaq halqynyń rýhyn aspandata kelgen optımısik kózqarastaǵy aqyn - jazýshylar kóshi Sultanmahmut Toraıǵyrovtan bastalady. S. Toraıǵyrov - halqymyzdyń oı tilegin bildirip, kózin nadandyqtan ashýdy arman etken. Aqyn óz atynan sóıleı otyryp, sol dáýirdegi urpaqtyń murat - maqsatyn, arman - ańsaryn jyrǵa qosady.
XX ǵasyrdaǵy qazaq ádebıetiniń iri tulǵasy, asa kórnekti aqyn Sultanmahmut Toraıǵyrov 1893 jyly 28 qazanda Kókshetaý oblysynyń Qyzyltý aýdanynda týǵan. Eki jasynda shesheden jetim qalǵan Sultanmahmuttyń balalyq shaǵy Baıanaýylda ótedi. Alty jasynda - hat tanyǵan Sultanmahmut 1908 jyly Baıanaýylda Ábdirahman moldanyń medresesinde eki - úsh jyl, 1911 jyly jańasha oqyǵan Nurǵalı degen muǵalimnen bir qys oqıdy. Pán negizderin úırenip, bilimge degen yntasy artqan Sultanmahmut odan ári oqýyn jalǵastyrý armanyna jete almaıdy. Troısk, Semeı, Tomsk sıaqty iri qalalarǵa baryp oqýyn jalǵastyrýǵa nıettense de, qamqorshysy men qarjynyń joqtyǵynan, turmystyń qıynshylyǵynan ol maqsaty oryndalmaıdy. Biraq optımıs Sultanmahmut óz betimen izdenip kóp oqydy, ǵylymnyń áralýan salasynan habardar boldy, sóıtip zamanynyń oqymysty jastarynyń birine aınaldy. Sultanmahmut Toraıǵyrov jasynda jabysqan dert keselinen 27 jasynda qaıtys boldy. Az jasaǵanyna qaramaı, ol qazaq poezıasy men prozasyn jańa satyǵa kóterip ketti. Realıs - aqyn XX ǵasyrdyń ádebıetinde jańa janrlar týǵyzdy, roman janrynyń, realısik poemanyń qalyptasýyna áser etti.
Keste. Tirek syzba (3 - slaıd)
Óleńderi
Poemalary
Prozasy
«Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp», «Shákirt oıy» «Anaý - mynaý», «Jarlaý», «Bir adamǵa», «Bular kim?» t. b «Adasqan ómir», «Kedeı», «Aıtys», «Qaıǵy», «Qamar sulý»,«Kim jazyqty?» «Aýyrmaı esimnen jańylǵanym»
« Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp»óleńiniń shyǵý tarıhyna toqtalý.
Bul óleńdi aqyn óziniń ustazy Nurǵalıǵa arnaǵan. Óziniń dosy, týysy Shaıbaı Aımanovqa hat arqyly joldaǵan. Óleń 1913 jyly jazylyp, 1922 jyly Qazan qalasynda «Adasqan ómir»kitabynda jarıalanǵan. S. Toraıǵyrovtyń «Shyǵamyn tiri bolsam, adam bolyp» óleńindegi lırıkalyq qaharman – aqynnyń ózi, ıaǵnı aqynnyń tulǵasy tanylyp tur. Lırıkalyq shyǵarmalarda aqyn tulǵasy óleń keıipkerimen tutasyp, kirigip ketedi. Aqyn óz atynan sóıleı otyryp, sol dáýirdegi urpaqtyń murat - maqsatyn, arman - ańsaryn, sezim - kúıin jyrǵa qosady./Óleńdi oqýshylarǵa mánerlep aıtyp beremin.
Interaktıvti taqtadan óleń sózi shyǵyp turady. (4 - slaıd)
Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp,
Júrmeımin bul jıHanda jaman bolyp.
Jatqanym kórde tynysh jaqsy emes pe,
Júrgenshe ómir súrip nadan bolyp.
Men balań jaryq kúnde sáýle qýǵan,
Alýǵa kúndi baryp beldi býǵan.
Juldyz bolyp kórmeımin eldiń betin,
Bolmasam tolǵan aıdaı balqyp týǵan.
Bul sózim asyp aıtqan asylyq emes,
Oıynda oty barlar asylyq demes.
Tebem dep tiri bolsam nadandyqty,
Sert etip óz - ózime etkem eges.
Kitappen jumys. 1 - 2 oqýshyǵa mánerlep oqytý.
Toptyq jumys. S. Toraıǵyrov. «Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp» Óleń qurlysyna Satylaı keshendi taldaý jasaý. (5 - slaıd)
1. Avtory - S. Toraıǵyrov.
2. Taqyryby - Adamdyq
3. Janr túri - óleń
4. Ideıasy - Bilim - ǵylymǵa, ómirge degen qushtarlyq
5. Shýmaq - 3
6. Tarmaq - 4
7. Býnaq sany - 3 býnaqty
8. Býyn sany - 11
9. Uıqas - a/a/b/a/- qara óleń uıqasy
10. Ádebı - teorıalyq uǵymdar - epıtet, teńeý - Kórde tynysh jatý,
jaryq kúnde sáýle qýǵan,
alýǵa kúndi baryp beldi býǵan,
tolǵan aıdaı balqyp týǵan,
oıynda oty barlar, nadandyqty tebý
Abaıdyń on jetinshi qara sóziniń mátini kórsetilip, Sultanmahmut ıdeıasymen úndestigin taný. (5 - slaıd)
VENN DIAGRAMSY
Oı sergitý. Oqýshylar óz oıyn bildirip, ashyq pikirlesedi (4 - slaıd)
Osy óleńniń mazmuny qalaı áser etti?
Kim bolýdy armandaısyńdar?
Aqynnyń aıtaıyn degen oıy ne?
Muǵalimniń qorytyndy sózi:
- S. Toraıǵyrov HH ǵasyrdyń basyndaǵy qoǵamdyq saıası jáne tarıhı - áleýmettik oqıǵalarǵa jáne qazaq jeriniń ózgeristerge óziniń azamattyq aqyndyq únin qosqan talantty qazaq aqyndarynyń qataryna jatady. Sultanmahmut qazaqtyń jyr - darıasyn quraıtyn úlken, asaý arnaly ózenniń biri bolyp qalmaq. Ol halyq júreginen qurmetti oryn alady.
Úıge tapsyrma.
«Kim bolam»taqyrybyna esse jazý
Baǵalaý.
Atyraý oblysy, Qyzylqoǵa aýdany, Mıaly selosy
H. Dosmuhameduly atyndaǵy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Arystanǵalıeva Anar Altybaıqyzy
Sabaqtyń taqyryby: S. Toraıǵyrov. «Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp»
Sabaqtyń maqsaty:
1/Sultanmahmut Toraıǵyrovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy týraly bilim berý, óleńderiniń ıdeıasyn ashý, óleńdi naqyshyna keltire otyryp negizgi túıiniń tabý.
2/Oqýshylardyń qoǵamǵa degen ózindik kózqarasynyń qalyptasýyna yqpal ete otyryp, til baılyqtaryn damytý. İzdenimpazdyq qasıetterin qalyptastyrý.
3/Óleń arqyly oqýshylar boıynda jaýapkershilik sezimin oıatý, adamgershilikke, azamattyqqa, ishki rýhanı tazalyqqa tárbıeleý.
Sabaqtyń túri: aralas sabaq
Ádis - tásilderi: suraq - jaýap, SKT, Synı turǵydan oılaý strategıasy, talqylaý
Kórnekiligi: slaıdtar, ınteraktıvti taqta, kesteler.
Sabaqtyń barysy.
Uıymdastyrý. Oqýshylar nazaryn sabaqqa aýdarý.
Úı tapsyrmasyn suraý.
Jańa sabaq.
a/- Sultanmahmut kim?
- Qandaı eńbegin bilesińder?
á/Toptastyrý strategıasy. (1 - slaıd)
Muǵalimniń kirispe sózi./Óleńniń shyǵý tarıhymen tanystyrý/Internet jelisi arqyly ınteraktıvti taqtadan S. Toraıǵyrov ómiri men shyǵarmashylyǵyna arnalǵan beınebaıan júrip jatady. (2 - slaıd)
- Hİ ǵasyr men HH ǵasyr toǵysynda ádebıet álemine tyń oı ákelgen birneshe birtýar tulǵalar bar. Olar shyǵarmalarynyń taqyryptyq mańyzdylyǵymen, kórkemdik sheshimderimen, janrlyq erekshelikterimen daralanady. Qazaq halqynyń rýhyn aspandata kelgen optımısik kózqarastaǵy aqyn - jazýshylar kóshi Sultanmahmut Toraıǵyrovtan bastalady. S. Toraıǵyrov - halqymyzdyń oı tilegin bildirip, kózin nadandyqtan ashýdy arman etken. Aqyn óz atynan sóıleı otyryp, sol dáýirdegi urpaqtyń murat - maqsatyn, arman - ańsaryn jyrǵa qosady.
XX ǵasyrdaǵy qazaq ádebıetiniń iri tulǵasy, asa kórnekti aqyn Sultanmahmut Toraıǵyrov 1893 jyly 28 qazanda Kókshetaý oblysynyń Qyzyltý aýdanynda týǵan. Eki jasynda shesheden jetim qalǵan Sultanmahmuttyń balalyq shaǵy Baıanaýylda ótedi. Alty jasynda - hat tanyǵan Sultanmahmut 1908 jyly Baıanaýylda Ábdirahman moldanyń medresesinde eki - úsh jyl, 1911 jyly jańasha oqyǵan Nurǵalı degen muǵalimnen bir qys oqıdy. Pán negizderin úırenip, bilimge degen yntasy artqan Sultanmahmut odan ári oqýyn jalǵastyrý armanyna jete almaıdy. Troısk, Semeı, Tomsk sıaqty iri qalalarǵa baryp oqýyn jalǵastyrýǵa nıettense de, qamqorshysy men qarjynyń joqtyǵynan, turmystyń qıynshylyǵynan ol maqsaty oryndalmaıdy. Biraq optımıs Sultanmahmut óz betimen izdenip kóp oqydy, ǵylymnyń áralýan salasynan habardar boldy, sóıtip zamanynyń oqymysty jastarynyń birine aınaldy. Sultanmahmut Toraıǵyrov jasynda jabysqan dert keselinen 27 jasynda qaıtys boldy. Az jasaǵanyna qaramaı, ol qazaq poezıasy men prozasyn jańa satyǵa kóterip ketti. Realıs - aqyn XX ǵasyrdyń ádebıetinde jańa janrlar týǵyzdy, roman janrynyń, realısik poemanyń qalyptasýyna áser etti.
Keste. Tirek syzba (3 - slaıd)
Óleńderi
Poemalary
Prozasy
«Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp», «Shákirt oıy» «Anaý - mynaý», «Jarlaý», «Bir adamǵa», «Bular kim?» t. b «Adasqan ómir», «Kedeı», «Aıtys», «Qaıǵy», «Qamar sulý»,«Kim jazyqty?» «Aýyrmaı esimnen jańylǵanym»
« Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp»óleńiniń shyǵý tarıhyna toqtalý.
Bul óleńdi aqyn óziniń ustazy Nurǵalıǵa arnaǵan. Óziniń dosy, týysy Shaıbaı Aımanovqa hat arqyly joldaǵan. Óleń 1913 jyly jazylyp, 1922 jyly Qazan qalasynda «Adasqan ómir»kitabynda jarıalanǵan. S. Toraıǵyrovtyń «Shyǵamyn tiri bolsam, adam bolyp» óleńindegi lırıkalyq qaharman – aqynnyń ózi, ıaǵnı aqynnyń tulǵasy tanylyp tur. Lırıkalyq shyǵarmalarda aqyn tulǵasy óleń keıipkerimen tutasyp, kirigip ketedi. Aqyn óz atynan sóıleı otyryp, sol dáýirdegi urpaqtyń murat - maqsatyn, arman - ańsaryn, sezim - kúıin jyrǵa qosady./Óleńdi oqýshylarǵa mánerlep aıtyp beremin.
Interaktıvti taqtadan óleń sózi shyǵyp turady. (4 - slaıd)
Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp,
Júrmeımin bul jıHanda jaman bolyp.
Jatqanym kórde tynysh jaqsy emes pe,
Júrgenshe ómir súrip nadan bolyp.
Men balań jaryq kúnde sáýle qýǵan,
Alýǵa kúndi baryp beldi býǵan.
Juldyz bolyp kórmeımin eldiń betin,
Bolmasam tolǵan aıdaı balqyp týǵan.
Bul sózim asyp aıtqan asylyq emes,
Oıynda oty barlar asylyq demes.
Tebem dep tiri bolsam nadandyqty,
Sert etip óz - ózime etkem eges.
Kitappen jumys. 1 - 2 oqýshyǵa mánerlep oqytý.
Toptyq jumys. S. Toraıǵyrov. «Shyǵamyn tiri bolsam adam bolyp» Óleń qurlysyna Satylaı keshendi taldaý jasaý. (5 - slaıd)
1. Avtory - S. Toraıǵyrov.
2. Taqyryby - Adamdyq
3. Janr túri - óleń
4. Ideıasy - Bilim - ǵylymǵa, ómirge degen qushtarlyq
5. Shýmaq - 3
6. Tarmaq - 4
7. Býnaq sany - 3 býnaqty
8. Býyn sany - 11
9. Uıqas - a/a/b/a/- qara óleń uıqasy
10. Ádebı - teorıalyq uǵymdar - epıtet, teńeý - Kórde tynysh jatý,
jaryq kúnde sáýle qýǵan,
alýǵa kúndi baryp beldi býǵan,
tolǵan aıdaı balqyp týǵan,
oıynda oty barlar, nadandyqty tebý
Abaıdyń on jetinshi qara sóziniń mátini kórsetilip, Sultanmahmut ıdeıasymen úndestigin taný. (5 - slaıd)
VENN DIAGRAMSY
Oı sergitý. Oqýshylar óz oıyn bildirip, ashyq pikirlesedi (4 - slaıd)
Osy óleńniń mazmuny qalaı áser etti?
Kim bolýdy armandaısyńdar?
Aqynnyń aıtaıyn degen oıy ne?
Muǵalimniń qorytyndy sózi:
- S. Toraıǵyrov HH ǵasyrdyń basyndaǵy qoǵamdyq saıası jáne tarıhı - áleýmettik oqıǵalarǵa jáne qazaq jeriniń ózgeristerge óziniń azamattyq aqyndyq únin qosqan talantty qazaq aqyndarynyń qataryna jatady. Sultanmahmut qazaqtyń jyr - darıasyn quraıtyn úlken, asaý arnaly ózenniń biri bolyp qalmaq. Ol halyq júreginen qurmetti oryn alady.
Úıge tapsyrma.
«Kim bolam»taqyrybyna esse jazý
Baǵalaý.
Atyraý oblysy, Qyzylqoǵa aýdany, Mıaly selosy
H. Dosmuhameduly atyndaǵy orta mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi
Arystanǵalıeva Anar Altybaıqyzy
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Ádebı jáne tarıhı aqıqat. İlıas Jansúgirov«Qulager» poemasy
-
İ kishi «kóbelekter» tobynyń oqý is - áreketiniń tehnologıalyq kartasy
