Zamanaýı ınovasıalyq ádisterdi qoldaný arqyly balany jan-jaqty damytý joldary
Zamanaýı ınovasıalyq ádisterdi qoldaný arqyly balany jan - jaqty damytý joldary
«Elimizdiń erteńi búgingi jas urpaqtyń qolynda, al jas urpaqtyń taǵdyry ustazdardyń qolynda»
(N. Á. Nazarbaev)
Qazirgi ómirdiń ózinen týyndap otyrǵan talaptardy oryndaý, jańashyldyqqa jarshy bolý úzilissiz tárbıe negiziniń bastaý bulaǵy - mektepke deıingi uıymdardan bastalǵan oryndy. Bala tárbıesi otbasynan bastaý alady desek te, ǵylymǵa negizdelgen ádis - tásilmen beriletin tálim – tárbıe isi kóbinese balabaqshadan bastalyp, jan - jaqty pedagogıkalyq órisin tabady. Ásirese balabaqshadaǵy tárbıe bala tabıǵatyna erekshe áser etip, oǵan ómir boıy izgilikti, maǵynasyna óshpeıtin iz qaldyrady. Balany mektep aldy daıarlaý úzdiksiz bilim berý júıesindegi mańyzy men ózektiligi erekshe máselelerdiń biri bolyp sanalady. Sonymen qatar, mektepke deıingi mekemelerde ınovasıalyq bilim berý quraldaryn qoldanýdyń da mańyzy zor. Inovasıalyq bilim berý quraldaryna: aýdıo, vıdeo, quraldar, kompúter, ınteraktıvti taqta, ınternet, mýltımedıalyq qural, elektrondyq oqýlyqtar, men oqý ádistemelik keshender, ınovasıalyq aqparattyq bank, ınovasıalyq saıt jáne taǵy basqalary jatady. Qazirgi tańda kóptegen ınteraktıvti baǵdarlamalyq bólimder, qozǵalmaly obektiler qurýǵa múmkindik beretin vektorlyq jáne grafıkalyq jabdyqtar kóptep shyǵyp, qoldanys tabýda. Osyndaı quraldardyń biri - mýltımedıalyq oqýlyqtardy balabaqshalarda keńinen paıdalaný. Bul jaǵdaıda tárbıeshi ár oqý is - áreketterin bastar aldynda jıi kórnekilikter aýystyrmaǵan bolar edi. Al, mýltımedıalyq oqýlyqtar arqyly tárbıeshi ýaqytty tıimdi jáne utymdy paıdalanar edi.
Ómir talabyna saı jańa tehnologıalardy oqý prosesi men tárbıe aıasynda sheber qoldana bilý tárbıeshiniń mindeti bolsa, ertegilerdi oqý is - áreketinde óz retimen qoldana bilse tárbıelenýshilerdi jan - jaqty damytýda erteginiń asa zor máni bar ekenin aıqyndaıdy. Oqý is - áreketi barysynda ertegi keıipkerleriniń jan - jaqty minez - qulyqtaryn aıyra bilý boıynsha jaqsy degen nemene, jaman degen nemene ekendigine kózin jetkizedi.
Barlyq oqý is - áreketinde ertegilerdi qoldaný arqyly negizgi pedagogıkalyq dástúr pánaralyq baılanysty júzege asyrýǵa bolady. Erteginiń ózindik qurylysy, kórkemdik ereksheligi bar. Qandaı ertegini alsaq ta, ol belgili bir sújetke qurylady, oqıǵanyń jelisiniń bastalýy, aıaqtalýy, ózindik sheshimi bolady. Ertegi baıaý bastalyp, oqıǵa jelisi kúrdelene túsedi. Ásirese adam ómirine baılanysty is - áreket ótkir syqaq - mysqylmen berilip, bala sezimin selt etkizip, kúlkige máz etedi. Bala jaǵymsyz keıipkerdiń jeksuryn áreketinen boı tartyp jaqsylyqqa qumartady. Erteginiń ár jaqty syryn qyzyqty, tartymdy, bala sanasyna laıyqtaı jetkizý aıtýshynyń shynaıy sheberligine tikeleı baılanysty. Baqshada ertegi oqý, sabaqta jáne sabaqtan tys ýaqyttarda ótiledi. Oqý jumysy balanyń jas ereksheligine oraı josparlanady. Sábıler tobynda aýyzsha áńgimelep berý tásili qoldanylady. Sábıler tobynda oqyǵandy tyńdatý jáne áńgimelep berý qatar júrgiziledi. Mundaı maqsat – ertegini aýyzeki áńgimeleýge tóseldire otyryp oqylǵandy shydamdylyqpen tyńdaı bilýge úıretedi.
Asosıasıa ádisi – sol tyńdaǵan ertegi jaıly málimet
Mysaly: Sýrette «Baýyrsaq» ertegisindegi baýyrsaq ortasynda tarmaqtaryna kempir, shal, qoıan, úı, qasqyr, aıý, túlkini balalar japsyrady kóp qıyndy sýretterdiń ishinen.
Oı qozǵaý ádisi: Balalarǵa ertegilerge berilgen jumbaqtardy jasyrý;
Jalpaq tumsyq kórip pe eń,
Jer qazatyn tintkilep.
İlmek dersiń quıryǵyn,
Kebis dersiń tuıaǵyn,
Bilseń endi taba ǵoı,
Qaı keıipker ekenin? (Úsh toraı)
Ájeı jaqsy kóretin osy qyzǵa,
Telpek tartý etipti qyzyl tústi.
Unatqany sonshama bul syılyqty,
Nemeresi esimin umytypty,
Al, aıtshy sen, bul esimdi? (Qyzyl telpek)
Suraqtar arqyly oı salý:
Sen bulardy nelikten ertegiler dep oılaısyń?
Halyq ertegileri men avtorlyq ertegilerdi ata, olardyń aıyrmashylyǵy nede?
«Qyzyl telpek» ertegisiniń avtory kim?
Sen Qyzyl telpektiń ornynda bolsań ne ister ediń?
STO - nyń elementteriniń biri – Venn dıagramny paıdalaný (eki ertegini salystyrý, ortaq belgisin tabý, qorytyndylaý, naqtylaý).
Interaktıvti taqtany qoldaný:
- Flıpchartta «ınstrýmenty» batyrmasynyń kómegimen syzǵyshpen ár túrli baǵytta «Baýyrsaq» tyń jolyn salý, prezentasıada júktelgen sýretterdi ornalastyryp, aktıv qalamnyń kómegimen baýyrsaqty júrgizý, balalar baǵytty daýystap aıtady; (grafıkalyq dıktant túrinde qoldansa bolady)
Mysaly: Jata - jata jalyqqan baýyrsaq terezeden sekirip túsip domalaı jóneledi.
- Baǵyty: tómen, ońǵa, tómen, qoıanǵa jolyǵady
Asosıasıa ádisi: qoıan - qorqaq, uzyn qulaq, erni jyryq, artqy aıaǵy jaqsy damyǵan, kózi qyzyl, qysta tonyn aýystyrady, quıryǵy kishkentaı, sekiredi (Balalar oryndarynan turyp sekiredi)
- Baǵyty: solǵa, tómen, ońǵa, joǵary qasqyrǵa jolyqty
Asosıasıa ádisi: qasqyr - jabaıy janýar, sur, jaǵymsyz keıipker, jyrtqysh, ıtke uqsaıdy, ulıdy (Túımeni basyp qasqyrdyń dybysyn estirtý)
- Baǵyty: ońǵa, joǵary, ońǵa, tómen aıýǵa kezdesti
Asosıasıa: aıý - jabaıy janýar, bal jeıdi, jıdek jeıdi, qorbańdap júredi, aıaǵy taltaq, aıý aqyrady (Dybysyn estirtý)
- Baǵyty: ońǵa, tómen túsip túlkige kezdesti
Asosıasıa: túlki - qý, aılaker, quıryǵy uzyn, sylańdap júredi
Baýyrsaq, túlkige jem bolǵysy kelmeı, úıine qaıtqysy kelip túr kómekteseıik (bir bala aktıvti qalamdy alyp baýyrsaqty kelgen jolymen qaıta domalatady, balalar baǵytyn aıtyp otyrady)
Ertegidegi minez - qulqy qarama - qarsy keıipkerlerdi ata;(kishi toptyń balalaryna jaǵymdy keıipkerdi tárbıeshi ataıdy, bala jalǵastyrady)
Mysaly: Qyzyl telpek – Qasqyr, Kúlshe qyz - ógeı sheshesi, Qarlyǵash - jylan, It – mysyq, Qasqyr – túlki t. s. s.
Qum qalashyǵyndaǵy oıyn
Sonymen qatar qumdaǵy oıyndardy da engizýge bolady. Qumdaǵy oıyndar – balanyń tabıǵı áreketi formalarynyń bir túri. Sondyqtan da biz, eresekter, qummen oınaıtyn oryndardy oqytý jáne damytý sabaqtarynda qoldana alamyz. Qumnan sýretter salyp, ártúrli oqıǵalardy oılap taýyp, biz bala úshin áldeqaıda qyzyqty túrde oǵan ózimizdiń bilimimiz ben ómirlik tájirıbemizdi, qorshaǵan álemniń zańdylyqtary men oqıǵalaryn jetkize alamyz.
Óz qıalyndaǵy ertegini qurastyr (usaq oıynshyqtar, tastandy zattar, tabıǵı zattar, aldyn - ala qaǵazdan, ermeksazdan jasalǵan t. s. s.)
Qumdaǵy oıyndardyń maqsaty:
1. Bala ózin jaıly, qorǵalǵan kúıde sezinip, shyǵarmashylyq belsendilik
tanytatyn tabıǵı stımýldyq orta qalyptastyrý.
2. Tanymdyq jáne psıhıkalyq prosesterdi damytý; túısikti (formany, tústi,
tutas túısik), esti, zeıindi, qıaldy, keńistiktik túsinikti, taktıldi - kınestetıkalyq sezimdilik pen qoldardyń usaq motorıkalaryn.
3. Aýyzsha jáne aýyzsha emes ádis tásilderdi qoldana otyryp, tájirıbelik qarym -
qatynastyq biliktilikter men daǵdylardy jetildirý.
4. Qıaldy, kórneki – beınelik oılaýdy, sózdik - logıkalyq oılaýdy, kórneki is -
árekettik oılaýdy, shyǵarmashylyq jáne syn turǵysynan oılaýdy damytý, balalardy belsendi is - áreketke jáne zeıinniń shoǵyrlanýyna tárbıeleý, empatıanyń paıda bolýyna yqpal etý.
Máseleleri:
1. Tanymdyq sezimderin damytý (zeıin, jady, qıal, qabyldaý)
2. Intellektýaldyq ortany qalyptastyrý – oılaı bilý, kórneki - shynaıylyq,
kórneki - beınelik, sózdik - logıkalyq, shyǵarmashylyq oılaý.
3. Emosıonaldyq jáne kommýnıkatıvtik ortany (qarym - qatynastyń tabysty
aǵymyna qajetti, aýyzsha jáne aýyzsha emes quraldardy qoldana otyryp) damytý.
4. Jeke tulǵalyq, erikti, psıhofızıologıalyq ortany (taktıldi - kınestetıkalyq
sezimdilik pen qoldardyń usaq motorıkasyn) damytý.
Qumdaǵy oıyndardyń negizgi prınsıpteri:
1. Shyǵarmashylyq belsendilik tanyta otyryp, bala ózin yńǵaıly ári qorǵalǵan kúıde sezinetin tabıǵı yntalandyratyn orta jasaý.
Bul úshin biz balanyń múmkinshilikterine sáıkes keletin tapsyrmalardy tańdaımyz; ertegi túrindegi oıyndarǵa nusqaýlyq quramyz, onyń nátıjesin, ıdeıalary men áreketin jaǵymsyz baǵalaýǵa jol bermeımiz.
2. Ertegi oıyndarynyń keıipkerlerimen birge ártúrli jaǵdaıattardy oınaý, shynaıy «birge turý».
Osy prınsıptiń negizinde qıaldaǵydan shynaıylyqqa jáne kerisinshe ózara aýysý júzege asyrylady. Mysaly, Hanshaıymnyń qutqarýshysy rolinde bolyp, bala jaǵdaıdan shyǵatyn joldy usynady, sonymen birge ony qumda shaǵyn fıgýralardyń kómegimen shynaıy oınaıdy. Sonymen, ol óziniń isi men tańdaǵan jolynyń durystyǵy ne qateligine kóz jetkizedi.
Qajetti materıaldar men jabdyqtar
1. Sý ótkizbeıtin aǵash qorap. Qoraptyń ishki qabaty (túbi jáne qabyrǵalary) kók nemese kógildir túske boıalady. Osylaısha, túbi sý, al qabyrǵalary - aspan nyshanyn bildiredi.
2. Taza, ózen qumy (aldyn - ala jýylǵan, dýhovkada zalasyzdyrylǵan). Ol tym usaq bolmaýy kerek. Qum qoraptyń túbine ǵana toltyrylady. Qumdy oıyndar úshin onyń ylǵaldy bolǵany durys.
3. Túrli - tústi qum.
Mektepke deıingi balalardyń ózderiniń psıho uıymdastyrylýyna qaraı ashyq tústerge emosıonaldy áserlengishtikterin eskere otyryp, jumys barysynda túrli - tústi qum qoldanylady.
5. Shaǵyn fıgýralar «koleksıasy» (bıiktigi 8 sm - den aspaıtyn «Kınder -
súrprızdan»). Oıynshyq jıyntyqtaryna mynalar kiredi:
- adam keıipkerleri;
- janýarlar (úı, jabaıy, tarıhqa deıingi, teńiz jáne t. b.);
- kólikter (qurǵaqta júretin, sýda júzetin, ǵaryshtyq jáne t. b.);
- ósimdikter (aǵashtar, gúlder, kókónister, jańǵaqtar jáne t. b.);
- tabıǵı zattar (ulýtastar, butaqtar, ár túrli pishindegi tastar jáne t. b.);
- laqtyrym materıaldar (plasmass ydystar, tyǵyndar jáne t. b.);
- Plasıkalyq nemese aǵash áripter men sandar, geometrıalyq pishinder.
Bir sózben aıtqanda, qorshaǵan álemde kezdesetin zattyń bári «koleksıada» laıyqty orynǵa ıe bola alady. Egerde oıyn kezinde qandaı da bir beınelerdiń fıgýralary jetispese, olardy ermeksazdan, qamyrdan ılep, qaǵazdan qıyp jasaýǵa bolady.
Pedagogıkalyq prosestiń negizgi baǵyty árbir jeke tulǵanyń mádenıetin tárbıeleý, árbir balanyń jeke dara ereksheligin eskere otyryp, pedagogıkalyq prosestiń aldyna qoıylǵan mindetterin iske asyrýdyń eń tıimdi ádis, tásilderdi, uıymdastyrýǵa qoıylǵan mindetterdi iske asyrýda jeke tulǵany jan - jaqty etip qalyptastyrý birlikte sheshimin tabady.
Zamanaýı ınovasıalyq ádisterdi mektep jasyna deıingi balalardyń damýynda qoldaný arqyly, balalardy sharshatpaı, jalyqtyrmaı, jan - jaqty damýyna tıgizer úlesi óte zor.
Tymbaeva Janna Amantaıqyzy
№28 balabaqsha tárbıeshisi, Taraz qalasy
«Elimizdiń erteńi búgingi jas urpaqtyń qolynda, al jas urpaqtyń taǵdyry ustazdardyń qolynda»
(N. Á. Nazarbaev)
Qazirgi ómirdiń ózinen týyndap otyrǵan talaptardy oryndaý, jańashyldyqqa jarshy bolý úzilissiz tárbıe negiziniń bastaý bulaǵy - mektepke deıingi uıymdardan bastalǵan oryndy. Bala tárbıesi otbasynan bastaý alady desek te, ǵylymǵa negizdelgen ádis - tásilmen beriletin tálim – tárbıe isi kóbinese balabaqshadan bastalyp, jan - jaqty pedagogıkalyq órisin tabady. Ásirese balabaqshadaǵy tárbıe bala tabıǵatyna erekshe áser etip, oǵan ómir boıy izgilikti, maǵynasyna óshpeıtin iz qaldyrady. Balany mektep aldy daıarlaý úzdiksiz bilim berý júıesindegi mańyzy men ózektiligi erekshe máselelerdiń biri bolyp sanalady. Sonymen qatar, mektepke deıingi mekemelerde ınovasıalyq bilim berý quraldaryn qoldanýdyń da mańyzy zor. Inovasıalyq bilim berý quraldaryna: aýdıo, vıdeo, quraldar, kompúter, ınteraktıvti taqta, ınternet, mýltımedıalyq qural, elektrondyq oqýlyqtar, men oqý ádistemelik keshender, ınovasıalyq aqparattyq bank, ınovasıalyq saıt jáne taǵy basqalary jatady. Qazirgi tańda kóptegen ınteraktıvti baǵdarlamalyq bólimder, qozǵalmaly obektiler qurýǵa múmkindik beretin vektorlyq jáne grafıkalyq jabdyqtar kóptep shyǵyp, qoldanys tabýda. Osyndaı quraldardyń biri - mýltımedıalyq oqýlyqtardy balabaqshalarda keńinen paıdalaný. Bul jaǵdaıda tárbıeshi ár oqý is - áreketterin bastar aldynda jıi kórnekilikter aýystyrmaǵan bolar edi. Al, mýltımedıalyq oqýlyqtar arqyly tárbıeshi ýaqytty tıimdi jáne utymdy paıdalanar edi.
Ómir talabyna saı jańa tehnologıalardy oqý prosesi men tárbıe aıasynda sheber qoldana bilý tárbıeshiniń mindeti bolsa, ertegilerdi oqý is - áreketinde óz retimen qoldana bilse tárbıelenýshilerdi jan - jaqty damytýda erteginiń asa zor máni bar ekenin aıqyndaıdy. Oqý is - áreketi barysynda ertegi keıipkerleriniń jan - jaqty minez - qulyqtaryn aıyra bilý boıynsha jaqsy degen nemene, jaman degen nemene ekendigine kózin jetkizedi.
Barlyq oqý is - áreketinde ertegilerdi qoldaný arqyly negizgi pedagogıkalyq dástúr pánaralyq baılanysty júzege asyrýǵa bolady. Erteginiń ózindik qurylysy, kórkemdik ereksheligi bar. Qandaı ertegini alsaq ta, ol belgili bir sújetke qurylady, oqıǵanyń jelisiniń bastalýy, aıaqtalýy, ózindik sheshimi bolady. Ertegi baıaý bastalyp, oqıǵa jelisi kúrdelene túsedi. Ásirese adam ómirine baılanysty is - áreket ótkir syqaq - mysqylmen berilip, bala sezimin selt etkizip, kúlkige máz etedi. Bala jaǵymsyz keıipkerdiń jeksuryn áreketinen boı tartyp jaqsylyqqa qumartady. Erteginiń ár jaqty syryn qyzyqty, tartymdy, bala sanasyna laıyqtaı jetkizý aıtýshynyń shynaıy sheberligine tikeleı baılanysty. Baqshada ertegi oqý, sabaqta jáne sabaqtan tys ýaqyttarda ótiledi. Oqý jumysy balanyń jas ereksheligine oraı josparlanady. Sábıler tobynda aýyzsha áńgimelep berý tásili qoldanylady. Sábıler tobynda oqyǵandy tyńdatý jáne áńgimelep berý qatar júrgiziledi. Mundaı maqsat – ertegini aýyzeki áńgimeleýge tóseldire otyryp oqylǵandy shydamdylyqpen tyńdaı bilýge úıretedi.
Asosıasıa ádisi – sol tyńdaǵan ertegi jaıly málimet
Mysaly: Sýrette «Baýyrsaq» ertegisindegi baýyrsaq ortasynda tarmaqtaryna kempir, shal, qoıan, úı, qasqyr, aıý, túlkini balalar japsyrady kóp qıyndy sýretterdiń ishinen.
Oı qozǵaý ádisi: Balalarǵa ertegilerge berilgen jumbaqtardy jasyrý;
Jalpaq tumsyq kórip pe eń,
Jer qazatyn tintkilep.
İlmek dersiń quıryǵyn,
Kebis dersiń tuıaǵyn,
Bilseń endi taba ǵoı,
Qaı keıipker ekenin? (Úsh toraı)
Ájeı jaqsy kóretin osy qyzǵa,
Telpek tartý etipti qyzyl tústi.
Unatqany sonshama bul syılyqty,
Nemeresi esimin umytypty,
Al, aıtshy sen, bul esimdi? (Qyzyl telpek)
Suraqtar arqyly oı salý:
Sen bulardy nelikten ertegiler dep oılaısyń?
Halyq ertegileri men avtorlyq ertegilerdi ata, olardyń aıyrmashylyǵy nede?
«Qyzyl telpek» ertegisiniń avtory kim?
Sen Qyzyl telpektiń ornynda bolsań ne ister ediń?
STO - nyń elementteriniń biri – Venn dıagramny paıdalaný (eki ertegini salystyrý, ortaq belgisin tabý, qorytyndylaý, naqtylaý).
Interaktıvti taqtany qoldaný:
- Flıpchartta «ınstrýmenty» batyrmasynyń kómegimen syzǵyshpen ár túrli baǵytta «Baýyrsaq» tyń jolyn salý, prezentasıada júktelgen sýretterdi ornalastyryp, aktıv qalamnyń kómegimen baýyrsaqty júrgizý, balalar baǵytty daýystap aıtady; (grafıkalyq dıktant túrinde qoldansa bolady)
Mysaly: Jata - jata jalyqqan baýyrsaq terezeden sekirip túsip domalaı jóneledi.
- Baǵyty: tómen, ońǵa, tómen, qoıanǵa jolyǵady
Asosıasıa ádisi: qoıan - qorqaq, uzyn qulaq, erni jyryq, artqy aıaǵy jaqsy damyǵan, kózi qyzyl, qysta tonyn aýystyrady, quıryǵy kishkentaı, sekiredi (Balalar oryndarynan turyp sekiredi)
- Baǵyty: solǵa, tómen, ońǵa, joǵary qasqyrǵa jolyqty
Asosıasıa ádisi: qasqyr - jabaıy janýar, sur, jaǵymsyz keıipker, jyrtqysh, ıtke uqsaıdy, ulıdy (Túımeni basyp qasqyrdyń dybysyn estirtý)
- Baǵyty: ońǵa, joǵary, ońǵa, tómen aıýǵa kezdesti
Asosıasıa: aıý - jabaıy janýar, bal jeıdi, jıdek jeıdi, qorbańdap júredi, aıaǵy taltaq, aıý aqyrady (Dybysyn estirtý)
- Baǵyty: ońǵa, tómen túsip túlkige kezdesti
Asosıasıa: túlki - qý, aılaker, quıryǵy uzyn, sylańdap júredi
Baýyrsaq, túlkige jem bolǵysy kelmeı, úıine qaıtqysy kelip túr kómekteseıik (bir bala aktıvti qalamdy alyp baýyrsaqty kelgen jolymen qaıta domalatady, balalar baǵytyn aıtyp otyrady)
Ertegidegi minez - qulqy qarama - qarsy keıipkerlerdi ata;(kishi toptyń balalaryna jaǵymdy keıipkerdi tárbıeshi ataıdy, bala jalǵastyrady)
Mysaly: Qyzyl telpek – Qasqyr, Kúlshe qyz - ógeı sheshesi, Qarlyǵash - jylan, It – mysyq, Qasqyr – túlki t. s. s.
Qum qalashyǵyndaǵy oıyn
Sonymen qatar qumdaǵy oıyndardy da engizýge bolady. Qumdaǵy oıyndar – balanyń tabıǵı áreketi formalarynyń bir túri. Sondyqtan da biz, eresekter, qummen oınaıtyn oryndardy oqytý jáne damytý sabaqtarynda qoldana alamyz. Qumnan sýretter salyp, ártúrli oqıǵalardy oılap taýyp, biz bala úshin áldeqaıda qyzyqty túrde oǵan ózimizdiń bilimimiz ben ómirlik tájirıbemizdi, qorshaǵan álemniń zańdylyqtary men oqıǵalaryn jetkize alamyz.
Óz qıalyndaǵy ertegini qurastyr (usaq oıynshyqtar, tastandy zattar, tabıǵı zattar, aldyn - ala qaǵazdan, ermeksazdan jasalǵan t. s. s.)
Qumdaǵy oıyndardyń maqsaty:
1. Bala ózin jaıly, qorǵalǵan kúıde sezinip, shyǵarmashylyq belsendilik
tanytatyn tabıǵı stımýldyq orta qalyptastyrý.
2. Tanymdyq jáne psıhıkalyq prosesterdi damytý; túısikti (formany, tústi,
tutas túısik), esti, zeıindi, qıaldy, keńistiktik túsinikti, taktıldi - kınestetıkalyq sezimdilik pen qoldardyń usaq motorıkalaryn.
3. Aýyzsha jáne aýyzsha emes ádis tásilderdi qoldana otyryp, tájirıbelik qarym -
qatynastyq biliktilikter men daǵdylardy jetildirý.
4. Qıaldy, kórneki – beınelik oılaýdy, sózdik - logıkalyq oılaýdy, kórneki is -
árekettik oılaýdy, shyǵarmashylyq jáne syn turǵysynan oılaýdy damytý, balalardy belsendi is - áreketke jáne zeıinniń shoǵyrlanýyna tárbıeleý, empatıanyń paıda bolýyna yqpal etý.
Máseleleri:
1. Tanymdyq sezimderin damytý (zeıin, jady, qıal, qabyldaý)
2. Intellektýaldyq ortany qalyptastyrý – oılaı bilý, kórneki - shynaıylyq,
kórneki - beınelik, sózdik - logıkalyq, shyǵarmashylyq oılaý.
3. Emosıonaldyq jáne kommýnıkatıvtik ortany (qarym - qatynastyń tabysty
aǵymyna qajetti, aýyzsha jáne aýyzsha emes quraldardy qoldana otyryp) damytý.
4. Jeke tulǵalyq, erikti, psıhofızıologıalyq ortany (taktıldi - kınestetıkalyq
sezimdilik pen qoldardyń usaq motorıkasyn) damytý.
Qumdaǵy oıyndardyń negizgi prınsıpteri:
1. Shyǵarmashylyq belsendilik tanyta otyryp, bala ózin yńǵaıly ári qorǵalǵan kúıde sezinetin tabıǵı yntalandyratyn orta jasaý.
Bul úshin biz balanyń múmkinshilikterine sáıkes keletin tapsyrmalardy tańdaımyz; ertegi túrindegi oıyndarǵa nusqaýlyq quramyz, onyń nátıjesin, ıdeıalary men áreketin jaǵymsyz baǵalaýǵa jol bermeımiz.
2. Ertegi oıyndarynyń keıipkerlerimen birge ártúrli jaǵdaıattardy oınaý, shynaıy «birge turý».
Osy prınsıptiń negizinde qıaldaǵydan shynaıylyqqa jáne kerisinshe ózara aýysý júzege asyrylady. Mysaly, Hanshaıymnyń qutqarýshysy rolinde bolyp, bala jaǵdaıdan shyǵatyn joldy usynady, sonymen birge ony qumda shaǵyn fıgýralardyń kómegimen shynaıy oınaıdy. Sonymen, ol óziniń isi men tańdaǵan jolynyń durystyǵy ne qateligine kóz jetkizedi.
Qajetti materıaldar men jabdyqtar
1. Sý ótkizbeıtin aǵash qorap. Qoraptyń ishki qabaty (túbi jáne qabyrǵalary) kók nemese kógildir túske boıalady. Osylaısha, túbi sý, al qabyrǵalary - aspan nyshanyn bildiredi.
2. Taza, ózen qumy (aldyn - ala jýylǵan, dýhovkada zalasyzdyrylǵan). Ol tym usaq bolmaýy kerek. Qum qoraptyń túbine ǵana toltyrylady. Qumdy oıyndar úshin onyń ylǵaldy bolǵany durys.
3. Túrli - tústi qum.
Mektepke deıingi balalardyń ózderiniń psıho uıymdastyrylýyna qaraı ashyq tústerge emosıonaldy áserlengishtikterin eskere otyryp, jumys barysynda túrli - tústi qum qoldanylady.
5. Shaǵyn fıgýralar «koleksıasy» (bıiktigi 8 sm - den aspaıtyn «Kınder -
súrprızdan»). Oıynshyq jıyntyqtaryna mynalar kiredi:
- adam keıipkerleri;
- janýarlar (úı, jabaıy, tarıhqa deıingi, teńiz jáne t. b.);
- kólikter (qurǵaqta júretin, sýda júzetin, ǵaryshtyq jáne t. b.);
- ósimdikter (aǵashtar, gúlder, kókónister, jańǵaqtar jáne t. b.);
- tabıǵı zattar (ulýtastar, butaqtar, ár túrli pishindegi tastar jáne t. b.);
- laqtyrym materıaldar (plasmass ydystar, tyǵyndar jáne t. b.);
- Plasıkalyq nemese aǵash áripter men sandar, geometrıalyq pishinder.
Bir sózben aıtqanda, qorshaǵan álemde kezdesetin zattyń bári «koleksıada» laıyqty orynǵa ıe bola alady. Egerde oıyn kezinde qandaı da bir beınelerdiń fıgýralary jetispese, olardy ermeksazdan, qamyrdan ılep, qaǵazdan qıyp jasaýǵa bolady.
Pedagogıkalyq prosestiń negizgi baǵyty árbir jeke tulǵanyń mádenıetin tárbıeleý, árbir balanyń jeke dara ereksheligin eskere otyryp, pedagogıkalyq prosestiń aldyna qoıylǵan mindetterin iske asyrýdyń eń tıimdi ádis, tásilderdi, uıymdastyrýǵa qoıylǵan mindetterdi iske asyrýda jeke tulǵany jan - jaqty etip qalyptastyrý birlikte sheshimin tabady.
Zamanaýı ınovasıalyq ádisterdi mektep jasyna deıingi balalardyń damýynda qoldaný arqyly, balalardy sharshatpaı, jalyqtyrmaı, jan - jaqty damýyna tıgizer úlesi óte zor.
Tymbaeva Janna Amantaıqyzy
№28 balabaqsha tárbıeshisi, Taraz qalasy
You Might Also Like
-
Jıyntyq baǵalaý júrgizý qorytyndylary boıynsha taldaý týraly
-
Kirispe. ..................................................................3
