InfoHub Logo

Zıarat barysynda baǵyshtaǵan Quran aıattarynyń, tilegen duǵa-batalardyń saýabynan qabirstanda jatqan momyn-musylman úshin orasan zor ıgilik, jaqsylyq bolatynyn jáne jasalǵan qulshylyq, amaldardyń saýaby olarǵa qapysyz jetetinin din ǵalymdary bir aýyzdan maquldaǵan. Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) bir hadısinde: «Ólgen ata-anańa namaz oqý arqyly, oraza ustaý arqyly jaqsylyq jasaı alasyń» degen.

Halqymyz ustanǵan ımam aǵzam Ábý Hanıfa mazhabyna tán ádebıetterden zıarattyń saýaby jáne zıarat ádebi týraly kóptegen derekter kezdesedi. Mysaly: «Paıǵambarymyz (s.ǵ.s) eki qoshqardy qurbandyqqa shalǵany, bireýin óz atynan, ekinshisin Allaǵa ıman keltirip, óziniń paıǵambarlyǵyn moıyndaǵan barsha úmbetiniń atynan soıǵany aıtylǵan». Taǵy osyndaı hadısterde: «Kim qabirstan janynan ótkende «Yqylas» súresin on bir ret oqyp, saýabyn ólikterge baǵyshtasa, oǵan kóristanda jatqan adamdardyń sanynsha saýap jazylady delingen.
Áýlıe-jaqsylar kózi tirisinde halyqqa tıgizgen sharapatymen, úlgi-ónegesimen qanshalyqty ǵızat-qurmetke laıyqty bolsa, qaıtys bolǵasyn da, olardyń rýhanı yqpaly joıylmaı jalǵasa beredi. Qasıetti topyraǵymyzda jatqan sondaı áýlıelerdiń Sultany Qoja Ahmet Iasaýı babamyz Islam aqıqatyn pash etip, Allaǵa mahabbattyń úlgisin kórsetip, halyqtyń sheksiz súıispenshiligin ıelengen. Qoja Ahmet Iasaýı 1166 jyly dúnıeden ótkesin, tarıhı málimetterge qaraǵanda 12 ǵasyrdyń ózinde-aq onyń qabiriniń basyna shaǵyn kesene turǵyzylyp, 14 ǵasyrdyń sońynda Ámir Temirdiń buıryǵymen alyp kesene salynǵan. Áýlıe qabirine aǵylyp kelip jatatyn zıarat etýshiler leginiń kúni búginge deıin tolastamaýy Qudaıdyń súıispenshiligin ıelengen dosyna kórsetiletin qurmet jáne áýlıeniń rýhanı yqpalynyń máńgi baqılyǵynyń belgisi. Ámir Temirdiń áýlıeler sultanyna zor qurmetpen salǵan ǵajaıyp eskertkishi álemdegi teńdessiz jádigerlerdiń qatarynan oryn alady.

Áýlıe-jaqsylardyń qabiriniń ústine soǵylǵan kúmbezdi ǵımaratty kesene dep ataıdy. Kesene janynda jerlengen qasterli han-sultandar, qadirli bıler men batyr babalarymyz da halqymyzdyń el bolyp qalyptasýyna zor yqpal etken tarıhı tulǵalar. Olar áýlıelerdiń qabirde jáne qıamette tıgizer sharapatynan úmit etken, sondaı-aq, Iasaýıdi pir tutyp, keń baıtaq dalamyzdyń rýhanı tutastyǵynyń kepili dep bilgen. Sondyqtan «Áziret Sultannyń» mańyna jerlenýin óziniń baquldasar tilegi qylǵan tulǵalar onyń janynda máńgilik jaı tapqan.
«Kemeńger ǵulamanyń qabiri basyna Ámir Temir turǵyzǵan kesene Orta Azıa men Qazaqstandaǵy eń qasterli minajat ornyna aınaldy. Edilden Aýǵanǵa deıingi, Qap taýynan Qashqarǵa deıingi ulanǵaıyr keńistiktegi musylmandar Qoja Ahmet Iasaýı qabirine táýip etip qaıtýdy dástúr tutty» degen Elbasy N.Nazarbaevtyń sózi de «Áziret Sultan» qabirine zıarat jasaýdyń mán-mańyzyn asha túsedi. Zıarat amaly adamnyń júregi jumsaryp, bir sát bolsa da aqyretti eske alyp, saparynan mol ǵıbratpen oralýyna sebep bolady. Osy oraıda, zıarat etý barysynda saqtaýǵa tıisti ádep-tártipterdi bilgenimiz jón. Eń birinshi nıet tazalyǵy. Nıet tazalyǵy Alla rızalyǵy úshin áýlıe mazaryn zıarat etý, áýlıege jáne onyń mańaıyna jerlengen ıgi-jaqsylarǵa, dúnıeden ótken ata-ana, babalarymyzǵa, týystarymyzǵa Quran oqyp, duǵa baǵyshtap, odan soń dúnıeden ótkender úshin, Qudaıdan rahym-shapaǵat, keshirim men jarylqaý tileý. Jalǵyz Alladan ǵana tileý kerek. Iaǵnı, mazar basyna baryp, sol jerde jatqan árýaqtardan tileýge bolmaıdy. Barlyq tilek pen duǵanyń óteýin Alla Taǵala ǵana beredi. Ekinshi tán tazalyǵy. Tán tazalyǵy – jan tazalyǵy jáne tán tazalyǵy úshin dáret alý, júrgen jerlerińizdiń, qorshaǵan ortanyń tazalyǵyn saqtaý, kıimińiz ashyq-shashyq bolmaýy mindetti. Ásirese, áıelder úshin shashyńyzdyń kórinbegeni, basyńyzdyń jabyq bolǵany. Az ýaqyt bolsa da dúnıe tirshiligin tastap, aqyretti oılaý kerek. Zıarat oryndarynda aqyryn júrý, daýys kóterip sóılemeıdi. Qabirdi sıpaýdan, ustaýdan, táý etýden, súıýden asa saq bolý kerek. Óıtkeni bul ımanǵa keraǵar, teris áreketter.

Qabir basynda Iasın súresin nemese óziń biletin basqa súreniń aıattaryn oqý. Otyrǵanda bir márte Fatıha jáne úsh márte Yqylas súresin nemese ózi bilgen súrelerdi oqyp, saýabyn marqumǵa baǵyshtasa bolady. Bir márte Fatıha jáne on bir márte Yqylas súresin oqý abzal. Yqylasty on márte oqýǵa da bolady. Múlik súresin oqysa da jaqsy. Bir márte Fatıha, Yqylas, Falaq, Nas súrelerin oqý da ósıet etilgen. Bir márte Fatıha, úsh márte Yqylas jáne bir márte Tákásúr súresin oqysa úlken saýapqa ıe bolady. Bulardyń bári ósıet etilgen saýapty amaldar. Qabir basynda ýaǵyz-nasıhat aıtylýy saýapty is. Jaqsy tilektermen duǵa jasaý, sadaqa berý sıaqty qaıyrly isterdiń saýabyn máıitke baǵyshtaý. Zıarat oryndarynda temeki, nasybaı, ishimdikter ishýden saq bolý. Qabirstannyń ishinde ǵaıbat sóz aıtýdan, boǵaýyz sózderden tyıylý. Keseneler men mazarlarǵa oń aıaqpen kirip, sol aıaqpen shyǵý – marqumǵa degen qurmettiń bir túri. Áýlıeli jerlerde túneý máselesi dinde kórsetilmegen. Mola janyndaǵy ósip turǵan aǵashtarǵa shúberek, mata baılaý sharıǵatqa qaıshy. Qabir nemese kesenelerdiń tórt buryshyna shamshyraq jaǵý – dindegi tyıym salynǵan amaldardyń biri. Bul amal baqsy-balgerlerdiń oıdan jasap alǵan amaldary. Zıarattan tynysh, baıypty qalypta qaıtqan durys. Zıarat etýdiń negizgi maqsaty – tarıhı jerlermen tanysý jáne sol jerde jatqan marqumdarǵa duǵa etý.

Tańsyq Janar, mádenı antropolog

Ǵylymı jetekshi:  Joldýbaeva Ajar Kýanyshbekovna, PhD doktor, aǵa oqytýshy

---