1986 جىل جەلتوقسان قۇرباندارىنا ارنالعان ساياسي ساباق.
تاقىرىبى: 1986 جىل جەلتوقسان قۇرباندارىنا ارنالعان ساياسي ساباق.
ماقساتى: وقۋشىلارعا 1986 جىل 16 جەلتوقسان قوزعالىسىن جەتىك ءتۇسىندىرۋ جانە سيپاتتامالار بەرۋ. جەلتوقسان قوزعالىسىنىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرى. بىرنەشە ساتىلارعا ءبولىپ ءتۇسىندىرۋ ونداعى جازالاۋشىلار مەن جازالانۋشىلاردىڭ ءىس ارەكەتتەرى. قورىتىندى جاساۋ جانە قوزعالىستىڭ ماقساتى مەن ماڭىزىن كورسەتىپ بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ العان عىلىمي بىلىمدەرىن، وي - ەرىسىن، سويلەي ءبىلۋ قابىلەتىن، ت. ب دامىتۋ.
تاقىرىپتىڭ تاربيەلىك ءمانى: وتانىن سۇيە بىلۋگە، ەلىن قورعاۋعا، ادامگەرشىلىككە، ەرلىككە، بەيبىتشىلىككە، اقىل - پاراساتتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتى جابدىقتاۋ: قابىرعا گازەتتەرى، تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ارنالعان ساياسي - ادەبي ەڭبەكتەر كورمەسى. وقۋشىلاردىڭ جازعان رەفەراتتارى. قازاقستان كارتاسى مەن رامىزدەرى. مۋزىكالىق سۇيەمەلدەۋلەر.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياسي، ادەبي، مۋزىكالىق جانە ساحنالىق كورىنىستەر. ساباقتى 11 - سىنىپ وقۋشىلارى قاتىسىپ جۇرگىزەدى.
ساباق جوسپارى:
1. 1986 ج. جەلتوقسان داقپىرت جانە شىندىق جىلى.
2. جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قاھارلى دا قاسىرەتتى ءۇش كۇنى.
ءبىر نەشە ساتىلارعا ءبولۋ.
3. قورىتىندى.
سىنىپتا مۋزىكا اۋەنى ەستىلىپ تۇرادى.
وقۋشى: جەلتوقسان 1986 — حالىقتىڭ جاس ۇرپاعىنىڭ ۇلتتىق قوزعالىسى. ول ايدارىنا قارعىس تاڭباسى باسىلعان م. گورباچيەۆتىڭ «قايتا قۇرۋ» باعدارلاماسىن شىن مانىندەگى جاڭعىرتۋ زاماناسى ەكەن دەپ الدانعان ۇلتتىڭ جاس وكىلدەرى ەدى.
جەلتوقسان قوزعالىسى قاھارلى دا قاسىرەتتى ءۇش كۇن ىشىندە ءبىر نەشە ساتىدان وتەدى.
وقۋشى: ءبىرىنشى ساتىسى جەلتوقساننىڭ 16 - نان 17 - سىنە قاراعان ءتۇنى قازاق كسسر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا سول كۇنى ءتۇنى قالانىڭ التى وقۋ ورىندارىنىڭ جانە س. م. كيروۆ زاۋىتىنىڭ 8 جاتاقحاناسىندا، تەاتر كوركەم ونەر ينستيتۋتىنىڭ 12 ستۋدەنتى ارانداتۋعا باعىتتالعان ىرىتكى سالۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. ولار جاستاردى شەرۋ جاساۋعا كوندىردى، ارانداتۋعا باعىتتالعان ۇراندار مەن پلاكاتتار دايىنداپ كوشەگە الىپ شىقتى.
ول ءبىر تۇندە بولعان ارەكەت 1979 جىلى ماۋسىمدا اقمولادا (سەلينوگراد) نەمىس اۆتونومياسىنا قارسى وتكەرىلگەن اكسيانى ەرىكسىز كوز الدىنا اكەلەدى. جەلتوقسان قوزعالىسىنىڭ سول ءبىر ءتۇنى جاستار ءۇشىن تولقۋ، تەربەلىس ءۇمىت كەزەڭى بولاتىن.
وقۋشى: كوتەرىلىستىڭ ەكىنشى ساتىسى جەلتوقساننىڭ 17 - ءسى ساعات 7 - 8 دەن 18 ساعاتقا دەيىنگى كەزەڭ. بۇل 200 - 300 ادامنىڭ ميتينگىدەن مىڭداعان ادام قاتىسقان نارازىلىق دەمونستراسياسى. شەرۋ دەمونسترانتتار مەن كومسومول پارتيا باسشىلارىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورلارى مەن دەكاندارىنىڭ بيلىك ءامىرشىل كۇشتەردىڭ وكىلدەرىمەن ديالوگ بولعان كەزەڭ. بۇل ءامىرشىل كوماندالىق جۇيە مەن جاس بالعىن دەموكراتيانىڭ بەتپە - بەت بەيبىت جۇزدەسۋ ءساتى.
وقۋشى: كوتەرىلىستىڭ ەكىنشى ساتىسىندا بولعان وقيعالارعا زەرتتەۋشىلەر ءار ءتۇرلى كوز قاراستار بىلدىرەدى. وسى ءبىر جۇيە مەن كوتەرىلىسشىلەر بەتپە - بەت كەلگەن ساتتە تەپە - تەڭ ديالوگ بولماۋ سەبەبىن جاستارعا ارتۋشىلىق ءجيى كەزدەسەدى، شىنداعاندا بيلەۋشى توپ الاڭعا شىعۋشىلارمەن بىرىنشىدەن وزدەرىن تەڭ ساناعان جوق. جاستاردى ەكسترەميستتەر دەپ قارادى. ەكىنشىدەن، ديالوگقا بەتپە - بەت كەزدەسكەن ەكى جاق ەكى تىلدە سويلەستى. بيلەۋشى جاق جاستاردى الاڭنان تاراتىپ تارتىپسىزدىكتى تەز جويۋدى كوزدەدى. ال كوتەرىلىسشىلەر ورتالىقتى ۇلى دەرجاۆالىق وكتەمدىكتەن جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتتى قايتا قاراۋدى تالاپ ەتتى.
وقۋشى: ەندەشە ديالوگ بولۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. كوميسسيا ءتوراعاسى م. شاحانوۆ ءوزىنىڭ ءبىر سۇحباتىندا وسى ءبىر سيتۋاسيا تۋرالى بىلاي دەپ تۇيىندەيدى:
تاريحتا ءتىپتى ۇلكەن سوعىس ءورتى تۇتانعالى تۇرعان جاعدايدا دا ەكى جاقتىڭ اقىلدى، ورەلى ازاماتتارى جۇيەلى سوزگە توقتاسىپ تارقاسقان مىسالدار از ەمەس. الىسقا بارماي - اق ءوزىمىزدىڭ دانا بيلەر كوسەم حانداردىڭ كەنە كوز قارتتاردىڭ باسۋىمەن تالاي داۋ - داماي بەيبىت جولمەن شەشىلىپ كەلگەنىن ەسكە الساق تا جەتكىلىكتى. سوندىقتان جەلتوقسان وقيعاسىن دا ۇشىقتىرماي شەشۋگە بولار ەدى.
وقۋشى: جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ ءۇشىنشى ساتىسى - بۇل بارريكادانىڭ ەكى جاعىنداعى كۇشتەردىڭ ارباسۋدان الىسۋعا، تەكەتىرەستە سۇزىسۋگە، جۇلىسۋعا ۇلاسۋى قوزعالىستىڭ بۋنتاستيحيالىق كوتەرىلىسكە اينالۋ ءساتى، جۇيەنىڭ قارۋلى جازالاۋشى وتريادىنىڭ كۇش جۇمساپ، نارازى توپتى ەرىكسىز قورعانىس جاساۋعا، كۇشكە كۇشتى قارسى قويۋ كەزەڭى.
بۇل 17 جەلتوقساننىڭ 18 ساعاتىنان 18 جەلتوقساننىڭ كۇنى بولعان 3 شتۋرم 20-دان اسا قارۋلى كۇشتىڭ ساپەرلىك شاعىن كۇرەكتەرىمەن، تەمىر شىبىقتارىمەن الاڭداعى بەيبىت حالىقتى دۇرەلەۋى، جاستاردىڭ ايبات شەگۋى، كوشە تاستارىمەن، قابىرعاعا جاپسىرىلعان مرامور تاستارىمەن، تاياقپەن قورعانىس جاساۋىنان تۇرادى.
وقۋشى: جازالاۋشىلار قاتارىنان 7% قازاق. ال ىشكى ىستەر اسكەرىنىڭ ميليسيونەرلەرىنىڭ سانالى توبى جاستار جاعىندا بولدى. جاستاردى اۆتوبۋسقا مىنگىزىپ الىپ بارا جاتقاندا دا قازاق ميليسيونەرلەرى جاستاردى شىعارىپ جىبەرگەن. جاستار اراسىندا ارانداتۋشى جانسىزدار دا كوپ بولدى. قىزعان جاستاردىڭ كەيبىر توبى جاتاقحانالاردى باسىپ كىرىپ جاستاردى كوشەگە كۇشپەن شىعاردى. جازالاۋشىلار كوشەدە كەلە جاتقان جاستاردى دا كۇشپەن ۇستاپ الىپ قاماپ تاستادى. ولاردى جازالايتىن، نە ايىپتايتىن پۋنكتتەرگە تاپسىردى.
ۇلتتىق بەلگىمەن ادامداردى اۋلاۋ ەتەك العانىن قازاق كسر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ سول كەزدەگى ءتوراعاسى گەنەرال ميروشنيك كەيىن مويىندايدى.
وقۋشى: دەمونستراسيا بەيبىت ساياسي قارسىلىق تۇرعىسىندا بولاتىن. جۇرتشىلىق گ. ۆ. كولبيننىڭ سايلانۋىنا ريزا ەمەستىگىن ءبىلدىردى، ءوز الدارىنا د. ا. قونايەۆتى شىعارۋدى تالاپ ەتتى. ءومىردىڭ اۋىر الەۋمەتتىك جاعدايىن، تۇرعىن ءۇي الۋدىڭ جۇمىسقا تۇرۋدىڭ قيىندىقتارىن، انا ءتىلىنىڭ قولدانۋ اۋقىمىنىڭ تارىلىپ بارا جاتقانىن ايتىپ، رەنىشتەرىن ءبىلدىردى. ادامدار قولدارىنا لەنين پورترەتىن ۇستاپ حالىق اندەرىن ايتىپ قارۋسىز ءجۇردى. باسقا حالىقتارعا قارسىلىق بايقالمادى. مەملەكەتتىك قۇرىلىسقا قارسى ارەكەتتەر بولماعان.
وقۋشى: الاڭدى قورشاپ الىپ ەشكىمدى شىعارماي، ۇستاۋعا بۇيرىق بەرىلەدى. الاڭعا بەت العان دەمونسترانتتاردىڭ جاڭا توپتارى قورشاۋدى بۇزىپ كىرىپ قاقتىعىسۋلار باستالادى. قورشاۋ ىشىندەگىلەر سىرتتان كەلگەندەرگە جاردەم بەرەدى. ولاردىڭ اراسىندا: سابيرا مۇحامەدجانوۆا، ءلاززات اسانوۆا، ەربول سپاتايەۆ، قايرات رىسقۇلبەكوۆ، ت. ب. قىرشىننان قيىلعان جاستار بار ەدى. ىشكى ىستەر ءمينيسترى ۆلاسوۆ كوكپ ورت كوميتەتىنىڭ ساياسي بيۋروسىنىڭ كەلىسىمىمەن الماتىعا ەلىمىزدىڭ 8 قالاسىنان ىشكى اسكەرلەردىڭ ارناۋلى بولىمدەرىن اكەلۋگە بۇيرىق بەرەدى.
وقۋشى: جازالاۋشىلار كوتەرىلىستى جانشۋعا ۇلاستىردى، اۆانتيۋرانى وزدەرى قولدان جاسادى دا، ولاردى جازالادى.
ساحنالاندىرىلعان كورىنىس.
ءلازاتتىڭ اناسىنا تەلەگرامما كەلەدى. وندا قىزىنىڭ ءال ۇستىندە جاتقانى حابارلانادى. ءبىرازدان سوڭ ولگەنى جايلى حابارلانادى. (كورىنىس).
«قاراباۋىر قاسقالداق» ءانى ورىندالادى.
وقۋشى: قايرات رىسقۇلبەكوۆ جايلى ايتادى.
مۇرتى جاڭا تەبىندەپ، ومىرگە جىگىت كوزبەن ءۇڭىلىپ اينالاسىنا مەيىرىم شۋاق بولىپ تاراپ، ەڭسە كوتەرە بەرگەن بالعىن شاعىندا تەمىر قولداردىڭ جازىقسىز قۇربانى بوپ كەتە بارعان قايرات رىسقۇلبەكوۆ ارامىزدا ءتىرى جۇرگەندە، كۇندەردىڭ كۇنىندە ارقالى اقىن اتانار ما ەدى، اتانباس پا ەدى، كىم ءبىلسىن؟! ءبىراق ەل الدىنداعى، تۋعان حالقى الدىنداعى ازاماتتىق رۋحىن تومەن تۇسىرمەي، بيىك ورەدەن تابىلعان جادىگەر جىگىتتەردىڭ ءبىرى بولا ءبىلدى. ومىردە اجال بارىن، قاتىگەزدىك بارىن ءالى سەزىپ ۇلگەرمەگەن بالاۋسا كەزىندە جەلتوقساننىڭ ۇسكىرىگى اياۋسىز قارىپ ءتۇستى.
قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ ولەڭى وقىلادى.
اقتىق ءسوز
كۇنادان تازا باسىم بار،
جيىرما بىردە جاسىم بار.
قاسقالداقتاي قانىم بار،
بوزتورعايداي جانىم بار،
الامىن دەسەڭ الىندار!
قايرات دەگەن اتىم بap،
قازاق دەگەن زاتىم بار.
«ەركەك توقتى قۇرباندىق»
اتام دەسەڭ اتىڭدار!
مەن كەلمەسكە كەتەرمىن،
كورمەگەن قوش بول، تاڭدارىم
كورە الماي مەن وتەرمىن.
حوش امان بول ارتىمدا
اعايىن تۋعان ازامات!
ارتىمدا قالعان اتا - انام
ەل جۇرتىم ساعان امانات!
«جەلتوقسان جەلى» ءانىن ورىندالادى.
وقۋشى: قوزعالىس - دەمونستراسيا، مانيفەستاسيا، بەيبىت ديالوگ تۇرىندە ءوربىپ، سوڭعى ساتىندە كوتەرىلىسكە ۇلاستى، بەس قارۋى ساي قارۋلى كۇشتىڭ يەسى مەن قاراجۇزدىكتەردىڭ ادىسىمەن ەشبىر كىناسى جوق جاستاردىڭ قانىن جوساداي اعىزدى، سوندىقتان قوزعالىستى «جەلتوقسان ءى986 كوتەرىلىسى» دەپ اتاعان. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ اتاپ كورسەتكەنىندەي، جەلتوقسان قوزعالىسى ۇلت ازاتتىق تاريحىندا ەرەكشە ورىن الادى، ق
وقۋشى: بۇل ۇلتتىق رۋحتىڭ جاڭعىرۋ قايتا تۇلەۋ كەزەڭىنىڭ باسى ەدى. 1916 - 37 جج، قازاق حالقى ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ سەرگەلدەڭ كەزەڭىنە ءتۇستى. ماڭداي الدى وكىلدەرى جويىلدى. ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسى ءوز قانىمەن تۇنشىقتى. الايدا حالىق ءوزىنىڭ جاۋىنگەرلىك رۋحىن جوعالتپادى. I. ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەرى»، م. اۋەزوۆتىڭ «ابايى»، س. مۇقانوۆتىڭ «بالۋان شولاعى»، و. سۇلەيمەنوۆتىڭ «ازياسى»، م. ءماعاۋيننىڭ «الاساپىرانى»، ءا. كەكىلبايەۆتىڭ شىعارمالارى، ت. ب. ەڭبەكتەرى جاستاردى وياتتى، ۇلتتىق سانا - سەزىمىن قالىپتاستىردى.
وقۋشى: شىن مانىندە جاس ۇرپاق جاڭارۋدى ارمانداعان كۇرەسكەر ۇرپاق ورىس حالقىنا قارسى بولعان جوق، ولار ۇلتتىق ارىن، بوستاندىعىن قورعادى. وداقتىڭ شەڭبەرىندە دەموكراتيالىق جولمەن شەشۋگە شاقىردى. وسىلاي ۇلت - ازاتتىق قوزعالىستىڭ جاڭا ساتىسى ءوربىدى. بۇل قوزعالىس 1986 جىلى جەلتوقسان تولقىنىمەن وداق كولەمىندە باستالدى دا، وداقتىڭ قۇلاپ، ىدىراپ رەسپۋبليكانىڭ ەگەمەندىگىمەن اياقتالدى.
وقۋشى: قوزعالىس بۇكىل حالىقتىڭ رۋحاني ومىرىنە اسەر ەتتى. ۇلتتىق سانانى ءوسىردى. ۇلتتىق رۋحتى جانداندىردى. 1991 جىلى 16 جەلتوقساننان باستاپ ەلىمىز بۇل كۇندى تاۋەلسىزدىك كۇنى دەپ مەرەكەلەپ كەلەدى.
وقۋشى: قازاقستان بولاشاقتا 2030 جىلعا دەيىنگى ارالىقتى پرەزيدەنتىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ ستراتەگيالارىنان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، ساياسي تۇراقتىلىق، قوعامنىڭ توپتاسۋى، ەكونوميكالىق ءوسۋ، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعى، ءبىلىمى، ءال - اۋقاتى، ەنەرگەتيكا رەسۋرستارى، ينفروقۇرىلىم، كولىك جانە بايلانىس كاسىبي مەملەكەت سالالارىن ىسكە اسىرۋ ماقساتتارىن قويىپ وتىر.
قورىتىندى:
ساياسي ساباق قورىتىندىسىندا سىنىپ وقۋشىلارىممەن بىرگە «قازاعىم مەنىڭ» ءانى ورىندالادى.
ءمۇعالىم وقۋشىلارعا وسى ساباقتى وتكىزۋگە ۇزدىك قاتىسقاندارى ءۇشىن ءوز العىسىن ءبىلدىرىپ، وقۋدا وزات، اڭساعان ارماندارىنا جەتە بەرۋلەرىنە تىلەك بىلدىرەدى. م. ماقاتايەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان «ال، ەندى مەن اقىل ايتام» ءانىن دومبىرامەن ورىندايدى.
ساباقتا قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. ا. بوكيەۆ «جەلتوقسان قۇرباندارىن جوقتاۋ» الماتى، 1992ج.
2. م. شاحانوۆ «الماتى. 1986 جىلعى جەلتوقسان اڭىز بەن شىندىق» الماتى، 1991 ج
3. ن. ءا. نازاربايەۆ ەڭبەكتەرى.
4. جۋرنالدار: «جۇلدىز» 12. 1989 ج، «قازاق تاريحى» №3، 4 1996 - 97 ج.
ماقساتى: وقۋشىلارعا 1986 جىل 16 جەلتوقسان قوزعالىسىن جەتىك ءتۇسىندىرۋ جانە سيپاتتامالار بەرۋ. جەلتوقسان قوزعالىسىنىڭ قوزعاۋشى كۇشتەرى. بىرنەشە ساتىلارعا ءبولىپ ءتۇسىندىرۋ ونداعى جازالاۋشىلار مەن جازالانۋشىلاردىڭ ءىس ارەكەتتەرى. قورىتىندى جاساۋ جانە قوزعالىستىڭ ماقساتى مەن ماڭىزىن كورسەتىپ بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ العان عىلىمي بىلىمدەرىن، وي - ەرىسىن، سويلەي ءبىلۋ قابىلەتىن، ت. ب دامىتۋ.
تاقىرىپتىڭ تاربيەلىك ءمانى: وتانىن سۇيە بىلۋگە، ەلىن قورعاۋعا، ادامگەرشىلىككە، ەرلىككە، بەيبىتشىلىككە، اقىل - پاراساتتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتى جابدىقتاۋ: قابىرعا گازەتتەرى، تاۋەلسىزدىك كۇنىنە ارنالعان ساياسي - ادەبي ەڭبەكتەر كورمەسى. وقۋشىلاردىڭ جازعان رەفەراتتارى. قازاقستان كارتاسى مەن رامىزدەرى. مۋزىكالىق سۇيەمەلدەۋلەر.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياسي، ادەبي، مۋزىكالىق جانە ساحنالىق كورىنىستەر. ساباقتى 11 - سىنىپ وقۋشىلارى قاتىسىپ جۇرگىزەدى.
ساباق جوسپارى:
1. 1986 ج. جەلتوقسان داقپىرت جانە شىندىق جىلى.
2. جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قاھارلى دا قاسىرەتتى ءۇش كۇنى.
ءبىر نەشە ساتىلارعا ءبولۋ.
3. قورىتىندى.
سىنىپتا مۋزىكا اۋەنى ەستىلىپ تۇرادى.
وقۋشى: جەلتوقسان 1986 — حالىقتىڭ جاس ۇرپاعىنىڭ ۇلتتىق قوزعالىسى. ول ايدارىنا قارعىس تاڭباسى باسىلعان م. گورباچيەۆتىڭ «قايتا قۇرۋ» باعدارلاماسىن شىن مانىندەگى جاڭعىرتۋ زاماناسى ەكەن دەپ الدانعان ۇلتتىڭ جاس وكىلدەرى ەدى.
جەلتوقسان قوزعالىسى قاھارلى دا قاسىرەتتى ءۇش كۇن ىشىندە ءبىر نەشە ساتىدان وتەدى.
وقۋشى: ءبىرىنشى ساتىسى جەلتوقساننىڭ 16 - نان 17 - سىنە قاراعان ءتۇنى قازاق كسسر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا سول كۇنى ءتۇنى قالانىڭ التى وقۋ ورىندارىنىڭ جانە س. م. كيروۆ زاۋىتىنىڭ 8 جاتاقحاناسىندا، تەاتر كوركەم ونەر ينستيتۋتىنىڭ 12 ستۋدەنتى ارانداتۋعا باعىتتالعان ىرىتكى سالۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. ولار جاستاردى شەرۋ جاساۋعا كوندىردى، ارانداتۋعا باعىتتالعان ۇراندار مەن پلاكاتتار دايىنداپ كوشەگە الىپ شىقتى.
ول ءبىر تۇندە بولعان ارەكەت 1979 جىلى ماۋسىمدا اقمولادا (سەلينوگراد) نەمىس اۆتونومياسىنا قارسى وتكەرىلگەن اكسيانى ەرىكسىز كوز الدىنا اكەلەدى. جەلتوقسان قوزعالىسىنىڭ سول ءبىر ءتۇنى جاستار ءۇشىن تولقۋ، تەربەلىس ءۇمىت كەزەڭى بولاتىن.
وقۋشى: كوتەرىلىستىڭ ەكىنشى ساتىسى جەلتوقساننىڭ 17 - ءسى ساعات 7 - 8 دەن 18 ساعاتقا دەيىنگى كەزەڭ. بۇل 200 - 300 ادامنىڭ ميتينگىدەن مىڭداعان ادام قاتىسقان نارازىلىق دەمونستراسياسى. شەرۋ دەمونسترانتتار مەن كومسومول پارتيا باسشىلارىنىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ رەكتورلارى مەن دەكاندارىنىڭ بيلىك ءامىرشىل كۇشتەردىڭ وكىلدەرىمەن ديالوگ بولعان كەزەڭ. بۇل ءامىرشىل كوماندالىق جۇيە مەن جاس بالعىن دەموكراتيانىڭ بەتپە - بەت بەيبىت جۇزدەسۋ ءساتى.
وقۋشى: كوتەرىلىستىڭ ەكىنشى ساتىسىندا بولعان وقيعالارعا زەرتتەۋشىلەر ءار ءتۇرلى كوز قاراستار بىلدىرەدى. وسى ءبىر جۇيە مەن كوتەرىلىسشىلەر بەتپە - بەت كەلگەن ساتتە تەپە - تەڭ ديالوگ بولماۋ سەبەبىن جاستارعا ارتۋشىلىق ءجيى كەزدەسەدى، شىنداعاندا بيلەۋشى توپ الاڭعا شىعۋشىلارمەن بىرىنشىدەن وزدەرىن تەڭ ساناعان جوق. جاستاردى ەكسترەميستتەر دەپ قارادى. ەكىنشىدەن، ديالوگقا بەتپە - بەت كەزدەسكەن ەكى جاق ەكى تىلدە سويلەستى. بيلەۋشى جاق جاستاردى الاڭنان تاراتىپ تارتىپسىزدىكتى تەز جويۋدى كوزدەدى. ال كوتەرىلىسشىلەر ورتالىقتى ۇلى دەرجاۆالىق وكتەمدىكتەن جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتتى قايتا قاراۋدى تالاپ ەتتى.
وقۋشى: ەندەشە ديالوگ بولۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. كوميسسيا ءتوراعاسى م. شاحانوۆ ءوزىنىڭ ءبىر سۇحباتىندا وسى ءبىر سيتۋاسيا تۋرالى بىلاي دەپ تۇيىندەيدى:
تاريحتا ءتىپتى ۇلكەن سوعىس ءورتى تۇتانعالى تۇرعان جاعدايدا دا ەكى جاقتىڭ اقىلدى، ورەلى ازاماتتارى جۇيەلى سوزگە توقتاسىپ تارقاسقان مىسالدار از ەمەس. الىسقا بارماي - اق ءوزىمىزدىڭ دانا بيلەر كوسەم حانداردىڭ كەنە كوز قارتتاردىڭ باسۋىمەن تالاي داۋ - داماي بەيبىت جولمەن شەشىلىپ كەلگەنىن ەسكە الساق تا جەتكىلىكتى. سوندىقتان جەلتوقسان وقيعاسىن دا ۇشىقتىرماي شەشۋگە بولار ەدى.
وقۋشى: جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ ءۇشىنشى ساتىسى - بۇل بارريكادانىڭ ەكى جاعىنداعى كۇشتەردىڭ ارباسۋدان الىسۋعا، تەكەتىرەستە سۇزىسۋگە، جۇلىسۋعا ۇلاسۋى قوزعالىستىڭ بۋنتاستيحيالىق كوتەرىلىسكە اينالۋ ءساتى، جۇيەنىڭ قارۋلى جازالاۋشى وتريادىنىڭ كۇش جۇمساپ، نارازى توپتى ەرىكسىز قورعانىس جاساۋعا، كۇشكە كۇشتى قارسى قويۋ كەزەڭى.
بۇل 17 جەلتوقساننىڭ 18 ساعاتىنان 18 جەلتوقساننىڭ كۇنى بولعان 3 شتۋرم 20-دان اسا قارۋلى كۇشتىڭ ساپەرلىك شاعىن كۇرەكتەرىمەن، تەمىر شىبىقتارىمەن الاڭداعى بەيبىت حالىقتى دۇرەلەۋى، جاستاردىڭ ايبات شەگۋى، كوشە تاستارىمەن، قابىرعاعا جاپسىرىلعان مرامور تاستارىمەن، تاياقپەن قورعانىس جاساۋىنان تۇرادى.
وقۋشى: جازالاۋشىلار قاتارىنان 7% قازاق. ال ىشكى ىستەر اسكەرىنىڭ ميليسيونەرلەرىنىڭ سانالى توبى جاستار جاعىندا بولدى. جاستاردى اۆتوبۋسقا مىنگىزىپ الىپ بارا جاتقاندا دا قازاق ميليسيونەرلەرى جاستاردى شىعارىپ جىبەرگەن. جاستار اراسىندا ارانداتۋشى جانسىزدار دا كوپ بولدى. قىزعان جاستاردىڭ كەيبىر توبى جاتاقحانالاردى باسىپ كىرىپ جاستاردى كوشەگە كۇشپەن شىعاردى. جازالاۋشىلار كوشەدە كەلە جاتقان جاستاردى دا كۇشپەن ۇستاپ الىپ قاماپ تاستادى. ولاردى جازالايتىن، نە ايىپتايتىن پۋنكتتەرگە تاپسىردى.
ۇلتتىق بەلگىمەن ادامداردى اۋلاۋ ەتەك العانىن قازاق كسر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ سول كەزدەگى ءتوراعاسى گەنەرال ميروشنيك كەيىن مويىندايدى.
وقۋشى: دەمونستراسيا بەيبىت ساياسي قارسىلىق تۇرعىسىندا بولاتىن. جۇرتشىلىق گ. ۆ. كولبيننىڭ سايلانۋىنا ريزا ەمەستىگىن ءبىلدىردى، ءوز الدارىنا د. ا. قونايەۆتى شىعارۋدى تالاپ ەتتى. ءومىردىڭ اۋىر الەۋمەتتىك جاعدايىن، تۇرعىن ءۇي الۋدىڭ جۇمىسقا تۇرۋدىڭ قيىندىقتارىن، انا ءتىلىنىڭ قولدانۋ اۋقىمىنىڭ تارىلىپ بارا جاتقانىن ايتىپ، رەنىشتەرىن ءبىلدىردى. ادامدار قولدارىنا لەنين پورترەتىن ۇستاپ حالىق اندەرىن ايتىپ قارۋسىز ءجۇردى. باسقا حالىقتارعا قارسىلىق بايقالمادى. مەملەكەتتىك قۇرىلىسقا قارسى ارەكەتتەر بولماعان.
وقۋشى: الاڭدى قورشاپ الىپ ەشكىمدى شىعارماي، ۇستاۋعا بۇيرىق بەرىلەدى. الاڭعا بەت العان دەمونسترانتتاردىڭ جاڭا توپتارى قورشاۋدى بۇزىپ كىرىپ قاقتىعىسۋلار باستالادى. قورشاۋ ىشىندەگىلەر سىرتتان كەلگەندەرگە جاردەم بەرەدى. ولاردىڭ اراسىندا: سابيرا مۇحامەدجانوۆا، ءلاززات اسانوۆا، ەربول سپاتايەۆ، قايرات رىسقۇلبەكوۆ، ت. ب. قىرشىننان قيىلعان جاستار بار ەدى. ىشكى ىستەر ءمينيسترى ۆلاسوۆ كوكپ ورت كوميتەتىنىڭ ساياسي بيۋروسىنىڭ كەلىسىمىمەن الماتىعا ەلىمىزدىڭ 8 قالاسىنان ىشكى اسكەرلەردىڭ ارناۋلى بولىمدەرىن اكەلۋگە بۇيرىق بەرەدى.
وقۋشى: جازالاۋشىلار كوتەرىلىستى جانشۋعا ۇلاستىردى، اۆانتيۋرانى وزدەرى قولدان جاسادى دا، ولاردى جازالادى.
ساحنالاندىرىلعان كورىنىس.
ءلازاتتىڭ اناسىنا تەلەگرامما كەلەدى. وندا قىزىنىڭ ءال ۇستىندە جاتقانى حابارلانادى. ءبىرازدان سوڭ ولگەنى جايلى حابارلانادى. (كورىنىس).
«قاراباۋىر قاسقالداق» ءانى ورىندالادى.
وقۋشى: قايرات رىسقۇلبەكوۆ جايلى ايتادى.
مۇرتى جاڭا تەبىندەپ، ومىرگە جىگىت كوزبەن ءۇڭىلىپ اينالاسىنا مەيىرىم شۋاق بولىپ تاراپ، ەڭسە كوتەرە بەرگەن بالعىن شاعىندا تەمىر قولداردىڭ جازىقسىز قۇربانى بوپ كەتە بارعان قايرات رىسقۇلبەكوۆ ارامىزدا ءتىرى جۇرگەندە، كۇندەردىڭ كۇنىندە ارقالى اقىن اتانار ما ەدى، اتانباس پا ەدى، كىم ءبىلسىن؟! ءبىراق ەل الدىنداعى، تۋعان حالقى الدىنداعى ازاماتتىق رۋحىن تومەن تۇسىرمەي، بيىك ورەدەن تابىلعان جادىگەر جىگىتتەردىڭ ءبىرى بولا ءبىلدى. ومىردە اجال بارىن، قاتىگەزدىك بارىن ءالى سەزىپ ۇلگەرمەگەن بالاۋسا كەزىندە جەلتوقساننىڭ ۇسكىرىگى اياۋسىز قارىپ ءتۇستى.
قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ ولەڭى وقىلادى.
اقتىق ءسوز
كۇنادان تازا باسىم بار،
جيىرما بىردە جاسىم بار.
قاسقالداقتاي قانىم بار،
بوزتورعايداي جانىم بار،
الامىن دەسەڭ الىندار!
قايرات دەگەن اتىم بap،
قازاق دەگەن زاتىم بار.
«ەركەك توقتى قۇرباندىق»
اتام دەسەڭ اتىڭدار!
مەن كەلمەسكە كەتەرمىن،
كورمەگەن قوش بول، تاڭدارىم
كورە الماي مەن وتەرمىن.
حوش امان بول ارتىمدا
اعايىن تۋعان ازامات!
ارتىمدا قالعان اتا - انام
ەل جۇرتىم ساعان امانات!
«جەلتوقسان جەلى» ءانىن ورىندالادى.
وقۋشى: قوزعالىس - دەمونستراسيا، مانيفەستاسيا، بەيبىت ديالوگ تۇرىندە ءوربىپ، سوڭعى ساتىندە كوتەرىلىسكە ۇلاستى، بەس قارۋى ساي قارۋلى كۇشتىڭ يەسى مەن قاراجۇزدىكتەردىڭ ادىسىمەن ەشبىر كىناسى جوق جاستاردىڭ قانىن جوساداي اعىزدى، سوندىقتان قوزعالىستى «جەلتوقسان ءى986 كوتەرىلىسى» دەپ اتاعان. ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ اتاپ كورسەتكەنىندەي، جەلتوقسان قوزعالىسى ۇلت ازاتتىق تاريحىندا ەرەكشە ورىن الادى، ق
وقۋشى: بۇل ۇلتتىق رۋحتىڭ جاڭعىرۋ قايتا تۇلەۋ كەزەڭىنىڭ باسى ەدى. 1916 - 37 جج، قازاق حالقى ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ سەرگەلدەڭ كەزەڭىنە ءتۇستى. ماڭداي الدى وكىلدەرى جويىلدى. ۇلت - ازاتتىق قوزعالىسى ءوز قانىمەن تۇنشىقتى. الايدا حالىق ءوزىنىڭ جاۋىنگەرلىك رۋحىن جوعالتپادى. I. ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەرى»، م. اۋەزوۆتىڭ «ابايى»، س. مۇقانوۆتىڭ «بالۋان شولاعى»، و. سۇلەيمەنوۆتىڭ «ازياسى»، م. ءماعاۋيننىڭ «الاساپىرانى»، ءا. كەكىلبايەۆتىڭ شىعارمالارى، ت. ب. ەڭبەكتەرى جاستاردى وياتتى، ۇلتتىق سانا - سەزىمىن قالىپتاستىردى.
وقۋشى: شىن مانىندە جاس ۇرپاق جاڭارۋدى ارمانداعان كۇرەسكەر ۇرپاق ورىس حالقىنا قارسى بولعان جوق، ولار ۇلتتىق ارىن، بوستاندىعىن قورعادى. وداقتىڭ شەڭبەرىندە دەموكراتيالىق جولمەن شەشۋگە شاقىردى. وسىلاي ۇلت - ازاتتىق قوزعالىستىڭ جاڭا ساتىسى ءوربىدى. بۇل قوزعالىس 1986 جىلى جەلتوقسان تولقىنىمەن وداق كولەمىندە باستالدى دا، وداقتىڭ قۇلاپ، ىدىراپ رەسپۋبليكانىڭ ەگەمەندىگىمەن اياقتالدى.
وقۋشى: قوزعالىس بۇكىل حالىقتىڭ رۋحاني ومىرىنە اسەر ەتتى. ۇلتتىق سانانى ءوسىردى. ۇلتتىق رۋحتى جانداندىردى. 1991 جىلى 16 جەلتوقساننان باستاپ ەلىمىز بۇل كۇندى تاۋەلسىزدىك كۇنى دەپ مەرەكەلەپ كەلەدى.
وقۋشى: قازاقستان بولاشاقتا 2030 جىلعا دەيىنگى ارالىقتى پرەزيدەنتىمىز ن. ءا. نازاربايەۆ ستراتەگيالارىنان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك، ساياسي تۇراقتىلىق، قوعامنىڭ توپتاسۋى، ەكونوميكالىق ءوسۋ، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعى، ءبىلىمى، ءال - اۋقاتى، ەنەرگەتيكا رەسۋرستارى، ينفروقۇرىلىم، كولىك جانە بايلانىس كاسىبي مەملەكەت سالالارىن ىسكە اسىرۋ ماقساتتارىن قويىپ وتىر.
قورىتىندى:
ساياسي ساباق قورىتىندىسىندا سىنىپ وقۋشىلارىممەن بىرگە «قازاعىم مەنىڭ» ءانى ورىندالادى.
ءمۇعالىم وقۋشىلارعا وسى ساباقتى وتكىزۋگە ۇزدىك قاتىسقاندارى ءۇشىن ءوز العىسىن ءبىلدىرىپ، وقۋدا وزات، اڭساعان ارماندارىنا جەتە بەرۋلەرىنە تىلەك بىلدىرەدى. م. ماقاتايەۆتىڭ سوزىنە جازىلعان «ال، ەندى مەن اقىل ايتام» ءانىن دومبىرامەن ورىندايدى.
ساباقتا قولدانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. ا. بوكيەۆ «جەلتوقسان قۇرباندارىن جوقتاۋ» الماتى، 1992ج.
2. م. شاحانوۆ «الماتى. 1986 جىلعى جەلتوقسان اڭىز بەن شىندىق» الماتى، 1991 ج
3. ن. ءا. نازاربايەۆ ەڭبەكتەرى.
4. جۋرنالدار: «جۇلدىز» 12. 1989 ج، «قازاق تاريحى» №3، 4 1996 - 97 ج.
You Might Also Like
