30 تامىز - كونستيتۋسيا كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكە!
2011 جىلى 13 جەلتوقساندا قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەرەكەلەر تۋرالى» ق ر زاڭىنا سايكەس، 30 تامىزدا تويلاناتىن ق ر كونستيتۋسيا كۇنى مەملەكەتتىك مەيرام بولىپ سانالادى. ەڭبەك زاڭناماسىنا سايكەس، بۇل كۇنى حالىق دەمالادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى 1995 جىلى 30 تامىزدا جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمدا قابىلداندى (1998 جانە 2007 جىلدارى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى). كونستيتۋسيا كۇنى ءداستۇر بويىنشا ەلىمىزدىڭ بارلىق قالالارى مەن وبلىستارىندا جاپپاي مەرەكەلىك قىدىرۋلار مەن اۋەسقوي كوركەمونەر شەبەرلەرىنىڭ كونسەرتتەرى وتەدى.
«كونستيتۋسيا» - لاتىنشادان اۋدارعاندا «قۇرىلىس» دەگەن ۇعىمدى بەرەدى. ياعني، ءومىرىمىزدىڭ، تىنىس - تىرشىلىگىمىزدىڭ ەل - جۇرت بولىپ بىرىگىپ مەملەكەت قۇرۋىمىزدىڭ ايعاعى. مىنە، وسىنداي كونستيتۋسيا العاش رەت انگليادا 1679 جانە 1688 جىلدارى قۇقىقتار جونىندەگى بيلل دەگەن اتپەن قابىلدانعان. جازباشا كونستيتۋسيا ەڭ العاش 1787 جىلى اقش - تا، ودان كەيىن، 1791 جىلى فرانسيا مەن پولشادا ومىرگە كەلگەن. كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە!
قازاقستاندا تۇڭعىش رەت 1924 جىلى ودان كەيىن، 1937، 1978، 1993، 1995 جىلدارى جازباشا تۇردە قابىلداندى. ال قازىرگى قولدانىلىپ جۇرگەن كونستيتۋسيا 1995 جىلى 30 تامىزدا بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى قابىلدانعان. وعان دەيىن، ياعني، قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن 1993 جىلى 28 قاڭتاردا ءوزىنىڭ العاشقى اتا زاڭىن قابىلداعان بولاتىن. ءبىراق 1993 جىلعى كونستيتۋسيا ەسكى اكىمشىلىك، امىرشىلدىك ەرەجەلەرىنە كوبىنەسە كەڭەستىك دەموكراتيا قاعيدالارىنا نەگىزدەلگەندىكتەن، جاڭا قوعام ءومىرىنىڭ تالابىنا جاۋاپ بەرە المادى. وندا ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى، ولاردى جۇزەگە اسىرۋ قاعيدالارى، مەملەكەتتىك وكىمەت بيلىگىن جۇزەگە اسىرۋ نىساندارى، باسقارۋ سالاسىنداعى دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردىڭ قىزمەتى جەتە كورسەتىلمەگەن ەدى. وسىعان وراي 1995 جىلى كونستيتۋسيا قابىلداندى. جاڭا كونستيتۋسيانىڭ ەرەكشەلىكتەرى زاڭ شىعارۋشى، اتقارۋشى سوت بيلىگىن بەلگىلەپ، ولاردىڭ قۇزىرەتىن، ءوزارا ءىس - قيمىل بىرلىگىن زاڭ تۇرعىسىنان ايقىنداپ بەرەدى. مەملەكەتتىك لاۋازىمدى ادامداردىڭ، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن بۇزۋعا جول بەرمەيدى. كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە!
كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە. وسى مەرەكەگە بيىل وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن جاڭا كونستيتۋسيامەن كەلىپ وتىرمىز. تاياۋدا پارلامەنت قابىلداعان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەننەن كەيىن اتا زاڭىمىز جاڭا سيپاتقا يە بولىپ، ەلىمىزدەگى دەموكراتيالىق رەفورمالار تەرەڭدەي ءتۇستى. مەملەكەتىمىز پرەزيدەنتتىك - پارلامەنتتىك باسقارۋ تۇرپاتىنا كوشتى. ەندى ەلىمىزدە پارتيالىق سايلاۋ جۇيەسى ەنگىزىلىپ، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ سايلاۋى جاڭا سايلاۋ ەرەجەلەرى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلدى. ەلىمىزدىڭ اتازاڭى جۇزدەگەن جىلدار بويى قالىپتاسقان ادامزات بالاسىنىڭ جالپى قۇندىلىقتارىن ءوز بويىنا ءسىڭىردى. كونستيتۋسيامىزدا ادامداردىڭ تابيعي قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى، بيلىك ينستيتۋتتارىن دەموكراتيالىق جولمەن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ، قازاقستان اۋماعىندا ازاماتتىق قوعام قۇرۋ تۋرالى دۇنيەجۇزى تانىعان پروگرەسسيۆتى يدەيالار بەكىتىلدى. ول ەلىمىزدە سان الۋان يدەولوگيالىق، سەنىمدىك، ۇلتتىق، ازاماتتىق ۇجىمدار مەن توپتاردىڭ بىرلەسىپ بەيبىت ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. كونستيتۋسيامىزدا بەكىتىلگەن نورمالار قازاقستان رەسپۋبليكاسىن گۇلدەندىرۋ ماقساتىندا ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىنىڭ بىرلەسىپ، ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارىپ قىزمەت ەتۋلەرى ءۇشىن جاعدايلار جاسايدى.
كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە! كونستيتۋسيانىڭ ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا ارنالعان نورمالارى باسقا سالالىق زاڭنامالاردىڭ مازمۇنىنا اسەرىن تيگىزۋدە. كەڭەس زامانىندا قالىپتاسقان ادامدى زاڭ بۇزۋشى – بۇزاقى رەتىندە كورۋ ستەرەوتيپتى تاريحتىڭ قويناۋىنا كەتىپ، كەرىسىنشە، كىناسىزدىك پرەزۋمپسياسىن باسشىلىققا الۋ كەڭ ءورىس الدى. كونستيتۋسيامىزدا بەكىتىلگەندەي، تۇلعاعا قۇرمەتپەن قاراۋ، ونىڭ جەكە قۇقىقتارىن تاپتاماۋ، سوت پەن زاڭ الدىنداعى تەڭدىك، جالپى تەڭدىك قاعيدالارى زامانىمىزعا ساي يدەولوگياعا اينالدى. ادامنىڭ تابيعي قۇقىقتارىن ۇستەم قويۋ مەملەكەت قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتى دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز. ايتالىق، مەملەكەتتىڭ قىلمىسپەن كۇرەسۋدەگى ساياساتى نەگىزگى باعىتتارىنىڭ وزگەرۋى ادامنىڭ تابيعي قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋعا بايلانىستى. قىلمىستىق زاڭنامانى ىزگىلەندىرۋ ءۇشىن ونشا اۋىر ەمەس جانە اۋىرلىعى ورتاشا قىلمىستار ءۇشىن جازانى جەڭىلدەتۋ، باس بوستاندىعىنان ايىرۋمەن بايلانىستى ەمەس جازالاردىڭ كەڭ قولدانىلۋىنا جاعدايلار جاساۋ، ءولىم جازاسىن ورىنداۋدى توقتاتۋعا باعىتتالعان شارالار كونستيتۋسيا نورمالارىنا سايكەس جۇرگىزىلۋدە.
اتا زاڭنىڭ 13 - بابى 3 - تارماعىندا تانىلعان اركىمنىڭ بىلىكتى زاڭ كومەگىن الۋعا قۇقىعىن اۋىلدىق جەرلەردە قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءبىرقاتار شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. كونستيتۋسيا قازاقستان رەسپۋبليكاسىن دەموكراتيالىق مەملەكەت دەپ جاريالايدى. ونىڭ دەموكراتيالىعى، ەڭ الدىمەن، مەملەكەت ىشىندە حالىق باسقارۋىن قامتاماسىز ەتۋىنەن كورىنەدى. اتازاڭ 3 - بابىنىڭ 1 - تارماعىندا مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن - ءبىر باستاۋى – حالىق دەلىنگەن. بۇل كونستيتۋسيالىق نورما قازاقستاننىڭ حالىقتىق مەملەكەت ەكەندىگىن بىلدىرەدى. حالىقتى جوعارى بيلىكتىڭ يەسى رەتىندە تانۋ حالىق سۋۆەرەنيتەتىنىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلادى. حالىق ءوز بيلىگىن تىكەلەي رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم جانە ەركىن سايلاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرادى، سونداي - اق ءوز بيلىگىن جۇزەگە اسىرۋدى مەملەكەتتىك ورگاندارعا بەرەدى. حالىقتىڭ ەركىن كورىنىس تاپقان بۇل قۇجات ءوزىنىڭ نورمالارى مەن پرينسيپتەرىنىڭ كومەگىمەن عانا ەمەس، بەكىتىلگەن يدەيالارى ارقىلى دا قوعام مەن مەملەكەتتى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا جەتەلەيدى. سوندىقتان، قازىرگى كەزدە باستى مىندەت – جەكە تۇلعالاردىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جانە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ رەسپۋبليكا كونستيتۋسياسىنا دەگەن ءداستۇرلى قۇرمەتىن دامىتۋ. ەگەر ءبىز وسى مىندەتتى ورىنداساق، الدىڭعى قاتارلى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ قالىپتاسقانى. كونستيتۋسيا كۇنى جاس ۇرپاقتى وتانشىلدىققا تاربيەلەيتىن وسىنداي جەتىستىكتەرىمىزدى ەسكە الۋ جانە جوسپارلاردى جۇرتشىلىققا جەتكىزۋ ءار ازاماتتىڭ پارىزى. ويتكەنى، ەلدىڭ جەتكەن بيىگى – ءبىزدىڭ جەتىستىگىمىز! كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە.
بارلىق قازاقستاندىقتاردى 30 تامىز - كونستيتۋسيا كۇنىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، مىقتى دەنساۋلىق بەيبىت تۇرمىس، تۇراقتىلىق تىلەيمىن! بەرەكە – بىرلىگىمىز ماڭگىلىك بولعاي!
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋسياسى 1995 جىلى 30 تامىزدا جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋمدا قابىلداندى (1998 جانە 2007 جىلدارى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى). كونستيتۋسيا كۇنى ءداستۇر بويىنشا ەلىمىزدىڭ بارلىق قالالارى مەن وبلىستارىندا جاپپاي مەرەكەلىك قىدىرۋلار مەن اۋەسقوي كوركەمونەر شەبەرلەرىنىڭ كونسەرتتەرى وتەدى.
«كونستيتۋسيا» - لاتىنشادان اۋدارعاندا «قۇرىلىس» دەگەن ۇعىمدى بەرەدى. ياعني، ءومىرىمىزدىڭ، تىنىس - تىرشىلىگىمىزدىڭ ەل - جۇرت بولىپ بىرىگىپ مەملەكەت قۇرۋىمىزدىڭ ايعاعى. مىنە، وسىنداي كونستيتۋسيا العاش رەت انگليادا 1679 جانە 1688 جىلدارى قۇقىقتار جونىندەگى بيلل دەگەن اتپەن قابىلدانعان. جازباشا كونستيتۋسيا ەڭ العاش 1787 جىلى اقش - تا، ودان كەيىن، 1791 جىلى فرانسيا مەن پولشادا ومىرگە كەلگەن. كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە!
قازاقستاندا تۇڭعىش رەت 1924 جىلى ودان كەيىن، 1937، 1978، 1993، 1995 جىلدارى جازباشا تۇردە قابىلداندى. ال قازىرگى قولدانىلىپ جۇرگەن كونستيتۋسيا 1995 جىلى 30 تامىزدا بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم ارقىلى قابىلدانعان. وعان دەيىن، ياعني، قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن 1993 جىلى 28 قاڭتاردا ءوزىنىڭ العاشقى اتا زاڭىن قابىلداعان بولاتىن. ءبىراق 1993 جىلعى كونستيتۋسيا ەسكى اكىمشىلىك، امىرشىلدىك ەرەجەلەرىنە كوبىنەسە كەڭەستىك دەموكراتيا قاعيدالارىنا نەگىزدەلگەندىكتەن، جاڭا قوعام ءومىرىنىڭ تالابىنا جاۋاپ بەرە المادى. وندا ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى، ولاردى جۇزەگە اسىرۋ قاعيدالارى، مەملەكەتتىك وكىمەت بيلىگىن جۇزەگە اسىرۋ نىساندارى، باسقارۋ سالاسىنداعى دەموكراتيالىق ينستيتۋتتاردىڭ قىزمەتى جەتە كورسەتىلمەگەن ەدى. وسىعان وراي 1995 جىلى كونستيتۋسيا قابىلداندى. جاڭا كونستيتۋسيانىڭ ەرەكشەلىكتەرى زاڭ شىعارۋشى، اتقارۋشى سوت بيلىگىن بەلگىلەپ، ولاردىڭ قۇزىرەتىن، ءوزارا ءىس - قيمىل بىرلىگىن زاڭ تۇرعىسىنان ايقىنداپ بەرەدى. مەملەكەتتىك لاۋازىمدى ادامداردىڭ، ازاماتتاردىڭ كونستيتۋسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن بۇزۋعا جول بەرمەيدى. كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە!
كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە. وسى مەرەكەگە بيىل وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن جاڭا كونستيتۋسيامەن كەلىپ وتىرمىز. تاياۋدا پارلامەنت قابىلداعان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەننەن كەيىن اتا زاڭىمىز جاڭا سيپاتقا يە بولىپ، ەلىمىزدەگى دەموكراتيالىق رەفورمالار تەرەڭدەي ءتۇستى. مەملەكەتىمىز پرەزيدەنتتىك - پارلامەنتتىك باسقارۋ تۇرپاتىنا كوشتى. ەندى ەلىمىزدە پارتيالىق سايلاۋ جۇيەسى ەنگىزىلىپ، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ سايلاۋى جاڭا سايلاۋ ەرەجەلەرى بويىنشا جۇزەگە اسىرىلدى. ەلىمىزدىڭ اتازاڭى جۇزدەگەن جىلدار بويى قالىپتاسقان ادامزات بالاسىنىڭ جالپى قۇندىلىقتارىن ءوز بويىنا ءسىڭىردى. كونستيتۋسيامىزدا ادامداردىڭ تابيعي قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى، بيلىك ينستيتۋتتارىن دەموكراتيالىق جولمەن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ، قازاقستان اۋماعىندا ازاماتتىق قوعام قۇرۋ تۋرالى دۇنيەجۇزى تانىعان پروگرەسسيۆتى يدەيالار بەكىتىلدى. ول ەلىمىزدە سان الۋان يدەولوگيالىق، سەنىمدىك، ۇلتتىق، ازاماتتىق ۇجىمدار مەن توپتاردىڭ بىرلەسىپ بەيبىت ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. كونستيتۋسيامىزدا بەكىتىلگەن نورمالار قازاقستان رەسپۋبليكاسىن گۇلدەندىرۋ ماقساتىندا ەلىمىزدىڭ بارلىق ازاماتتارىنىڭ بىرلەسىپ، ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارىپ قىزمەت ەتۋلەرى ءۇشىن جاعدايلار جاسايدى.
كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە! كونستيتۋسيانىڭ ادام قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا ارنالعان نورمالارى باسقا سالالىق زاڭنامالاردىڭ مازمۇنىنا اسەرىن تيگىزۋدە. كەڭەس زامانىندا قالىپتاسقان ادامدى زاڭ بۇزۋشى – بۇزاقى رەتىندە كورۋ ستەرەوتيپتى تاريحتىڭ قويناۋىنا كەتىپ، كەرىسىنشە، كىناسىزدىك پرەزۋمپسياسىن باسشىلىققا الۋ كەڭ ءورىس الدى. كونستيتۋسيامىزدا بەكىتىلگەندەي، تۇلعاعا قۇرمەتپەن قاراۋ، ونىڭ جەكە قۇقىقتارىن تاپتاماۋ، سوت پەن زاڭ الدىنداعى تەڭدىك، جالپى تەڭدىك قاعيدالارى زامانىمىزعا ساي يدەولوگياعا اينالدى. ادامنىڭ تابيعي قۇقىقتارىن ۇستەم قويۋ مەملەكەت قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتى دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز. ايتالىق، مەملەكەتتىڭ قىلمىسپەن كۇرەسۋدەگى ساياساتى نەگىزگى باعىتتارىنىڭ وزگەرۋى ادامنىڭ تابيعي قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاۋدى الدىڭعى ورىنعا قويۋعا بايلانىستى. قىلمىستىق زاڭنامانى ىزگىلەندىرۋ ءۇشىن ونشا اۋىر ەمەس جانە اۋىرلىعى ورتاشا قىلمىستار ءۇشىن جازانى جەڭىلدەتۋ، باس بوستاندىعىنان ايىرۋمەن بايلانىستى ەمەس جازالاردىڭ كەڭ قولدانىلۋىنا جاعدايلار جاساۋ، ءولىم جازاسىن ورىنداۋدى توقتاتۋعا باعىتتالعان شارالار كونستيتۋسيا نورمالارىنا سايكەس جۇرگىزىلۋدە.
اتا زاڭنىڭ 13 - بابى 3 - تارماعىندا تانىلعان اركىمنىڭ بىلىكتى زاڭ كومەگىن الۋعا قۇقىعىن اۋىلدىق جەرلەردە قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءبىرقاتار شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. كونستيتۋسيا قازاقستان رەسپۋبليكاسىن دەموكراتيالىق مەملەكەت دەپ جاريالايدى. ونىڭ دەموكراتيالىعى، ەڭ الدىمەن، مەملەكەت ىشىندە حالىق باسقارۋىن قامتاماسىز ەتۋىنەن كورىنەدى. اتازاڭ 3 - بابىنىڭ 1 - تارماعىندا مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن - ءبىر باستاۋى – حالىق دەلىنگەن. بۇل كونستيتۋسيالىق نورما قازاقستاننىڭ حالىقتىق مەملەكەت ەكەندىگىن بىلدىرەدى. حالىقتى جوعارى بيلىكتىڭ يەسى رەتىندە تانۋ حالىق سۋۆەرەنيتەتىنىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلادى. حالىق ءوز بيلىگىن تىكەلەي رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم جانە ەركىن سايلاۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرادى، سونداي - اق ءوز بيلىگىن جۇزەگە اسىرۋدى مەملەكەتتىك ورگاندارعا بەرەدى. حالىقتىڭ ەركىن كورىنىس تاپقان بۇل قۇجات ءوزىنىڭ نورمالارى مەن پرينسيپتەرىنىڭ كومەگىمەن عانا ەمەس، بەكىتىلگەن يدەيالارى ارقىلى دا قوعام مەن مەملەكەتتى وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا جەتەلەيدى. سوندىقتان، قازىرگى كەزدە باستى مىندەت – جەكە تۇلعالاردىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ جانە مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ رەسپۋبليكا كونستيتۋسياسىنا دەگەن ءداستۇرلى قۇرمەتىن دامىتۋ. ەگەر ءبىز وسى مىندەتتى ورىنداساق، الدىڭعى قاتارلى قازاقستان مەملەكەتىنىڭ قالىپتاسقانى. كونستيتۋسيا كۇنى جاس ۇرپاقتى وتانشىلدىققا تاربيەلەيتىن وسىنداي جەتىستىكتەرىمىزدى ەسكە الۋ جانە جوسپارلاردى جۇرتشىلىققا جەتكىزۋ ءار ازاماتتىڭ پارىزى. ويتكەنى، ەلدىڭ جەتكەن بيىگى – ءبىزدىڭ جەتىستىگىمىز! كونستيتۋسيا كۇنى – مەملەكەتتىك مەرەكە.
بارلىق قازاقستاندىقتاردى 30 تامىز - كونستيتۋسيا كۇنىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ، مىقتى دەنساۋلىق بەيبىت تۇرمىس، تۇراقتىلىق تىلەيمىن! بەرەكە – بىرلىگىمىز ماڭگىلىك بولعاي!
You Might Also Like
