9 – مامىر – جەڭىس كۇنى!
9 – مامىر – جەڭىس كۇنى!
ماقساتى:
1. ۇلى وتان سوعىسى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. 9 – مامىر – جەڭىس كۇنى ەكەنىن تولىق ءتۇسىندىرىپ ءوتۋ.
3. بالالاردى وتانىن، ەلىن، جەرىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ماقال - ماتەل
«وتان – وتتان دا ىستىق»
«وتان ءۇشىن وتقا ءتۇس، كۇيمەيسىڭ!»
1. تاربيەشىنىڭ كىرىسپە اڭگىمەسى.
1941 جىلى 22 ماۋسىمىندا ويلاماعان جەردەن نەمىستەر ءبىزدىڭ ەلىمىزگە شابۋىل جاساعان، ياعني سوعىس اشتى.
بۇل سوعىس ۇلى وتان سوعىسى دەپ اتالدى، ءارى بۇل سوعىس 4 جىلعا سوزىلدى. ءسويتىپ، 1945 جىلى 9 - مامىر كۇنى ءبىز فاشيستەردى جەڭىپ شىقتىق.
تاقپاقتار:
جولدىعالي سانجار:
اتام وتان قورعاعان
وندا قورقاق بولماعان
التىن جۇلدىز كەۋدەدە
ناعىز باتىر ول ماعان.
ءاليا نۇرمۇحامبەت قىزى مولداعۇلوۆا (شىن ەسىمى ءىليا، مايدانداس دوستارى «ليا» دەپ اتاپتى) (1925 ج. 15 ماۋسىم (كەيبىر دەرەكتەردە 25 قازان، 20 ءساۋىر)، اقتوبە وبلىسى، قوبدا اۋدانى، قاز كسر – 1944 ج. 14 قاڭتار، پسكوۆ وبلىسىنىڭ سولتۇستىگىندەگى نوۆوسوكولنيكي، كازاچيحا اۋىلى، ركسفر) – كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى (1944)، سنايپەر، ەفرەيتور.
1925 ج. 25 قازاندا اقتوبە وبلىسى، قوبدا اۋدانىنىڭ بۇلاق اۋىلىندا سارقۇلوۆ نۇرمۇحاممەد جانە مولداعۇلوۆا مارجاننىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بالا كەزىندە اناسىنان ايىرىلىپ (1933 ج.)، كەيىننەن الماتىدا اعاسىنىڭ قولىندا تۇرعان، ال 1935 ج. باستاپ لەنينگراد، كراسنوگۆاردەيسكيي اۋدانى، گۋردين كوشەسىندەگى №46 - شى بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن. سانكت - پەتەربۋرگتەگى 9 - ورتا مەكتەبىندە وقىدى. وقۋداعى وزاتتىعى جانە ۇلگىلى ءتارتىبى ءۇشىن ءاليا قىرىمداعى بۇكىلوداقتىق پيونەرلەر لاگەرى – ارتەككە جىبەرىلەدى. ارتەكتە باتىرلار تاقتاسىنا رۋبەن يباررۋري، تيمۋر فرۋنزە سياقتى باتىرلارمەن قاتار ءاليا مولداعۇلوۆانىڭ دا سۋرەتى ەنگىزىلگەن. سوعىس باستالعان سوڭ بالالار ۇيىمەن بىرگە ياروسلاۆ وبلىسىنىڭ ۆياتسكوە سەلوسىنا ەۆاكۋاسيالانعان. ۆياتسكوە ورتا مەكتەبىنەن 7 - سىنىپتى بىتىرىسىمەن رىبينسكاۆياسيالىق تەحنيكۋمىنا تۇسەدى، ءبىراق كوپ ۇزاماي (1942) ءجشقا - عا (جۇمىسشى - شارۋا قىزىل اسكەرى) مايدانعا جىبەرۋ تۋرالى ءوتىنىش جىبەرەدى.
1943 ج. سنايپەرلەر دايىنداۋ ورتالىق ايەلدەر مەكتەبىن اياقتايدى. 1943 ج. باستاپ 54 - ءشى ارنايى اتقىشتار بريگاداسى 4 - باتالونىنىڭ سنايپەرى بولعان (22 - ءشى اسكەر، 2 - ءشى بالتىق جاعالاۋى فرونتى). جاۋ اسكەرىنىڭ 30 - دان اسا ساربازدارى مەن وفيسەرلەرىنىڭ كوزىن جويعان. 1944 ج. 14 قاڭتاردا پسكوۆ وبلىسىنىڭ سولتۇستىگىندەگى نوۆوسوكولنيكي اۋدانىندا قازا تاپتى.
ءاليا نۇرمۇحامبەت قىزى مولداعۇلوۆاعا 1944 ج. 4 ماۋسىمدا كەڭەس وداعى باتىرى اتاعى بەرىلدى. لەنين وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
گۇلجان:
باتىر قىز
ءاليانى بۇل كۇندە،
بارلىق بالا بىلەدى
ءاليا اپا كوڭىلدە
اپكەمىز دەپ جۇرەدى.
بەكجان:
جەر مەن كوكتىڭ اراسىن
شارپىعاندا قالىڭ ءورت
ءاليا ورىس قالاسىن
ازات ەتىپ بولدى مەرت.
نابي:
قالدى ارتتا قان مەن توگىس
قيىندىق كەشۋ دە
ءبىراق تا سۇم سوعىس
اركىمنىڭ ەسىندە.
باۋىرجان مومىش ۇلى (24 جەلتوقسان 1910 - 10 ماۋسىم 1982) — كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، جازۋشى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ داڭقتى جاۋىنگەرى، اسكەري قولباسشى، ستراتەگ جانە تاكتيك.
باتىس مايدانىنداعى 16 ارميانىڭ 316 (1941 جىلدىڭ قاراشاسىنان باستاپ 8 - گۆارديالىق قىزىلتۋ اتقىشتار ديۆيزياسى 1073 اتقىشتار پولكىنىڭ (1941 جىلدىڭ قاراشاسىنان 19 گۆارديا پولكى) جانە باتالون كومانديرى. ۇلى وتان سوعىسىنا گەنەرال - مايور ي. ۆ. پانفيلوۆ باسقارعان ايگىلى ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا 1941 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ قاتىستى. باتالون كومانديرى رەتىندە اعا لەيتەنانت باۋىرجان مومىش ۇلى موسكۆا ءۇشىن شايقاستا 207 رەت ۇرىسقا قاتىستى. 1941 جىلدىڭ 16 - 18 قاراشا كۇندەرى ۆەرماحتىڭ ماسكەۋ باعىتىندا ەكىنشى مارتە جاساعان جورىعى كەزىندە اعا لەيتەنانت مومىش ۇلى باسقارعان باتالون ديۆيزيادان قاشىقتا، ماترونينو دەريەۆنياسىنىڭ جانىندا ۆولوكولام تاس جولىندا اسقان ەرلىكپەن ۇرىس جۇرگىزدى. بىلىكتى كومباتتىڭ باسشىلىعى ارقاسىندا 3 كۇن بويى فاشيستەر شابۋىلىن تويتارىپ، باتالون ۇلكەن شىعىنسىز، ۇرىسقا قابىلەتتى جاعدايدا قورشاۋدان شىعادى
يسلام:
باتىر بوپتى بابامىز
بىزدەر ءالى بالامىز
كۇزەتتە ءتۇر تۇراعى
اسكەردەگى اعامىز.
مانشۇك جيەنعالي قىزى مامەتوۆا (شىن ەسىمى ءمانسيا) — 1922، ورال وبلىسى وردا اۋدانى،— 1943 ج. قازاننىڭ 16 - ى — قاھارمان قازاق قىزى، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى (1944). شىن ەسىمى ءمانسيا. اناسى ەركەلەتىپ مونشاعىم دەي بەرگەننەن، ءمانسيانىڭ ءتىلى كەلمەي ءوزىن مانشۇك دەپ كەتكەن. اتا - اناسىنان ەرتە ايىرىلعان مانشۇك بالالىق، جاستىق شاعىن الماتىدا ءا. مامەتوۆانىڭ تاربيەسىندە وتكىزەدى. ۇلى وتان سوعىسى باستالعان كەزدە الماتى مەديسينالىق ينستيتۋتىندا وقىپ ءجۇردى.
1942 ج. تامىزدا ول ءوز ەركىمەن قىزىل ارميا قاتارىنا الىنىپ، 21 - ءنشى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا ۇرىسقا قاتىستى.
اعا سەرجانت، پۋلەمەتشى مانشۇك ۇرىستاردا ءوزىنىڭ مەرگەندىگىمەن جانە توبىندا باتىلدىعىمەن كوزگە ءتۇستى. نيەۆەل قالاسى ءۇشىن بولعان كەسكىلەسكەن شەشۋشى ۇرىستا مانشۇك اقتىق دەمى بىتكەنشە پۋلەمەتتەن وق بوراتىپ، قاھارماندىقپەن قازا تاپتى.
پاۆلودار وبلىسىنىڭ كولحوزشىلارى باتىر قىزدىڭ قۇرمەتىنە مانشۇك اتىنداعى تانك كولونناسىن قۇرۋعا قاراجات جينادى. تۋعان جەرىندە وعان ەسكەرتكىش ورناتىلعان، نيەۆەل، الماتى، ورال، ت. ب. قالالاردا مانشۇك اتىندا كوشەلەر بار. رەسپۋبليكانىڭ ونداعان مەكتەپتەرى، قىزىلوردا قىزدار پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسى مانشۇك ەسىمىمەن اتالادى. قاھارمان قىزدىڭ ءومىرى مەن وشپەس ەرلىگى جايلى «مانشۇك تۋرالى جىر» كوركەم فيلم ءتۇسىرىلدى.
قاينار:
جاۋمەن جالعىز الىستى،
تۇبىندە مانشۇك سوعىستىڭ
بەرمەدى قولدان نامىستى.
جۇرەكتى قىزى قازاقتىڭ.
ايانا:
مانشۇك اپاي باتىر قىز،
ارداقتايمىز اتىن ءبىز.
ۇقساپ مانشۇك اپايعا،
ءوسىپ كەلە جاتىرمىز.
ءان: «بۇل شاقتا»
قورىتىندى:
قالدى ارتتا قان توگىس،
قيىندىق كەشۋ دە.
ءبىراق تا سۇم سوعىس،
اركىمنىڭ ەسىندە.
جاس ۇرپاق تىلەگى،
بەيبىت كۇن اسقارى.
اشىق بوپ تۇرسىن دە،
الەمنىڭ اسپانى!
ماقساتى:
1. ۇلى وتان سوعىسى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
2. 9 – مامىر – جەڭىس كۇنى ەكەنىن تولىق ءتۇسىندىرىپ ءوتۋ.
3. بالالاردى وتانىن، ەلىن، جەرىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ماقال - ماتەل
«وتان – وتتان دا ىستىق»
«وتان ءۇشىن وتقا ءتۇس، كۇيمەيسىڭ!»
1. تاربيەشىنىڭ كىرىسپە اڭگىمەسى.
1941 جىلى 22 ماۋسىمىندا ويلاماعان جەردەن نەمىستەر ءبىزدىڭ ەلىمىزگە شابۋىل جاساعان، ياعني سوعىس اشتى.
بۇل سوعىس ۇلى وتان سوعىسى دەپ اتالدى، ءارى بۇل سوعىس 4 جىلعا سوزىلدى. ءسويتىپ، 1945 جىلى 9 - مامىر كۇنى ءبىز فاشيستەردى جەڭىپ شىقتىق.
تاقپاقتار:
جولدىعالي سانجار:
اتام وتان قورعاعان
وندا قورقاق بولماعان
التىن جۇلدىز كەۋدەدە
ناعىز باتىر ول ماعان.
ءاليا نۇرمۇحامبەت قىزى مولداعۇلوۆا (شىن ەسىمى ءىليا، مايدانداس دوستارى «ليا» دەپ اتاپتى) (1925 ج. 15 ماۋسىم (كەيبىر دەرەكتەردە 25 قازان، 20 ءساۋىر)، اقتوبە وبلىسى، قوبدا اۋدانى، قاز كسر – 1944 ج. 14 قاڭتار، پسكوۆ وبلىسىنىڭ سولتۇستىگىندەگى نوۆوسوكولنيكي، كازاچيحا اۋىلى، ركسفر) – كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى (1944)، سنايپەر، ەفرەيتور.
1925 ج. 25 قازاندا اقتوبە وبلىسى، قوبدا اۋدانىنىڭ بۇلاق اۋىلىندا سارقۇلوۆ نۇرمۇحاممەد جانە مولداعۇلوۆا مارجاننىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. بالا كەزىندە اناسىنان ايىرىلىپ (1933 ج.)، كەيىننەن الماتىدا اعاسىنىڭ قولىندا تۇرعان، ال 1935 ج. باستاپ لەنينگراد، كراسنوگۆاردەيسكيي اۋدانى، گۋردين كوشەسىندەگى №46 - شى بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن. سانكت - پەتەربۋرگتەگى 9 - ورتا مەكتەبىندە وقىدى. وقۋداعى وزاتتىعى جانە ۇلگىلى ءتارتىبى ءۇشىن ءاليا قىرىمداعى بۇكىلوداقتىق پيونەرلەر لاگەرى – ارتەككە جىبەرىلەدى. ارتەكتە باتىرلار تاقتاسىنا رۋبەن يباررۋري، تيمۋر فرۋنزە سياقتى باتىرلارمەن قاتار ءاليا مولداعۇلوۆانىڭ دا سۋرەتى ەنگىزىلگەن. سوعىس باستالعان سوڭ بالالار ۇيىمەن بىرگە ياروسلاۆ وبلىسىنىڭ ۆياتسكوە سەلوسىنا ەۆاكۋاسيالانعان. ۆياتسكوە ورتا مەكتەبىنەن 7 - سىنىپتى بىتىرىسىمەن رىبينسكاۆياسيالىق تەحنيكۋمىنا تۇسەدى، ءبىراق كوپ ۇزاماي (1942) ءجشقا - عا (جۇمىسشى - شارۋا قىزىل اسكەرى) مايدانعا جىبەرۋ تۋرالى ءوتىنىش جىبەرەدى.
1943 ج. سنايپەرلەر دايىنداۋ ورتالىق ايەلدەر مەكتەبىن اياقتايدى. 1943 ج. باستاپ 54 - ءشى ارنايى اتقىشتار بريگاداسى 4 - باتالونىنىڭ سنايپەرى بولعان (22 - ءشى اسكەر، 2 - ءشى بالتىق جاعالاۋى فرونتى). جاۋ اسكەرىنىڭ 30 - دان اسا ساربازدارى مەن وفيسەرلەرىنىڭ كوزىن جويعان. 1944 ج. 14 قاڭتاردا پسكوۆ وبلىسىنىڭ سولتۇستىگىندەگى نوۆوسوكولنيكي اۋدانىندا قازا تاپتى.
ءاليا نۇرمۇحامبەت قىزى مولداعۇلوۆاعا 1944 ج. 4 ماۋسىمدا كەڭەس وداعى باتىرى اتاعى بەرىلدى. لەنين وردەنىمەن ماراپاتتالدى.
گۇلجان:
باتىر قىز
ءاليانى بۇل كۇندە،
بارلىق بالا بىلەدى
ءاليا اپا كوڭىلدە
اپكەمىز دەپ جۇرەدى.
بەكجان:
جەر مەن كوكتىڭ اراسىن
شارپىعاندا قالىڭ ءورت
ءاليا ورىس قالاسىن
ازات ەتىپ بولدى مەرت.
نابي:
قالدى ارتتا قان مەن توگىس
قيىندىق كەشۋ دە
ءبىراق تا سۇم سوعىس
اركىمنىڭ ەسىندە.
باۋىرجان مومىش ۇلى (24 جەلتوقسان 1910 - 10 ماۋسىم 1982) — كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، جازۋشى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ داڭقتى جاۋىنگەرى، اسكەري قولباسشى، ستراتەگ جانە تاكتيك.
باتىس مايدانىنداعى 16 ارميانىڭ 316 (1941 جىلدىڭ قاراشاسىنان باستاپ 8 - گۆارديالىق قىزىلتۋ اتقىشتار ديۆيزياسى 1073 اتقىشتار پولكىنىڭ (1941 جىلدىڭ قاراشاسىنان 19 گۆارديا پولكى) جانە باتالون كومانديرى. ۇلى وتان سوعىسىنا گەنەرال - مايور ي. ۆ. پانفيلوۆ باسقارعان ايگىلى ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا 1941 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان باستاپ قاتىستى. باتالون كومانديرى رەتىندە اعا لەيتەنانت باۋىرجان مومىش ۇلى موسكۆا ءۇشىن شايقاستا 207 رەت ۇرىسقا قاتىستى. 1941 جىلدىڭ 16 - 18 قاراشا كۇندەرى ۆەرماحتىڭ ماسكەۋ باعىتىندا ەكىنشى مارتە جاساعان جورىعى كەزىندە اعا لەيتەنانت مومىش ۇلى باسقارعان باتالون ديۆيزيادان قاشىقتا، ماترونينو دەريەۆنياسىنىڭ جانىندا ۆولوكولام تاس جولىندا اسقان ەرلىكپەن ۇرىس جۇرگىزدى. بىلىكتى كومباتتىڭ باسشىلىعى ارقاسىندا 3 كۇن بويى فاشيستەر شابۋىلىن تويتارىپ، باتالون ۇلكەن شىعىنسىز، ۇرىسقا قابىلەتتى جاعدايدا قورشاۋدان شىعادى
يسلام:
باتىر بوپتى بابامىز
بىزدەر ءالى بالامىز
كۇزەتتە ءتۇر تۇراعى
اسكەردەگى اعامىز.
مانشۇك جيەنعالي قىزى مامەتوۆا (شىن ەسىمى ءمانسيا) — 1922، ورال وبلىسى وردا اۋدانى،— 1943 ج. قازاننىڭ 16 - ى — قاھارمان قازاق قىزى، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى (1944). شىن ەسىمى ءمانسيا. اناسى ەركەلەتىپ مونشاعىم دەي بەرگەننەن، ءمانسيانىڭ ءتىلى كەلمەي ءوزىن مانشۇك دەپ كەتكەن. اتا - اناسىنان ەرتە ايىرىلعان مانشۇك بالالىق، جاستىق شاعىن الماتىدا ءا. مامەتوۆانىڭ تاربيەسىندە وتكىزەدى. ۇلى وتان سوعىسى باستالعان كەزدە الماتى مەديسينالىق ينستيتۋتىندا وقىپ ءجۇردى.
1942 ج. تامىزدا ول ءوز ەركىمەن قىزىل ارميا قاتارىنا الىنىپ، 21 - ءنشى اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ قۇرامىندا ۇرىسقا قاتىستى.
اعا سەرجانت، پۋلەمەتشى مانشۇك ۇرىستاردا ءوزىنىڭ مەرگەندىگىمەن جانە توبىندا باتىلدىعىمەن كوزگە ءتۇستى. نيەۆەل قالاسى ءۇشىن بولعان كەسكىلەسكەن شەشۋشى ۇرىستا مانشۇك اقتىق دەمى بىتكەنشە پۋلەمەتتەن وق بوراتىپ، قاھارماندىقپەن قازا تاپتى.
پاۆلودار وبلىسىنىڭ كولحوزشىلارى باتىر قىزدىڭ قۇرمەتىنە مانشۇك اتىنداعى تانك كولونناسىن قۇرۋعا قاراجات جينادى. تۋعان جەرىندە وعان ەسكەرتكىش ورناتىلعان، نيەۆەل، الماتى، ورال، ت. ب. قالالاردا مانشۇك اتىندا كوشەلەر بار. رەسپۋبليكانىڭ ونداعان مەكتەپتەرى، قىزىلوردا قىزدار پەداگوگيكالىق ۋچيليششەسى مانشۇك ەسىمىمەن اتالادى. قاھارمان قىزدىڭ ءومىرى مەن وشپەس ەرلىگى جايلى «مانشۇك تۋرالى جىر» كوركەم فيلم ءتۇسىرىلدى.
قاينار:
جاۋمەن جالعىز الىستى،
تۇبىندە مانشۇك سوعىستىڭ
بەرمەدى قولدان نامىستى.
جۇرەكتى قىزى قازاقتىڭ.
ايانا:
مانشۇك اپاي باتىر قىز،
ارداقتايمىز اتىن ءبىز.
ۇقساپ مانشۇك اپايعا،
ءوسىپ كەلە جاتىرمىز.
ءان: «بۇل شاقتا»
قورىتىندى:
قالدى ارتتا قان توگىس،
قيىندىق كەشۋ دە.
ءبىراق تا سۇم سوعىس،
اركىمنىڭ ەسىندە.
جاس ۇرپاق تىلەگى،
بەيبىت كۇن اسقارى.
اشىق بوپ تۇرسىن دە،
الەمنىڭ اسپانى!
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سۋتەك. سۋتەكتىڭ تابيعاتتا تارالۋى جانە الىنۋى.
