ا دىبىسى مەن ءارپى
مەكتەپالدى دايارلىق توبىنىڭ ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەتتىڭ تەحنولوگيالىق كارتاسى
ءبولىمى: ساۋات اشۋ
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: قاتىناس
تاقىرىبى: ا دىبىسى مەن ءارپى
ماقساتى: ا دىبىسى جانە ارپىمەن تانىستىرۋ. ا دىبىسى بار سوزگە دىبىستىق تالداۋ جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ. قول جاتتىقتىرۋ، داپتەرىنە ا ءارپىنىڭ باسپا ءتۇرىن جازۋدى ۇيرەتۋ.
بىلىمدىلىك: ا دىبىسىن ءسوزدىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن (ءسوز باسىندا، ورتاسىندا، اياعىندا) تاۋىپ كورسەتە بىلۋگە ۇيرەتۋ. دىبىس تۋرالى ۇعىمدى مەڭگەرتۋ، داۋىستى دىبىستىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ.
دامىتۋشىلىق: بالانىڭ ويلاي ءبىلۋ جانە وزىندىك پىكىر ايتۋ قابىلەتىن دامىتۋ. بەلسەندى قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: يماندىلىققا تاربيەلەۋ. بالانىڭ رۋحاني وسۋىنە باسشىلىق جاساۋ.
ءادىس - تاسىلدەر: ويىن، سوزدىك، كورنەكىلىك، پراكتيكالىق
كورنەكى قۇرالدار: ويىنشىقتار، ماگنيتتى تاقتا، كەسپە ارىپتەر قالتاسى، سۋرەتتەر، تەكشەلەر، ۇلەستىرمە ماتەريالدار، تاياقشالار، كومپيۋتەر. «ساۋات اشۋ. الىپپە - داپتەر». «ساۋات اشۋ. ديداكتيكالىق ماتەريالدار».
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەت بارىسى:
تاربيەشى: بالالار بۇگىن دارىگەر ءبارىڭدى تەكسەردى مە؟
«تەكسەردى» دەسە:
- تاماقتارىڭدى كورسەتكەندەرىڭ بار ما؟
«بار» دەسە:
- قالاي كوردى؟
- اۋزىمدى اشتى، ءتىلىمدى باستى، «ا» دەپ ايت، — دەدى.
- نە دەپ ايت دەدى؟
- ا - ا دەپ ايت – دەدى
ەندى تاربيەشى بالالاردىڭ اتىن اتاپ، ماسەلەن:
- ايدىن، — دەپ شاقىرادى.
ايدىن: «ا؟»، دەپ جالت قارار ەدى.
- ايدىن مەن شاقىرعاندا نە دەدى؟
- ا، — دەدى.
ەندى بالالارعا ا دىبىسىن كەزەك - كەزەك ايتقىزىپ، جولداستارىنىڭ اۋزى «ا» دەگەندە، قانداي بولىپ تۇرعانىن كورسەتكەن ءجون.
تاربيەشى ا ا دىبىسىنىڭ تاڭباسىن جازىپ كورسەتەدى.
ا دىبىسىن انىق داۋىستاپ ايتىپ، ءسوز باسىندا قاي دىبىس ەستىلەتىنىن بالالاردان سۇرايدى.
- داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستى ەستۋ ارقىلى اجىراتامىز. دىبىستىڭ تاڭباسىن «ءارىپ» دەيمىز. ءارىپتى كورەمىز، جازامىز. دىبىستى ەستيمىز، ايتامىز.
- مىناۋ – ا ءارپى، ا دىبىسىنىڭ تاڭباسى. ءارىپتى كوزبەن كورەمىز، وقيمىز، دىبىستى
ايتامىز.
بالالارعا وزدەرىنىڭ اتتارىن ايتقىزىپ، كىمنىڭ اتىندا ا دىبىسى كەزدەسەتىندىگىنە (ءسوزدىڭ باسىندا، ورتاسىندا، اياعىندا) كەڭىنەن توقتالىپ، الدىمەن بالالاردىڭ ءوز اتىنان باستاپ ۇيرەتەدى. بالاباقشادا انا ءتىلىنىڭ لەكسيكاسىن وقىپ - ۇيرەنۋ قاتاڭ تۇردە سەماسيولوگيالىق اسپەكتىدە ەمەس (ياعني «بۇل ءسوز نەنى بىلدىرەدى؟» دەگەن سۇراۋمەن باستالمايدى)، «بۇل زات قالاي اتالادى؟» دەگەن سۇراۋعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ونوماسيولوگيالىق اسپەكتىدە جۇرگىزىلەدى.
«ساۋات اشۋ». الىپپە – داپتەرمەن» جۇمىس
ەندى تاربيەشى بالالاردىڭ نازارىن «الىپپە – داپتەردەگى سۋرەتكە اۋدارادى. تاربيەشى بالالارعا سۇراق قويا وتىرىپ سۋرەت بويىنشا اڭگىمە قۇراستىرادى. بالانىڭ لەكسيكانى مەڭگەرۋى زات ەسىمدى مەڭگەرۋدەن باستالادى. ول ءوزىن قورشاپ تۇرعان زاتتىڭ ءبارىن (كۇندەلىكتى قولدانىپ جۇرگەن ىدىس، كيىم، ويىنشىق جانە ت. ب.)، ءوزىنىڭ دەنە مۇشەلەرىن اتايدى. سۋرەتتەگى وزىنە تانىس ويىنشىقتاردى كورگەندە جۇزدەرىنەن قۋانىش نىشانى بايقالعان بالالار (داۋىستاپ):
- ايۋ.
- قويان
- اققۋ (كۋبيكتەگى)
- ارا (كۋبيكتەگى)
- ارىستان (شارداعى)
- ات (شارداعى)،- دەپ شۋ ەتە قالارى انىق.
اتالعان ويىنشىقتاردىڭ ا دىبىسىنان باستالاتىندىعىنا تاربيەشىنىڭ باسا نازار اۋدارعانى ءجون. ايۋ دەگەن سوزدە ا دىبىسى ءسوزدىڭ باسىندا، ال ارا دەگەن سوزدە ا دىبىسى ءسوزدىڭ باسىندا دا، اياعىندا دا كەلەتىندىگىنە توقتالۋ كەرەك.
- ال، قانە، وسىنشاما كوپ ويىنشىقتى ارباعا سالىپ سۇيرەپ كەلە جاتقان بالاعا ات قويايىق.
بالالار: ەرجان، ماقسات جانە ت. ب. اتتاردى قويۋى مۇمكىن
تاربيەشى: بالالار، ا دىبىسىنان باستالاتىن ات قويساق قايتەدى.
بالالاردىڭ ءبىرى: الماس، ءبىرى: اسقار جانە تاعى باسقا اتتاردى اتاۋى مۇمكىن. سونىمەن سۋرەتتەگى بالانىڭ اتى كىم بولادى؟
- الماس
6 - بەتتەگى ا دىبىسىن وقىتىپ، بالالاردىڭ ءتىلىن جاتتىقتىرۋ.
7 - بەتتەگى 1 - جاتتىعۋدى ورىنداۋ ارقىلى بالالار ا دىبىسىنىڭ – داۋىستى دىبىس ەكەندىگىن، سونداي - اق ا ءارپىنىڭ توركوزدەن ورنىن تاۋىپ قىزىل تۇسپەن بوياۋ ارقىلى ا ءارپىنىڭ سوزدەگى ورنالاسۋ ەرەكشەلىگىن بايقايدى. وي - ءورىسى داميدى.
2 - 3 جاتتىعۋلاردى بالالار ءوز بەتىمەن ورىندايدى (جازۋ كەزىندە پارتادا دۇرىس وتىرۋ، قالامدى دۇرىس ۇستاۋعا ۇيرەتۋ). ەگەر بالا - باقشادا كومپيۋتەر بولسا، قوسىپ، بالالارعا ا دىبىسىن (باس ءارپىن، كىشى ءارپىن) كورسەتۋگە بولادى). كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق ارقىلى بالانىڭ تانىمى كەڭەيەدى.
«ساۋات اشۋ. ديداكتيكالىق ماتەريالدارمەن» جۇمىس
4 - بەتتەگى جۇمباقتى شەشكىزۋ ارقىلى بالالاردى تاپقىرلىققا باۋلۋ.
سەرگىتۋ جاتتىعۋى. بالالاردىڭ ساۋساقتارى تەز شارشايدى، سوندىقتان ساۋساق بۇلشىق ەتتەرىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ورىندالادى.
4 - بەتتەگى جاڭىلتپاشتى بالالارعا وقىپ بەرىپ، قايتالاپ ايتقىزۋ. جاڭىلتپاشتى جاڭىلماي ايتقانشا تىلدەرىن جاتتىقتىرۋ. سوزدەردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
5 - بەتتەگى تاپسىرمالاردى ورىنداتۋ ارقىلى سالىنعان سۋرەتتەردەگى زاتتاردى اتاتقىزىپ، قانداي ارىپتەن باستالاتىندىعىن، سونداي - اق ا دىبىسىنىڭ ورنىن انىقتاتۋ. ءسوزدىڭ قاي جەرىندە كەزدەسەتىندىگىن اجىراتا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ. قولدارىن جاتتىقتىرۋ.
سەرگىتۋ جاتتىعۋى.
ديداكتيكالىق ويىن: «ءسوز ويلا، تەز ويلا»
ءسوزدى دۇرىس ايتقان بالاعا ءبىر - بىردەن ويىنشىق ۇلەستىرىلەدى. ويىن سوڭىندا ويىنشىقتاردى ساناۋ ارقىلى كىمنىڭ كوپ ءسوز تاۋىپ ايتقانىن انىقتايدى.
كىم كوپ ويىنشىققا يە بولسا، سول جەڭەدى، ويىن سوڭىندا جەڭىمپاز بالانى انىقتايدى
ءبولىمى: ساۋات اشۋ
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: قاتىناس
تاقىرىبى: ا دىبىسى مەن ءارپى
ماقساتى: ا دىبىسى جانە ارپىمەن تانىستىرۋ. ا دىبىسى بار سوزگە دىبىستىق تالداۋ جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ. قول جاتتىقتىرۋ، داپتەرىنە ا ءارپىنىڭ باسپا ءتۇرىن جازۋدى ۇيرەتۋ.
بىلىمدىلىك: ا دىبىسىن ءسوزدىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن (ءسوز باسىندا، ورتاسىندا، اياعىندا) تاۋىپ كورسەتە بىلۋگە ۇيرەتۋ. دىبىس تۋرالى ۇعىمدى مەڭگەرتۋ، داۋىستى دىبىستىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ.
دامىتۋشىلىق: بالانىڭ ويلاي ءبىلۋ جانە وزىندىك پىكىر ايتۋ قابىلەتىن دامىتۋ. بەلسەندى قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: يماندىلىققا تاربيەلەۋ. بالانىڭ رۋحاني وسۋىنە باسشىلىق جاساۋ.
ءادىس - تاسىلدەر: ويىن، سوزدىك، كورنەكىلىك، پراكتيكالىق
كورنەكى قۇرالدار: ويىنشىقتار، ماگنيتتى تاقتا، كەسپە ارىپتەر قالتاسى، سۋرەتتەر، تەكشەلەر، ۇلەستىرمە ماتەريالدار، تاياقشالار، كومپيۋتەر. «ساۋات اشۋ. الىپپە - داپتەر». «ساۋات اشۋ. ديداكتيكالىق ماتەريالدار».
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ءىس - ارەكەت بارىسى:
تاربيەشى: بالالار بۇگىن دارىگەر ءبارىڭدى تەكسەردى مە؟
«تەكسەردى» دەسە:
- تاماقتارىڭدى كورسەتكەندەرىڭ بار ما؟
«بار» دەسە:
- قالاي كوردى؟
- اۋزىمدى اشتى، ءتىلىمدى باستى، «ا» دەپ ايت، — دەدى.
- نە دەپ ايت دەدى؟
- ا - ا دەپ ايت – دەدى
ەندى تاربيەشى بالالاردىڭ اتىن اتاپ، ماسەلەن:
- ايدىن، — دەپ شاقىرادى.
ايدىن: «ا؟»، دەپ جالت قارار ەدى.
- ايدىن مەن شاقىرعاندا نە دەدى؟
- ا، — دەدى.
ەندى بالالارعا ا دىبىسىن كەزەك - كەزەك ايتقىزىپ، جولداستارىنىڭ اۋزى «ا» دەگەندە، قانداي بولىپ تۇرعانىن كورسەتكەن ءجون.
تاربيەشى ا ا دىبىسىنىڭ تاڭباسىن جازىپ كورسەتەدى.
ا دىبىسىن انىق داۋىستاپ ايتىپ، ءسوز باسىندا قاي دىبىس ەستىلەتىنىن بالالاردان سۇرايدى.
- داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستى ەستۋ ارقىلى اجىراتامىز. دىبىستىڭ تاڭباسىن «ءارىپ» دەيمىز. ءارىپتى كورەمىز، جازامىز. دىبىستى ەستيمىز، ايتامىز.
- مىناۋ – ا ءارپى، ا دىبىسىنىڭ تاڭباسى. ءارىپتى كوزبەن كورەمىز، وقيمىز، دىبىستى
ايتامىز.
بالالارعا وزدەرىنىڭ اتتارىن ايتقىزىپ، كىمنىڭ اتىندا ا دىبىسى كەزدەسەتىندىگىنە (ءسوزدىڭ باسىندا، ورتاسىندا، اياعىندا) كەڭىنەن توقتالىپ، الدىمەن بالالاردىڭ ءوز اتىنان باستاپ ۇيرەتەدى. بالاباقشادا انا ءتىلىنىڭ لەكسيكاسىن وقىپ - ۇيرەنۋ قاتاڭ تۇردە سەماسيولوگيالىق اسپەكتىدە ەمەس (ياعني «بۇل ءسوز نەنى بىلدىرەدى؟» دەگەن سۇراۋمەن باستالمايدى)، «بۇل زات قالاي اتالادى؟» دەگەن سۇراۋعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، ونوماسيولوگيالىق اسپەكتىدە جۇرگىزىلەدى.
«ساۋات اشۋ». الىپپە – داپتەرمەن» جۇمىس
ەندى تاربيەشى بالالاردىڭ نازارىن «الىپپە – داپتەردەگى سۋرەتكە اۋدارادى. تاربيەشى بالالارعا سۇراق قويا وتىرىپ سۋرەت بويىنشا اڭگىمە قۇراستىرادى. بالانىڭ لەكسيكانى مەڭگەرۋى زات ەسىمدى مەڭگەرۋدەن باستالادى. ول ءوزىن قورشاپ تۇرعان زاتتىڭ ءبارىن (كۇندەلىكتى قولدانىپ جۇرگەن ىدىس، كيىم، ويىنشىق جانە ت. ب.)، ءوزىنىڭ دەنە مۇشەلەرىن اتايدى. سۋرەتتەگى وزىنە تانىس ويىنشىقتاردى كورگەندە جۇزدەرىنەن قۋانىش نىشانى بايقالعان بالالار (داۋىستاپ):
- ايۋ.
- قويان
- اققۋ (كۋبيكتەگى)
- ارا (كۋبيكتەگى)
- ارىستان (شارداعى)
- ات (شارداعى)،- دەپ شۋ ەتە قالارى انىق.
اتالعان ويىنشىقتاردىڭ ا دىبىسىنان باستالاتىندىعىنا تاربيەشىنىڭ باسا نازار اۋدارعانى ءجون. ايۋ دەگەن سوزدە ا دىبىسى ءسوزدىڭ باسىندا، ال ارا دەگەن سوزدە ا دىبىسى ءسوزدىڭ باسىندا دا، اياعىندا دا كەلەتىندىگىنە توقتالۋ كەرەك.
- ال، قانە، وسىنشاما كوپ ويىنشىقتى ارباعا سالىپ سۇيرەپ كەلە جاتقان بالاعا ات قويايىق.
بالالار: ەرجان، ماقسات جانە ت. ب. اتتاردى قويۋى مۇمكىن
تاربيەشى: بالالار، ا دىبىسىنان باستالاتىن ات قويساق قايتەدى.
بالالاردىڭ ءبىرى: الماس، ءبىرى: اسقار جانە تاعى باسقا اتتاردى اتاۋى مۇمكىن. سونىمەن سۋرەتتەگى بالانىڭ اتى كىم بولادى؟
- الماس
6 - بەتتەگى ا دىبىسىن وقىتىپ، بالالاردىڭ ءتىلىن جاتتىقتىرۋ.
7 - بەتتەگى 1 - جاتتىعۋدى ورىنداۋ ارقىلى بالالار ا دىبىسىنىڭ – داۋىستى دىبىس ەكەندىگىن، سونداي - اق ا ءارپىنىڭ توركوزدەن ورنىن تاۋىپ قىزىل تۇسپەن بوياۋ ارقىلى ا ءارپىنىڭ سوزدەگى ورنالاسۋ ەرەكشەلىگىن بايقايدى. وي - ءورىسى داميدى.
2 - 3 جاتتىعۋلاردى بالالار ءوز بەتىمەن ورىندايدى (جازۋ كەزىندە پارتادا دۇرىس وتىرۋ، قالامدى دۇرىس ۇستاۋعا ۇيرەتۋ). ەگەر بالا - باقشادا كومپيۋتەر بولسا، قوسىپ، بالالارعا ا دىبىسىن (باس ءارپىن، كىشى ءارپىن) كورسەتۋگە بولادى). كومپيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق ارقىلى بالانىڭ تانىمى كەڭەيەدى.
«ساۋات اشۋ. ديداكتيكالىق ماتەريالدارمەن» جۇمىس
4 - بەتتەگى جۇمباقتى شەشكىزۋ ارقىلى بالالاردى تاپقىرلىققا باۋلۋ.
سەرگىتۋ جاتتىعۋى. بالالاردىڭ ساۋساقتارى تەز شارشايدى، سوندىقتان ساۋساق بۇلشىق ەتتەرىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ورىندالادى.
4 - بەتتەگى جاڭىلتپاشتى بالالارعا وقىپ بەرىپ، قايتالاپ ايتقىزۋ. جاڭىلتپاشتى جاڭىلماي ايتقانشا تىلدەرىن جاتتىقتىرۋ. سوزدەردىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىرۋ.
5 - بەتتەگى تاپسىرمالاردى ورىنداتۋ ارقىلى سالىنعان سۋرەتتەردەگى زاتتاردى اتاتقىزىپ، قانداي ارىپتەن باستالاتىندىعىن، سونداي - اق ا دىبىسىنىڭ ورنىن انىقتاتۋ. ءسوزدىڭ قاي جەرىندە كەزدەسەتىندىگىن اجىراتا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ. قولدارىن جاتتىقتىرۋ.
سەرگىتۋ جاتتىعۋى.
ديداكتيكالىق ويىن: «ءسوز ويلا، تەز ويلا»
ءسوزدى دۇرىس ايتقان بالاعا ءبىر - بىردەن ويىنشىق ۇلەستىرىلەدى. ويىن سوڭىندا ويىنشىقتاردى ساناۋ ارقىلى كىمنىڭ كوپ ءسوز تاۋىپ ايتقانىن انىقتايدى.
كىم كوپ ويىنشىققا يە بولسا، سول جەڭەدى، ويىن سوڭىندا جەڭىمپاز بالانى انىقتايدى
You Might Also Like
