اباي اندەرى
سىنىپتان تىس جۇمىس. تاقىرىبى: اباي اندەرى
ماقساتى: اباي اندەرىن وقۋشى ساناسىنا ءسىڭىرتۋ. ابايدىڭ اندەرىنىڭ ماعىناسىن اشۋعا ۇيرەتۋ.
تاربيەلىلىگى: اباي اندەرى ارقىلى كوركەم ءسوز بەن ءتىلدىڭ حالىق شەشەندىگىن، ءتىلدىڭ قۇدىرەتتىلىگىن ۇعىنۋعا، وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ىزگى قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ، اسەمدىككە، ادەپتىلىككە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
كورنەكىلىگى:
1. اباي سۋرەتى.
2. ابايدىڭ ءان - ولەڭ تۋرالى سوزدەرى.
ا) تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ،
ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ.
ءا) قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي.
ب) جاقسى ءاندى تىڭداساڭ وي - كوزىڭمەن
ءومىر ساۋلە كورسەتەر سۋداي تۇنىق.
ۆ) ءاننىڭ دە ەستىسى بار ەسەرى بار،
تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىن كەسەرى بار.
گ) ۇيىقتاپ جاتقان جۇرەكتى ءان وياتار،
ونىڭ ءتاتتى ورالعان ءمانى وياتار.
1. «اباي قازاق ولەڭىنىڭ قۇرىلىسىنا جاڭا فورمالار ەنگىزدى». گ. شومبالوۆا.
2. «اباي قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى مۋزىكالىق شىعارماشىلىعى نەگىزىندە قالىپتاستى، حالىق كومپوزيتورىنىڭ ونەرىنەن ءنار الدى». ب. گ. ەرزاكوۆيچ.
3. «اباي اندەرى ءوزىنىڭ تابيعاتىمەن، رۋحىمەن، ناعىز ۇلتتىق ءان ۇلگىسى بولدى، ولار قازاقتىڭ حالىق مۋزىكاسى داستۇرىنە نەگىزدەلگەن، ورىس اۋەندەرى مەن رومانستارىنىڭ ەلەمەنتتەرىن ەنگىزۋ، ارقىلى ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىن بايىتتى، كەڭەيتتى تولىقتىردى». ا. ق. جۇبانوۆ.
ساباقتىڭ بارىسى: قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. اباي دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە، ويلارىڭا، كوز الدارىڭا نە كەلەدى. اسسوسياسيالىق ايماق قۇرعىزامىن.
كىرىسپە: قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانبايەۆ قازاق حالقىنىڭ مادەني تاريحىندا ەرەكشە ورىن الادى. سوڭىندا تاماشا ولەڭدەر مەن قارا سوزدەر قالدىرعان اباي تەك قانا اقىن ەمەس، كومپوزيتور جانە ءوز ولەڭدەرىن ورىنداۋشى. بۇگىنگى كلاستان تىس جۇمىسىمىز ابايدىڭ ءبىر عانا قىرى — اندەرىنىڭ تەرەڭ ماعىناسىن اشۋ ارنالادى.
عاسىرلار بويى دامىعان قازاق ءان ونەرى ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا كوركەمدىك پەن كەمەلدىكتىڭ شىڭىنا ورلەدى. اباي ءومىر سۇرگەن وسى كەزەڭدە قازاقتا مۋزىكانىڭ جازبا مادەنيەتى جوق ەدى، حالىقتىق مۋزىكا اۋىز داستۇرلىك قالىپتا ەدى. سوندىقتان اباي اندەرى اۋىزدان – اۋىزعا، زاماننان – زامانعا اۋىزشا اۋىسا وتىرىپ جەتتى.
اباي اندەرىنىڭ بىزگە تولىق جەتكەن سەبەبى، حالىقتىڭ جۇرەگىندە ساقتالۋعا، ساپاسى ساي كەلەتىن شىعارمالار بولعاندىعىندا، حالىق ساناسىنان وشپەس ورىن العاندىعىندا.
كومپوزيتور اباي دارىنىنا قانات بىتىرگەن، ءان نارىمەن سۋسىنداتقان ورتا قانداي ەدى؟ ونىڭ كومپوزيتورلىق ونەرىنىڭ بۇلاق باستاۋى قايدا؟ اندەرىنىڭ سيپاتى مەن تاقىرىبى قانداي؟ كەزەكتى وقۋشىلارعا بەرەيىك.
اباي اندەرىنىڭ سيپاتى تۋرالى – اسيلا. ابايدىڭ ءان مۇراسى، كومپوزيتورلىق شىعارماشىلىعى قازاق مۋزىكاسىنا ەنگەن باعا جەتپەس تىڭ جاڭالىق بولىپ تابىلادى. اكادەميك ا. جۇبانوۆ «زامانا بۇلبۇلدارى ەڭبەگىندە اباي اندەرىنىڭ اۋەنى، ولشەم ىرعاق، قۇرىلىم – ءپىشىنى جاعىنان وزىنە دەيىنگى بىردە – ءبىر حالىق كومپوزيتورىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ۇقساماي، ايرىقشا دارا تۇرعاندىعىن اشىپ كورسەتتى.
ابايدىڭ كومپوزيتورلىق شىعارماشىلىعىنىڭ قالىپتاسۋى جانە «ءۇش ۇلى باستاۋ» - شىنبولات. ءۇش باستاۋ. 1. قازاق حالقىنىڭ جازبا ادەبيەتى. 2. شىعىس ەلدەردەگى كلاسسيك پوەزياسى. 3. باتىس ەۋروپا مادەنيەتى. وسى ءۇش باستاۋ ابايدىڭ مۋزىكالىق شىعارماشىلىعىنىڭ قالىپتاسۋىنا تىكەلەي اسەر ەتتى. اباي ءوز زامانىندا ونەردىڭ دامۋىنا اسا دەن قويىپ وتىرعان حالىق شىعارماشىلىعىنا جاي ەلىكتەپ قانا قويماي، زەردەسىنە توقىپ وسكەن. اباي اۋلىندا ءارقاشان ءان - كۇي ۇزىلمەگەن.
ماقساتى: اباي اندەرىن وقۋشى ساناسىنا ءسىڭىرتۋ. ابايدىڭ اندەرىنىڭ ماعىناسىن اشۋعا ۇيرەتۋ.
تاربيەلىلىگى: اباي اندەرى ارقىلى كوركەم ءسوز بەن ءتىلدىڭ حالىق شەشەندىگىن، ءتىلدىڭ قۇدىرەتتىلىگىن ۇعىنۋعا، وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ىزگى قاسيەتتەرگە تاربيەلەۋ، اسەمدىككە، ادەپتىلىككە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
كورنەكىلىگى:
1. اباي سۋرەتى.
2. ابايدىڭ ءان - ولەڭ تۋرالى سوزدەرى.
ا) تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ،
ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ.
ءا) قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي.
ب) جاقسى ءاندى تىڭداساڭ وي - كوزىڭمەن
ءومىر ساۋلە كورسەتەر سۋداي تۇنىق.
ۆ) ءاننىڭ دە ەستىسى بار ەسەرى بار،
تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىن كەسەرى بار.
گ) ۇيىقتاپ جاتقان جۇرەكتى ءان وياتار،
ونىڭ ءتاتتى ورالعان ءمانى وياتار.
1. «اباي قازاق ولەڭىنىڭ قۇرىلىسىنا جاڭا فورمالار ەنگىزدى». گ. شومبالوۆا.
2. «اباي قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى مۋزىكالىق شىعارماشىلىعى نەگىزىندە قالىپتاستى، حالىق كومپوزيتورىنىڭ ونەرىنەن ءنار الدى». ب. گ. ەرزاكوۆيچ.
3. «اباي اندەرى ءوزىنىڭ تابيعاتىمەن، رۋحىمەن، ناعىز ۇلتتىق ءان ۇلگىسى بولدى، ولار قازاقتىڭ حالىق مۋزىكاسى داستۇرىنە نەگىزدەلگەن، ورىس اۋەندەرى مەن رومانستارىنىڭ ەلەمەنتتەرىن ەنگىزۋ، ارقىلى ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىن بايىتتى، كەڭەيتتى تولىقتىردى». ا. ق. جۇبانوۆ.
ساباقتىڭ بارىسى: قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. اباي دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە، ويلارىڭا، كوز الدارىڭا نە كەلەدى. اسسوسياسيالىق ايماق قۇرعىزامىن.
كىرىسپە: قازاق حالقىنىڭ ۇلى اقىنى اباي قۇنانبايەۆ قازاق حالقىنىڭ مادەني تاريحىندا ەرەكشە ورىن الادى. سوڭىندا تاماشا ولەڭدەر مەن قارا سوزدەر قالدىرعان اباي تەك قانا اقىن ەمەس، كومپوزيتور جانە ءوز ولەڭدەرىن ورىنداۋشى. بۇگىنگى كلاستان تىس جۇمىسىمىز ابايدىڭ ءبىر عانا قىرى — اندەرىنىڭ تەرەڭ ماعىناسىن اشۋ ارنالادى.
عاسىرلار بويى دامىعان قازاق ءان ونەرى ءحىح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا كوركەمدىك پەن كەمەلدىكتىڭ شىڭىنا ورلەدى. اباي ءومىر سۇرگەن وسى كەزەڭدە قازاقتا مۋزىكانىڭ جازبا مادەنيەتى جوق ەدى، حالىقتىق مۋزىكا اۋىز داستۇرلىك قالىپتا ەدى. سوندىقتان اباي اندەرى اۋىزدان – اۋىزعا، زاماننان – زامانعا اۋىزشا اۋىسا وتىرىپ جەتتى.
اباي اندەرىنىڭ بىزگە تولىق جەتكەن سەبەبى، حالىقتىڭ جۇرەگىندە ساقتالۋعا، ساپاسى ساي كەلەتىن شىعارمالار بولعاندىعىندا، حالىق ساناسىنان وشپەس ورىن العاندىعىندا.
كومپوزيتور اباي دارىنىنا قانات بىتىرگەن، ءان نارىمەن سۋسىنداتقان ورتا قانداي ەدى؟ ونىڭ كومپوزيتورلىق ونەرىنىڭ بۇلاق باستاۋى قايدا؟ اندەرىنىڭ سيپاتى مەن تاقىرىبى قانداي؟ كەزەكتى وقۋشىلارعا بەرەيىك.
اباي اندەرىنىڭ سيپاتى تۋرالى – اسيلا. ابايدىڭ ءان مۇراسى، كومپوزيتورلىق شىعارماشىلىعى قازاق مۋزىكاسىنا ەنگەن باعا جەتپەس تىڭ جاڭالىق بولىپ تابىلادى. اكادەميك ا. جۇبانوۆ «زامانا بۇلبۇلدارى ەڭبەگىندە اباي اندەرىنىڭ اۋەنى، ولشەم ىرعاق، قۇرىلىم – ءپىشىنى جاعىنان وزىنە دەيىنگى بىردە – ءبىر حالىق كومپوزيتورىنىڭ شىعارماشىلىعىنا ۇقساماي، ايرىقشا دارا تۇرعاندىعىن اشىپ كورسەتتى.
ابايدىڭ كومپوزيتورلىق شىعارماشىلىعىنىڭ قالىپتاسۋى جانە «ءۇش ۇلى باستاۋ» - شىنبولات. ءۇش باستاۋ. 1. قازاق حالقىنىڭ جازبا ادەبيەتى. 2. شىعىس ەلدەردەگى كلاسسيك پوەزياسى. 3. باتىس ەۋروپا مادەنيەتى. وسى ءۇش باستاۋ ابايدىڭ مۋزىكالىق شىعارماشىلىعىنىڭ قالىپتاسۋىنا تىكەلەي اسەر ەتتى. اباي ءوز زامانىندا ونەردىڭ دامۋىنا اسا دەن قويىپ وتىرعان حالىق شىعارماشىلىعىنا جاي ەلىكتەپ قانا قويماي، زەردەسىنە توقىپ وسكەن. اباي اۋلىندا ءارقاشان ءان - كۇي ۇزىلمەگەن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
1. ۇستەۋدىڭ قۇرامدىق تۇرلەرى2. ۇستەۋ. ۇستەۋ تۋرالى تۇسىنىك3. مەزگىل ۇستەۋ
