InfoHub Logo

اۋدارمالىق ورنەكتى اباي تەك ورىستىڭ كلاسسيك پوەزياسىن قوتارۋعا جۇمسايدى. بايرون، گەتە سياقتى وزگە ەۆروپا ەلدەر كلاسسيكتەرىنەن بىرەر ولەندى اۋدارسا، ونى دا لeرمونتوۆتىڭ اۋدارمالارىنان الىپ قازاقشىلايدى. انىق ورىس كلاسسيكگەرىنەن ابايدىڭ اۋدارمالارى: كرىلوۆتىڭ ءبىر توپ مىسالدارى، پۋشكيننىڭ "ەۆگەنيي ونەگينىنەن" الىپ اۋدارعان ۇزىندىلەرى جانە لەرمونتوۆتان جاساعان كوپ اۋدارمالار. تاعى ءبىر جالعىز ولەندى بۋنيننەن اۋدارعان. ەڭ سوڭعى زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، ا. ميسكيەۆيچتىڭ كەيبىر ولەڭدەرىنە ۇيلەس كەلەتىن از اۋدارما دا بار دەلىنەدى.

اباي جيناعىندا بولەك اتتارمەن ءار جىلدارعا ءبولىنىپ باستىرىلعان اۋدارمالاردىڭ بارلىق سانى — قىرىقتىڭ ىشىندە. سول قاتاردا كرىلوۆتىڭ تورت-بەس مىسالىن اۋدارگان. لەرمونتوۆتىڭ ءوز شىعارمالارى مەن اۋدارمالارىنان الگانىن قوسقاندا، وتىزعا جۋىق ولەڭ اۋدارگان.

"ەۆگەنيي ونەگيننەن" جاسالعان اۋدارمالار ابايدىڭ تولىق جيناعىندا بۇرىنعى مۇرسەيىت قولجازباسىندا جەكەشە اتالىپ جۋرگەن رەتپەنەن جەتى بولەك بولادى.

مىنە، ءقازىر ءبىزدىڭ جالپى تۇردە تەكسەرىپ وتەتىنىمىز — ابايدىڭ وسىنداي مۇراسى. اقىندىق ەڭبەگىنىڭ ايرىقشا تاريحتىق، مادەنيەتتىك جانە اعارتۋشىلىق وزگەشە باعاسى بار زور ەڭبەكتەرى.

ەندى جەكە اقىنداردان جەكەشە جاساعان اۋدارمالاردى ايرىقشا تالداۋدان بۇرىن، ءبىراز جالپى ويلار ايتا كەتۋ كەرەك.

بۇل جوندە ەكى ءتۇرلى پىكىردى ەرەكشە ءبولىپ ايتامىز. ونىڭ ءبىرىنشىسى — ابايدىڭ وسى اۋدارمالارعا بەرگەن بەيىل، باعاسى تۇرعىسىندا. ەكىنشىسى — سول اۋدارمالاردىڭ ابايدىڭ ءوز شىعارمالارىنا ەتكەن اسەرى جانە ابايدىڭ كەيىنگى قازاقتىڭ بارلىق جازبا ادەبيەتىنە تاراعان ۇلكەن تاريحتىق، مادەنيەتتىك، ۇستازدىق ءداستۇر اسەرى تۋرالى.

العاشقى جايعا ورالساق، ءاربىر وقۋشىعا داۋسىز ايقىن كورىنەتىن نارسە، اباي ءوزى سۇيگەن ورىس كلاسسيكتەرىن كەيدە ءدال، كەيدە ەركىن اۋدارىپ وتىرسا دا، ءار كەزدە بارىنشا كوركەم، شەبەر ولەڭنىڭ ۇلگىسىن بەرگەن. بۇل جوندە ءبىزدىڭ اقىننىڭ ىزدەنۋى، وزىندەگى ءتىل بايلىگى مەن ءىرى تالانتىن ەرەكشە ىنتامەن زەر سالىپ جۇمساۋى وزگەشە كورىنەدى. ءوز ولەڭدەرىن تۋعىزۋدا قولدانعان اقىندىق شابىت، سىنشىل ۇقىپتىلىق ەڭبەككە كەلگەندە، بارىنشا كۇشىمەن تۇگەل جۇمسالعان دەۋگە بولادى. ءتىپتى، كەيدە ابايدىڭ ءوزى تۋدىرعان تاماشا نازىك تە تەرەڭ سىرلى اششى سوزدەر، كورىكتى ويلار نەمەسە اسا وتكىر جانىشپا، مىسقىل اجۋا، اششى سوزدەر وسى اۋدارمالاردا ۇنەمى كورىنىپ وتىرادى.

زور مادەنيەتكە جەتكەن، دۇنيەجۇزىلىك ادەبيەتتە ۇلى كلاسسيكتەرى وزعىن شىققان ورىس حالقىنىڭ وسكەلەڭ پوەزياسى، ارينە، ابايدىڭ ءوز ەلىنىڭ جاس ادەبيەتىندە وزدەرىنە تەڭ سيپات، ارەكەتتەردى كەزدەستىرگەن جوق ەدى. سوندىقتان دا ابايدىڭ شەبەر اۋدارمالارى عانا پۋشكين، لەرمونتوۆ پوەزياسىنىڭ كوركەمدىگىن، تەرەڭ سىر، ۇلكەن ويلارىن جەتكىزدى. كرىلوۆتىڭ حالىقتىق وتكىر مىسقىل، ۇستا ساتيراسىنىڭ تۇگەل تۇسىنىكتى بولۋىنا جول اشتى.

وسى ايتىلعان پىكىر جوعارىدا اتالعان ەكىنشى جايعا دا بەلگىلى دارەجەدە شەشۋ ايتادى. ابايدىڭ اۋدارمالارى ونىڭ ءوز شىعارمالارىنا دا بەلگىلى اسەر ەتكەنىن اتاعان ەدىك. انىعىندا، 1887 جىلدان باستاپ ابايدىڭ ولەر جىلدارىنا شەيىن ونىڭ اۋدارمالىق ەڭبەكتەرى جىل ساناپ قوسىلىپ، مولايىپ وتىرادى. سوندا، ابايدىڭ ءوزى كوپ تولعايتىن تاقىرىپتارىن تۇگەل ەسكە الساق، بارا-بارا سول تاقىرىپتاردىڭ بارلىعىنا جازىلعان ولەڭدەرگە دە اباي جاساپ جۇرگەن اۋدارمالاردىڭ اسا جاقسى، جەمىستى جاڭالىق اسەرى بار ەكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.

راس، قوعامدىق مىن-مىنەزدەردى، قالىپ-قۇرىستاردى شەنەۋدە اباي پۋشكين مەن لەرمونتوۆتان گورى، سالتىكوۆ-ششەدرين، نەكراسوۆتاردان مولىراق ۇلگى-ونەگە كوردى دەگەنبىز. ءبىراق سول قوعامدىق تاقىرىپتاردىڭ ءوزىنىڭ ىشىندە دە ءجيى كەزدەسە بەرەتىن مۇندى-سىرشى جالعىزدىق ويلارعا سوققاندا، پۋشكين، لەرمونتوۆ ساز-سارىنى بايقالمايدى دەۋگە بولمايدى.

ال وسىدان سوڭعى اقىندىق جايىنداعى تاقىرىپتاردى، ەستەتيكالىق پرينسيپتەردى الساق، تابيعات كوركىن، ماحاببات جايىن، جەكە باستىڭ كوڭىل سىرىن، ليريكاسىن الساق، ابايدىڭ اقىندىق شەبەرلىگى اسقان سايىن ونىڭ تەڭەۋلەرى، كوركەم تۇرلەرى — ءبارى دە پۋشكين، لەرمونتوۆقا ەلىكتەمەي وتىرىپ، سولارمەنەن باستالىپ، تابىسا تۋىسىپ بارا جاتقانىن انىق تانىتادى.

بۇل ابايدىڭ ءوز شىعارماسىنا اۋدارمالىق ەڭبەكتەرىنىڭ الا كەلگەن اسا ءقادىرلى اسەرى دەۋگە كەرەك. ال ابايدان سوڭعى قازاق ادەبيەتىن الساق، ۋلى اقىن جاساعان اۋدارمانىڭ مادەنيەتتىك، تاربيەلىك، كوركەمدىك اسەرى ۇشان-تەڭىز. وزگە-وزگەسىنەن بۇرىن، اباي اۋدارمالىق ەڭبەگىمەن جانە دە ءوز تۋسىنداعى قاۋىمىن كوپ تاربيەلەدى. نادان قازاق ساحاراسىنا ورىستىڭ ۇلى مادەنيەتىنىڭ جارىعىن اكەپ توككەندەي بولدى. بۇل جوندەگى اباي ەڭبەگى تەك ادەبيەتتىك قانا ەڭبەك ەمەس، ول زور كەڭ ماعىنالى اعارتۋشىلىق، تاريحتىق، قوعامدىق ەڭبەك ەدى.

پاتشالىقتىڭ وتارشىلىق اپپاراتىنان وگەيلىك قانا كورىپ جۇرگەن قازاقتىڭ قالىڭ بۇقاراسىنا اباي ورىس كلاسسيكتەرىن اۋدارۋ ارقىلى انىق ورىس حالقىنىڭ جۇرەگىن، سەزىم مەن ويلارىن، قاسيەت-قادىرىن اشتى.

ول ۇلى حالىقتىڭ دانا ۇلدارىنىڭ اۋزىمەنەن ايتىلعان تولىپ جاتقان شىندىقگاردى، تاربيەلىك ۇلگى-ونەگەنى ايقىنداپ كوپ تانىتتى. سول ارقشى كرىلوۆ، لەرمونتوۆتار وتكەن عاسىردىڭ سوڭگى شەنىنىڭ وزىندە-اق قازاقتىڭ جاس قاۋىمىنا، جاڭا بۋىندارىنا بارلىقتاماشا شىعارمالارمەن ءقادىرلى، سۇيىكتى بولادى. ول شىعارمالار ابايدىڭ ءوز جىرلارىنان بىردە-بىر كەم باعالانعان ەمەس. سوندىقتان دا كەيىنگى قازاق ادەبيەتىنىڭ ەندىگى تاريحىندا ورىس ادەبيەتىنىڭ ىقپالى، ۇلگى-ونەگەلىك اسەرى ۇزىلمەستەن دامي بەرەتىن بولدى. ەندى اباي اۋدارمالارىنىڭ ناقتىلى جەكەشە تۇرلەرىن تەكسەرۋ ۇستىندە وسى ايتىلعان جالپى پىكىرلەردىڭ دۇرىستىعىن ايقىنداي ءتۇسۋدى تالاپ ەتەمىز.

اۋدارمالىق شىعارمالاردى تەكسەرۋدى ابايدىڭ ءوز شىعارمالارىنا قولدانعان جىلما-جىلدىق رەتپەنەن جۇرگىزەمىز. سول سەبەپتى ورىس ادەبيەت تاريحىندا كرىلوۆتىڭ ءداۋىرى بۇرىنىراق بولعانمەن، ونىڭ مىسالدارىن اباي كەيىن اۋدارعاندىقتان ءبىز اباي اۋدارماسى جايىنداعى العاشقى ءسوزدى اقىنىڭ "ەۆگەنيي ونەگيننەن" جاساعان اۋدارمالارىنا ارنايمىز.

بۇل شىعارمانى اباي بولەك-بولەك ۇزىندىلەر تۇرىندە اۋدارادى. "ونەگيننىڭ سيپاتى"، "تاتيانانىڭ حاتى"، «ونەگيننىڭ ويى" («تاڭعاجايىپ»)، "ونەگيننىڭ ءسوزى" ("حاتىڭنان جاقسى ۇعىندىم") "ونەگيننىڭ حاتى" («قۇپ بىلەمىن، سىزگە جاقپاس») «تاتيانانىڭ ءسوزى" ("ءتاڭىرى قوسقان")، "لەنسكييدىڭ ءسوزى" ("باراسىڭ قايدا-قايدا").

وسىنداي جەتى بولەك جەكەشە تاقىرىپتارمەن تۇگەل "ەۆگەنيي ونەگين" رومانىنىڭ ۇزىن بويىنا سوزىلىپ، ەكى جاس اراسىنداعى ماحابباتتىڭ حال-قۇبىلىستارى بەرىلەدى.

ارينە، بۇندا پۋشكين رومانىنىڭ ەرەكشە كوپ جايلارى اۋدارىلماي، سىرت قالادى. اباي ول روماننىڭ ىشىنەن تەك ونەگين، تاتيانا اراسىندا كەزەك اۋىسقان كۇشتى ماحاببات كۇيلەرىن عانا ءسوز قىلادى كوبىنشە، ابايدىڭ اۋدارۋىندا حاتتارمەنەن بايان ەتىلگەن رومان (ەپيستوليارنىي رومان) قالىپتانعان ءتارىزدى.

اۋدارماسىنىڭ سوڭىندا اباي ءوز جانىنان ونەگينگە اقىرعى ءسوز بەرەدى. پۋشكيندە جوق. ەركىن وزگەرىستىڭ، ابايدىڭ وزىنشە دالەلدەگەن، ەرەكشە ءبىر ءتۇرى.

قازاق وقۋشىسىنا كوپتەن ءمالىم ماسەلە، ابايدىڭ بۇل اۋدارماسىندا پۋشكيننىڭ تەكستىنە ۇنەمى ۇقساس كەلىپ وتىرمايتىن ەركىندىك بار. جەكە العاندا، ونەگيننىڭ سيپاتىندا، لەنسكييدىڭ سوزىندە جانە تاتيانانىڭ "امال جوق، ءقايتتىم بىلدىرمەي" دەپ باستالاتىن حاتىندا، ونان سوڭ ونەگين ايتقان حاتىڭنان جاقسى ۇعىندىم ءسوزدىڭ ءبارىن" دەيتىن بولىمدەردە پۋشكينگە كوپ جەرلەرىندە اباي جاقىن كەلىپ وتىرادى. كەيبىر جولدار مەن پۋشكين قولدانعان تەڭەۋلەردى دە اباي شەبەر ەتىپ اۋدارىپ بەرەدى. ءبىراق سوندا دا بۇل بولىمدەردىڭ وزىندە ابايدىڭ وزىنەن قوسىلعان جولدار، شۋماقتار، oي سەزىمدەر ءجيى ۇشىرايدى. ال ونەگيننىڭ العاشقى حاتتى العاندا ويلاناتىن جەرى ابايدا "تاڭعاجايىپ" دەپ باستالاتىن ۇلكەن ولەڭمەن بايان ەتىلەدى. ونان سوڭ "ونەگيننىڭ كەيىن جازاتىن حاتى" ("قۇپ بىلەمىن، سىزگە جاقپاس") جانە "تاتيانانىڭ ءسوزى" ("ءتاڭىرى قوسقان جار ەدىڭ سەن") ءبارى دە پۋشكين تەكستىسىنەن الىستاپ كەتىپ، مەيلىنشە ەركىن سۋرەتتەلگەن بولادى. بۇل تۇستارىندا اباي پۋشكيندەي اۋدارما جاساماي، ونىڭ ورنىنا پۋشكيننىڭ ىزىمەن جاڭا جايلاردى جىرلاپ كەتەدى.

ەڭ اياعىندا، جوعارىدا ايتىلعانداي، ونەگيننىڭ وكىنىشىن ۇلكەن تراگەديالىق اۋىر ويعا جەتكىزىپ، وعان ءولىم تىلەتەدى. بۇل ابايدىڭ مۇلدە ءوز جانىنان قوسقان حالدەر مەن وزگەرىستەرى دەدىك.

وسىلايشا پۋشكيننىڭ ۇلكەن شىعارماسىنا قازاق اقىنى اباي ءبىرتالاي ەركىندىك جاسايدى. بۇنداي شىعارمالىق ەڭبەك ەتۋدىڭ ەكى ءتۇرلى ايقىن سەبەبى بار دەپ بىلەمىز. ونىڭ ءبىرىنشىسى كونە ەڭ ۇلكەن سەبەبى — اباي ورىس جاستارىنىڭ سەزىم-سىرلارىنان، ءومىر ءتۇيىن تاعدىرىنان ءوزىنىڭ جاس وقۋشىسىنا ۇلگى بولارلىق تالىم-تاربيە بەرمەكشى بولادى. ەكىنشى سەبەبى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، 1889 جىلى جالعىز "بورودينونى" اۋدارماسىن ەسكە الماعاندا، قولعا العانى وسى پۋشكين رومانى. بۇل ۋاقىتتا ابايدىڭ اقىندىق اۋدارما تۋراسىنداعى تۇسىنىگى، كوزقاراسى وزىنشە، وزگەرەك بولعان ءتارىزدى. «ەسكەندىر» پوەماسىنىڭ تاقىرىپ جەلىسىن نيزاميدەن الىپ، وزگەرتىپ جىرلاعانى سياقتى. اباي بۇرىن ءوزى بىلگەن، اقىن شىعىس كلاسسيك پوەزياسىندا قولدانىپ جۇرگەن ءنازيرا" جولىن قولدانا تۇسكەن ءتارىزدى. اۋداراتىن وريگينالدىڭ وزىندە بار شىندىق پەن سىرلاردىڭ، حالدەر مەن قاسيەتتەردىڭ كوبىن ارقاۋ ەتىپ الا وتىرا جانە دە تىڭ ارمان، ماقساتتار قوسادى. وسىلايشا اۋدارۋ ءوز زامانىنداعى وقۋشىلار ءۇشىن ۇستازدىق، ۇگىت جاعىنان قاجەتتىرەك دەپ ۇسىنادى. وسى تۇرعىدان قاراساق، جوعارىدا ايتقانداي، قازاق كلاسىنا ورىس جاستارىنىڭ ومىرىنەن ۇلگىلى اڭگىمە بايان ەتىپ (ك-رۋدى ەڭ ۇلكەن مۇددەسى ەتىپ الادى. سوندىقتان اباي ءۇشىن رياسىز جىگىتتىڭ قايعىلى، كۇلكىلى حالىنەن گورى، ونىڭ شىنىمەن قاتەلەسىپ، بار جانىمەن شىن قامىعىپ، وكىنگەنى قىمباتىراق. ومىردە ءبىر جاقسىنى ءبىر جاقسى كەزىندە باعا الماۋ، ءبىر عازيز جاننىڭ سيرەك قاسيەتىن كەزىندە تاني الماۋ ءار ورتادا، ءار زاماندا، ءاربىر جازىقسىز ادامنىڭ ومىرىندە دە بولۋعا مۇمكىن.

ءبىراق سونىڭ ارتىنان، ءوزىنىڭ جاڭىلعانىن بىلگەن ۋاقىتتا تۋاتىن ۇلكەن وكىنىش، ۇلكەن جالىندى ارمان، العاشقىنىڭ قاتەسىن جۋعانداي، جويعانداي نەمەسە جەڭىلتكەندەي بولۋكەرەك. ونداي ادامدىق شىندىق حالدەن ءار حالىقتىڭ، ءار ءداۋىردىڭ جاستارى ويلانىپ، ۇلگى الۋ كەرەك دەيدى. ادەبيەتتەگى ومىرگە جاقىن ستيل — رەاليزمنىڭ ەڭ زور سىرى دا وسىنداي بولار.

سول سەبەپتى دە اباي ونەگيندى ايىپتى ادام قىلىپ شىعارمايدى. ونى تەك جۇلدىزىنان جاڭىلعان، جازىقسىزدان جازا باسقان جاقسى جان ەتەدى. ءسويتىپ بارىپ، بىرىنە-بىرى تەڭدىك، جانى تۋىسقان جاقىندىق سەبەپتى انىق بۇيىرىلعان ادامدار تىرلىك تالقىسىنىڭ سەبەبىنەن قوسىلا الماي، قوسا كۇڭىرەنىپ، قاپىدا كەتەدى. ءسويتىپ، جاقسى تاتياناعا جاقسى ونەگيننىڭ قولى جەتپەي قالادى.

ءدال وسى جاي تۋرالى كەڭىرەك ويلانىپ قاراساق، ابايدىڭ ونەگيندى ۇعىنۋى ءتىپتى دە ۇشقارى، ءۇستىرت ەمەس، تەرەڭ ۇعىنۋ ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. بۇل جونىندە بەلينسكييدىڭ ونەگين باسىن تالداپ تۇسىندىرگەن سىن ماقالاسىن وقىعان ادام داۋلاسپاۋعا ءتيىس. ونەگيندەگى بارلىق سىرتقى سيپات، ىشكى جاراتىلىس، وقشاۋ مىنەز وزگەرىستەردىڭ بارشاسىن بەلينسكيي وزگەشە كورەگەندىك، تاپقىر سىنشىلدىقپەن تۇگەل اشىپ بەرەدى. سويتەدى دە، ونىڭ مىنەزىن ءوزى دە تۇسىنەدى، جۇرتقا دا تۇسىندىرە وتىرىپ، كوپشىلىك ويلاعان ءۇستىرت كۇنا، ايىپتىڭ كوبىنەن ونەگيندى اقتاپ شىعادى. ىشكى سىرىنا كەلگەندە، بەلينسكيي ونەگيننىڭ ادامشىلىعىن ءوز ورتاسىنداعى تاتىمسىز ەركەكتەردىڭ بارىنەن بيىك دەپ، ارتىق باعالايدى.

پۋشكيننىڭ وسى رومانىنداعى ۇلكەن قاسيەتتى سىناعاندا، ۇلى سىنشى "روماندا ءبىر زامانداعى ورىس قاۋىمى بەرىلگەن"، — دەيدى. جانە سول قاۋىمنىڭ تۇلعا بەينەسى ءۇش ادامنىڭ باسىنان كورىنگەن. ولار: ونەگين، تاتيانا جانە بۇل ەكەۋىنەن تومەنىرەك دارەجەدە تۇراتىن لەنسكيي دەپ بىلەدى.

انىعىندا، بەلينسكييدىڭ ۇعىندىرۋىنشا، تاتيانا قانشالىق ورىس جاندى بولسا، ونەگين دە، سول سيپاتتىڭ كوبىن سىرتقا شىعارىپ كورسەتە الماسا دا، ىشىندە ساقتاعان ادام بولىپ شىعادى.

ەندى سول جايلاردى ەسكە الا وتىرىپ، ابايدىڭ ونەگيندى وپالى، جاقسى جىگىت ەتىپ شىعارۋىنا كەلسەك، بۇنىڭ ەكى ءتۇرلى ورىندى سەبەبى بولىپ شىقتى. بىرىنشىدەن — اباي ونەگيندى انىق بەلينسكييدىڭ باعاسى بويىنشا ءتۇسىنىپ وتىر. ەكىنشى - سونداي ونەگيننىڭ ادامگەرشىلىك، تۋراشىلدىق، ءادىل سىنشىلدىق قاسيەتتەرىن ءوزى دە اسىرا جىرلاسا، قازاقتىڭ جاستارى وسىنداي جاقسى جىگىتتى ۇلگى ەتسىن دەيدى. اباي ءۇشىن ونىڭ زامانىندا وپاسىز ونەگيندى اڭگىمە ەتۋدىڭ قاجەتى از بولعانداي، ويتكەنى قازاقتاعى جاقسى قىزدىڭ ءازيز جانىن تۇسىنبەي، باعالاماي جاراقاتتايتىن وپاسىز جىگىت كۇندە كەزدەسەر ەدى. ونداي وپاسىزدىڭ وكىنىشىنەن دە ۇلگى شىقپاس ەدى. شىن وپاسىز جىگىت وكىنىشىندە دە جارىتپاس ەدى. ونان دا شىنشىل، قياناتسىز، وپالى جىگىتتىڭ وكىنىشى قانداي قيىن حالگە سوقسا دا، قاندايلىق ارمان قالدىرسا دا، جار ەتۋگە جارامدى.

وسىلايشا قاراعاندىقتان، اباي تاتيانا مەن ونەگيننىڭ ىشكى سەزىم سىرلارىن اشقاندا، ءوز قولىنان كەلگەن اقىندىق، شەبەرلىك، ىزدەنۋشىلىك ونەرىنىڭ ءبارىن جۇمسايدى. 1889 جىلعا شەيىن ابايدىڭ ءوزى جازعان ولەڭدەرىندە تاتيانانىڭ حاتىنداي نەمەسە سوڭعى جاۋابىنداي جانە دە ونەگيننىڭ "قۇپ بىلەمىن، سىزگە جاقپاس" دەگەن حاتىنداي ولەڭدى ۇشىراتا المايمىز. بۇل ولەڭدەرگە اباي بۇرىن قولدانباعان تىڭ ءتۇر تابادى. ونىسى — شالىس ۇيقاستى قولدانۋ. ىرعاق جاعىنان دا پۋشكيننىڭ قىسقا جولدارىنا جاقىن وتىرۋعا تىرىسادى. شالىس ۇيقاستى پۋشكين قولداناتىن كوپ ۇيقاستاردىڭ ىشىنە ەڭ ءجيى كەزدەسەتىن ۇلگىسى رەتىندە جاڭا ءتۇر ەتىپ الادى. كەيىن اۋدارىپ بولىسىمەن، تاتيانا مەن ونەگيننىڭ سىرلى سوزدەرىنە ارناپ، وزىنشە اسەم سازدار تۋدىرادى. ىشكى سەزىم تولقىندارىن بارىنشا نازىك، وتكىر، ورامدى شەبەرلىكپەن كەلتىرۋدە، ابايدىڭ اقىندىعى وسى ەڭبەك ارقىلى ءوزى دە بيىك بەلگە شىققانداي بولادى. تىرىسىپ اۋدارعاندىق سونشا دارەجەدە بولعاندىقتان، ءبىز ونەگيننىڭ ءوز تەكستەرىنەن ءدال شىعۋدى عانا ويلاماي، ابايدىڭ كوبىنەسە سول تاتيانا، ونەگين جايىن باسقا تىلدە وقيتىن باسقا قاۋىمنىڭ ءجونى بولەك جاستارىنا ادەيى ارناپ جازۋدى كوپ ويلاعانىن اڭعارامىز. تاتيانانىڭ تىلىمەن قازاق قىزىنىڭ جۇرەگىنە قوسا ءتىل بىتىرەدى. ونەگيننىڭ ويلى-سىرلى وكىنىشىمەن قازاقتىڭ سانالى جىگىت، جاس بۋىنىن ۇلگىلى سەزىمدەرگە تاربيەلەيدى. بۇل جوندە، ابايدىڭ اۋدارعان تاتيانا، ونەگينى پۋشكين شىعارماسىندا بولعان ۇلكەن ءبىر قاسيەتتى اشادى. تاتيانا پۋشكيننىڭ وزىندە "ورىس جاندى" ورىس قىزى بولۋمەن بىرگە، ادام بالاسىندىق ۇلكەن قاسيەت، زور سيپاتتارعا يە بولعان جان ەدى.

اباي ەڭبەگىندە سول ورىس حالقىڭداعى ادام بالاسىندىق قاسيەتتەر يەسى بولعان جاس جەر جۇزىلىك گەوگرافيالىق ورتانىڭ بارىندە بار ادام بالاسىنىڭ جاس بۋىندارىنىڭ ورتا-سىندا ءوزىنىڭ مۇڭداسىن، سىرلاسىن، ۇندەس جاندارىن تاپقانىن كورەسىڭ. بۇعان اباي اۋدارماسىنداعى ەرەكشە ءىرى كوركەمدىكپەنەن اقىندىق شەبەرلىكتىڭ وزگەشە بوپ قۇرىلعان كۇيى، كەلىسىمدەرى سەبەپشى بوپ وتىر.

پۋشكيندى ءدال اۋدارۋشىلار بولا بەرەر، ءبىراق جاڭاعى ايتىلعانداي، ونىڭ رومانىنىڭ ىشىندەگى ۇلكەن وي، سيرەك سەزىمدەردى ابايشا جەتكىزىپ، كورىكتەپ بەرۋ كوپ تابىلا بەرمەس.

تاتيانا مەن ونەگين سوزدەرىن تانىتقان اباي جولدارىنىڭ، شۋماقتارىنىڭ ولقىسى جوق دەۋگە بولادى. كەي جەرلەرىنەن الساق تا، بۇرىن ايتىلماعان ۇنەمى تىڭ جانە قازاق تىلىمەن بۇرىنعى شۋماقتاردا حات جۇزىنە ءتۇسىپ كورمەگەن سونى ءتىل، ءمولدىر، تازا سەزىمدەر بال-بۇل جانىپ تۇرعانىن كورەمىز. ۇنەمى ەسكىرمەس، السىرەمەس جاراستىقپەن ىستىق جالىن ءالى دە وقۋشىنىڭ جۇرەگىن شارپىپ، قاق قاسىڭدا تال بويىڭدى ۇيىتا، تىنىس الىپ تۇرعانداي بولادى.

وسىندايلىق شەبەرلىككە جەتۋ ءۇشىن اباي نەشە الۋان تەڭەۋدى، سيرەك شەشەندىكتى جانە بۇنىڭ وقۋشىسى بىلگەن نەشە الۋان كەرەككە جارارلىق تۇسىنىكتەردى، رەالنوستەردى تۇگەل قولدانادى. كەيدە قازاقتىڭ حالىقتىق، تىرلىك تەڭەۋلەرىنەن دە مىسال كەلتىرەدى. بۇنىڭ كەيبىرى كوڭىلدەگىدەي جاراستىقپەن شىقسا، كەيبىرى تاتيانا شىندىعىنا ءدال قابىسپاي جاتسا دا، اقىن وعان قىسىلمايدى. ءوز حالقىنا، وقۋشىسىنا ءوز تۇسىندا ۇعىمدىراق ەتۋ ءۇشىن تاتيانا مەن ونەگيندى سول ءوز جۇرتىنىڭ تىل-تۇسىنىكتەرىنە، كەيبىر ۇعىم-نانىمدارىنا جاقىنداتىپ، جاناستىرا تۇسەدى.

...شەش كوڭىلىمنىڭ جۇمباعىن،

الدە ءبارى الدانىش.

جاس جۇرەك جايىپ ساۋساعىن،

تالپىنعان شىعار ايعا الىس، —

دەگەن اۋدارمادا اباي پۋشكيننىڭ وزىنە جاقىن بارىپ، شەبەرلىك تاپسا، ونەگيننىڭ حاتىندا باسقا سىردى كورسەتەدى.

...ميحرابىمسىڭ، باس ۇرامىن،

ءتىل جەتە الماي عۇزىرىمە،

جەتپەدىم، نە جاسىرامىن،

گاۋھارىمنىڭ قادىرىنە، —

دەيدى.

بۇندا العان تەڭەۋ "ميحراب" بولۋى عاجاپ ەمەس. تاتيانا ورىس قىزى بولۋ سەبەپتى حريستيان دىنىندە. ال "ميحراب" تەك مۇسىلماننىڭ عانا مەشىتىندە بولادى. وندا يمامنىڭ عانا ءساجدا قىلاتىن ورنى. اباي ونەگينگە وسىنى ايتقىزۋدا، ءوزى بىلگەن اسىلدىڭ، ءوز وقۋشىسى تۇسىنگەن قادىر-قاسيەتتىڭ، اسىل-قۇرمەتتىڭ قايسىسىن بولسا دا ەكى جاستىڭ سەزىمدەرىن جەتكىزۋدەن اياماعانىن كورسەتەدى. ارينە، مۇندا دىندىك ۇعىم-سوزدىكتى الماي، وسىنداي كۇشتى جايدى بىلدىرەتىن حالىقتىق ۇعىم-سوزدىكتى الۋ الدەقايدا ورىندى بولار ەدى.

كەيىن تاتيانانىڭ سوزىندە جانە دە مۇسىلماندىق ۇعىمنان "تالاق ەتىپ بۇل عالامدى" دەيتىن ءبىر تۇسىنىكتى كەلتىرەدى. نەمەسە بۋرىنىراق كەزدە ءبىر ايتاتىنىمىزداي، ورىستىڭ دۆوريان قىزىنا قاسپاق قىرعىزادى.

قايماق ەدى كوڭىلىمدە،

بىزگە قاسپاق بولدى جەم، —

دەگىزەدى.

مىنە، وسىنداي پۋشكيندە جوق جانە وندا بولۋعا مۇمكىن ەمەس كەيبىر جايلاردى دا، سيرەك تۇردە بولسا دا، تەڭەۋ رەتىندە ابايدىڭ قولدانىپ كەتەتىنى بار.

بۇلاردىڭ تۇسىندا دا، جوعارىدا ايتىلعانداي، ءوز وقۋشىسىنا ۇعىمدىراق بولعىسى كەلگەنىنىڭ ىزدەنۋلەرى بايقالادى. ءبىراق جالپى العاندا جاڭاعىداي ەرەكشە، وقشاۋ تەڭەۋلەر، ۇعىم تۇسىنىكتەر كوپ ەمەس. اباي پۋشكيننىڭ وزىندە بار وريگينالدان مولايتىپ، ءوسىرىپ، وزگەرتىپ، شىعارما تۋدىرىپ وتىرسا دا، كوپتەن-كوپ جەردە ورىستىڭ ۇلى كلاسسيگىنىڭ ءوز پوەزياسىنىڭ تابيعاتىنا ساي مىندەتتى تىلمەن تەڭەۋدى ۇنەمى جاقسى تاۋىپ وتىرادى.

پۋشكينگە ابايدىڭ العاشقى اۋدارماعا اۋىسقاندا بارعان بارىسى سوندايلىق بولسا، ەندى لەرمونتوۆتىڭ شىعارمالارىن اۋدارۋدا اباي مۇلدە باسقا ساپانى كورسەتەدى.

بۇل جوندە جالپى ايتاتىنىمىز، اباي انىق شەبەر اۋدارماشىنىڭ ءوزى بولىپ ەڭبەك ەتەدى. جيىنى لەرمونتوۆتان اباي جاساعان اۋدارمانىڭ ۇزىن سانى — جيىرما جەتى ولەڭ، ۇزىندىلەر.

كوبىنشە لەرمونتوۆتىڭ جەكە ولەڭدەرىن اۋدارۋمەن قاتار، اباي ورىس اقىنىنىڭ بىرنەشە پوەمالارىنان ۇزىندىلەر دە اۋدارادى. بۇلارى: "دەموننىڭ" باسىنان جاسالعان "مۇڭلى شايتان" دەپ باستالاتىن ولەڭ، "بويارين ورشادان" "بوسقا اۋرە بوپ دەيتىن" ارسەنييدىڭ مونولوگى. "يزمايل بەيدىڭ" كىرىسپە تولعاۋىن دا اۋدارادى. لەرمونتوۆتىڭ قارا سوزبەن جازىپ بىتىرمەگەن "ۆاديم" اتتى پوۆەسىنىڭ باس جاعىن "باتار كۇنگە شىمىلدىق" دەپ باستاي-تىن ءبىرتالاي ولەڭمەن اۋدارادى.

بۇل ەڭبەكتەرىنەن جەكەشە ءبولىنىپ تۇراتىن ليريكالار رەتىندەگى اۋدارمالارى: "تەرەكتىڭ سىيى"، "قاراسام قايعىرار جۇرت"، "تۇتقىنداعى باتىر"، "جولعا شىقتىم"، "جالعىز جالاۋ"، "جارتاس"، "دۇعا"، "سال دەمەيمىن سوزىمە ىقىلاسىندى" (لەرمونتوۆتىڭ "البومعا" دەگەن ولەڭى)، "مەنىڭ سىرىم، جىگىتتەر"، "بورودينو" سياقتى ۇلكەندى-كىشىلى كوپ ولەڭدەر بولادى. جانە لەرمونتوۆ اۋدارۋىنان بايروننىڭ "ەۆرەيسكايا مەلوديا" دەگەن ولەڭىن "كوڭىلىم مەنىڭ قاراڭعى" دەگەن اۋدارمامەن بەرەدى. گەتەدەن اتاقتى "قاراڭعى تۇندە تاۋ قالعىپتى" جانە دە لەرمونتوۆ اۋدارماسىنان الىپ قازاقشاعا اۋدارادى.

بۇل ايتقاندارىمىز اۋدارمالار. ال وسىلارمەن قاتار، اباي لەرمونتوۆتىڭ كەيبىر قىسقا ولەڭدەرىمەن اۋدارما سياقتى ءسوز باستاپ كەلىپ، ءوز شىعارماسىنا ەركىن اۋىسىپ كەتەتىن ءبىر توپ مىسالدار بار. بۇلاردى، قازاقشا باسپادا كوبىنشە ولەڭنىڭ دەنى ابايدىڭ وزىنىكى بولعاندىقتان جانە بۇرىنعى باسپالاردا انىقتاپ زەر سالىپ، سىناپ قاراماعاندىقتان، ابايدىڭ ءوز شىعارماسى دەپ اتاپ كەتىپ جۇرگەندەر دە بار. سول رەتتە لەرمونتوۆتىڭ "نە ۆەر سەبە، مەچتاتەل مولودوي" دەپ باستالاتىن ولەڭىنىڭ العاشقى شۋماعى ابايدىڭ "وزىڭە سەنبە، جاس ويشى" دەپ باستالاتىن ولەڭىنىڭ الدىندا كەلەدى.

لەرمونتوۆتىڭ "ۆەچەر" دەگەن ولەڭىنىڭ بىرنەشە جولدارى ابايدىڭ "كولەڭكە باسىن ۇزارتىپ" دەيتىن ولەڭىنە قۇلاق كۋي ەسەپتى اسەر ەتەدى. ابايداعى "اۋرۋ جۇرەك اقىرىن سوعادى جاي" دەيتىن ولەڭ ورىسشا "بولنوە سەردسە بەتسيا روۆنو" دەگەن ولەڭمەن سارىنداس شىعادى. ورىسشا:

...وپيات ياۆيلوس ۆدوحنوۆەنە

دۋشە بەزجيزنەننوي موەي —

...كوڭىلدىڭ كۇيى تاعى دا

ءومىرسىز جاننىڭ الدى ءىشىن، —

دەگەن ولەڭدەردىڭ دە ءبىر تەكتەس ەكەنىن بايقايمىز. جانە دە ابايدىڭ "ءام جالىقتىم، ءام جابىقتىم" دەپ باستالاتىن ولەڭى لەرمونتوۆتىڭ "ي سكۋچنو، ي گرۋستنو" دەيتىن ولەڭىمەن تەكتەس ەكەنى ايقىن كورىنەدى.

وسى سوڭعى ءبىر توپ ولەڭدەردىڭ العاشقى جولدارىنا قاراعاندا، اباي انىق اۋدارما جاساعان سياقتى كورىنەدى. ءبىراق سول العاشقى جولدار، شۋماقتاردان ءارى قاراي تەكسەرسەك، اباي لەرمونتوۆشا باستايدى دا، سول سارىندى كەيىن وزىنشە، كوڭىل سىرىن، وي تولعاۋىن قوسىپ، وزگەرتىپ جىرلاپ كەتەدى. جالعىز بۇل ولەڭدەر ەمەس، ابايدىڭ لەرمونتوۆقا بارۋىندا وسى-عان ۇقساعان تاعى بىرنەشە تۆورچەستۆولىق ىزدەنۋ تاجىريبەلەر بار. ول جايلار ابايدىڭ اۋدارمالارىن تۇگەلىمەن ۇدايى سالىستىرىپ وتىرىپ، تولىق زەرتتەيتىن ەڭبەكتەردىڭ ناقتى-لى مىندەتى بولۋ كەرەك.

تەگىندە، جاڭاعىداي ولەڭدەردى ابايدا اۋدارما دەمەي، "لەرمونتوۆتىڭ ىزىمەن" نە "لەرمونتوۆشا" دەپ جىكتەسە دە بولار ەدى. كەيدە ءبىر ۋلى اقىن ايتىپ كەتكەن تەڭەۋلەر نەمەسە شۋماقتار ەكىنشى ۇلى اقىننىڭ سول سارىندا جازاتىن ولەڭىمەن تۋىستاس لەيتموتيۆ ەسەبىندە قوسىلا جۇرەتىنى انىق بولادى. بۇل رەتتە لەرمونتوۆتىڭ ءوزىنىڭ عانا تاجىريبەسىنە قاراساق تا بولادى. مىسالى، بايروندا "ۆ البوم" دەگەن ولەڭ بار. سونىڭ العاشقى شۋماعىن لەرمونتوۆ بىلاي اۋدارعان:

...كاك ودينوكايا گروبنيسا،

ۆنيمانە پۋتنيكا زوۆەت.

تاك ەتا بەدنايا سترانيسا

پۋست ميلىي ۆزور تۆوي پريۆلەچەت، —

دەگەن بولسا، كەيىن لەرمونتوۆ ءوزى جانە دە "ۆ البوم" دەگەن ولەڭ جازادى. سونىڭ سوڭعى ءتورت جولىندا بايرون تەڭەۋى مەن سەزىمدەرىن بىلايشا قايتالايدى:

...بىت موجەت، دولگو ستيح ۋنىلىي

توت ۆزگلياد ۋدەرجيت ناد سوبوي،

كاك بليز دوروگي ستولبوۆوي

پريشەلسا پامياتنيك موگيلى...

اباي وسى شۋماقتى "ساد دەمەيمىن" دەيتىن اۋدارماسىندا:

كىم بىلەر، جابىرقاڭقى جازعان ءسوزىم،

جىبەرمەي كەپ توقتاتار ونىڭ كوزىن.

جولاۋشى جول ۇستىندە تاماشا ەتكەن،

سەكىلدى وتكەن جاننىڭ ءبىر كۇمبەزىن، —

دەپ اۋدارعان.

ارينە، بۇندا ابايدىكى لەرمونتوۆتان جاساعان انىق اۋدارما. ال لەرمونتوۆتىكى بايروننان جاسالعان دەپ اتالماعان. ول تەك بايرون سارىنداس، تەكتەس تۋعان ۇلگىنى كورسەتەدى. ابايدىڭ جاڭا ءبىز ءبىلىپ كورسەتكەن ءبىر توپ ولەڭدەرىندەگى ەرەكشەلىك تە وسى الۋانداس.

ەندى وسى سياقتى كەيبىر وزگەشەلىكتەرىن ءبولىپ شىعارعان سوڭ، ءبىز ابايدىڭ لەرمونتوۆتان جاساعان انىق اۋدارمالارىنا از توقتاپ وتەيىك.

لەرمونتوۆ شىعارمالارىنان جاساعان اۋدارمالارىندا ابايدىڭ ۇلكەن شەبەرلىكپەن، انىق ءىرى شابىتپەن قوسا شابىتتانىپ وتىرىپ جاساعان اۋدارمالارىنىڭ كەيدە وتە ءدال شىققاندارى بار. سونىمەن بىرگە ءدال ەمەس اۋدارمالار دا كەزدەسەدى. ەڭ العاشقى اۋدارما جۇمىسىن ابايدىڭ بايقاپ كورگەنى — 1882 جىلعى "بورودينو" اۋدارماسى. ۇزىندىلەرىنە قاراعاندا، ول ءدال اۋدارما بولعانداي. ول اۋدارمادا اباي قولدانعان ۇيقاس، ولشەۋلەر دە لەرمونتوۆتىڭ ءوز تۇرلەرىنە، ستيلىنە بەيىم، كەلىستى شىققان. كەيىنگى ءدال اۋدارمالارىنىڭ كوبىندە دە اباي سول "بورودينو" تۇسىندا ءوزى ءبىر رەت تاپقان ءتۇر ۇقساستىعىن ۇنەمى ساقتاۋعا تىرىسادى. بۇل جوندە ءدال اۋدارعان ەڭبەكتەرىن الساق، گەتە — لەرمونتوۆتان: "قاراڭعى تۇندە"، سونان سوڭ لەرمونتوۆتىڭ وزىنەن: "تۇتقىنداعى باتىر"، "سال دەمەيمىن" ("البومعا")، "جولعا شىقتىم"، "جالاۋ"، "جارتاس"، "دۇعا" (جانە سول ولەڭدى "قاسيەتتى دۇعا" دەپ ەكىنشى قايتارا اۋدارعان) سياقتى ولەڭدەر. جانە بايرون — لەرمونتوۆتان: "كوڭىلىم مەنىڭ قاراڭعى" دەگەن ولەڭ. وسىنىڭ بارلىعى دا لەرمونتوۆ تەكستەرىنە ەرەكشە جاقىن شىعادى. بۇلاردا لەرمونتوۆتىڭ شۋماقتارى ءدال ساقتالىپ جانە ءاربىر جولدار سانى دا ءتۇپنۇسقا مەن اۋدارمادا بىردەي شىعىپ وتىرادى. تەك ابايدىڭ سوڭعى جيناعىندا (197-بەتتە) لەرمونتوۆتان جاسالعان "قاسيەتتى دۇعا" دەيتىن اۋدارماسىنىڭ ءۇش شۋماقپەن، ون ەكى جولمەن بىتكەن جەرىنە جاڭىلىس تۇردە ابايدىڭ ءوز جانىنان جازعان ءۇش شۋماق ولەڭى — "ەرەكشە ەستەن كەتپەس" دەپ باستالاتىن قىسقا ولەڭى قوسىلىپ كەتكەن.

ەندى ءبىراز ولەڭدەردە وريگينالدى كوبىنشە ءدال ولشەۋمەن، اسا كوركەم، شەشەن تىلمەن اۋدارىپ وتىرىپ، ابايدىڭ وزىنشە ءسال (كەيدە بىرەر سوزدە) باسقا ماعىنا بەرىپ اۋدارا-تىنى بار. مىسالعا "قانجار" دەگەن ولەڭىن الايىق. بۇل ولەڭ اباي اۋدارماسىندا قازاق وقۋشىسىنا اسا قانىقتى جانە وزگەشە كۇيلىلىك، شەبەرلىگىمەن سونشالىق قىزىقتى بولعان ولەڭ. اۋدارمالىق شەبەرلىكتەر لەرمونتوۆ جولدارىنىڭ وزىندەگى قۇرىش قۋات، اسەم سەزىم، كۇيلى تولقىنعا كوبىنشە ساي كەلەدى. ءبىراق وسى ولەڭنىڭ سوڭعى ءبىر شۋماعىن اباي تۇگەلىمەن اۋدارمايدى. ەكىنشى وزگەشەلىك - لەرمونتوۆتا "زادۋمچيۆىي گرۋزين"، "چەركەس سۆوبودنىي" دەگەن جەردەگى "زادۋمچيۆىي"، "سۆوبودنىي" دەگەن سىن ەسىمدەر ابايدا "گرۋزين اشۋلى ۇستا"، "ەر شەركەس" دەگەن ەركىن سوزدەرمەن اۋدارىلعان. سونداي كەيبىر ۇقسامايتىندىق ۇشىراسا دا، بۇل ولەڭنىڭ وزگە تەڭەۋلەرى، سەزىمدەرى تۋراسىندا اباي قولدانعان اقىندىق، كوركەم كەلىسىمدەر وريگينالدىڭ قاسيەتىنە ۇنەمى بارابار كەلەدى. مىسالى، لەرمونتوۆتا:

...ي چەرنىە گلازا، وستانوۆيس نا منە،

يسپولنەنى تاينستۆەننوي پەچالي، —

دەلىنسە، ابايدا:

...قارا كوز قاراپ ماعان كوپ قادالعان،

قۇپيا قايعى ورتەنىپ بويىن العان، —

دەپ اۋدارىلعاندا، قازاقتىڭ وزىنە دە بارىنشا ىستىق جالىن اتىپ تۇرعان سىرلى سەزىم جولدارى تۋادى. استە ەستەن كەتپەستەي عاجايىپ كوركەم كەلىسكەن ۇيلەسىمدەر.

تەگىندە، ابايدىڭ لەرمونتوۆتان جاساعان اۋدارمالارى ءالى سان رەت ناقتىلاپ، تەرەڭدەپ تەكسەرۋدى تالاپ ەتەدى.

سوڭعى جىلداردا ابايدىڭ كرىلوۆتان جاساعان اۋدارمالارى تۋراسىندا جانە ابايدىڭ لەرمونتوۆپەن جالعاسى، سونىڭ ىشىندە اۋدارىلماق ەڭبەگى تۋراسىندا كەيبىر ديسسەر-تاسيالىق ەڭبەكتەردە ءبىراز سالىستىرۋ، تەكسەرۋدىڭ تولىعىراق دەرەكتەرى بەرىلەدى. ءبىزدىڭ ەسكەرەتىنىمىز، لەرمونتوۆتان اباي جاساعان اۋدارمالاردى تەكسەرگەندە، اۋدارۋشى اقىن-نىڭ سول اۋدارۋ ارقىلى قازاق پوەزياسىنا كىرگىزگەن جاڭاشا پوەزيا مادەنيەتىن ايرىقشا ەسكەرىپ باعالاۋ قاجەت. كوپ جەرلەردە اباي لەرمونتوۆتى ءدال اۋدارعاندا، ونىڭ ءوز جىرىنداعى كوركەمدىك وزگەشەلىكتەن باسقا، جاڭا ءبىر جاراستىق قوسا تۇرعانىن كورەمىز.

سوندا لەرمونتوۆ اقىندىعىنىڭ سۇلۋ سىر، نازىك سەزىمدەرىن جەتكىزۋ تالابىمەن اباي قازاقتىڭ ولەڭىندە بۇرىن استە قولدانىلماعان، تىڭ جاڭالىق تابادى. قازاقتىڭ ءوز سوزىمەن ولەڭ قۇرىپ وتىرسا دا، سول سوزدەردىڭ قابىسۋى، كەيدە جەكە سوزدەردىڭ ابايشا شەبەر ىزدەنگىشتىكپەن وزگەرۋى وزىنە بولەك باعا، سىن تىلەيدى.

مىسالى، لەرمونتوۆتاعى "ليلەينايا رۋكا" ابايدا "ەركەلى نازىك قول" بولادى. نەمەسە لەرمونتوۆتىڭ جولى "كاك ستال تۆويا پري ترەپەتنوم وگنە" دەلىنسە، ابايدا "بالاتشا دىرىلدەگەن جالىن كورگەن" دەپ اۋدارىلادى. "تاينستۆەننايا پەچال" — "قۇپيا قايعى" دەپ اۋدارىلعان. وسى اتالعان كەيبىر مىسالداردىڭ وزىندە "ەركەلى قول"، "جالىن كورگەن بولات"، "قۇپيا قايعى" دەگەن ۇعىمدار قازاق سوزدەرىنەن قۇرالعانمەن، بۇرىنعى قازاق ادەبيەتىندە ايتىلماعان، قولدانىلماعان ۇعىم، كەلىسىمدەر.

كەيدە اباي لەرمونتوۆتىڭ تەكستىندەگى جالعىز ءسوزدى جالعىز سوزبەن تولەۋ سالىپ اۋدارعاندا جانە دە وزگەشە ءبىر ىزدەنگىش، تاپقىرلىق كورسەتەدى. مىسالى، لەرمونتوۆتىڭ "ۆ البوم" دەگەن ولەڭىن اباي وتە شەبەر اۋدارعان. سول ولەڭنىڭ سوڭعى شۋماعىندا — وريگينالىندا:

...بىت موجەت، دولگو ستيح ۋنىلىي... —

دەگەن جولدى اباي:

...كىم بىلەر، جابىرقاڭقى جازعان ءسوزىم، —

دەيدى.

وسىندا "ۋنىلىي" دەگەن ءسوزدى اباي "جابىرقاڭقى" دەپ اۋدارادى. قازاقتا "جابىرقاۋ" دەگەن ءسوز بار. ءبىراق جابىرقاۋ ءتۇن بولادى. ادامنىڭ قاباعى جابىرقاۋ دەلىنەدى. ال ءسوز جابىرقاۋ دەگەن ۇعىم بۇرىن قازاق تىلىندە، اۋىزشا سوزىندە، اقىندىق سويلەمدەرىندە قولدانىلماعان. اباي بولسا، "جابىرقاۋ" دەپ قانا قويمايدى، "جابىرقاڭقى" دەپ جاداۋلىق كۇيدى ۇدەتە تۇسەدى. اقىننىڭ سوزدىگىنە ەڭ العاش كىرىپ وتىرعان جاڭا ءتۇر. بۇندا اباي ورىستىڭ "ۋنىلىي" دەگەن ءسوزىنىڭ ماعىناسىن عانا ەمەس، تىڭداۋشىعا بەرەتىن قوسىمشا اسەرىن دە (دوپولنيتەلنايا اسسوسياسيا) قوسا قامتىعان.

سونىڭ ۇستىندە ءوزى قازاقتىڭ پوەزيالىق ليريكاسىنا جاڭا ۇعىم كىرگىزگەن. مىنە، ابايدىڭ قازاقتاعى ادەبيەت ءتىلىن بايىتۋىن تەكسەرگەندە، ونىڭ وسىنداي اۋدارما، اسىرەسە قاتتى شابىتتانىپ اۋدارعان ەڭبەك تۇسىندا سان جاڭالىقتار ىزدەپ تاپقانىن ەسكەرىپ وتىرۋ كەرەك.

"جولعا شىقتىم ءبىر جىم-جىرت تۇندە جالعىز" دەگەن ولەڭنىڭ اۋدارىلۋىندا تاعى ءبىر وزگەشەلىك بار. لەرمونتوۆتا:

...نوچ تيحا، پۋستىنيا ۆنەملەت بوگۋ... —

دەگەن جول ابايدا:

.

...ەنسىز جەر تۇرعانداي بوپ حاققا مۇلگىپ، —

دەپ اۋدارىلادى. "نوچ تيحا" دەگەن سوزدەر ابايدىڭ بۇل جولىندا جوق. ول اۋىسىپ، ءبىرىنشى جولعا تۇسكەن-دى. ال، جاڭاعى "ۆنەملەت بوگۋ" دەگەن سۋرەتتى اباي "حاققا مۇلگىپ" دەيدى. تاماشا سىپايى اسەرلىلىك تابادى.

وسىندا "بوگۋ" دەگەن ءسوزدى قازاق كوپ قولداناتىن "قۇداي"، "ءتاڭىر"، "جاساعان" نەمەسە "اللا" دەگەن ۇعىمدارمەن ايتسا دا بولاتىنداي. ءبىراق لەرمونتوۆ "پۋستىنيا ۆنەملەت بوگۋ" دەگەن سويلەمىندە ساحارانى ءمىناجات، تاعات ەتىپ تۇرعان كۇيدە العان. اباي سول سەزىمدى "مۇلگىپ" دەگەن قازاق سوزىمەن تاماشا تاۋىپ اۋدارعان. ءبىراق قازاقتاعى "مۋلگۋ" ۇنەمى ءدىن، تاعات-عيبادات ۇعىمدارىمەن بايلانىستى ەمەس. بىرەۋدىڭ جامانشىلىق ءسوزىن دە يلانعىش ادام مۇلگىپ تىڭداۋعا بولادى. ەندەشە، "مۇلگىپ" دەگەن ءسوزدى جاقسى تابۋمەن قاتار، سوعان ءمىناجاتتىق، قوسىمشا ۇعىم بەرە ءتۇسۋ ءۇشىن ونىڭ الدىنا "حاققا" دەگەن قازاقتا سيرەك قولدانىلاتىن، ءبىراق يلانۋشىلار كەزىندە "قۇداي" دەگەن ۇعىمنان گورى دە بيىكتەي تۇسكەن ءسوزدى الادى.

وسىمەن، ءوزىنىڭ ولەڭ جولىن ايرىقشا ءبىر تۇماندى سەزىممەن تولىقتىرا تۇسەدى.

مىنەكي، وسىنداي ءاربىر اۋدارمالارىنان بايقالعان كەيبىر ەرەكشەلىكتەردى اتاپ وتۋمەن قاتار، ءبىز ابايدىڭ ەندى لەرمونتوۆتان ونشالىق ءدال اۋدارماعان ءبىراز ولەڭدەرىن ەسكە الايىق.

ابايدىڭ بۇلايشا ەتۋى كەيدە قىسقارتۋدان تۋادى. ال كەيدە ادەيى قازاق ۇعىمىنا شالعاي كەلەر دەگەن ويمەن لەرمونتوۆتىڭ كەيبىر شۋماقتارىن نە قالدىرىپ كەتىپ نەمەسە وزگەرتىپ اۋداراتىنى بار. ءدال اۋدارىلماعان ولەڭدەر: "تەرەكتىڭ سىيى"، "دەموننىڭ" باسقى جاعى (ابايدا "مۇڭلى شايتان")، "وي"، "راقات مەنى تاستاپ"، "بوسقا اۋرە بوپ"، "اساۋ توي" دەگەن سياقتى جەكە ولەڭ مەن ۇزىندىلەر.

ءبىز بۇلاردىڭ بارلىعىنداعى ەرەكشەلىكتەرگە توقتامايمىز. اقىننىڭ كەيبىر وزىنشە كەتكەن جەرلەرىنىڭ سەبەپتەرىن عانا ۇعىنا تۇسكىمىز كەلەدى. مىسالى، "تەرەكتىڭ سىيىن" اباي كوپ قىسقارتۋ جاساپ اۋدارادى. لەرمونتوۆتا جەتپىس جەتى جول ولەڭ ابايدا وتىز سەگىز جولمەن اۋدارىلادى. سەبەبى، وريگينالدىڭ ىشىندەگى ءبىر ۇلكەن ءۇزىندىنى اباي تۇگەلىمەن تاستاپ كەتەدى. وندا تەرەك قارت كاسپييگە ءبىر ەر جىگىت كاباردينەستى اكەلە جاتىرمىن دەيدى. جىگىتتىڭ ساۋىت قاتتاۋىندا جازىلعان "قۇراننىڭ اياتى دا بار" دەيدى.

اباي ءوز وقۋشىسىنا وسى جەردى سول قالپىندا بەرۋدى قولايسىز كورگەن ءتارىزدى. سول ءبولىمدى الىپ تاستاۋمەن بىرگە، لەرمونتوۆتىڭ كەيبىر جولدارى مەن كەي شۋماقتار ىشىندەگى مازمۇندارىن اۋدارىستىرىپ، نە وزگەرتىپ الادى. ءسويتىپ، جالپى العاندا، تاماشا كوركەم شىققان ولەڭنىڭ دالدىك جاعىنان ءار الۋان وزگەشەلىگى بار. ءبىراق سونىمەن قاتار لەرمونتوۆ بەرگەن وبرازعا اباي وزىندىك، اقىندىق شابىتپەن قاتتى قىزىعادى. كەيدە ءوز جانىنان تاماشا اسەرلى كوركەم تەڭەۋ قوسادى. بۇلقىنىپ، جۇلىنعان وراسان كۇشتىڭ انىق ورايلى تەكسەرۋلەرىن تابادى. مىسالى:

...ارىستاننىڭ جالىنداي بۇيرا تولقىن،

ايداھارداي بۇكتەلىپ، ءجۇز تولعانىپ، —

دەگەن تەڭەۋ، نەمەسە:

...ەكى ەزۋىم كوپىرىپ ايعايلاسام،

شىن قۇتىرسام، شىن تاستى تەربەتكەنمىن، —

دەگەن وبرازدار ابايدىڭ تەڭەگىشتىك قۋاتىنداعى ءىرى تاپقىرلىقتى تانىتادى.

تاعى ءبىر ءدال اۋدارىلماعان شىعارمانىڭ سوڭعى مىسالىنا "مۇڭلى شايتان" دەپ باستالاتىن "دەمون" پوەماسىنىڭ باس جاعىنان اۋدارعان ءۇزىندىنى الايىق. ەڭ اۋەلى اباي دەموندى شايتان دەپ، بەكەرگە كىشىرەيتىپ الماعان. شايتان مۇسىلمان ۇعىمىندا كوپ بولادى. ال دەموننىڭ مۇسىلمانشىلىق ۇعىمىنداعى ورايى "ءازازىل" عانا، اباي سول كۇيدى انىق ءتۇسىنىپ وتىر. ويتكەنى ونىڭ اۋدارماسىنداعى شايتان قۇدايدىڭ وزىمەن تالاسادى. مىنە، وسى جەرلەرىن اۋدارۋدا اباي ون شاقتى جولدىڭ كولەمىندە ءوز جانىنان تولعاپ كەتەدى.

سول جولداردىڭ ىشىندە:

...بوساعاسى كەڭ ەدى، توردە ورىن تار،

توردە جالعىز وتىرماق ويىندا بار.

جالعىزدىق — ءبىر ءتاڭىرىنىڭ سىباعاسى،

ورشىلدىكپەن لاعىنەتكە بولعان دۋشار، —

دەيدى.

بۇل تۇستا اباي انىق ءازازىلدى بايانداپ وتىر. لەرمونتوۆ جولدارىنان قازاققا نەمەسە بارلىق مۇسىلماندارعا جاناسىپ كەلەتىن جايدى الادى دا، اباي ءبىراز ەركىندەپ كەتەدى. ونى قىزىقتىراتىن حالىق ورتاسىنا كوپ جايىلعان دىندىك اڭىزدىڭ ءوزى. ءبىراق اباي سونى دىندىك قالپىنان جانە دە بۇرا ءتۇسىپ، قازاقتىڭ ۇعىمىنا جاقىنداتىپ اكەپ، مۇلدە اۋىل ءۇي قوندىرادى. "بوساعا مەن ءتوردى" ايتۋ قازاقتىڭ فەودالدىق-اقساقالدىق نەمەسە پاتريارحالدىق-حاندىق قۇرىلىسىمەن بايلانىسقان بولمىستى تانىتادى. توردە جاسى ۇلكەن جالعىز ءامىرشى وتىرعاندا، كىشىنىڭ ءبارى بەندەشىلىگىن، باعىنىستىلىعىن تانىتىپ، بوساعادان وزباۋ كەرەك. مىنە، قازاق وقۋشىسىنىڭ تۇسىنىگىنە وسىلايشا جاقىنداتۋ ءۇشىن جانە ءازازىلدىڭ جاماناتتىلىعىن كۇشەيتۋ ءۇشىن ونى شايتان اتايدى. جاڭاعىداي كىلت ەتىپ بۇزىلماس قالىپقا قارسىلىق ەتتى دەيدى.

ءسويتىپ، بۇنداعى وزگەرىس تە، ءوز تۇسىنداعى وقۋشىلارىنىڭ شاما-شارقىمەن، ءدىن ساناسى، ۇعىم-نانىمدارىمەن ەسەپتەسىپ وتىرىپ، ابايدىڭ امالسىز كىرگىزگەن وزگەرىسى ءتارىزدى. وسىنداي سەبەپتەر وزگەرتكەنى بولماسا، جالپى ابايدىڭ لەرمونتوۆتان جاساعان اۋدارمالارى بۇكىل قازاق پوەزياسىنىڭ وقشاۋ تۇرعان بيىگىندەي. انىق حالىقتىق، قاسيەتتى قازىنا بولادى دەپ ۇعىنۋ كەرەك.

ابايدىڭ ەندىگى ءبىز تەكسەرەتىن ءبىر توپ كوركەم، قىمبات اۋدارمالارى كرىلوۆتان جاسالعان. تەگىندە، قازاق ادەبيەت تاريحىنا كرىلوۆ مىسالدارى جالعىز ابايدىڭ اۋدارماسىنان ەمەس، ودان بۇرىن دا كىرە باستاعان ەدى. بۇل جانە دە ءبىر كرىلوۆ ەمەس، ورىس كوركەم ادەبيەتىنىڭ ولەڭ ءسوز، قارا سوزدەگى ءار الۋان ۇلگىسىن ءوزى جازعان وقۋ كىتابىنا كىرگىزىپ، العاش اۋدارعان ىبىراي التىنسارين بولاتىن.

اباي التىنساريننىڭ ەڭبەگىن جاقسى بىلگەن دە، زور باعالاعان. ونى كرىلوۆتان ءوزى جاسايتىن اۋدارماسىندا ءوز ەڭبەگىنە بەلگىلى دارەجەدە ۇلگى ەتىپ العانىن بايقاۋعا بولادى. التىنساريننىڭ تەك اۋدارمالىق ەڭبەگى ەمەس، ونىڭ ورىس كلاسسيك پوەزياسىنان ۇلگى-داستۇر الۋدا ىزدەپ تاپقان كەيبىر جولدارىن اباي جانە دە ءوزىنىڭ تۆورچەستۆولىق تاجىريبەسىمەن جاقسى قوستاپ، قۇپتايدى.

وسى جوندە، مىسالى، التىنسارين قازاق ساحاراسىنداعى كوكتەم تۋرالى "ساۋىردە كوتەرىلەر راحمەت تۋى" دەگەن ولەڭ جازىپ، قازاق پوەزياسىندا ەڭ ءبىرىنشى رەت رەاليستىك پەيزاج جاسادى. مال شارۋاشىلىعىن كاسىپ ەتكەن قازاق حالقىنىڭ كوكتەمدەگى تىرلىگىن، شارۋا سالتىنداعى كوركەم ەرەكشەلىكتەرىن اسا جاقسى بەينەلەپ بەردى.

بۇندا التىنسارين پۋشكين جازعان، ورىس تۇرمىسىنان الىنعان جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى تۋراسىنداعى ولەڭدەردەن كوپ ۇلگى الادى. ەلىكتەۋ تۇرىندە ەمەس، كلاسسيك اقىننىڭ ستيلىنە دەن قويىپ، سونىڭ ءداستۇرىن مەڭگەرەدى. ىبىراي وسى كوكتەم جايىنداعى جالعىز ولەڭنىڭ وزىمەن قازاقتىڭ پەيزاج جايىنداعى بولاشاق رەاليستىك پوەزياسىن باستاپ كەتتى دەۋگە بولادى.

ابايدىڭ كەيىن جازاتىن وسى الۋانداس "جازعىتۇرى"، "جاز"، "كۇز"، "قىس" دەيتىن ولەڭدەرىنىڭ بارىنەن ءبىز جاڭاعى ايتىلعان، التىنسارين سالعان تىڭ جولدىڭ تۇگەلىمەن قابىل الىنىپ، ونان دا ارى كوركەيىپ، دامي تۇسكەنىن بىلەمىز.

سول سياقتى التىنسارينگە اباي ورىس كلاسسيكتەرىن اۋدارۋ جونىنەن دە انىق دەن قويادى. بۇل ايتقاننىڭ ەڭ ۇلكەن ءبىر بەلگىسىن كرىلوۆتىڭ مىسالىن اۋدارۋداعى ەكى اقىننىڭ ەڭبەكتەرىنەن بايقاۋعا بولادى. ىبىراي مىسالداردى اۋدارۋدا شىن شەبەرلىك كورسەتىپ، قازاق تىلىندە كرىلوۆ شىعارمالارىن جەتكىزىپ بەرۋدىڭ ارناۋلى ۇلگىلەرىن جاساعان. اباي سول ۇلگىلەردى كوپ سىنامايدى. ولەڭدىك تۇردە ىبىراي سالعان ستيلدىك تىڭ وزگەشەلىكتەردى كوپ وزگەرتپەي الادى. ەكى اۋدارۋشىنىڭ قولدانعان ولشەۋ تۇرلەرى، سوزدىك تاقىرىپتارى بىر-بىرىنە وزگەشە ساي كەلەدى. سوندىقتان انىق قاتەسىز كوشىرۋشىلىك جاساعان ادامداردىڭ قولجازبالارىندا بولماسا، كەيدە كرىلوۆ مىسالىن ەكى اقىننىڭ قايسىسى اۋدارعانىن ءبىلۋ دە وڭاي ەمەس.

مىسالى، كرىلوۆتىڭ "ۆورونا ي ليسيسا" دەگەن مىسالىن اباي دا، ىبىراي دا اۋدارعان. ەكەۋلەرىنىڭ سول اۋدارماسى ابايدىڭ كوپ قولجازبالارىندا بىرگە كوشىرىلىپ، بىرگە تارالىپ جۇرەتىن. سونىڭ سەبەبىنەن ابايدىڭ 1945 جىلى شىعاتىن تولىق جيناعىنا سول ەكى اقىننىڭ اۋدارماسى قاتارىنان ابايدىكى سانالىپ، 224—226-بەتتەردە بىرگە باسىلادى. ءسويتىپ، بۇگىنگى وقۋشىعا اباي كرىلوۆتىڭ ءبىر مىسالىن ەكى رەت اۋدارعان ءتارىزدى بولىپ ءجۇر. بۇل باسپانىڭ قاتەلىگى. انىعىندا، ابايدىڭ اۋدارعانى "جۇرت بىلەدى، كۇلەدى" دەپ باستالاتىن مىسال. ال "بوقتىقتا تالتانداپ" دەيتىن ابايدىكى ەمەس.

كەش بولسا دا، وسىنداي قاتەلىكتى تۇزەۋ رەتىندە تاعى ايتاتىن فاكتىلەر بار. جوعارىدا ايتقانداي، ابايدىڭ قول- جازباسىن كوشىرىپ جۇرگەن مۇرسەيىت سياقتى جانە باسقا دا تولىپ جاتقان ادامدار ريەۆوليۋسياعا شەيىن جانە ودان بەرى دە، كەيىنگى باستىرۋشىلارعا قاتەلىك جاسارداي، ءبىر قاتەرلى ادەت قولداناتىن. ولار اباي ولەڭدەرى مەن پوەمالارىن كوشىرىپ، كىتاپ ەتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرىپ، سول اباي ولەڭدەرىنە قوسا ابايدىڭ شاكىرت اقىندارىنىڭ جانە التىنسارين سياقتى اقىنداردىڭ، ءتىپتى باسقا زامانداس اقىنداردىڭ دا كەيبىر ولەڭدەرىن، اۆتورلارىن اتاماستان، قوسا كوشىرىپ جىبەرەتىن-دى.

وسىندايدىڭ سالدارىنان، ابايدىڭ 1945 جىلى شىعاتىن تولىق جيناعىندا كرىلوۆتان اباي عانا ەمەس، وزگە ادامداردىڭ جاساعان اۋدارمالارى دا جاڭساق باسىلىپ كەتكەن.

اسىرەسە جيناقتىڭ ءتىزىلۋىن باسقارعان كەيبىر ادامداردىڭ شالاعايلىعى بويىنشا، جاڭاعىداي قولدارىنا تۇسكەن اباي قولجازباسىنىڭ كەيبىر وزگەشەلىكتەرىن انداماۋى بويىنشا، وزگە تۇستا بولماسا دا، ءدال وسى كرىلوۆتىڭ مىسالدارىن تىزگەن بولىمدە كورىنەۋ قاتەلىكتەر كەتكەن. مەن ءوزىمنىڭ بالا كۇنىمنەن بىلەتىن ەسكى قولجازبالاردى ەسكە العانىمدا، ابايدىڭ كرىلوۆتان جاساعان اۋدارمالارىن تورت-بەستەن ارتىق دەپ ايتا المايمىن. ولارى:

1. "ەسەك پەن بۇلبۇل".

2. "بۇركىت پەن قارعا".

3. "شەگىرتكە مەن قۇمىرىسقا".

4. "تۇلكى مەن قارعا".

5. "ءپىل مەن قاندەن".

ەندى وسى اۋدارمالار جونىندە اباي ەڭبەگىنەن بايقالاتىن بىرنەشە ەرەكشەلىكتى اتاپ وتەيىك. ەڭ الدىمەن، اباي كرىلوۆ مىسالدارىنىڭ ادەبيەتتىك ەرەكشە قاسيەتتەرىن جاقسى اڭعارعان. بەلينسكييدىڭ ءتۇسىندىرۋى بويىنشا اڭعارعان دەۋگە بولادى. بەلينسكيي: "اڭگىمە مەن ماقسۇت — مىنە، مىسالدىڭ بارى وسىندا، ساتيرا مەن يرونيا (اجۋا) — مىنە، ونىڭ ەڭ زور سيپاتى. كرىلوۆ دانا ادام ەسەبىندە مىسالدىڭ ەستەتيكالىق زاڭدارىن وي-جوبامەن اڭعارعان. ورىستىڭ مىسالىن سول جاسادى دەۋگە بولادى"، — دەيدى. وسىمەن قاتار كرىلوۆتان قالعان بارلىق مىسالداردى بەلينسكيي ءۇش توپقا بولەدى. سونىڭ ءارى ساتيرالىق، ءارى پوەزيالىق ەڭ كوركەم ءتۇرى ءۇشىنشى توپتاعى مىسالدار دەيدى.

جانە ساتيرا مىسالدىڭ پوەزياسى دەگەن پىكىردى ايتادى. اباي سول ءۇشىنشى توپتان مىسالدار اۋدارماعان. ونىڭ اۋدارمالارى كوبىنەسە كرىلوۆتىڭ بەلينسكيي اتاعان ەكىنشى توپ مىسالدارى بولادى. ولارعا ۇلى سىنشىنىڭ بەرگەن باعاسى: "بۇلاردا وسيەتشىلدىك باعىت اقىندىقپەن شارپىسىپ وتىرادى"، — دەگەن.

اباي كرىلوۆ مىسالدارىنان اسىرەسە ورىس حالقىنىڭ كرىلوۆ زامانىنداعى الەۋمەتتىك، ساياساتتىق ەرەكشەلىكتەرىنەن تۋعان اجۋا، ساتيرا جاقتارىن كوپ المايدى. ونىڭ ورنىنا ءوز وقۋشىسىنا وڭاي، ۇعىمدى بولارلىق، جالپى ادام بالاسىنىڭ قاي قاۋىمىنا بولسا دا وڭاي ۇيلەسەتىن مىسالداردى بۇرىنىراق اۋدارۋعا تالاپ ەتكەن.

ونان سوڭ جوعارىدا بەلينسكيي مىسالدىڭ بارى اڭگىمە مەن ماقسۇتتا دەسە، سول ماقسۇت اۋدارمانىڭ ەڭ اياعىنداعى جولداردا كەلەدى. اباي وسىلاردىڭ ءبىرتالايىن ءدال اۋدارماي، وزىنەن قوسپا جاساپ اۋدارادى.

مىسالى، "ەسەك پەن بۇلبۇلدا" كرىلوۆتىڭ ءبىر-اق جولمەن ايتقان ءمورالىن اباي ءتورت جول ولەڭمەن بەرەدى. كەيدە اباي كرىلوۆ ايتقان قورىتىندىنى، مورالدى وزگەرتىپ جىبەرەدى. كرىلوۆتىڭ "ۆورونەنوك" دەيتىن مىسالىن اۋدارعاندا، ەڭ سوڭعى قورىتىندى، مورالدى كرىلوۆ ءبىر باسقا، اباي ءبىر باسقا ايتادى. كرىلوۆ:

ۇلكەن ۇرى قۇتىلىپ، ۇساق ۇرى تۇتىلىپ قالدى، —

دەگەن ويدى ايتسا، اباي ەكى جول ولەڭمەن:

...ازات باسىڭ بولسىن قۇل،

قولدان كەلمەس ىسكە ۇمتىل! —

دەپ، مۇلدە باسقاشا بايلاۋ جاسايدى. كرىلوۆتاعى ءتۇيىندى قوعامدىق سىننىڭ وتكىرلىگىن وزگەرتىپ، جالپى مىنەزدىك جايعا تەرىس اۋىستىرادى.

ال "قارعا مەن تۇلكى"، "شەگىرتكە مەن قۇمىرىسقا"، "ءپىل مەن قاندەن" دەگەن اۋدارمالاردا كرىلوۆتا دا قورىتىندى مورال جەكە ءبولىنىپ ايتىلمايدى. ابايدا دا سولاي. بۇل مىسالدىڭ وسيەتى ءوز ىشىندە دەگەن تۇسىنىك بايقالادى. ابايدىڭ كرىلوۆتان جاساعان اۋدارمالارىندا ەندىگى ءبىر ءدال ەمەستىك — "سترەكوزا ي مۋراۆەي" دەگەندى اباي "شەگىرتكە مەن قۇمىرسقا" دەيدى. سترەكوزا — شەگىرتكە ەمەس، ينەلىك. اباي قازاقتىڭ فولكلورىندا، جايشىلىق ۇعىمىندا ينەلىكتىڭ ارالاساتىن ورنى از بولعاندىقتان، ونى ادەيى ونىڭ ۇعىمىنا جاقىنىراق، قونىمدىراق شەگىرتكە ەتىپ العان ءتارىزدى.

بۇدان سوڭعى ءبىر وزگەشەلىك، جاقسىلىق جاعىنان ايتقاندا، التىنسارين مەن اباي ەكەۋى دە جوعارىدا بەلينسكيي اتاعان مىسال ىشىندەگى اڭگىمەنى، ونداعى مىنەزدەر مەن سوزدەردى، قۇبىلىس-قيمىلداردى ماعىنا جاعىنان وتە ءدال بەرەدى. بۇل تۋرادا، وتكىر سوزگە، شەشەندىككە، ءتىل بايلىققا كەلگەندە، تاپقىرلىق ورامدىلىعى ابايعا كوپ جاردەم ەتەدى.

ءبىراق سونىمەن قاتار التىنسارين دە، اباي دا كرىلوۆتى ولەڭ قىپ اۋدارعان. ال انىق ادەبيەت جۇيەسىنىڭ كوزىمەن قاراعاندا، ورىس ادەبيەتىندە مىسال (باسنيا) ستيح (ولەڭ) ەمەس. ول ءوزى بولەكشە جانر. ونىڭ جول ولشەۋلەرى ولەڭگە ءتان وزگەشەلىكتەي بوپ شۋماققا دا بولىنبەيدى. ءار كەزدە سويلەپ ايتاتىن اۋىزشا اڭگىمە، حالىقتىق اڭگىمەنىڭ ناقىستى، ىر-عاقتى قارا سوزىنە بەيىم كەلەدى. قىسقا قايىرىلعان وتە مازمۇندى جاۋاپتاسۋ، قاعىسۋلار وقيعالى جەلىگە قۇرىلادى.

ال اباي مەن التىنسارين نەمەسە باسقا قازاقتىڭ اۋدارماشىلارى بولسىن، ءبارى دە كرىلوۆ مىسالىنىڭ وسى ەرەكشەلىگىن ءدال بەرمەگەن. قازاقشا اۋدارىلۋدا ورىس ادەبيەتىنىڭ بۇندايلىق بولەكشە جانرى قازاقشادا بولەكشە جاڭا جانر تۋدىرمايدى. كەيبىر اۋدارمالار قازاقتىڭ ءتورت جولدى شۋماعى بار ون ءبىر بۋىندى ولەڭىمەن اۋدارىلدى.

اباي مەن التىنسارين جەتى-سەگىز بۋىندى جىر الۋانداس ولەڭمەن اينىماس ولشەۋگە باعىندىرىپ، قىسقا جولمەن اۋدارادى. سول سەبەپتى سىرتتاي سالىستىرىپ قاراساق تا، مىسالى، كرىلوۆتىڭ "ۆورونا ي ليسيسا" دەيتىن شىعارماسى جيىرما التى جولعا بولىنسە، اباي مەن التىنساريندە ەلۋدەن اسا جولداردان قۇرالادى. كرىلوۆتىڭ مۇرالارىنان ونىڭ اڭگىمەسى مەن ساتيرالىق-اجۋالىق ەڭ قىمباتتى ىشكى ءمانىن الادى دا، اباي ونىڭ سىرتقى ءتۇر وزگەشەلىگىن كوپ قۋاتتامايدى.

ادام مىنەزىندەگى، قوعام ىشىندەگى قۇنارسىزدىق، ورەسكەل سوراقىلىق جايلاردى اشۋعا ۇنەمى تالاپتانعان اباي مىسالدى ساتيرالىق جاعىنان تاعى دا ءبىر ءوتىمدى، قىمبات قۇرال ەسەبىندە پايدالانۋعا تالپىنعان.

ءبىراق وسىنى ايتۋمەن بىرگە ەسكەرەتىن ءبىر پىكىر، ابايدىڭ وزىندىك، اقىندىق ەرەكشەلىگى — ادامدىق، الەۋمەتتىك تۋراشىل جانە شىنشىل ءبىتىمى — وعان جالعىز عانا جالتارىپ ايتقان مىسالداردى مىسە قىلعىزباس ەدى. سول سەبەپتى، ول لەرمونتوۆ ۇلگىسىندە نەمەسە نەكراسوۆ، سالتىكوۆ-ششەدرين داستۇرىندە قوعامدىق جامانشىلىق، ماسقارالىقتاردى تۋرالاپ شانشادى. باسقا سوعىپ، كوزگە شۇقىپ وتىرىپ ايتۋدى اقىننىڭ ايقىن جولى دەپ بىلەدى. كرىلوۆ مىسالدارىن جاقسى كورىپ اۋدارعانمەن، اباي سول كرىلوۆ ۇلگىسىندە مىسال جازبايدى. سەبەبى، جاڭاعى ايتقانداي، جامانشىلىقتىڭ جايىن جالتارتىپ ايتپاي، دوبروليۋبوۆ ۇگىتتەگەن جول بويىنشا ىزالى شابىتپەن، تۋرا شابۋىلمەن "تۇڭلىگىن ۇشىرا سوعىپ" ايتۋ كەرەك دەپ ۇعىنادى. سوندىقتان ءوز بويىنداعى اجۋا مەن ساتيراعا تولىپ كەلگەن ىزالى، تولقىندى ويلارىن اباي مىسالسىز-اق اشىق، انىق ولەڭدەرمەن شىعارادى. ولارىنىڭ ءتۇرى، شەبەرلىگى، الەۋمەتتىك-تاريحتىق، سالت-سانالىق قۇنى مەن كوركەمدىگى قازاق پوەزياسىنىڭ تاريحىندا قاندايلىق قاسيەتتەرمەن قالىپتانعانىن ءبىز ابايدىڭ ءوز شىعارمالارىن تەكسەرگەندە تۇگەل ايتقانبىز.