ابايدىڭ ون جەتىنشى قارا ءسوزى
شالقار قالالىق №8 جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
بيسەمبايەۆا اقتوتى جالعاسباي قىزى
ادەبيەت ءپانى 8 سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: ابايدىڭ “ون جەتىنشى قارا ءسوزى”
ساباق ماقساتى:
ا) وقۋشىلارعا ۇلى اقىنىمىز اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ ءومىرى، شىعارماشىلىعى تۋرالى تەرەڭىرەك ۇعىندىرۋ؛ ابايدىڭ قاراسوزدەرىن وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلارعا اقىل، قايرات، جۇرەك، عىلىمىنىڭ ادام ومىرىندە الاتىن ورنىن تۇسىنۋگە، ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن تۇسىنۋگە، ءوز بويلارىندا وسى قاسيەتتەر بولۋى ءۇشىن كۇرەسە بىلۋگە، اقىننىڭ قاراسوزدەرىنىڭ ءمانىن، عىلىمي-فيلوسوفيانىڭ ويدى تۇسىنۋلەرىن؛
ءا) ءماتىننىڭ تانىمدىق سيپاتىن، قۇرىلىمدىق بولىكتەرىن وزدەرى بايقاپ الاتىن، تۇسىنە الاتىن ناتيجەگە جەتكىزۋ، كوركەم ماتىننەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ، وقىپ-تۇيگەندەرى جايلى وي قورىتىندىسىن ايتقىزىپ جاتتىقتىرۋ؛ بىر-بىرىنە ءتۇسىندىرۋ ارقىلى ۇجىمدىق شىعارماشىلىق جۇمىس جۇرگىزە بىلۋگە باۋلۋ؛
ب) تاربيەلىك. ۇلى اقىننىڭ ەڭبەكتەرىن وقي وتىرىپ، ەلىن سۇيۋگە، ادامگەرشىلىك، ادالدىق، ىزگىلىككە ءعىلىم-بىلىمدى مەڭگەرگەن كوكىرەگى وياۋ ازامات بولۋعا باۋلۋ.
ساباق ءتۇرى: توپتىق
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىس-تاسىلى: توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ ءادىسى، رولگە ءبولىپ وقۋ، تالداۋ ءادىسى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي پورترەتى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد-شوۋ
ساباق بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ
II. ماقسات قويۋ
III. جاڭا ساباق. پسيحولوگيالىق ترەنينگ
ءى وتكەن ساباقتا ءبىز قاي اقىننىڭ ومىرىمەن، شىعارماشىلىعىمەن تانىستىق؟
ءىى اباي – ۇلى اقىن، اۋدارماشى، سازگەر، مىسالشى، اعارتۋشى، فيلوسوف دەيسىزدەر كىم دالەلدەيدى؟
اباي: - اۋدارماشى، مىسالشى، سازگەر، اقىن
- سونىمەن، بالالار، اباي اقىن عانا ەمەس، اۋدارماشى، مىسالشى، اسەم ءان جازعان سازگەر بولۋىمەن قاتار عالىم، فيلوسوف، ويشىل بولعان ەكەن. بۇگىنگى ساباقتىڭ ماقساتى – ۇلى اقىننىڭ فيلوسوفيالىق ويلارىن، قارا سوزدەرىنىڭ يدەياسىن ءتۇسىنۋ، توپپەن جۇمىس جاساي وتىرىپ “ون جەتىنشى ءقاراسوزدى” مەڭگەرۋ.
(داپتەرگە كۇننىڭ جادى مەن تاقىرىپ جازدىرۋ).
ءقاراسوز دەگەنىمىز – عىلىم تۋرالى، فيلوسوفيا تۋرالى، ءدىن تۋرالى قاراسوزبەن جازىلعان ەڭبەك. ابايدىڭ 1890-1898 جىلدار اراسىندا جازىلعان 45 ءقاراسوزى بار. 46-شى ءقاراسوزى اياقتالماعان.
ءقاراسوز – ارابتىڭ “عاقليا” دەگەن سوزىمەن ماندەس. عاقليا كوركەم ءسوز، دانا ءسوز، اسىل ءسوز دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ابايدىڭ قاراسوزدەرى گۋمانيستىك، اعارتۋشىلىق، الەۋمەتتىك ويلارى، ءدىن تۋرالى پىكىرىمەن بىرىگىپ، تۇتاس قازاق حالقىنىڭ فيلوسوفيالىق كونسەپسياسىن قۇرايدى، كوركەمدىك سىرى مەن فيلوسوفيالىق سانانى ۇشتاستىرعان. ابايدىڭ قاراسوزدەرى مەن ولەڭدەرى ادامزات بالاسىنا ورتاق ءسوز. ءقاراسوز العاش سەمەي قالاسىندا 1948 جىلى “اباي” جۋرنالىندا جارىق كورگەن. قاراسوزدەر ورىس، جۇڭگو، فرانسۋز ت.ب. كوپتەگەن الەم تىلىنە اۋدارىلعان.
(ابايدىڭ ءبىرىنشى ءقاراسوزىن وقيدى).
I توپ “اقىل”
II توپ “قايرات”
III توپ “جۇرەك”
IV توپ “عىلىم”
(توپتان ءار وقۋشى شىعىپ، ءماتىندى وقىپ 3 مينۋت بەرەدى، تۇسىندىرەدى، قايتىپ ءوز توبىنا كەلىپ ايتادى. ءماتىن 4 بولىككە بولىنگەن).
ماتىندە قانداي تۇسىنىكسىز ءسوز كەزدەسەدى؟
عاقليا، عيبادات، احيرەت، ءناداسى.
سالىستىرۋ.
- بالالار، وتكەن ساباقتا ابايدىڭ عىلىم، اقىل، جۇرەك تۋرالى ولەڭدەرىن تاۋىپ، وسى جاڭا تاقىرىپپەن سالىستىرىپ كەل دەگەن بولاتىنمىن.
جاڭا تاقىرىپتاعى قايرات، اقىل، عىلىم، جۇرەك تۋرالى وي مەن بۇعان دەيىنگى ايتقان ويلارىن سالىستىرىپ كورەيىكشى. قاي ولەڭمەن سايكەس كەلەدى؟
“اقىل” توبى: اۋەلدە ءبىر سۋىق مۇز - اقىل، زەرەك،
جىلىتقان تۇلا بويدى ىستىق جۇرەك
“قايرات” توبى: توقتاۋلىلىق، تالاپتى، شىدامدىلىق،
بۇل قايراتتان شىعادى، بىلسەڭ كەرەك
“جۇرەك” توبى: اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستا،
سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن ەرەك
“اقىل” توبى: جەكە-جەكە بىرەۋى جارىتپايدى،
جولدا جوق جارىمەستى “جاقسى” دەمە
“جۇرەك” توبى: بىرەۋىنىڭ كۇنى جوق بىرەۋىنسىز،
عىلىم سول ۇشەۋىنىڭ ءجونىن بىلمەك
“عىلىم” توبى: عىلىم تاپپاي ماقتانبا،
ورىن تاپپاي باپتانبا،
قۇمارلانىپ شاتتانبا،
ويناپ بوسقا كۇلۋگە.
“عىلىم” توبى: دۇنيە دە ءوزى، مال دا ءوزى،
عىلىمعا كوڭىل بولسەڭىز،
بىلگەندەردىڭ سوزىنە،
ماحابباتپەن ەرسەڭىز.
دالەلدەۋ.
قايسىسىنىڭ ايتقانى دۇرىس؟
1. ءار توپ ءوزىنىڭ اتىنا سايكەس، ياعني “اقىل” توبى اقىلدىڭ ايتقانىنىڭ دۇرىستىعىن ءوز سوزىمەن، ومىرمەن بايلانىستىرىپ دالەلدەۋ.
ال، “عىلىم” توبى ءار توپتىڭ ايتقان جاۋابىنا باعا بەرە وتىرىپ، كەمشىلىگىن، جەتىستىگىن ايتادى.
2. اباي نەگە ادامنىڭ كوپ قاسيەتتەرىنىڭ ىشىنەن تەك قايرات، اقىل، جۇرەك – ۇشەۋىن عانا تاڭداپ العان؟ نەگە عىلىمعا تورەسىن ايتقىزعان؟
3. سەندەردىڭ ءوز بويلارىڭدا وسىنداي سيپاتتار بار ما؟
سەرگىتۋ مينۋتى “سەن ابايدى بىلەسىڭ بە؟” ويىنى
بەكىتۋ. تابانىنىڭ توپىراعى كوزگە سۇرتەرلىك، قاسيەتتى، تولىق، يدەالدى ادام بولۋدىڭ جولدارى ءۇشىن قانداي قاسيەتتەرگە يە بولۋلارىڭ كەرەك؟
ال، ەگەر ۇشەۋى ءبىر ادامنان تابىلماسا قايسىسىن تاڭدار ەدىڭ؟
قۇدايشىلىقق سوندا، قالپىڭدى تازا ساقتا، قۇداي تاعالا قالپىڭا ءاردايىم قارايدى.
“قۇران كىتابى” سۇرە
“رافت” ويىنى
ۇيگە تاپسىرما
1.ابايدىڭ ءومىرىن، شىعارماشىلىعىن ءبىلۋ.
“ون جەتىنشى ءقاراسوزدىڭ” مازمۇنىن ءبىلۋ.
رولگە ءبولىپ جاتتاۋ.
“مەن كىممىن” دەگەن تاقىرىپتا شاعىن شىعارما جازۋ.
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
بيسەمبايەۆا اقتوتى جالعاسباي قىزى
ادەبيەت ءپانى 8 سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: ابايدىڭ “ون جەتىنشى قارا ءسوزى”
ساباق ماقساتى:
ا) وقۋشىلارعا ۇلى اقىنىمىز اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ ءومىرى، شىعارماشىلىعى تۋرالى تەرەڭىرەك ۇعىندىرۋ؛ ابايدىڭ قاراسوزدەرىن وقىتۋ ارقىلى وقۋشىلارعا اقىل، قايرات، جۇرەك، عىلىمىنىڭ ادام ومىرىندە الاتىن ورنىن تۇسىنۋگە، ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن تۇسىنۋگە، ءوز بويلارىندا وسى قاسيەتتەر بولۋى ءۇشىن كۇرەسە بىلۋگە، اقىننىڭ قاراسوزدەرىنىڭ ءمانىن، عىلىمي-فيلوسوفيانىڭ ويدى تۇسىنۋلەرىن؛
ءا) ءماتىننىڭ تانىمدىق سيپاتىن، قۇرىلىمدىق بولىكتەرىن وزدەرى بايقاپ الاتىن، تۇسىنە الاتىن ناتيجەگە جەتكىزۋ، كوركەم ماتىننەن جۇمىس ىستەي ءبىلۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ، وقىپ-تۇيگەندەرى جايلى وي قورىتىندىسىن ايتقىزىپ جاتتىقتىرۋ؛ بىر-بىرىنە ءتۇسىندىرۋ ارقىلى ۇجىمدىق شىعارماشىلىق جۇمىس جۇرگىزە بىلۋگە باۋلۋ؛
ب) تاربيەلىك. ۇلى اقىننىڭ ەڭبەكتەرىن وقي وتىرىپ، ەلىن سۇيۋگە، ادامگەرشىلىك، ادالدىق، ىزگىلىككە ءعىلىم-بىلىمدى مەڭگەرگەن كوكىرەگى وياۋ ازامات بولۋعا باۋلۋ.
ساباق ءتۇرى: توپتىق
ساباق ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ساباقتىڭ ءوتۋ ءادىس-تاسىلى: توپپەن جۇمىس، ءتۇسىندىرۋ ءادىسى، رولگە ءبولىپ وقۋ، تالداۋ ءادىسى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: اباي پورترەتى، ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد-شوۋ
ساباق بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ
II. ماقسات قويۋ
III. جاڭا ساباق. پسيحولوگيالىق ترەنينگ
ءى وتكەن ساباقتا ءبىز قاي اقىننىڭ ومىرىمەن، شىعارماشىلىعىمەن تانىستىق؟
ءىى اباي – ۇلى اقىن، اۋدارماشى، سازگەر، مىسالشى، اعارتۋشى، فيلوسوف دەيسىزدەر كىم دالەلدەيدى؟
اباي: - اۋدارماشى، مىسالشى، سازگەر، اقىن
- سونىمەن، بالالار، اباي اقىن عانا ەمەس، اۋدارماشى، مىسالشى، اسەم ءان جازعان سازگەر بولۋىمەن قاتار عالىم، فيلوسوف، ويشىل بولعان ەكەن. بۇگىنگى ساباقتىڭ ماقساتى – ۇلى اقىننىڭ فيلوسوفيالىق ويلارىن، قارا سوزدەرىنىڭ يدەياسىن ءتۇسىنۋ، توپپەن جۇمىس جاساي وتىرىپ “ون جەتىنشى ءقاراسوزدى” مەڭگەرۋ.
(داپتەرگە كۇننىڭ جادى مەن تاقىرىپ جازدىرۋ).
ءقاراسوز دەگەنىمىز – عىلىم تۋرالى، فيلوسوفيا تۋرالى، ءدىن تۋرالى قاراسوزبەن جازىلعان ەڭبەك. ابايدىڭ 1890-1898 جىلدار اراسىندا جازىلعان 45 ءقاراسوزى بار. 46-شى ءقاراسوزى اياقتالماعان.
ءقاراسوز – ارابتىڭ “عاقليا” دەگەن سوزىمەن ماندەس. عاقليا كوركەم ءسوز، دانا ءسوز، اسىل ءسوز دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ابايدىڭ قاراسوزدەرى گۋمانيستىك، اعارتۋشىلىق، الەۋمەتتىك ويلارى، ءدىن تۋرالى پىكىرىمەن بىرىگىپ، تۇتاس قازاق حالقىنىڭ فيلوسوفيالىق كونسەپسياسىن قۇرايدى، كوركەمدىك سىرى مەن فيلوسوفيالىق سانانى ۇشتاستىرعان. ابايدىڭ قاراسوزدەرى مەن ولەڭدەرى ادامزات بالاسىنا ورتاق ءسوز. ءقاراسوز العاش سەمەي قالاسىندا 1948 جىلى “اباي” جۋرنالىندا جارىق كورگەن. قاراسوزدەر ورىس، جۇڭگو، فرانسۋز ت.ب. كوپتەگەن الەم تىلىنە اۋدارىلعان.
(ابايدىڭ ءبىرىنشى ءقاراسوزىن وقيدى).
I توپ “اقىل”
II توپ “قايرات”
III توپ “جۇرەك”
IV توپ “عىلىم”
(توپتان ءار وقۋشى شىعىپ، ءماتىندى وقىپ 3 مينۋت بەرەدى، تۇسىندىرەدى، قايتىپ ءوز توبىنا كەلىپ ايتادى. ءماتىن 4 بولىككە بولىنگەن).
ماتىندە قانداي تۇسىنىكسىز ءسوز كەزدەسەدى؟
عاقليا، عيبادات، احيرەت، ءناداسى.
سالىستىرۋ.
- بالالار، وتكەن ساباقتا ابايدىڭ عىلىم، اقىل، جۇرەك تۋرالى ولەڭدەرىن تاۋىپ، وسى جاڭا تاقىرىپپەن سالىستىرىپ كەل دەگەن بولاتىنمىن.
جاڭا تاقىرىپتاعى قايرات، اقىل، عىلىم، جۇرەك تۋرالى وي مەن بۇعان دەيىنگى ايتقان ويلارىن سالىستىرىپ كورەيىكشى. قاي ولەڭمەن سايكەس كەلەدى؟
“اقىل” توبى: اۋەلدە ءبىر سۋىق مۇز - اقىل، زەرەك،
جىلىتقان تۇلا بويدى ىستىق جۇرەك
“قايرات” توبى: توقتاۋلىلىق، تالاپتى، شىدامدىلىق،
بۇل قايراتتان شىعادى، بىلسەڭ كەرەك
“جۇرەك” توبى: اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستا،
سوندا تولىق بولاسىڭ ەلدەن ەرەك
“اقىل” توبى: جەكە-جەكە بىرەۋى جارىتپايدى،
جولدا جوق جارىمەستى “جاقسى” دەمە
“جۇرەك” توبى: بىرەۋىنىڭ كۇنى جوق بىرەۋىنسىز،
عىلىم سول ۇشەۋىنىڭ ءجونىن بىلمەك
“عىلىم” توبى: عىلىم تاپپاي ماقتانبا،
ورىن تاپپاي باپتانبا،
قۇمارلانىپ شاتتانبا،
ويناپ بوسقا كۇلۋگە.
“عىلىم” توبى: دۇنيە دە ءوزى، مال دا ءوزى،
عىلىمعا كوڭىل بولسەڭىز،
بىلگەندەردىڭ سوزىنە،
ماحابباتپەن ەرسەڭىز.
دالەلدەۋ.
قايسىسىنىڭ ايتقانى دۇرىس؟
1. ءار توپ ءوزىنىڭ اتىنا سايكەس، ياعني “اقىل” توبى اقىلدىڭ ايتقانىنىڭ دۇرىستىعىن ءوز سوزىمەن، ومىرمەن بايلانىستىرىپ دالەلدەۋ.
ال، “عىلىم” توبى ءار توپتىڭ ايتقان جاۋابىنا باعا بەرە وتىرىپ، كەمشىلىگىن، جەتىستىگىن ايتادى.
2. اباي نەگە ادامنىڭ كوپ قاسيەتتەرىنىڭ ىشىنەن تەك قايرات، اقىل، جۇرەك – ۇشەۋىن عانا تاڭداپ العان؟ نەگە عىلىمعا تورەسىن ايتقىزعان؟
3. سەندەردىڭ ءوز بويلارىڭدا وسىنداي سيپاتتار بار ما؟
سەرگىتۋ مينۋتى “سەن ابايدى بىلەسىڭ بە؟” ويىنى
بەكىتۋ. تابانىنىڭ توپىراعى كوزگە سۇرتەرلىك، قاسيەتتى، تولىق، يدەالدى ادام بولۋدىڭ جولدارى ءۇشىن قانداي قاسيەتتەرگە يە بولۋلارىڭ كەرەك؟
ال، ەگەر ۇشەۋى ءبىر ادامنان تابىلماسا قايسىسىن تاڭدار ەدىڭ؟
قۇدايشىلىقق سوندا، قالپىڭدى تازا ساقتا، قۇداي تاعالا قالپىڭا ءاردايىم قارايدى.
“قۇران كىتابى” سۇرە
“رافت” ويىنى
ۇيگە تاپسىرما
1.ابايدىڭ ءومىرىن، شىعارماشىلىعىن ءبىلۋ.
“ون جەتىنشى ءقاراسوزدىڭ” مازمۇنىن ءبىلۋ.
رولگە ءبولىپ جاتتاۋ.
“مەن كىممىن” دەگەن تاقىرىپتا شاعىن شىعارما جازۋ.
You Might Also Like
