InfoHub Logo

ءبىر كۇنى كەنەسارى ورداسىندا باتىر، بيلەر باسىن قوسىپ، ءبىزدىڭ زامانىمىزدا اسقان باتىر كىم دەگەن اڭگىمە بولىپ، «اعىبايدان اسقان ەر جوق»، — دەپ كەنەسارى ءوزى باس بولىپ، بارلىعى دا اعىبايدى ماقتاي بەرىپتى.

وسى اڭگىمەنى ءالى اتقا ءمىنىپ جورىققا ارالاسپاعان ون بەس جاسار ناۋرىزباي بوساعادا ءتۇسى بۇزىلىپ، سۇپ-سۇر بولىپ تىڭداپ وتىرىپتى. سول ءتۇنى اعىباي جىلقىنى قاراۋىلداۋعا كەتىپتى. اي كوتەرىلىپ، ءتۇن ورتاسى اۋعان كەزدە جارىق اي ساۋلەسىنىڭ استىمەن اقبوز اتقا مىنگەن بىرەۋ اعىزىپ كەلىپ، اعىبايعا تاپ بەرەدى. اعىباي كوپ ۋاقىتتان سوڭ ەسىن جيادى. اتى جانىندا تۇر. نايزاسى جوق. «جىلقىنى تۇگەل ايداپ كەتتى عوي» دەپ ءقاۋىپ قىلىپ تۇگەندەسە، ءبارى دە امان. ءومىرى جاۋدان بەتى قايتپاعان اعىباي نامىستانىپ، قاتتى جۇدەپ ۇيىنە كەلسە، نايزاسى ءوز ءۇيىنىڭ الدىندا شانشۋلى تۇر.

كەنەسارىعا ايتسا دا، ۇيات، ايتپاسا دا، ۇيات. وردادا ءتۇسى قاشىپ، ەڭسەسى ءتۇسىپ وتىرعانىن كەنەسارى كورىپ:

— باتىرىم، نەمەنە سىرقات ەمەسپىسىڭ، ءوڭىڭ كەلىسپەيدى عوي، — دەگەندە، اعىباي ءوزىنىڭ تۇندە باسىنان كەشەنىن ايتادى:

— جىن با، پەرىمە، نە ەكەنىن بىلمەيمىن، بۇل جۇدەتەرلىك قىلىق ەمەس پە؟ — دەيدى. سوندا كەنەسارى ساسپاستان، جايىمەنەن وتىرىپ:

— ويناپ جۇرگەن ءبىزدىڭ ناۋانجان شىعار.

كەنەسارى حان بولىپ، اعىباي قول باستاپ تۇرعاننان كەيىن كەنەسارىنىڭ ءىنىسى ناۋرىزباي ون التى جاسقا كەلگەن سوڭ، سەگىز كانات وردا تىگىپ، وتاۋ ءۇي شىعادى. كەنەسارى اعىبايدى شاقىرىپ: «ناۋانجانعا قىرىق جىگىت ءبولدىم، باسى-قاسىنا سەنى بەردىم، سەنى قۇدايعا تاپسىردىم، ناۋاندى ساعان تاپسىردىم»، — دەيدى. سونىمەن اعىباي مەن ناۋرىزباي قىرىق جىگىتپەن سەيىل قۇرىپ جۇرە بەردى. «ناۋرىزبايدىڭ سول جىلى ءبىر كەرەمەتىن كوردىم، — دەيدى ەكەن اعىباي، — قىرىق جىگىت سەيىلدە ءجۇرىپ، ءبىر بۇلاققا كەلىپ، اتتى قويا بەرىپ، ويناپ-كۇلىپ جاتىر ەدى. ەر-توقىم ءبىر جەردە، ساۋىت-سايمان ءبىر جەردە، تۇگەل شەشىنىپ ۇيىقتاپ جاتقانبىز. اتىمىز شىدەرلەۋلى. ءبىر مەزگىلدە قاراۋىلشى: «جاۋ كەلىپ قالدى!» — دەدى. جاپپاي اتقا مىندىك. جاۋ كوپ ەكەن، قاشا ۇرىس سالىپ، دوڭنەن اسقان كەزدە ناۋرىزبايدىڭ بەيقام جاتقانى ويىما ءتۇسىپ، جاڭاعى جەرگە قايتا شاپسام، ناۋرىزباي قالاي ات ەرتتەپ، قالاي كيىنگەنىن بىلمەدىم، جاۋمەن سابالاسىپ ءجۇر ەكەن. نايزاعايداي جىلدام. ناۋرىزبايدىڭ وسىنداي عاجابىن كوردىم»، — دەيدى.

وسىدان سوڭ ناۋرىزباي ءبىر كۇنى: «اعىكە، كىشى ءجۇزدىڭ الشىن ەلىندە جىگىت سىنايتىن قاريا بار دەيدى، مەنى سوعان اپارىپ سىنات»، — دەيدى. بۇل ابىز دەگەن كوپ جاساعان دانا ادام ەكەن، ونى كەنەسارى باتىر دا بىلەدى ەكەن. قاسىنا جولداس الىپ، ناۋرىزباي مەن باتىر سوعان بارادى. بارسا، قاريا مامىق توسەكتە جاتىر ەكەن. بۇلار سالەمدەسكەن سوڭ بۇركەنىپ جاتىپ قالادى. جاعىن تورعىنمەن تاڭىپ قويىپتى. ويتپەسە، يەگى تومەن ءتۇسىپ كەتىپ، سويلەي المايدى ەكەن. بۇلار قونىپ شىعادى، ەرتەڭىندە تۇسكە دەيىن، ودان سوڭ بەسىنگە دەيىن قاريا تۇرمايدى. اعىباي باتىر:

— ناۋانجان، بۇل كىسى سەنى سىنامايتىن بولدى، قايتايىق، — دەدى. ناۋرىزباي:

— جوق، بۇل كىسى اجالىڭ ەرتەڭ كەشكە دەسە دە، سىناتپاي كەتپەيمىن»، — دەپ وتىرىپ الادى. بۇل ءسوزدى ەستىپ جاتقان قاريا باسىن كوتەرىپ:

— جول بولسىن، بالالار! — دەيدى. سوندا اعىباي باتىر تۇرىپ:

— قاريا، مىنا بالا قاسىمنىڭ كەنجەسى، كەنە حاننىڭ ءىنىسى — ناۋرىزباي دەگەن. سىزگە كورىنەمىن، — دەپ كەلىپ ەدى. بالاعا نە ايتاسىز؟ مەن شۇبىرتپالى اعىباي دەگەن بولامىن، شارۋا وسى، — دەيدى. سول كەزدە ابىز:

— يا، اعىبايىم، سەنىڭ ۇرانىڭ ارتىڭدا قالادى، ءوز ۇرانىڭدى ءوزىڭ ەستىرسىڭ، باعىڭنىڭ توبى جەلكەڭدە ەكەن. ناۋرىزباي، مەنىڭ جاسىم ءجۇز جيىرماعا كەلىپ وتىر، وسى جاستىڭ ىشىندە سەنەن ارتىق ەر كورمەدىم. ءۇش نارسەنىڭ سىرتتانى بار ەدى: ءيتتىڭ، قاسقىردىڭ، جىگىتتىڭ. سەن جىگىتتىڭ سىرتتانى ەكەنسىڭ. ءبىراق ادام بالاسىنا مەيىرىمىڭ جوق ەكەن، باعىڭ ماڭدايىڭدا عانا ەكەن، عۇمىرىڭ قىسقا، جيىرما-جيىرما بەستەن اسپاسسىڭ، دۇنيەدەن ارماندا قالما! — دەيدى. ناۋرىزبايدىڭ كوڭىلى بۇل سوزدەن سوڭ ءپاس بوپ قالدى دەيدى. سونىمەن بۇلار اۋىلىنا قايتىپ كەلسە، كەنە حان اۋىل سىرتىندا وتىر ەكەن. ناۋرىزباي ءوزىنىڭ مايحانا ورداسىنا تىكە تارتىپتى. اعىباي كەنەسارىعا كەلىپ:

— الديار، تاقسىر!؟ — دەپ سالەم بەردى.

— ءيا، كوسە، ابىز ناۋانجان قالاي؟ — دەپ سۇرايدى كەنەسارى. سوندا اعىباي باتىر:

— ناۋانجانعا جىگىتتىڭ سىرتتانى ەكەنسىڭ، سەنەن ارتىق جىگىت كورمەدىك ءجۇز جيىرما جاستىڭ ىشىندە دەدى، — دەپ، باسقاسىن ايتپايدى. سوندا كەنەسارى وتىرىپ:

— كوسە، ابىز بىلمەيدى دەيسىڭ بە، ءبىراق ايتپاعان عوي. اتام — ابىلايدىڭ ءتۇسى ەسىڭدە مە؟ — دەيدى. ونىسى بىردە ابىلاي ءتۇس كورىپتى: استىندا جالىن قۇيرىق جيرەن اتى بار كەلە جاتسا، ءبىر جولبارىس قاشادى، تۇلكىنىڭ ءىشىن جارعان ەكەن، باقا-شايان اياعىنان باسىنا دەيىن قاپتاپ كەتەدى. وسىدان سوڭ: «مەنىڭ ار- تىم كوپتىڭ ءبىرى بولىپ كەتەدى عوي»، — دەگەن ەكەن. وسى ءتۇستى ەسىنە العان كەنەسارى: «مەنىڭ سىزدىعىمنان كەيىن سولاي بولامىز عوي»، — دەيدى.

— وسىعان وراي مەن دە ءبىر ءتۇس كوردىم، — دەپ كەنەسارى ءسوزىن جالعايدى. تۇسىمدە كوسە، سەن ەكەۋمىز ارقالاسپاق وينادىق، قايسىمىزدىڭ باعىمىز جەڭەر ەكەن دەيمىن. اۋەلى كىم ارقالايدى دەسەم، «ءسىز — ەل اعاسى حانسىز، ءسىز ارقالاڭىز»، — دەيسىڭ. مەن سەنى ارقالاماي، الدىممەن كوتەرەم، كەزەك ساعان كەلگەندە، مەنى سەن قاپتاعى تەزەكشە ءيىرىپ ارقاڭا سالىپ الدىڭ، مەن ءۇش جۇزگە حان بولسام دا، ورتا جۇزگە حان اتىم بار عوي، سەنىڭ باعىڭ ارتىڭدا قالدى. سەندە مىڭباسى ادامسىڭ، الدىممەن كوتەرۋىم: ءبىزدىڭ باعىمىز ماڭدايىمىزدا، ارتىمىزدا قالاتىن ب ا ق جوق، وزىمىزبەن بىرگە كەتەدى، بولماسا، سەنى مەن دە ارقاما سالىپ الماس پا ەدىم، — دەگەن ەكەن. كەنەسارىنىڭ ايتقانى كەلدى، ونى اعىباي ءوز قۇلاعىمەن ەستىپ، كوزىمەن كوردى.

بۇدان سوڭ كىشى جۇزگە توقسان اداممەن ناۋرىزباي بارعان ءبىر جورىقتا تولەگەن ۇلى جانعابىل بۇلاردى ايلامەن قىرىپ سالادى. جانعابىلدىڭ كوزدەگەنى ناۋرىزبايدى ءولتىرۋ ەدى. ءتۇن ىشىندە جالاڭاش-جالپى ۇرىس بولىپ، اعىباي باتىر قايرات كورسەتىپ، ناۋرىزبايدى امان الىپ شىعادى.

قىرعىزبەن سوعىستا ناۋرىزبايدىڭ استىنداعى اقاۋىز اتقا وق ءتيىپ، ناۋرىزباي جاياۋ قالىپ، كەرتايلاق دەگەن ات شابىسقا جاراماي، قىرعىزدار  قالاي بولعاندا ناۋرىزبايدى قولعا تۇسىرۋگە قاماعاندا، مەڭدىباي، دۋلات، اعىباي، بۇقارباي، قوشقارباي، شاكىر، جاۋكە، تولىباي، نىسانباي تاعى باسقا باتىرلار جاۋدىڭ قورشاۋىندا تۇرىپ كەڭەس قۇرادى.

اعىباي، جاۋكە مەن تولىباي تاۋعا كوتەرىلىپ، جاۋدىڭ سالعان قامالىن، وعان قوسىلعان ون ەكى مىڭ دۋلاتتى كورەدى. ارقانىڭ سايداعى شۇڭقىرىنا دەيىن بىلەتىن اعىباي باتىرعا الاتاۋ ءبىر جۇمباق بولاتىن. اعىباي شىمىر بايۇزاق پەن دۋلات بايسەيىتكە سەنۋشى ەدى. جولباسشى بۇعىبايعا سەنگەن كەنەسارى ءوزى قولعا تۇسەدى. ورىس پەن قىرعىزعا دارمەنى بولمايتىنىنا كوزى جەتكەن اعىباي سول جەردە ناۋرىزبايعا بىلاي دەدى:

— اينالايىن، ناۋانجان،
اقىلعا دارقان زەرەگىم،
سالسا دا تاستان قايتپايتىن
جەتەسى قۇرىش بەرەنىم!
باقىتىڭ باستا جۇرگەندە،
اسقار تاۋمەن تەڭ ەدىڭ.
نەشە كۇندەي ىزدەنىپ،
بىلمەدىم كەنە حاننىڭ دەرەگىن.
اينالايىن، سۇلتانىم،
جولداس بولىپ جاسىمنان،
كوزىمنىڭ مايىن جەپ ەدىم.
حاق ىسىنە امال جوق،
«قازام جەتىپ ولگەنشە،
ايرىلماسپىن»، دەپ ەدىم.
الاتاۋعا بارعاندا،
جەر شارشىسىن كوزدەدىم.
«كومەك قىلعان كوپ دۋلات
قايدا ەكەن» دەپ ىزدەدىم.
«بايۇزاق باردا دۋلاتتىڭ
تىلەگى بوتەن بولماس»، دەپ،
كۇدەرىمدى ۇزبەدىم.
دۋلاتتان تاعى ءتۇڭىلدىم،
كورگەن سوڭ انىق كوزبەنەن.
قالماستان تەگىس كەتىپتى،
بايقادىم ونى ىزبەنەن.
قوقيلانعان قىرعىزدان
دۋلات قىلعان ءقاۋىپتى.
اينالايىن، ناۋانجان،
دۋلاتتىڭ بەتى اۋىپتى
ورىس پەنەن قوقانعا،
قۇل بولىپ ۇران بەرۋگە.
دۋلاتىڭ ءجونىن تاۋىپتى.

سوندا ناۋرىزباي قايراتتانىپ:

— نە دە بولسا، قالعان ءۇش ءجۇز قولمەن قورشاۋدى بۇزىپ، كەنە حاندى قۇتقارايىق، — دەدى. اعىباي باتىر:

— ناۋانجان، جاۋ كەنەنى ولتىرمەس، قۇرىلعان قاقپاننان اۋلاق بولايىق، از عانا كۇشىمىزدى جيىپ، قورشاۋدان شىعىپ، قىرعىزعا ەلشىنى جىبەرەيىك. ولاي بولماسا، جاۋدىڭ زەڭبىرەگىنەن قانىمىز توگىلەدى. اركىم بەت-بەتىمەن قاشادى، «تۇرىمتاي تۇسىنا، بالاپان باسىنا»، — دەيدى.

ناۋان:

— ەي، اعىكە، — دەپ جىلاپ تۇرىپ ايتىپتى، — بۇرىنعىنىڭ ءسوزى بار عوي: «ەكى قاتىننىڭ بالاسى — ەكى رۋ ەل» دەگەن. مەن كەنە اعامدى نە جاۋدان اراشالاپ الايىن، نە بىرگە ولەيىن، ەلدىڭ وسەگىنەن قاشىپ، — دەپ، ناۋرىزباي ەسىل ەرلەرمەن قوشتاسىپ، كەنە حان تۇتقىنعا تۇسكەن جەرگە بەت الدى. اعىباي باستاعان ءۇش جۇزدەي باتىر قورشاعان قامالدى بۇزىپ، كوبى مەرت بولىپ، سەكسەن باتىر زور ەرلىك كورسەتىپ: «ابىلايلاپ!» جەتى قابات الاتاۋدى اينالعان جاۋدى جارىپ وتەدى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ناۋرىزبايدىڭ قارىنداسى

ناۋرىزبايدىڭ جولبارىستى ءولتىرۋى

قۇرمانقۇلدىڭ ناۋرىزبايدىڭ ەرلىگىنە ريزا بولۋى

---