InfoHub Logo

ءابۋ ناسىر ءال فارابي-الەمگە ايگىلى ويشىل، دانىشپان، ءپالساپاشى، لينگۆيست،الەۋماتتانۋشى. سونىمەن قاتار اريستوتەلدەن كەيىنگى ەكىنشى ۇستاز بولىپ سانالادى. ءال-فارابي جەتپىسكە تارتا كىتاپتار مەن زەرتتەۋ جۇمىستارىن جازىپ كەتتى. ول كىتاپتاردافيلوسوفيا، استرونوميا، لوگيكا، گەومەتريا، مۋزىكا سىندى عىلىم تۇرلەرىنىڭ ماسەلەلەرى تالقىلانعان. دەگەنمەن ونىڭ جازعان ەىبەكتەرىنىڭ كوبى جوعالىپ كەتكەن. بىزگە ءال-فارابي مۇراسىنىڭ از بولىگى عانا جەتكەن. ءال-فارابيدىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى وراسان مول. ءال-فارابي – كورنەكتى ويشىل، ءوزىنىڭ زامانداستارىنىڭ اراسىنداعى ەڭ ءىرى عالىم. 

ءال-فارابيدىڭ ەڭبەكتەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءوز ماڭىزىن جوعالتپاعان ونىڭ ەڭبەكتەرى ەۋروپالىق رەنەسسانستىڭ ورلەۋىنە ۇلكەن ىقپال ەتتى.
سول ەڭبەكتەرىنىڭ ىشىندە دىنگە دە توقتالىپ وتكەن بولاتىن. ءال-فارابي ءدىن فيلوسوفيادان كەيىن دەگەن. ال قالام مەن مۇسىلمان قۇقى دىننەن كەيىن پايدا بولادى دەپ ەسەپتەيدى.. فيلوسوفيا مەن ءدىننىڭ ەكىنشى پايدا بولعانى ءال-فارابي ءۇشىن ماڭىزدى بولعان. كەيدە ءدىن مەن فيولوسوفيانىڭ بىر-بىرىنە قاراما-قايشى كەلەتىن تۇستارى بار. سونىمەن بىرگە سوعان توقتالىپ وتكەن بولاتىن.  ءال-فارابيدىڭ ويىنشا ادام ادامي ءماندى عىلىم، فيلوسوفيا، پوەزيا، مۋزىكا ارقىلى ىسكە اسىرادى. ادام ماقساتىن ءال-فارابي جاراتۋشىدان بەرىلگەن شىعارماشىلىق ارەكەتتەن كوردى. شىندىعىنا كەلسەك ويشىل ۇعىمىن كامىل مەڭگەرۋ ءۇشىن تەولوگيا باعىتىن مەڭگەرۋگە ماڭىزدى، سوندا عانا ونىڭ تەرەڭ ويلارىن ءدىن تۇرعىسىنان ءتۇسىنۋ جەڭىلىرەك بولادى دەپ ەسەپتەگەن. 

ءابۋ ناسىر ءال-فارابيدىڭ ءوزىنىڭ «فيلوسوفيانىڭ دىنگە قاتىسى» اتتى ەڭبەگىن «مەيىرىمدى، مەيىرمان اللا ءۇشىن...» دەگەن سوزدەرمەن باستاۋى دا بەكەر ەمەس. كوپ جاعدايلاردا ونىڭ قۇران ماتىندەرىنە باسا نازار اۋدارعان. وسى ارقىلى فيلوسوف دۇنيەدەگىنىڭ ءبارى ءتۇسىندىرىلۋى قاجەت ەكەنىن جانە تۇسىندىرۋگە بولاتىنىن كورسەتە العان. سونىمەن قاتار فيلوسوف «قايىرىمدى قالالار» اتتى ەڭبەگىندە پەرىشتەلەر جونىندەگى يسلام ءىلىمىنىڭ بارلىق جاعىن قاراستىرۋعا تىرىسقان. ءال-فارابي تراكتاتتارىندا پەرىشتەنىڭ ايان بولۋى مەن ەلەستەۋى تۋرالى ءبولىم بار. ياعني بۇل جەردە فيلوسوف ارەكەت ەتۋشى ينتەللەكت بەينەسىن وڭدەۋگە قابىلەتتى قيالداعى كۇشتەر ارەكەتىن قاراستىرعان. جانە دە ءال-فارابي ءۇشىنشى سەنىم نەگىزى بولىپ تابىلاتىن قاسيەتتى كىتاپتارعا سەنىمدى جەكە دارا ءبولىپ قاراستىرماعان، دەگەنمەن وسى  سەنىم نەگىزى تۋرالى تۇتاس تۇسىنىك قالىپتاستىرعان. پايعامبارلارعا سەنىم ءال-فارابيدىڭ ادىلەتتى اكىمدەر تۋرالى تۇجىرىمداماسىندا جارقىن كورىنىسكە يە. يسلامنىڭ ءتورتىنشى سەنىم نەگىزى بويىنشا مۇسىلمان ادام بارلىق پايعامبارلاردىڭ اقيقاتتىعىنا سەنۋ كەرەك.

يسلام ءىلىمى مەن فارابي مۇرالارى توركىندەس، مازمۇنداس بولىپ كەلەدى. ءدىننىڭ ادامزات بالاسىنىڭ اقىل-ويىن جاۋلاپ العانىنا قاراماستان، ۋاقىت جاعىنان الىپ قاراعاندا، ول فيلوسوفيادان كەش تۋعانىنا كوز جەتكىزەمىز. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءدىننىڭ كومەگىمەن حالىقتى اعارتۋشىلىق، ياعني ءبىلىم جولىنا سالا وتىرىپ، سانالىق جانە تاجىريبەلىك زاتتاردى ۇنەمى ىزدەستىرۋگە مۇمكىندىك الا الامىز. جانە دە ۇلى دانىشپان ادام مىندەتتى تۇردە ادال نيەتتى بولۋ كەرەك دەپ ەسەپتەگەن. سونىمەن بىرگە ءال-فارابي ادامداردىڭ ءوز كوزدەگەن ماقساتىنا جەتۋى كەرەك ونىڭ وزىنە عانا بايلانىستى ەكەنىن ايتقان. ياعني ادام رۋحاني جاعىنان ۇنەمى ءوزىن-وزى جەتىلدىرىپ وتىرۋعا ءتيىس، دەمەك، تەك اقيقاتتى، اينالادىعى دۇنيەنى ءتانىپ-بىلۋ ارقىلى جەتىلەدى دەپ ەسەپتەگەن بولاتىن.  

قورىتىندىلايتىن بولساق، ءابۋ ناسىر ءال-فارابي – سوڭىنا باعا جەتپەس مول مۇرا قالدىرعان عالىم. ءال-فارابي ءوز زامانىندا دارىندى اقىن بولعان.  ءال-فارابي – ءبىر ۇلتتىڭ شەڭبەرىنەن شىعىپ، بۇكىل ادامزات بيىگىنە كوتەرىلگەن قايتالانباس تاريحي تۇلعا!

ءال –فارابي اتىنداعى قازۇۋ wwwkaznu.kz، ءدىنتانۋ ماماندىعى 2 كۋرس سەيتنۇر ا.ب فيلوس.ع.ك كانتاربايەۆا ج.ۋ

---