InfoHub Logo

حاسەنوۆا باتيما عابدراشيتوۆنا
قاراعاندى قالاسى
№10 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتىڭ
اعىلشىن ءتىلى ءپانى ءمۇعالىمى

 

ءقازىر بوي جارىستىراتىن زامان ەمەس، وي جارىستىراتىن زامان.

نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى

اعىلشىن ءتىلى – بۇگىنگى تاڭدا جاھاندىق تىلگە اينالۋدا، ويتكەنى بۇل تىلدە قارىم-قاتىناس جاسايتىن ەلدەر سانى ارتىپ، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋگە سۇرانىس ارتىپ كەلەدى. سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە بىرنەشە ايتارلىقتاي وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. ءبىلىم سالاسىندا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋ مەن ۇيرەتۋگە دەگەن قىزىعۋشىلىق كۇن ساناپ ءوسىپ كەلۋدە. ءبىلىم بەرۋ وردالارى ءۇش تىلدىلىك دەڭگەيگە كوشىپ، نەگىزگى پاندەر اعىلشىن تىلىندە وقىتىلاتىن بولماق. وسى ماسەلەلەردى العا تارتا وتىرىپ،  اعىلشىن تىلىندە بالالاردىڭ ەركىن سويلەپ، ويلاۋىنا جاعداي تۋعىزۋدى العا ماقسات ەتىپ قويدىم. ول ءۇشىن ماعان ەڭ الدىمەن ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەر مەن قۇرال-جابدىقتار قاجەت بولدى. سوندىقتان دا قازىرگى زامان تالاپتارىنا ساي اقپاراتتىق كوممۋنيكاتيۆتىك تەحنولوگيالاردى قولدانۋدى ءجون كوردىم.

اقپاراتتىق كوممۋنيكاتيۆتىك تەحنولوگيالاردى ەكىنشى ءتىلدى ۇيرەتۋدە، ياعني اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋدا تيىمدىلىگى وتە كوپ. سوزدىكپەن جۇمىس جاساعاندا، تاقتادان سۋرەتىن كورسەتە س الاسىڭ. سوزدىكپەن جۇمىستا سوزدەردىڭ اۋدارماسىن ايتىپ وتىرماي، قيمىل، ىس-ارەكەتپەن كورسەتۋ ارقىلى تۇسىنتىرەمىن. سوندا وقۋشىنىڭ ميىندا ءسوزدىڭ اۋدارماسى جاقسى جاتتالىپ قالادى. ال قورىتۋ ساباقتارىندا تەست تاپسىرمالارىن ءبىر مەزگىلدە بارلىق وقۋشىدان الىپ، تەكسەرىپ تە ۇلگەرۋگە بولادى.  وسىلايشا، بالانىڭ ساباققا، پانگە، سونىمەن قاتار اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋگە قىزىعۋشىلىعى ەداۋىر ارتا تۇسپەك.

ينتەربەلسەندى تاقتانى ءار ساباقتا ۇتىمدى پايدالانا ءبىلۋ كەرەك. ەرتەگىلەردى اڭگىمەلەگەندە، تاقتادان قيمىلداردى كورسەتە وتىرىپ، ۇيرەتۋگە بولادى. وقۋشىلار تاقتاداعى بەنە جازبالار مەن سۋرەتتەرگە قاراپ وتىرىپ، كورۋ داعدىسى ارتادى جانە سول ارقىلى ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى ارتادى.

قازىرگى زامان بالالارى تەز دامىعان، اقپاراتتىق جۇيەلەردى جىلدام يگەرىپ الاتىن، وقۋلىق، كىتاپ وقۋعا زاۋقى جوق ەمەس پە؟! سوندىقتان مەن وسى اكت-نى جۇيەلى، سانالى تۇردە قولدانامىن. بالالاردىڭ اعىلشىن تىلىنە جاتتىقتىرۋ تاپسىرمالارىن دي ءجيى ورىندايمىز. مۇنداي تاپسىرمالاردى تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارى قىزىعا ورىنداسا، جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى سەنىمدى ورىندايدى. تاپسىرمالار بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىگى مەن سىنىپتارىن ەسكەرە وتىرىپ، كۇردەلەنىپ وتىرادى. ميىسالى، 1-سىنىپ وقۋشىلارى تاقتادان سۋرەتتەرگە قاراپ، سول سوزدەرىڭ اعىلشىنشا ايتىرۋىن ۇيرەنسە، 2-سىنىپ، تاعتادا بەرىلگەن سۋرەتتەرگە قاراپ ءسوز تىركەستەرىن، 3- سىنىپ سويلەمدەردى، جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى سويلەسىم نەمەسە ءماتىن قۇراستىرا الۋلارى كەرەك.

سونىمەن قاتار بەينە جازبالار ارقىلى سەرگىتۋ ءساتىن جاسايمىز. بەينە جازباداعى ىس-ارەكەتتەردى قايتالاي وتىرىپ، ەتىستىكتەردى جاتتايدى.

ەڭ باستىسى ساباق بارىسىندا تەك اعىلشىنشا سويلەپ، سۇراپ وتىرامىن. تۇسىنبەگەن سوزدەرىن ىم-يشارامەن كورسەتىپ، تۇسىندىرۋگە ارەكەت جاسايمىن. ەگەر بالادا ىنتا تومەن بولعان جاعدايدا، قوسىمشا تاپسىرمالار بەرىپ، قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا، ىقىلاسىن وياتۋعا ارەكەت جاسايمىن. مەن ءۇشىن ءاربىر بالانىڭ اعىلشىن ءتىلىن ەركىن ءتۇسىنىپ، سويلەي بىلگەنى وتە ماڭىزدى، ويتكەنى بۇل ءتىل ونىڭ بولاشاعىندا قاجەتى مول بولادى.

اقپاراتتىق كوممۋنيكاتيۆتىك تەحنولوگيالاردىڭ كومەگىمەن وقۋشىلار اعىلشىن تىلىندە سويلەسىمگە تۇسە الادى. ماتىندەردى اۋدارما جاساپ، ماعىناسىن تۇسىنە بىلەدى. جانە دە ەڭ ماڭىزدىسى ۇيرەنگەن جاڭا سوزدەرىن ومىردە قولدانادى. بۇگىنگى كۇندە قازاق نەمەسە ورىس ءتىلىنىڭ قولدانىسىندا كوپتەگەن اعىلشىن سوزدەرى ءجۇر، دەگەنمەن، ءبىز ولاردىڭ اعىلشىن ءتىلىنىڭ سوزدەرى ەكەندىگىنە ءمان دە بەرمەيمىز. ويتكەنى ول سوزدەر سول تىلدەرگە ەنىپ، ءسىڭىسىپ كەتتى دە، ادامدار كەيبىرى بىلسە، كەيبىرى بىلمەگەن تۇرلە ايتا بەرەدى. مۇنداي سوزدەر ازىق-تۇلىكتەردە، ونەركاسىپتەردە، ءبىلىم مەن عىلىم، مەديسينا سالالارىندا كوپتەپ كەزدەسەد.

اعىلشىن ءتىلى ساباعىندا اقپاراتتىق كوممۋنيكاتيۆتىك تەحنولوگيالاردى كەڭىنەن پايدالانا ءبىلۋ دە ءمۇعالىم شەبەرلىگىن تالاپ ەتەدى. ەگەر دە ءمۇعالىم جان-جاقتى ءبىلىمدى، ءارى ادىستەمە جاعىنان شەبەر كەلسە، كەز كەلگەن شاكىرتى ەكىنشى ءتىلدى مەڭگەرە الادى، تەك تاجىريبە اۋىسىپ وتىرسا بولعانى.  جوعارىدا ايتىلىپ كەتكەنىندەي، اعىلشىن ءتىلى – جاھاندىق ءتىل بولماق. بۇلدىرشىندەر ساناسىنا وسى ۇعىمدى سىڭدىرە وتىرىپ تا ۇيرەنۋگە قىزىعۋشىلىعىن ەكى ەسەگە ارتتىرۋعا بولادى.

البەرت ەينشتەين «مەن ەش ۋاقىتتا ەش نارسە ۇيرەتپەيمىن، تەك قانا ولاردىڭ وقۋى ءۇشىن جاعداي جاسايمىن» دەيدى. سول سياقتى مەن دە بالالارعا اعىنشىن ءتىلىن ۇيرەنۋلەرىنە جاعداي جاسايمىن. اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى ساباعىمدا قولدانىپ وتىرامىن. وقۋشىلار ءار ساباق بارىسىندا سۇراقتار جاۋدىرىپ وتىرادى. مەن بۇعان وتە قاتتى قۋانامىن. جانە دە ءسوزىمدى بىلاي قورىتىندىلاعىم كەلىپ تۇر:

 ەشتەڭە سۇرامايتىن ادام ەشتەڭە ۇيرەنبەيدى.

فۋللەر توري

 

---