اققۋ - كيەلى قۇس
عىلىمي جوبا
تاقىرىبى: اققۋ - كيەلى قۇس
زەرتتەۋدىڭ مىندەتى:
كيەلى قۇس – اققۋ، ونىڭ تۇرلەرى، كوبەيۋى، تىنىس - تىرشىلىگى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
پراكتيكالىق ماڭىزدىلىعى: بۇل مالىمەتتەردى دۇنيەتانۋ پانىندە جانە سىنىپتان تىس ءىس-شارالاردا پايدالانۋعا بولادى.
وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن تانىمدىق قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
زەرتتەۋ كەزەڭدەرى
• جوسپارلاۋ؛
• اققۋلار تۋرالى مالىمەت جيناۋ.
• اقپاراتتى جالپىلاۋ كەزەڭى؛
• الىنعان ناتيجەنى كورسەتۋ كەزەڭى.
زەرتتەۋ ادىستەرى
اۋىزشا، سالىستىرۋ، تالداۋ. عالامتوردان مالىمەت جيناۋ. جيناقتالعان ماتەريالداردى جۇيەلەپ، سارالاۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
زەرتتەۋ تۇجىرىمدارى
“اققۋ قۇستىڭ”دۇنيەتانىمىن تانىپ بىلۋگە كومەكتەسەدى، ولار تۋرالى تولىق ماعلۇمات الادى. وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانۋ پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى، ىنتاسى ارتادى.
دۇنيەسى: جانۋارلار
جاماعاتى: حوردالىلار
تابى: قۇستار
سابى: قازتارىزدىلەر
تۇقىمداسى: Anatidae(اناتيداي)
كىشى تۇقىمداسى: Anserinae(انسەريناي)
اققۋلار (لات. Cygnus) — قازتارىزدىلەر وتريادى، ۇيرەك تۇقىمداسىنىڭ جەكە تۋىسىنا جاتاتىن وتە سىمباتتى قۇستار. قازاقستاندا اققۋدىڭ (Cugnus) ءۇش ءتۇرى: سۇڭقىلداق اققۋ، سىبىرلاق اققۋ، كىشى اققۋ كەزدەسەدى.
سالماعى 5 - 10 كگ، ەڭ ءىرىسى 13 كگ - عا جەتەدى. قاناتىن جايعانداعى ۇزىندىعى 150 - 180 سم. تىرشىلىگىنىڭ كوپ ۋاقىتىن سۋدا وتكىزەدى، جاقسى جۇزەدى، ءبىراق سۇڭگي المايدى، قۇرلىققا سيرەك شىعادى.
اققۋ جۇپ قۇرىپ تىرشىلىك ەتەدى. ۇياسىنا (سۋ جاعالاۋىنداعى وسىمدىكتەردىڭ اراسىنداعى) 3 - 7 - گە دەيىن جۇمىرتقا سالادى، ونى كوبىنە انالىعى باسادى. 19 - 20 كۇندە شيراق بالاپاندار شىعادى، ولارعا جۇپتاسىپ قامقورلىق جاسايدى. جىلىنا ءبىر تۇلەيدى. ەرەسەكتەرى سۋ وسىمدىكتەرىمەن، كەيدە سۋداعى ومىرتقاسىز جاندىكتەرمەن، ال بالاپاندارى سۋ جاندىكتەرىمەن قورەكتەنەدى.
اققۋدىڭ التى - جەتى ءتۇرى بار، ونىڭ بەسەۋى سولتۇستىك جارتىشاردى مەكەندەسە، بىرەۋى ەكۆاتوردىڭ وڭتۇستىك بەتىن قونىس ەتەدى. قازاقستاندا مەكەندەيتىن ەكەۋى – سىبىرلاق جانە سۇڭقىلداق اققۋلار. كىشى اققۋ تۋندرادان قىستايتىن جەرلەرىنە ۇشقان كەزدە قازاقستاندا كەزدەسەدى.
شيپۋن – اققۋلارى ناۋرىز ايىنا 5 - 10 جۇمىرتقا الىپ قالادى دا، ۇرعاشىسى ونى 5 اپتادا باسىپ شىعارادى. سول ۋاقىتتا اتا اققۋ ۇرعاشىسى مەن كوگىلدىرلەرىن قورعاپ جۇرەدى. سونىمەن قاتار، اتا اققۋلار وسى ۋاقىتتا ۇرعاشىلارىن اۋىستىرىپ تا وتىرادى.
اققۋ ءۇش - ءتورت جاسقا دەيىن اققا ەمەس، سۇر قۋ (ەگەر وسىلاي ايتۋ مۇمكىن بولسا) بوپ وسەدى. ءتۇسى كوكتەن، كوگىلدىردەن گورى كۇلگە نە شاڭعا اۋناتىپ العانداي سۇرعىلتتانىپ تۇرادى. “بەسىك بالاسى بەس تۇلەيدى” دەگەن ماقالعا ساي ول دا ءۇش - ءتورت تۇلەپ بارىپ، شىن اققۋعا اينالادى.
اققۋدى قازاق حالقى ەجەلدەن قاستەرلەپ، باقىتتىڭ باستاماسى، جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، پاكتىكتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ ەسەپتەيدى، ءارى كيەلى قۇس تورەسى ساناپ، وعان ەش ۋاقىتتا وق اتپايدى. اققۋدىڭ اتالىعىن “ساھار”، بالاپانىن “كوگىلدىر”، موينىن “سۇڭعاق” دەپ دارىپتەيدى.
س. سەيفۋلليننىڭ “اققۋدىڭ ايىرىلىسۋى”، م. ماقاتايەۆتىڭ “اققۋلار ۇيىقتاعاندا”، قورقىت بابانىڭ، قوجەكە نازار ۇلىنىڭ، توقا شاڭماڭ ۇلىنىڭ، ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ، ن. تىلەندييەۆتىڭ ت. ب. “اققۋ” كۇيلەرى، ب. ايۋحانوۆتىڭ “اققۋ ءبيى” حالقىمىزدىڭ اققۋعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ بەلگىسى بولىپ ەسەپتەلىنەدى. اسپان الەمىندەگى شوقجۇلدىزدىڭ ءبىرى “اققۋ جۇلدىزى” دەپ اتالادى.
سەن بىلەسىنبە؟
اققۋلار – وتە اقىلدى قۇستار. ولاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى جاقسى جۇمىس جاسايدى. سول ارقىلى ولار وزدەرىنە جاسالعان جاماندىق پەن جاقسىلىقتى ۇنەمى اجىراتا الادى.
اققۋلار ءبىر - بىرىمەن قالاي تىلدەسەدى؟
اققۋلار ءبىر - بىرىمەن تىلدەسىپ، ءبىرىن - ءبىرى شاقىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن ىم مەن يشارالاردى مەڭگەرگەن. ولاردىڭ سونداي داۋىستارى اشىق اسپان استىندا كۇشىكتىڭ ۇرگەنى سەكىلدى ەستىلسە، كەيدە مياۋلاعانداي دىبىس شىعارادى.
اققۋلار نەمەن قورەكتەنەدى؟
اققۋلار جابايى تابيعاتتا جاندىكتەرمەن، كىپ - كىشكەنتاي بالىقتارمەن جانە بالا باقالارمەن قورەكتەنەدى.
اققۋلاردا نەشە مويىن ومىرتقا بار؟
باسقا قۇستارعا قاراعاندا اققۋلاردىڭ مويىندارى ۇزىن بولادى. سوندىقتان ولاردا 23 مويىن ومىرتقا بار.
اققۋلاردىڭ دەنەسىندە 23 000 شاماسىندا قۇس ءجۇنى بار.
اققۋلاردىڭ ءومىرى.
ارنايى كۇتىممەن حايۋاناتتار باعىندا ءومىر سۇرەتىن اققۋلار 30 جاسقا دەيىن ءومىر سۇرەدى.
“ەسىل اۋدانى پەتروۆكا ورتا مەكتەبى” مەملەكەتتىك مەكەمەسى
ورىنداعان: تيىشبايەۆا اققۋ
عىلىمي جەتەكشىسى: سىنىپ جەتەكشىسى: جاكەنوۆا ر. ا.
اققۋ - كيەلى قۇس جۇكتەۋ
تاقىرىبى: اققۋ - كيەلى قۇس
زەرتتەۋدىڭ مىندەتى:
كيەلى قۇس – اققۋ، ونىڭ تۇرلەرى، كوبەيۋى، تىنىس - تىرشىلىگى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
پراكتيكالىق ماڭىزدىلىعى: بۇل مالىمەتتەردى دۇنيەتانۋ پانىندە جانە سىنىپتان تىس ءىس-شارالاردا پايدالانۋعا بولادى.
وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن تانىمدىق قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
زەرتتەۋ كەزەڭدەرى
• جوسپارلاۋ؛
• اققۋلار تۋرالى مالىمەت جيناۋ.
• اقپاراتتى جالپىلاۋ كەزەڭى؛
• الىنعان ناتيجەنى كورسەتۋ كەزەڭى.
زەرتتەۋ ادىستەرى
اۋىزشا، سالىستىرۋ، تالداۋ. عالامتوردان مالىمەت جيناۋ. جيناقتالعان ماتەريالداردى جۇيەلەپ، سارالاۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
زەرتتەۋ تۇجىرىمدارى
“اققۋ قۇستىڭ”دۇنيەتانىمىن تانىپ بىلۋگە كومەكتەسەدى، ولار تۋرالى تولىق ماعلۇمات الادى. وقۋشىلاردىڭ دۇنيەتانۋ پانىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعى، ىنتاسى ارتادى.
دۇنيەسى: جانۋارلار
جاماعاتى: حوردالىلار
تابى: قۇستار
سابى: قازتارىزدىلەر
تۇقىمداسى: Anatidae(اناتيداي)
كىشى تۇقىمداسى: Anserinae(انسەريناي)
اققۋلار (لات. Cygnus) — قازتارىزدىلەر وتريادى، ۇيرەك تۇقىمداسىنىڭ جەكە تۋىسىنا جاتاتىن وتە سىمباتتى قۇستار. قازاقستاندا اققۋدىڭ (Cugnus) ءۇش ءتۇرى: سۇڭقىلداق اققۋ، سىبىرلاق اققۋ، كىشى اققۋ كەزدەسەدى.
سالماعى 5 - 10 كگ، ەڭ ءىرىسى 13 كگ - عا جەتەدى. قاناتىن جايعانداعى ۇزىندىعى 150 - 180 سم. تىرشىلىگىنىڭ كوپ ۋاقىتىن سۋدا وتكىزەدى، جاقسى جۇزەدى، ءبىراق سۇڭگي المايدى، قۇرلىققا سيرەك شىعادى.
اققۋ جۇپ قۇرىپ تىرشىلىك ەتەدى. ۇياسىنا (سۋ جاعالاۋىنداعى وسىمدىكتەردىڭ اراسىنداعى) 3 - 7 - گە دەيىن جۇمىرتقا سالادى، ونى كوبىنە انالىعى باسادى. 19 - 20 كۇندە شيراق بالاپاندار شىعادى، ولارعا جۇپتاسىپ قامقورلىق جاسايدى. جىلىنا ءبىر تۇلەيدى. ەرەسەكتەرى سۋ وسىمدىكتەرىمەن، كەيدە سۋداعى ومىرتقاسىز جاندىكتەرمەن، ال بالاپاندارى سۋ جاندىكتەرىمەن قورەكتەنەدى.
اققۋدىڭ التى - جەتى ءتۇرى بار، ونىڭ بەسەۋى سولتۇستىك جارتىشاردى مەكەندەسە، بىرەۋى ەكۆاتوردىڭ وڭتۇستىك بەتىن قونىس ەتەدى. قازاقستاندا مەكەندەيتىن ەكەۋى – سىبىرلاق جانە سۇڭقىلداق اققۋلار. كىشى اققۋ تۋندرادان قىستايتىن جەرلەرىنە ۇشقان كەزدە قازاقستاندا كەزدەسەدى.
شيپۋن – اققۋلارى ناۋرىز ايىنا 5 - 10 جۇمىرتقا الىپ قالادى دا، ۇرعاشىسى ونى 5 اپتادا باسىپ شىعارادى. سول ۋاقىتتا اتا اققۋ ۇرعاشىسى مەن كوگىلدىرلەرىن قورعاپ جۇرەدى. سونىمەن قاتار، اتا اققۋلار وسى ۋاقىتتا ۇرعاشىلارىن اۋىستىرىپ تا وتىرادى.
اققۋ ءۇش - ءتورت جاسقا دەيىن اققا ەمەس، سۇر قۋ (ەگەر وسىلاي ايتۋ مۇمكىن بولسا) بوپ وسەدى. ءتۇسى كوكتەن، كوگىلدىردەن گورى كۇلگە نە شاڭعا اۋناتىپ العانداي سۇرعىلتتانىپ تۇرادى. “بەسىك بالاسى بەس تۇلەيدى” دەگەن ماقالعا ساي ول دا ءۇش - ءتورت تۇلەپ بارىپ، شىن اققۋعا اينالادى.
اققۋدى قازاق حالقى ەجەلدەن قاستەرلەپ، باقىتتىڭ باستاماسى، جاقسىلىقتىڭ جارشىسى، پاكتىكتىڭ، سۇلۋلىقتىڭ بەلگىسى دەپ ەسەپتەيدى، ءارى كيەلى قۇس تورەسى ساناپ، وعان ەش ۋاقىتتا وق اتپايدى. اققۋدىڭ اتالىعىن “ساھار”، بالاپانىن “كوگىلدىر”، موينىن “سۇڭعاق” دەپ دارىپتەيدى.
س. سەيفۋلليننىڭ “اققۋدىڭ ايىرىلىسۋى”، م. ماقاتايەۆتىڭ “اققۋلار ۇيىقتاعاندا”، قورقىت بابانىڭ، قوجەكە نازار ۇلىنىڭ، توقا شاڭماڭ ۇلىنىڭ، ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ، ن. تىلەندييەۆتىڭ ت. ب. “اققۋ” كۇيلەرى، ب. ايۋحانوۆتىڭ “اققۋ ءبيى” حالقىمىزدىڭ اققۋعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىنىڭ بەلگىسى بولىپ ەسەپتەلىنەدى. اسپان الەمىندەگى شوقجۇلدىزدىڭ ءبىرى “اققۋ جۇلدىزى” دەپ اتالادى.
سەن بىلەسىنبە؟
اققۋلار – وتە اقىلدى قۇستار. ولاردىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى جاقسى جۇمىس جاسايدى. سول ارقىلى ولار وزدەرىنە جاسالعان جاماندىق پەن جاقسىلىقتى ۇنەمى اجىراتا الادى.
اققۋلار ءبىر - بىرىمەن قالاي تىلدەسەدى؟
اققۋلار ءبىر - بىرىمەن تىلدەسىپ، ءبىرىن - ءبىرى شاقىرۋ ءۇشىن كوپتەگەن ىم مەن يشارالاردى مەڭگەرگەن. ولاردىڭ سونداي داۋىستارى اشىق اسپان استىندا كۇشىكتىڭ ۇرگەنى سەكىلدى ەستىلسە، كەيدە مياۋلاعانداي دىبىس شىعارادى.
اققۋلار نەمەن قورەكتەنەدى؟
اققۋلار جابايى تابيعاتتا جاندىكتەرمەن، كىپ - كىشكەنتاي بالىقتارمەن جانە بالا باقالارمەن قورەكتەنەدى.
اققۋلاردا نەشە مويىن ومىرتقا بار؟
باسقا قۇستارعا قاراعاندا اققۋلاردىڭ مويىندارى ۇزىن بولادى. سوندىقتان ولاردا 23 مويىن ومىرتقا بار.
اققۋلاردىڭ دەنەسىندە 23 000 شاماسىندا قۇس ءجۇنى بار.
اققۋلاردىڭ ءومىرى.
ارنايى كۇتىممەن حايۋاناتتار باعىندا ءومىر سۇرەتىن اققۋلار 30 جاسقا دەيىن ءومىر سۇرەدى.
“ەسىل اۋدانى پەتروۆكا ورتا مەكتەبى” مەملەكەتتىك مەكەمەسى
ورىنداعان: تيىشبايەۆا اققۋ
عىلىمي جەتەكشىسى: سىنىپ جەتەكشىسى: جاكەنوۆا ر. ا.
اققۋ - كيەلى قۇس جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
اتا – انالارمەن اتقاراتىن جۇمىستارىندا سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ قىزمەتى
