«اقساق كيىك» ساكەن سەيفۋللين
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «اقساق كيىك» ساكەن سەيفۋللين
ساباقتىڭ ماقساتى: اقىن شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولەڭنىڭ مازمۇنىن، ەستەتيكالىق جانە ەكولوگيالىق ءمانىن مەڭگەرتۋ. ساباقتىڭ مىندەتى: وقۋشىلار توپ ىشىندە ىنتىماقتاستىقپەن جۇمىس ىستەيدى؛ ءبىر - بىرىمەن وي ءبولىسىپ، بەرىلگەن ولەڭدى تالداپ سالىستىرادى؛ جۇمىس كەزىندە ويلارىن ورتاعا سالىپ، جاۋاپ بەرەدى.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، توپتاستىرۋ، ءتۇسىندىرۋ، شىعارماشىلىق جۇمىس، دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ق ر فيزيكالىق كارتاسى، سلايدتار، كەسپەلەر
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، مۋزىكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ا) پسيحولوگيالىق احۋال:
ءمۇعالىم بالالار (حورمەن) - ءاربىر ادام؟ - تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات.
- ءاربىر ساباق؟ - ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
- ءاربىر ءىسىڭ؟ - تىرلىك، تىرەك، ادامدىق. - ءاربىر ءسوزىڭ؟ - شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
- بالالار، ءبىز قاي بولىممەن وقىپ تانىسۋدامىز؟
«تابيعات - مەنىڭ ءوز ءۇيىم».
تابيعاتسىز ادامداردىڭ كۇنى جوق،
مۇنى ايتۋعا تابيعاتتىڭ ءتىلى جوق. ءا) تابيعاتقا بايلانىستى «اۋا»، «سۋ»، «جەر» توپتارىنا ءبولۋ.
اۋا - دەم الۋ ءۇشىن، سۋ - ءىشۋ ءۇشىن، جەر – وندا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن. وقۋشىلاردىڭ ءوز اتتارىن قورعاۋى
ءى توپ: اۋانى تازارتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – كوگالداندىرۋ. ءىى توپ: سۋسىز جەر – نۋسىز جەر.
ءىىى توپ: جەرى بايدىڭ - ەلى باي.
ءىى. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ. ينتەرۆيۋ ءادىسى:
0. ءسابيت مۇقانوۆ كوكشەنىڭ كورىنىسى.
1. س. مۇقانوۆ كىم؟(اسا كورنەكتى جازۋشى)
2. ول كىسى قاي جىلى دۇنيەگە كەلگەن؟ (1900جىلى دۇنيەگە كەلگەن)
3. قانداي ەڭبەكتەرىن بىلەمىز؟(بوتاگوز، اداسقاندار، سۇلۋشاش اتتى ەڭبەكتەرى بار)
4. جازۋشى كوكشەنىڭ كوركىن قالاي سۋرەتتەگەن؟(1، 2، 3)
5. كوكشەنى نەلىكتەن گاۋھار تاستان جاسالعان كۇمبەزگە تەڭەيدى؟
6. وسى ماتىندە قانداي سوزدەر ساعان ەرەكشە اسەر بەردى؟
7. سەن ءوز تۋعان جەرىڭدى قالاي سۋرەتتەر ەدىڭ؟
8. ءماتىن نەسىمەن ۇنادى؟
9. «كوكشەنىڭ» دەگەن ازات جولدان باستاپ كىم جاتقا ايتىپ بەرەدى؟
باعالاۋ: ءار كەزەڭدى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلارعا ءتۇرلى - ءتۇستى دوڭگەلەكشەلەردى وزدەرى تاڭداپ، وزدەرىن وزدەرى باعالاپ وتىرادى. كوك ءتۇستى دوڭگەلەكشە - 5، جاسىل - 4، سارى - 3 - ءتى بىلدىرەدى.
ءىىى. جاڭا ساباق - بالالار، ەكرانعا قاراڭدارشى، مىنا جازىلعان سۇراقتاردىڭ جاۋابىن دۇرىس تاپساڭدار بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىزبەن تانىس بولاسىڭدار.
1. ۇلى اقىن /اباي/
2. «ادامدىق بورىشىڭ» ولەڭىنىڭ اۆتورىنىڭ تەگى. /قۇدايبەردى ۇلى/ 3. «ناعىز ادام» اڭگىمەسىنىڭ اۆتورى. /سۋحوملينسكيي/ 4. بايتۇرسىننىڭ بالاسى. /احمەت/
5. «كوكتەم» ولەڭىنىڭ اۆتورى. /قاسىم امانجولوۆ/ 6. س. تورايعىروۆتىڭ اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبى. /كەدەي/
7. ش. مۇرتازانىڭ اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبى./ينتەرنات قويماسى/
8. ەرتەگى ءسوزىنىڭ سوڭعى ءارپى. /ءى/ 9. قابىكەن مۇقىشيەۆتىڭ ولەڭى /كوكتەم/
- ءبىز بۇگىن وسى كيىك جانۋارى تۋرالى س. سەيفۋلليننىڭ «اقساق كيىك»اتتى ولەڭىمەن تانىسىپ، وقيمىز. ساكەن سەيفۋللين تۋرالى نە بىلەمىز؟ /توپتاستىرۋ/ س. سەيفۋللين ءومىربايانىنا توقتالىپ ايتا وتىرىپ سلايدتارمەن كورسەتۋ.
1. س. سەيفۋللين 1894 جىلى دۇنيەگە كەلگەن، 1938 جىلى دۇنيەدەن وتكەن.
2. استانادا س. سەيفۋللين مۇراجايى بار.
3. ەڭبەكتەرى: « تار جول تايعاق كەشۋ»، «تۋعان ەل»، «قىزىل شۇناق»، ت. ب. 4. اقىن، جازۋشى، قوعام قايراتكەرى، رەپرەسسيا قۇربانى، قارىنداستارىنا قامقورشى.
ال، ەندى تاقىرىپقا ورالايىق.
- ءبىزدىڭ حالىقتا كيىك تۋرالى قانداي ۇعىم بار؟
- ول - كيەلى جانۋار.
- كيىكتىڭ لاعىن قالاي اتايمىز؟
- قۇرالاي.
قوسىمشا دەرەك بەرۋ: اقبوكەن، كيىك – جۇپ تۇياقتىلار وتريادىنىڭ بوكەندەر تۋىسىنا جاتاتىن، تۇلعاسى ءىرى، قويعا ۇقساس، دوڭەس تۇمسىقتى، كۇيىس قايىراتىن ءتۇز جانۋارى. ۇستىڭگى ەرنى سالبىراپ، ەتتى تۇمسىققا اينالعان. تەكەسىنىڭ ءمۇيىزى قايقىلاۋ كەلەدى، ەشكىسىندە ءمۇيىز بولمايدى. جاز ايلارىندا ارقا ءتۇسى سارعىش تارتادى، قىستا ءتۇسى اقشىلدانادى. قازاق حالقى «قۇرالايدىڭ سالقىنى» دەپ اتايتىن مامىر ايىنداعى كيىكتىڭ بالاسىن ورگىزۋىنە اتاعان. كوبىنە ەگىزدەن، كەيدە 3 لاق تا تۋادى. وتە اقىلدى جانە قانداي تابيعي ورتادا بولماسىن، تەز بەيىمدەلىپ كەتەتىن جانۋار ەكەندىگى انىق. بەتپاقدالاداعى اقبوكەندەر وسىمدىكتىڭ 81 تۇرىمەن قورەكتەنەدى. ولار ءار ءتۇرلى شوپتەردى جىلدىڭ مەزگىلىنە قاراي تاڭداپ جەيدى. كيىكتەر ءشوپتى جەردەن جۇلىپ جەۋگە عانا داعدىلانعان.(سلايد)
مۋزىكاسى ج. سەيىلوۆتىڭ، ءسوزى ق. سالىقوۆتىڭ «جەز كيىك» ءانىن تىڭداتامىن.
ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ /مۇمكىندىگىنشە ولەڭدى جاتقا وقيمىن، وقۋشىلاردىڭ سەزىمىن وياتۋعا، جاقسى تۇسىنۋلەرىنە اسەر ەتەدى./
كىتاپپەن جۇمىس. ءار شۋماقتى وقىتا وتىرىپ تالداتىپ، ات قويعىزۋ.
1 شۋماق:
ارقانىڭ بەتپاق دەگەن دالاسى بار،
بەتپاق ءشول، ويلى قىرلى پاناسى بار.
سول شولدە ەل جوق، كۇن جوق ءوسىپ ونگەن
جاندىكتىڭ كيىك دەگەن بالاسى بار. /بەتپاقدالا/
دالا - بەتپاق - ءشولدى - ورماندى - جازىق – تاۋلى بولىپ كەلەدى
- ولەڭدە قانداي جەردى سۋرەتتەگەن؟ - بەتپاقدالا – سارىارقا دەگەن ۇلكەن ايماقتىڭ ءشول دالاسى. وندا كيىك مەكەن ەتەدى. ويتكەنى ول ءشولدى جاقسى كورەدى. وندا ەلدى مەكەن، وزەن، كول دە بولمايدى. وسىمدىكتەن جۋسان وسەدى. شاعىن بۇتاقتاردىڭ وزىندە دە «قۋ بايالىش» جاپىراق بولمايدى.(سلايد)
«بەتپاقدالا» - جەرى قۇرعاق، ءشوبى سيرەك بولادى ەكەن.
2 - شۋماق.
مەرگەندەر دامىل الماي كيىك اتقان،
اۋىلدى قان ساسىتىپ توپىرلاتقان.
كيىكتى ويلاي ما ەكەن تاۋسىلار دەپ،
ازايىپ بىرتە – بىرتە كەلە جاتقان. /مەرگەن/ مەرگەن - مىلتىق جانە ساداقتى وعىن كوزدەپ نىساناعا ءدال تيگىزەتىن ادام. (ادامداردىڭ ءوز تابيعاتىنا زيانكەستىك ءىس - ارەكەت جاساپ، زيانى جوق اڭداردىڭ اتىلۋى تۋرالى ايتىلادى، كيىك مۇيىزىنەن پايدا تاپقىسى كەلگەن پايداكۇنەم، اقشاعا قۇنىعىپ، تابيعاتقا كەسەل كەلتىرگەن ادامداردى اشىق ايىپتاپ وتىر).
3 - شۋماق:
كيىكتى قازاق جانە دەيدى بوكەن،
بەتپاقتى بۇل بەيشارا قىلعان مەكەن.
بوكەندى اتىپ مەرگەن ولتىرگەندە،
جازاسىز جان ءولدى دەپ ويلاي ما ەكەن؟ /بوكەن/
بوكەن - كيىكتىڭ باسقاشا اتاۋى.
4 - شۋماق:
بوكەننەن سۇلۋ اڭدى مەن كورمەدىم،
وزگە اڭعا جانۋاردى تەڭ كورمەدىم.
كوزدەرى مولدىرەگەن اق بوكەندى
ادامنىڭ بالاسىنان كەم كورمەدىم. /كيىكتىڭ سيپاتى/
كيىك - وتە سۇلۋ، كوزدەرى مولدىرەگەن، ادەمى جانۋار. اقىن ونى جاس بالاعا تەڭەيدى. ءاربىر كىشكەنتاي بالا سۇلۋ بولادى. بوكەن بالا سياقتى سۇلۋ. )
5 - شۋماق:
كەي ادام ادەت قىلعان كيىك اتىپ،
ءمۇيىزىن پايدا قىلىپ شەتكە ساتىپ.
ساندالعان ءبىر كيىككە ۇشىراستىم،
ءبىر جىلى بەتپاق شولدە كەلە جاتىپ. /ءمۇيىز/
كيىكتىڭ ءمۇيىزىن شەتكە ساتقاندار جاۋىزدىقتى سەزەر مە ەكەن؟
كيىكتىڭ ءمۇيىزىنىڭ قۇنى - ءبىر جىلقىعا تەڭ. ولار ءبىر اۋلاعاندا 50 - 70 بوكەندى اۋلايدى. ءقازىر جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان ولار «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن.
6 - شۋماق:
ساندالىپ كەلە جاتتى اقساق كيىك،
ءبىر توقتاپ، اندا - ساندا ءالدى جيىپ..
اق بوكەن - ساحارانىڭ بوتاكوزى،
اتتى ەكەن قانداي ادام كوزى قيىپ… اق بوكەن - ساحارانىڭ بوتاكوزى.
سەرىگىتۋ ءساتى.
ءمۇعالىم:- بالالار، كيىك كيەلى جانۋار ەكەنىن سەندەر ايتتىڭدار. سوندىقتاندا مەن سەندەرگە تەك ءبىزدىڭ اقىن - جازۋشىلارىمىز عانا كيىك تۋرالى جازباعانىن، سونىمەن قاتار سازگەرلەرىمىز ءان جانە كۇيشىلەرىمىز كۇي شىعارعانىن ايتىپ كەتكىم كەلەدى. «جەزكيىك» ءانىن ساباق باسىندا تىڭدادىڭدار، ەندى قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ «اقساق كيىك» كۇيىن تىڭداۋلارىڭدى ۇسىنامىن. جاقسىلاپ تىڭداپ الىڭدار، سودان العان اسەرلەرىڭمەن كەلەسى تاپسىرمانى ورىندايسىڭدار.
ءىۇ. شىعارماشىلىق جۇمىستار.
شىعارماشىلىق جۇمىستاردى دەڭگەيلىك تاپسىرما تۇرىندە بەرەمىن.
«اڭشى» تاقىرىبىنا ەسسە جازۋ. /ءى توپ/
«كيىك» تاقىرىبىنا سيپاتتاۋ ءماتىنىن قۇراستىرۋ، سۋرەتىن سالۋ./ءىى توپ/
كيىكتى اتقان ادامعا دەگەن كوز قاراسىڭدى ءبىلدىرۋ، مەرگەننىڭ سۋرەتىن سالۋ./ءىىى توپ/
ءۇ. بەكىتۋ. «بايگە» ويىنى.
10 20 30 40 50 60
10. بەتپاق دالانى نەگە ءشول دەپ اتايدى؟
20. كيىك قانداي جەردى مەكەندەيدى؟
30. كيىكتى باسقاشا قالاي اتايدى؟
40. كيىك مۇيىزىنەن نە جاسالادى؟
50. ولەڭ سەندەرگە نەسىمەن اسەرلى بولدى؟ ولەڭدەگى اقىننىڭ تابيعاتتى سۋرەتتەۋى، جاناشىرلىعى ۇنادى. باسقا شىعارمالارعا قاراعاندا بىزگە اسەر ەتكەنى - ادامداردىڭ تابيعاتتى قورعاماۋى، مەرگەندەردىڭ اياۋسىز جازىقسىز اڭدى اتۋى. مەرگەننىڭ مەرگەندىگى جالعىز كيىككە تۇسكەنى ادام بالاسىن اشىندىرماي قويمايدى. سەبەبى، قازىرگى تاڭدا سانى جاعىنان ازايىپ بارا جاتقان ءتۇز جانۋارى.)
60. ولەڭ قالاي اياقتالادى دەپ بولجام جاسايسىڭ؟ (اقىن كيىكتىڭ ولگەنى نە ولمەگەنى تۋرالى بىزگە ناقتى مالىمەت ايتپاعان. سوندىقتان قانسىراپ ءولۋى مۇمكىن نەمەسە جولاۋشىعا كەز بولىپ مەيىرىمدى جانداردىڭ قولىندا جاراقاتىنان جازىلۋى مۇمكىن، يت – قۇسقا جەم بولۋى مۇمكىن نەمەسە جولشىباي ادامعا كەز بولىپ، ول ادام قازاقشا باۋىزداپ ەتىن ازىق ەتۋى مۇمكىن.)
ءۇى. قورىتۋ.
ولەڭگە تالداۋ جاسا داپتەرمەن جۇمىس.
1. تاقىرىبى: كيىكتىڭ ايانىشتى تاعدىرىنا ارنالعان؛
2. شۋماق سانى - 6؛ بۋىن سانى – 11؛
3. يدەياسى – ەكولوگيالىق جاعدايدى اشىنا ايتۋى. شىعارماشىلىق جۇمىس:
سونىمەن، بالالار، تابيعاتتى قورعاۋ دەگەندى قالاي تۇسىندىك؟
وقۋشى جاۋابى: تابيعاتتى قورعاۋدى قانشالىقتى تۇسىنگەنىمىزدى بۇگىنگى وتەر تاربيە ساعاتىمىزدان كەلىپ تاماشالاڭىزدار.
بالالاردىڭ جيناعان ۇپايىن ەسەپتەپ شىعارۋ.
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما:
1. قازاق حالقىنىڭ تابيعاتتى قورعاۋ تۋرالى تىيىم سوزدەرىن جيناۋ.
2. مانەرلەپ وقۋ. 257 - 259 بەتتەر
ساباقتىڭ ماقساتى: اقىن شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولەڭنىڭ مازمۇنىن، ەستەتيكالىق جانە ەكولوگيالىق ءمانىن مەڭگەرتۋ. ساباقتىڭ مىندەتى: وقۋشىلار توپ ىشىندە ىنتىماقتاستىقپەن جۇمىس ىستەيدى؛ ءبىر - بىرىمەن وي ءبولىسىپ، بەرىلگەن ولەڭدى تالداپ سالىستىرادى؛ جۇمىس كەزىندە ويلارىن ورتاعا سالىپ، جاۋاپ بەرەدى.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تالداۋ، توپتاستىرۋ، ءتۇسىندىرۋ، شىعارماشىلىق جۇمىس، دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ق ر فيزيكالىق كارتاسى، سلايدتار، كەسپەلەر
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، مۋزىكا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ا) پسيحولوگيالىق احۋال:
ءمۇعالىم بالالار (حورمەن) - ءاربىر ادام؟ - تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات.
- ءاربىر ساباق؟ - ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
- ءاربىر ءىسىڭ؟ - تىرلىك، تىرەك، ادامدىق. - ءاربىر ءسوزىڭ؟ - شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
- بالالار، ءبىز قاي بولىممەن وقىپ تانىسۋدامىز؟
«تابيعات - مەنىڭ ءوز ءۇيىم».
تابيعاتسىز ادامداردىڭ كۇنى جوق،
مۇنى ايتۋعا تابيعاتتىڭ ءتىلى جوق. ءا) تابيعاتقا بايلانىستى «اۋا»، «سۋ»، «جەر» توپتارىنا ءبولۋ.
اۋا - دەم الۋ ءۇشىن، سۋ - ءىشۋ ءۇشىن، جەر – وندا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن. وقۋشىلاردىڭ ءوز اتتارىن قورعاۋى
ءى توپ: اۋانى تازارتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – كوگالداندىرۋ. ءىى توپ: سۋسىز جەر – نۋسىز جەر.
ءىىى توپ: جەرى بايدىڭ - ەلى باي.
ءىى. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇراۋ. ينتەرۆيۋ ءادىسى:
0. ءسابيت مۇقانوۆ كوكشەنىڭ كورىنىسى.
1. س. مۇقانوۆ كىم؟(اسا كورنەكتى جازۋشى)
2. ول كىسى قاي جىلى دۇنيەگە كەلگەن؟ (1900جىلى دۇنيەگە كەلگەن)
3. قانداي ەڭبەكتەرىن بىلەمىز؟(بوتاگوز، اداسقاندار، سۇلۋشاش اتتى ەڭبەكتەرى بار)
4. جازۋشى كوكشەنىڭ كوركىن قالاي سۋرەتتەگەن؟(1، 2، 3)
5. كوكشەنى نەلىكتەن گاۋھار تاستان جاسالعان كۇمبەزگە تەڭەيدى؟
6. وسى ماتىندە قانداي سوزدەر ساعان ەرەكشە اسەر بەردى؟
7. سەن ءوز تۋعان جەرىڭدى قالاي سۋرەتتەر ەدىڭ؟
8. ءماتىن نەسىمەن ۇنادى؟
9. «كوكشەنىڭ» دەگەن ازات جولدان باستاپ كىم جاتقا ايتىپ بەرەدى؟
باعالاۋ: ءار كەزەڭدى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلارعا ءتۇرلى - ءتۇستى دوڭگەلەكشەلەردى وزدەرى تاڭداپ، وزدەرىن وزدەرى باعالاپ وتىرادى. كوك ءتۇستى دوڭگەلەكشە - 5، جاسىل - 4، سارى - 3 - ءتى بىلدىرەدى.
ءىىى. جاڭا ساباق - بالالار، ەكرانعا قاراڭدارشى، مىنا جازىلعان سۇراقتاردىڭ جاۋابىن دۇرىس تاپساڭدار بۇگىنگى وتەتىن تاقىرىبىمىزبەن تانىس بولاسىڭدار.
1. ۇلى اقىن /اباي/
2. «ادامدىق بورىشىڭ» ولەڭىنىڭ اۆتورىنىڭ تەگى. /قۇدايبەردى ۇلى/ 3. «ناعىز ادام» اڭگىمەسىنىڭ اۆتورى. /سۋحوملينسكيي/ 4. بايتۇرسىننىڭ بالاسى. /احمەت/
5. «كوكتەم» ولەڭىنىڭ اۆتورى. /قاسىم امانجولوۆ/ 6. س. تورايعىروۆتىڭ اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبى. /كەدەي/
7. ش. مۇرتازانىڭ اڭگىمەسىنىڭ تاقىرىبى./ينتەرنات قويماسى/
8. ەرتەگى ءسوزىنىڭ سوڭعى ءارپى. /ءى/ 9. قابىكەن مۇقىشيەۆتىڭ ولەڭى /كوكتەم/
- ءبىز بۇگىن وسى كيىك جانۋارى تۋرالى س. سەيفۋلليننىڭ «اقساق كيىك»اتتى ولەڭىمەن تانىسىپ، وقيمىز. ساكەن سەيفۋللين تۋرالى نە بىلەمىز؟ /توپتاستىرۋ/ س. سەيفۋللين ءومىربايانىنا توقتالىپ ايتا وتىرىپ سلايدتارمەن كورسەتۋ.
1. س. سەيفۋللين 1894 جىلى دۇنيەگە كەلگەن، 1938 جىلى دۇنيەدەن وتكەن.
2. استانادا س. سەيفۋللين مۇراجايى بار.
3. ەڭبەكتەرى: « تار جول تايعاق كەشۋ»، «تۋعان ەل»، «قىزىل شۇناق»، ت. ب. 4. اقىن، جازۋشى، قوعام قايراتكەرى، رەپرەسسيا قۇربانى، قارىنداستارىنا قامقورشى.
ال، ەندى تاقىرىپقا ورالايىق.
- ءبىزدىڭ حالىقتا كيىك تۋرالى قانداي ۇعىم بار؟
- ول - كيەلى جانۋار.
- كيىكتىڭ لاعىن قالاي اتايمىز؟
- قۇرالاي.
قوسىمشا دەرەك بەرۋ: اقبوكەن، كيىك – جۇپ تۇياقتىلار وتريادىنىڭ بوكەندەر تۋىسىنا جاتاتىن، تۇلعاسى ءىرى، قويعا ۇقساس، دوڭەس تۇمسىقتى، كۇيىس قايىراتىن ءتۇز جانۋارى. ۇستىڭگى ەرنى سالبىراپ، ەتتى تۇمسىققا اينالعان. تەكەسىنىڭ ءمۇيىزى قايقىلاۋ كەلەدى، ەشكىسىندە ءمۇيىز بولمايدى. جاز ايلارىندا ارقا ءتۇسى سارعىش تارتادى، قىستا ءتۇسى اقشىلدانادى. قازاق حالقى «قۇرالايدىڭ سالقىنى» دەپ اتايتىن مامىر ايىنداعى كيىكتىڭ بالاسىن ورگىزۋىنە اتاعان. كوبىنە ەگىزدەن، كەيدە 3 لاق تا تۋادى. وتە اقىلدى جانە قانداي تابيعي ورتادا بولماسىن، تەز بەيىمدەلىپ كەتەتىن جانۋار ەكەندىگى انىق. بەتپاقدالاداعى اقبوكەندەر وسىمدىكتىڭ 81 تۇرىمەن قورەكتەنەدى. ولار ءار ءتۇرلى شوپتەردى جىلدىڭ مەزگىلىنە قاراي تاڭداپ جەيدى. كيىكتەر ءشوپتى جەردەن جۇلىپ جەۋگە عانا داعدىلانعان.(سلايد)
مۋزىكاسى ج. سەيىلوۆتىڭ، ءسوزى ق. سالىقوۆتىڭ «جەز كيىك» ءانىن تىڭداتامىن.
ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ /مۇمكىندىگىنشە ولەڭدى جاتقا وقيمىن، وقۋشىلاردىڭ سەزىمىن وياتۋعا، جاقسى تۇسىنۋلەرىنە اسەر ەتەدى./
كىتاپپەن جۇمىس. ءار شۋماقتى وقىتا وتىرىپ تالداتىپ، ات قويعىزۋ.
1 شۋماق:
ارقانىڭ بەتپاق دەگەن دالاسى بار،
بەتپاق ءشول، ويلى قىرلى پاناسى بار.
سول شولدە ەل جوق، كۇن جوق ءوسىپ ونگەن
جاندىكتىڭ كيىك دەگەن بالاسى بار. /بەتپاقدالا/
دالا - بەتپاق - ءشولدى - ورماندى - جازىق – تاۋلى بولىپ كەلەدى
- ولەڭدە قانداي جەردى سۋرەتتەگەن؟ - بەتپاقدالا – سارىارقا دەگەن ۇلكەن ايماقتىڭ ءشول دالاسى. وندا كيىك مەكەن ەتەدى. ويتكەنى ول ءشولدى جاقسى كورەدى. وندا ەلدى مەكەن، وزەن، كول دە بولمايدى. وسىمدىكتەن جۋسان وسەدى. شاعىن بۇتاقتاردىڭ وزىندە دە «قۋ بايالىش» جاپىراق بولمايدى.(سلايد)
«بەتپاقدالا» - جەرى قۇرعاق، ءشوبى سيرەك بولادى ەكەن.
2 - شۋماق.
مەرگەندەر دامىل الماي كيىك اتقان،
اۋىلدى قان ساسىتىپ توپىرلاتقان.
كيىكتى ويلاي ما ەكەن تاۋسىلار دەپ،
ازايىپ بىرتە – بىرتە كەلە جاتقان. /مەرگەن/ مەرگەن - مىلتىق جانە ساداقتى وعىن كوزدەپ نىساناعا ءدال تيگىزەتىن ادام. (ادامداردىڭ ءوز تابيعاتىنا زيانكەستىك ءىس - ارەكەت جاساپ، زيانى جوق اڭداردىڭ اتىلۋى تۋرالى ايتىلادى، كيىك مۇيىزىنەن پايدا تاپقىسى كەلگەن پايداكۇنەم، اقشاعا قۇنىعىپ، تابيعاتقا كەسەل كەلتىرگەن ادامداردى اشىق ايىپتاپ وتىر).
3 - شۋماق:
كيىكتى قازاق جانە دەيدى بوكەن،
بەتپاقتى بۇل بەيشارا قىلعان مەكەن.
بوكەندى اتىپ مەرگەن ولتىرگەندە،
جازاسىز جان ءولدى دەپ ويلاي ما ەكەن؟ /بوكەن/
بوكەن - كيىكتىڭ باسقاشا اتاۋى.
4 - شۋماق:
بوكەننەن سۇلۋ اڭدى مەن كورمەدىم،
وزگە اڭعا جانۋاردى تەڭ كورمەدىم.
كوزدەرى مولدىرەگەن اق بوكەندى
ادامنىڭ بالاسىنان كەم كورمەدىم. /كيىكتىڭ سيپاتى/
كيىك - وتە سۇلۋ، كوزدەرى مولدىرەگەن، ادەمى جانۋار. اقىن ونى جاس بالاعا تەڭەيدى. ءاربىر كىشكەنتاي بالا سۇلۋ بولادى. بوكەن بالا سياقتى سۇلۋ. )
5 - شۋماق:
كەي ادام ادەت قىلعان كيىك اتىپ،
ءمۇيىزىن پايدا قىلىپ شەتكە ساتىپ.
ساندالعان ءبىر كيىككە ۇشىراستىم،
ءبىر جىلى بەتپاق شولدە كەلە جاتىپ. /ءمۇيىز/
كيىكتىڭ ءمۇيىزىن شەتكە ساتقاندار جاۋىزدىقتى سەزەر مە ەكەن؟
كيىكتىڭ ءمۇيىزىنىڭ قۇنى - ءبىر جىلقىعا تەڭ. ولار ءبىر اۋلاعاندا 50 - 70 بوكەندى اۋلايدى. ءقازىر جوقتىڭ قاسى. سوندىقتان ولار «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن.
6 - شۋماق:
ساندالىپ كەلە جاتتى اقساق كيىك،
ءبىر توقتاپ، اندا - ساندا ءالدى جيىپ..
اق بوكەن - ساحارانىڭ بوتاكوزى،
اتتى ەكەن قانداي ادام كوزى قيىپ… اق بوكەن - ساحارانىڭ بوتاكوزى.
سەرىگىتۋ ءساتى.
ءمۇعالىم:- بالالار، كيىك كيەلى جانۋار ەكەنىن سەندەر ايتتىڭدار. سوندىقتاندا مەن سەندەرگە تەك ءبىزدىڭ اقىن - جازۋشىلارىمىز عانا كيىك تۋرالى جازباعانىن، سونىمەن قاتار سازگەرلەرىمىز ءان جانە كۇيشىلەرىمىز كۇي شىعارعانىن ايتىپ كەتكىم كەلەدى. «جەزكيىك» ءانىن ساباق باسىندا تىڭدادىڭدار، ەندى قۇرمانعازى ساعىرباي ۇلىنىڭ «اقساق كيىك» كۇيىن تىڭداۋلارىڭدى ۇسىنامىن. جاقسىلاپ تىڭداپ الىڭدار، سودان العان اسەرلەرىڭمەن كەلەسى تاپسىرمانى ورىندايسىڭدار.
ءىۇ. شىعارماشىلىق جۇمىستار.
شىعارماشىلىق جۇمىستاردى دەڭگەيلىك تاپسىرما تۇرىندە بەرەمىن.
«اڭشى» تاقىرىبىنا ەسسە جازۋ. /ءى توپ/
«كيىك» تاقىرىبىنا سيپاتتاۋ ءماتىنىن قۇراستىرۋ، سۋرەتىن سالۋ./ءىى توپ/
كيىكتى اتقان ادامعا دەگەن كوز قاراسىڭدى ءبىلدىرۋ، مەرگەننىڭ سۋرەتىن سالۋ./ءىىى توپ/
ءۇ. بەكىتۋ. «بايگە» ويىنى.
10 20 30 40 50 60
10. بەتپاق دالانى نەگە ءشول دەپ اتايدى؟
20. كيىك قانداي جەردى مەكەندەيدى؟
30. كيىكتى باسقاشا قالاي اتايدى؟
40. كيىك مۇيىزىنەن نە جاسالادى؟
50. ولەڭ سەندەرگە نەسىمەن اسەرلى بولدى؟ ولەڭدەگى اقىننىڭ تابيعاتتى سۋرەتتەۋى، جاناشىرلىعى ۇنادى. باسقا شىعارمالارعا قاراعاندا بىزگە اسەر ەتكەنى - ادامداردىڭ تابيعاتتى قورعاماۋى، مەرگەندەردىڭ اياۋسىز جازىقسىز اڭدى اتۋى. مەرگەننىڭ مەرگەندىگى جالعىز كيىككە تۇسكەنى ادام بالاسىن اشىندىرماي قويمايدى. سەبەبى، قازىرگى تاڭدا سانى جاعىنان ازايىپ بارا جاتقان ءتۇز جانۋارى.)
60. ولەڭ قالاي اياقتالادى دەپ بولجام جاسايسىڭ؟ (اقىن كيىكتىڭ ولگەنى نە ولمەگەنى تۋرالى بىزگە ناقتى مالىمەت ايتپاعان. سوندىقتان قانسىراپ ءولۋى مۇمكىن نەمەسە جولاۋشىعا كەز بولىپ مەيىرىمدى جانداردىڭ قولىندا جاراقاتىنان جازىلۋى مۇمكىن، يت – قۇسقا جەم بولۋى مۇمكىن نەمەسە جولشىباي ادامعا كەز بولىپ، ول ادام قازاقشا باۋىزداپ ەتىن ازىق ەتۋى مۇمكىن.)
ءۇى. قورىتۋ.
ولەڭگە تالداۋ جاسا داپتەرمەن جۇمىس.
1. تاقىرىبى: كيىكتىڭ ايانىشتى تاعدىرىنا ارنالعان؛
2. شۋماق سانى - 6؛ بۋىن سانى – 11؛
3. يدەياسى – ەكولوگيالىق جاعدايدى اشىنا ايتۋى. شىعارماشىلىق جۇمىس:
سونىمەن، بالالار، تابيعاتتى قورعاۋ دەگەندى قالاي تۇسىندىك؟
وقۋشى جاۋابى: تابيعاتتى قورعاۋدى قانشالىقتى تۇسىنگەنىمىزدى بۇگىنگى وتەر تاربيە ساعاتىمىزدان كەلىپ تاماشالاڭىزدار.
بالالاردىڭ جيناعان ۇپايىن ەسەپتەپ شىعارۋ.
ءۇىى. ۇيگە تاپسىرما:
1. قازاق حالقىنىڭ تابيعاتتى قورعاۋ تۋرالى تىيىم سوزدەرىن جيناۋ.
2. مانەرلەپ وقۋ. 257 - 259 بەتتەر
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: دومينانتتىلىق زاڭى. ەكىنشى ۇرپاقتا بەلگىلەردىڭ اجىراۋ زاڭى.
