ءارىپتى ورنەكتەردى سالىستىرۋ (ەسەپتەمەي سالىستىرۋ)
ماتەماتيكا 1 سىنىپ
ءارىپتى ورنەكتەردى سالىستىرۋ (ەسەپتەمەي سالىستىرۋ)
تاقىرىبى: ءارىپتى ورنەكتەردى سالىستىرۋ
(ەسەپتەمەي سالىستىرۋ)
ماقساتى:
- بىلىمدىلىك: ءارىپتى ورنەكتەر تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتە ءتۇسۋ، ءارىپتى ورنەكتەردى ەسەپتەمەي سالىستىرۋعا ۇيرەتۋ، «ارتادى»، «كەميدى» ۇعىمدارىن ەنگىزۋ؛
- دامىتۋشىلىق: قوسۋ، ازايتۋ امالدارىنىڭ كومپونەنتتەرىن تالداي ءبىلۋ ماشىعىن ارتتىرۋ، 10 كولەمىندەگى كەستەلىك قوسۋ، ازايتۋعا قاتىستى تورتتىك مىسال قۇراستىرۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ؛
- تاربيەلىك: كوركەم جازۋعا باۋلۋ، قالىپتان تىس ويلاۋعا ۇيرەتۋ، تابيعاتتى سۇيۋگە، ايالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
قولدانىلعان قۇرال - جابدىقتار: ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. كوركەم جازۋ 2 2 2 2 2 2 2
III. وي شيراتۋ
ا) 3+2
2+3
6 - 5
10 - 8
4+5
8 - 6
1+8
9 - 7
6+4
3+7
10 - 8
8 - 2
ا+7=8
8 - ا=2
3+ا=9
□+1+3=6
7+□+1=8
ءا) 3 - ءتى 5 - كە ارتتىر، 8 - ءدى 2 - گە كەمىت، 6 - نى 3 - كە كەمىت، 6 - نى 3 - كە ارتتىر.
IV.- ءسۇيىنشى دەگەن نە؟ ءسۇيىنشى قاي كەزدە سۇرالادى؟ ولاي بولسا تاقتاعا قارايىق..
- قۇستار بىزدەن ءسۇيىنشى سۇراي كەلىپتى. ولاردىڭ بىزگە الا كەلگەن تاپسىرمالارى بار ەكەن. ورىندايمىز با؟
ا)- «كوكتەم» ءسوزى مەن 2+4=6 ورنەگىنىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟ 2 داۋىستى+4 داۋىسسىز=6 دىبىس(ءارىپ)
- قوسۋداعى ساندار قالاي اتالادى؟ 2 قوسىلعىش، 4 قوسىلعىش،
6 قوسىندىنىڭ ءمانى.
ۆ) بەرىلگەن سوزدەردىڭ كوكتەمگە قاتىسى تۋرالى سۇرالادى.
داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستارعا قاتىستى ورنەكتەر قۇرالىپ، ءمانى تابىلادى.
نايزاعاي 8 - 3=5 ازايعىش، ازايتقىش، ايىرمانىڭ ءمانى اتالادى.
سيىر ا+س 2+2، ۇيا ا - س 2 - 1، نوسەر ا - ۆ 5 - 2.
V. وقۋلىقپەن جۇمىس
1 - مىسال
قوسىلعىش ------------------ 3 3 3 3 3 3 3
قوسىلعىش ------------------ 1 2 3 4 5 6 7
قوسىندىنىڭ ءمانى -------- 4 5 6 7 8 9 10
«قوسىلعىشتاردىڭ ءبىرىن ارتتىرعاندا قوسىندىنىڭ ءمانى دە ارتادى»دەگەن قورىتىندى جاسالادى.
ازايعىش 9 9 9 9 9 9 9
ازايتقىش 1 2 3 4 5 6 7
ايىرمانىڭ ءمانى 8 7 6 5 4 3 2
«ازايتقىش ارتسا ايىرمانىڭ ءمانى كەميدى» دەگەن قورىتىندى جاسالادى.
ازايعىش 4 5 6 7 8 9 10
ازايتقىش 2 2 2 2 2 2 2
ايىرمانىڭ ءمانى 2 3 4 5 6 7 8
«ازايعىش ارتسا ايىرمانىڭ ءمانى دە ارتادى» دەگەن قورىتىندى جاسالادى.
VI. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ
3+4 >4+2 بۇل ساندى ورنەكتەر
3+ا > ا+2 ءارىپتى ورنەكتىڭ ءمانى بەلگىسىز بولسا دا بەلگىلى قوسىلعىشقا قاراپ سالىستىرامىز 3>2، دەمەك، 3+ا ارتىق
7 - 3 d - 3 سەبەبى ازايتقىش ارتسا، ايىرمانىڭ ءمانى كەميدى
VII. بەكىتۋ
2 - مىسال
ا <>
b < b="" -="">
س+3 = 3+س
5 - c < 10="" -="">
س+1 a - 2
7. ەرتەدە ارىپتەر مەن ساندار اراز بولىپتى. ولار ۇنەمى ايتىسىپ جۇرەدى ەكەن. «ءبىز بولماساق ساناۋ، قوسۋ، ازايتۋ بولماس ەدى»،- دەپ ماقتانادى ساندار. ال ارىپتەر بولسا: «ءبىز بولماساق جازۋ، وقۋ بولماس ەدى» - دەپ تالاسادى.
ءبىر كۇنى 3 سانى مەن ز ءارپى ءبىرىن – ءبىرى كورىپ تاڭ قالادى. قالاي ويلايسىڭدار؟ ولار نەگە تاڭ قالدى؟ (ولار ءبىر - بىرىنە ۇقسايدى)
سول كۇننەن باستاپ ولار دوس بولىپ كەتەدى. سودان سوڭ باسقالارى دا دوستاسادى. ءبارى بىرىگىپ «تورتتىك مىسال» دەگەن ويىندى ويلاپ تاۋىپتى.
8. ەندەشە ءبىز دە سول ويىندى وينايىق
ءارىپتى ورنەكتەردى سالىستىرۋ (ەسەپتەمەي سالىستىرۋ)
تاقىرىبى: ءارىپتى ورنەكتەردى سالىستىرۋ
(ەسەپتەمەي سالىستىرۋ)
ماقساتى:
- بىلىمدىلىك: ءارىپتى ورنەكتەر تۋرالى تۇسىنىگىن كەڭەيتە ءتۇسۋ، ءارىپتى ورنەكتەردى ەسەپتەمەي سالىستىرۋعا ۇيرەتۋ، «ارتادى»، «كەميدى» ۇعىمدارىن ەنگىزۋ؛
- دامىتۋشىلىق: قوسۋ، ازايتۋ امالدارىنىڭ كومپونەنتتەرىن تالداي ءبىلۋ ماشىعىن ارتتىرۋ، 10 كولەمىندەگى كەستەلىك قوسۋ، ازايتۋعا قاتىستى تورتتىك مىسال قۇراستىرۋ داعدىسىن جەتىلدىرۋ؛
- تاربيەلىك: كوركەم جازۋعا باۋلۋ، قالىپتان تىس ويلاۋعا ۇيرەتۋ، تابيعاتتى سۇيۋگە، ايالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
قولدانىلعان قۇرال - جابدىقتار: ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
II. كوركەم جازۋ 2 2 2 2 2 2 2
III. وي شيراتۋ
ا) 3+2
2+3
6 - 5
10 - 8
4+5
8 - 6
1+8
9 - 7
6+4
3+7
10 - 8
8 - 2
ا+7=8
8 - ا=2
3+ا=9
□+1+3=6
7+□+1=8
ءا) 3 - ءتى 5 - كە ارتتىر، 8 - ءدى 2 - گە كەمىت، 6 - نى 3 - كە كەمىت، 6 - نى 3 - كە ارتتىر.
IV.- ءسۇيىنشى دەگەن نە؟ ءسۇيىنشى قاي كەزدە سۇرالادى؟ ولاي بولسا تاقتاعا قارايىق..
- قۇستار بىزدەن ءسۇيىنشى سۇراي كەلىپتى. ولاردىڭ بىزگە الا كەلگەن تاپسىرمالارى بار ەكەن. ورىندايمىز با؟
ا)- «كوكتەم» ءسوزى مەن 2+4=6 ورنەگىنىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟ 2 داۋىستى+4 داۋىسسىز=6 دىبىس(ءارىپ)
- قوسۋداعى ساندار قالاي اتالادى؟ 2 قوسىلعىش، 4 قوسىلعىش،
6 قوسىندىنىڭ ءمانى.
ۆ) بەرىلگەن سوزدەردىڭ كوكتەمگە قاتىسى تۋرالى سۇرالادى.
داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستارعا قاتىستى ورنەكتەر قۇرالىپ، ءمانى تابىلادى.
نايزاعاي 8 - 3=5 ازايعىش، ازايتقىش، ايىرمانىڭ ءمانى اتالادى.
سيىر ا+س 2+2، ۇيا ا - س 2 - 1، نوسەر ا - ۆ 5 - 2.
V. وقۋلىقپەن جۇمىس
1 - مىسال
قوسىلعىش ------------------ 3 3 3 3 3 3 3
قوسىلعىش ------------------ 1 2 3 4 5 6 7
قوسىندىنىڭ ءمانى -------- 4 5 6 7 8 9 10
«قوسىلعىشتاردىڭ ءبىرىن ارتتىرعاندا قوسىندىنىڭ ءمانى دە ارتادى»دەگەن قورىتىندى جاسالادى.
ازايعىش 9 9 9 9 9 9 9
ازايتقىش 1 2 3 4 5 6 7
ايىرمانىڭ ءمانى 8 7 6 5 4 3 2
«ازايتقىش ارتسا ايىرمانىڭ ءمانى كەميدى» دەگەن قورىتىندى جاسالادى.
ازايعىش 4 5 6 7 8 9 10
ازايتقىش 2 2 2 2 2 2 2
ايىرمانىڭ ءمانى 2 3 4 5 6 7 8
«ازايعىش ارتسا ايىرمانىڭ ءمانى دە ارتادى» دەگەن قورىتىندى جاسالادى.
VI. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ
3+4 >4+2 بۇل ساندى ورنەكتەر
3+ا > ا+2 ءارىپتى ورنەكتىڭ ءمانى بەلگىسىز بولسا دا بەلگىلى قوسىلعىشقا قاراپ سالىستىرامىز 3>2، دەمەك، 3+ا ارتىق
7 - 3 d - 3 سەبەبى ازايتقىش ارتسا، ايىرمانىڭ ءمانى كەميدى
VII. بەكىتۋ
2 - مىسال
ا <>
b < b="" -="">
س+3 = 3+س
5 - c < 10="" -="">
س+1 a - 2
7. ەرتەدە ارىپتەر مەن ساندار اراز بولىپتى. ولار ۇنەمى ايتىسىپ جۇرەدى ەكەن. «ءبىز بولماساق ساناۋ، قوسۋ، ازايتۋ بولماس ەدى»،- دەپ ماقتانادى ساندار. ال ارىپتەر بولسا: «ءبىز بولماساق جازۋ، وقۋ بولماس ەدى» - دەپ تالاسادى.
ءبىر كۇنى 3 سانى مەن ز ءارپى ءبىرىن – ءبىرى كورىپ تاڭ قالادى. قالاي ويلايسىڭدار؟ ولار نەگە تاڭ قالدى؟ (ولار ءبىر - بىرىنە ۇقسايدى)
سول كۇننەن باستاپ ولار دوس بولىپ كەتەدى. سودان سوڭ باسقالارى دا دوستاسادى. ءبارى بىرىگىپ «تورتتىك مىسال» دەگەن ويىندى ويلاپ تاۋىپتى.
8. ەندەشە ءبىز دە سول ويىندى وينايىق
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
