اتا كورگەن - وق جونار، انا كورگەن - تون پىشەر
№105 مۋكۋمي اتىنداعى
جالپى ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى جانە ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
باكىر ينديرا ابدىعاني قىزى
اتا-بابالارىمىز ۇل-قىزدارىن وزدەرىندەي ەڭبەك سۇيگىش، جاۋىنگەر، ءانشى، كۇيشى، اقىلدى، پاراساتتى، يماندى ەتىپ تاربيەلەۋدى ماقسات ەتكەن. ولاردىڭ بويىنا ونەر مەن ەڭبەكتى ىزگى ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى قاتار سىڭىرگەن. ماسەلەن، ەر بالانى بەس جاسىنان باستاپ ازامات بولعانعا دەيىن مال باعۋ مەن اڭ اۋلاۋعا، وتىن شابۋعا، قورا سالۋعا، اعاشتان، تەمىردەن ءتۇرلى تۇرمىسقا قاجەتتى بۇيىمدار جاساۋعا، ياعني قولونەر شەبەرلىگىنە باۋلىعان. ال قىزداردىڭ تاربيەلى جان بولىپ ءوسۋى ءۇشىن جاسىنان اق شاشتى قاريانىڭ الدىنان اتتاتپاي وسىرەدى. ادامنىڭ قانداي بولىپ ءوسۋى ونىڭ اتا-اناسىنا بايلانىستى. اتا-انا تاربيەسى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ونەر، ءبىلىم عانا ەمەس، كۇللى ادەپتى دە، مادەنيەت پەن ىزگىلىكتى دە سىڭىرە بىلگەن.
وتباسىنداعى ۇل تاربيەسىندە اكە مەن اتالاردىڭ ورنى ەرەكشە. اكە وتباسى مۇشەلەرىنىڭ تىرەگى، اسىراپ ساقتاۋشىسى، قامقورشىسى. اكەنىڭ مىنەز-قۇلقى، ونەر-بىلىمى ۇل بالانىڭ كوز الدىنداعى ۇلگى ونەگە الاتىن، سوعان قاراپ وسەتىن نىساناسى. ونەگەلى، ونەرلى، «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى»، نامىسقور ازامات تاربيەلەۋ اتالار ارمانى بولعان. ال، اتالار جولىن قۋىپ، ونەرى مەن ونەگەلى ءىسىن جالعاستىرۋ جاستارعا دا ۇلكەن سىن بولىپ سانالعان. «اتا كورگەن وق جونار» دەگەن ماقال سونى مەڭزەيدى.
قاي اتا-انانى الساق تا، قىزىنىڭ ەرتەڭ بارعان جەردە جاقسى جار، ادەپتى كەلىن، اياۋلى انا بولۋىن ارماندايدى. ءيا، الىپ تا، اقىل دا، ويشىل دا انادان تۋادى. ولاردى ومىرگە كەلتىرەتىن دە، تاربيەلەپ وسىرەتىن دە انا. بولاشاق انا- بۇگىنگى قىزدارىمىز. قىز دەمەكشى قازاق حالقى قىزدى قادىرلەپ، قۇرمەتتەپ وسىرگەن. «قىزدىڭ جولى جىڭىشكە»، «قىزدى قىرىق ۇيدەن تيۋ» دەگەن ماقالدار وسى قىزدارىمىزعا ارنالىپ ايتىلعان. سىمباتتى دا، سۇلۋ ارۋ قىزدارىمىز كوپتەگەن ەرلىك ىستەرگە بارعان. سولاردىڭ ىشىندە ماڭگى ەسىمدەرى وشپەس ءىز قالدىرعان، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىنا يە بولعان اپالارىمىز مانشۇك مامەتوۆا مەن ءاليا مولداعۇلوۆا ەلىمىزدىڭ بوستاندىعى ءۇشىن جاس جانىن قيدى. ەرلىك جاساپ، قازاق قىزىنىڭ نامىسىن قولدان بەرمەگەن اپالاردى ماڭگى ۇلگى تۇتامىز.
ءاربىر وتباسىنىڭ قالىپتاسقان ادەت-عۇرپى، ءاتا-داستۇرى بولادى. «ۇلدىڭ ۇياتى اكەگە، قىزدىڭ ۇياتى شەشەگە»،- دەپ قاراعان حالقىمىزدىڭ ۇل بالانى تاربيەلەۋدى اتالار مەن اكەلەر ءوز قولىنا السا، ال قىز بالانى تاربيەلەۋ اجەلەر مەن انالاردىڭ ءىسى بولىپ سانالعان.
قازىرگى زاماندا جاس جەتكىنشەكتەر، بوزبالا-بويجەتكەندەر كوبىنەسە ەۋروپاعا ەلىكتەيدى. دەگەنمەن ءار ەلدىڭ ءوز مادەنيەتى وزىنە عانا ءتان دەپ ويلايمىن. ءبىراق كوپكە كۇيە جاققىم كەلمەيدى. تەمەكى تارتىپ، اراق ءىشىپ، بىلگەنىن ىستەيتىن ارۋ قىزدارىمىزدىڭ ەرتەڭى نە بولماق؟ ءوز دەنساۋلىعىنا زياندى ارەكەتتەرمەن اينالىسۋ، بولاشاق انالاردىڭ بالالارىنا قانشاما زيان كەلتىرەدى. وسى جاعدايدا تۋىلعان بالالاردىڭ كوپشىلىگى مۇگەدەك، كەمتار بولىپ دۇنيە ەسىگىن اشۋدا.
بۇل كەمتار جانداردىڭ كەلەشەك قوعامعا پايداسى از. وتانىمىزدىڭ بايلىعى ادام. ەلىمىزگە جارامدى، سانالى، بىلىكتى ازامات كەرەك. ونى بۇگىنگى جاستار، بىزدەر تۇسىنە بىلگەنىمىز ابزال.
اتا-انانىڭ قامقورىنسىز قالعان، ولاردىڭ باقىلاۋىنسىز جۇرگەن قاڭعىباس بالالار سانى جىلدان-جىلعا كوبەيمەسە، ازايعان جوق. وسى ماسەلە ءقازىر ەلىمىزدە ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ وتىر. اتا-انا تاربيەسىن كورمەسە، ولاردىڭ جىلى الاقانىن سەزىنبەسە، وندا ول بالالار قالاي مەيىرىمدى بولىپ وسەدى؟ وسى سۇراق كىمدى بولسا دا تولعاندىرارى انىق. وسىنداي جاعدايلاردان قىلمىس، ناشاقورلىق، ۇرلىق، زورلىق-زومبىلىق باستالادى.
اكە-شەشە قايتىس بولىپ، بالالار جەتىم قالىپ جاتسا، بالالارىن تاستاپ نەمەسە تۇرمىستىڭ اۋىرتپاشىلىعىنا شىداي الماي، جەتىمدەر ۇيىنە بالالارىن تاستاپ كەتىپ جاتقان بەيشارا انالاردى، بالاسىنا قاراماي وتباسىن تاستاپ، قىزىق قۋىپ كەتكەن اكەلەردى كورگەندە، ارتىندا قالعان ءتىرى جەتىمدەردىڭ كىناسى نەدە ەكەنىن ەشكىمدە ايتا الماسا كەرەك. كوپ بولىپ جاردەم بەرەمىز-اۋ ، ءبىراق ءبىز ولارعا اتا-اناسىنىڭ مەيىرىمى مەن ىستىق الاقانىنىڭ ورنىن تولتىرا المايتىنىمىز وكىنىشتى.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جەتىم بالالار مەن تۇرمىس دەڭگەيى تومەن وتباسىلارىنا ۇزبەي جاردەم كورسەتىپ وتىرىتىن كاسىپكەر ازاماتتارىمىز بەن ازاماتشالارىمىز كوپ-اق. اسىرەسە سولاردىڭ ىشىنەن اتاپ ايتاتىن بولساق «بوبەك» قورىنىڭ پرەزيدەنتى سارا نازاربايەۆا حانىم كوپتەگەن يگىلىكتى ىستەر جاساۋدا. وسى ءىستى جالعاپ، جاقسىلىق جاساۋشى ازاماتتار اۋدان، اۋىل، وبلىس كولەمىندە دە بارشىلىق.
ۇلكەندى سىيلاۋ- ءبىزدىڭ حالقىمىزدىڭ ەجەلگى ءداستۇرى. ول ءداستۇر بويىنشا جاستار ۇلكەننىڭ الدىن كەسىپ وتپەۋگە، سىپايى بولۋعا، ۇلكەنمەن ءسوز جارىستىرماۋعا، ءتىپتى ۇلكەندەردىڭ الدىندا قاتتى كۇلمەۋى ءتيىس. وسىنداي اتا ءداستۇرىمىزدى بۇگىنگى جاستار جادىندا ساقتاپ، جالعاستىرا ءبىلۋى قاجەت.
جوعارىدا ايتىلعان كەرى اسەرلى ارەكەتتەردەن ساقتانۋ ءۇشىن ەڭ اۋەلى ءوزىمىز «وق جونىپ»، «تون پىشەر» قازاق بولايىق اعايىن!
انا!!! ءۇش-اق ءارىپ. ءبىراق ماعىناسى تەرەڭ. دانا جازۋشى ع.مۇسىرەپوۆ ءوز شىعارمالارىندا قاسيەتتى انا ماحابباتىن دارىپتەي بىلگەن. ول كىسىنىڭ مىنا ءسوزى ويىڭا ەرىكسىز ورالادى. «قۇرمەتتەيىك تە، قادىرلەيىك تە عازيز انانى، ويتكەنى ول دۇنيەدەگى اسىلداردىڭ اسىلى- ءومىر سىيلايدى عوي!»- دەگەن ەكەن. بۇدان ارتىق باعا بەرۋگە بولماس. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا بالالارىن تاستاپ كەتۋشىلەر، قىزدار، كەلىنشەكتەر بولۋى وكىنىشتى-اق. بار كىنانى زامانعا يتەرە سالىپ، ءوزىنىڭ انالىق قاسيەتىن ساقتاي الماي جۇرگەن انالارعا قينالاسىڭ.
ال قىزدار، «قازاقتىڭ قىزى» دەگەن ارداقتى اتتى ساقتاي الماي، ءوز ءقادىرىن كەتىرىپ، جەڭىل جولعا ءتۇسۋى نامىسىڭدى كەلتىرەدى. «تۇنگى كوبەلەك» اتانىپ، ۇلت نامىسىن ساقتاماۋى جانعا باتادى. ارينە، بۇدان بۇكىل قازاق قىزى نامىستى اياققا باسقان ەكەن،- دەگەن ۇعىم قالماۋى كەرەك.
You Might Also Like
-
زاماناۋي ادىس-تاسىلدەردى قولدانا وتىرىپ، وقۋشىلاردى كوپتىلدىلىككە بەيىمدەپ كەلەمىن. ءتىل –قارىم-قاتىناس جاساۋدىڭ نەگىزگى قۇرالى. سوندىقتان، وقۋشىلاردىڭ ساۋاتتى، ناقتى سويلەسۋى ءۇشىن ءبىلىم...
