اتموسفەرالىق قىسىم. توريچەللي تاجىريبەسى
ساباق ماقساتى:
1. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ پايدا بولۋ سەبەبى، تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرۋ.
2. ەڭبەككە، وقۋعا سانالىقتى، بەلسەندىلىكتى فيزيكانى وبەكتيۆتىك شىندىق رەتىندە دۇنيەتانۋ تۇرعىسىندا تۇسىنىگىن قالىپتاستىرۋ.
3. ويلاۋ ماسەلەنى قويىپ شەشۋگە ۇمتىلدىرۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋ، ستاقان، پاراق قاعاز، جۇمىرتقا، شىنى ىدىس،
مەديسينالىق شپريس.
ساباق وقىتۋ ءادىسى: پروبلەمالىق، دامىتا وقىتۋ.
ساباق قۇرىلىمى:
1. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
3. وي اشار. - جاڭا ساباق.
4. وي قوزعاۋ. - وزدىك جۇمىس.
ءتۇرتىپ الۋ جۇيەسى +، -، ۋ،؟ - توپپەن جۇمىس.
ساباق بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭىندە وقۋشىلاردىڭ دايىندىعىن قاراپ شىعۋ
وتكەندى قايتالاۋ ءۇشىن سۇراق قويىپ اڭگىمەلەسۋ.
پاسكال زاڭىن قايتالاۋ.
سۇيىقتىڭ ىدىس تۇبىنە تۇسىرەتىن قىسىمى قانداي شامالارعا تاۋەلدى؟ بارلىق وقۋشىلارعا پراكتيكالىق جۇمىس بەرىلەدى.
ءارتۇرلى ءپىشىندى ىدىستارعا سۋ قۇيىلعان. وسى سۋدىڭ ىدىس تۇبىنە تۇسىرەتىن قىسىمىن ەسەپتەۋ. وقۋشىلار سۋ باعانىنىڭ بيىكتىگىن سىزعىشپەن ولشەپ قىسىمىن P=ρgh فورمۋلاسى بويىنشا تابادى.
مىسالى: ر=500 پا.
ەندى وسى ستاقانداعى سۋدىڭ اۋزىن قاعازبەن جاۋىپ تۇرىپ توڭكەرسەك سۋ توگىلە مە؟ سۋ قاعازعا قانداي قىسىم تۇسىرەدى؟ (قاعازعا 500 پا قىسىم تۇسەدى. سوندىقتان سۋ توگىلەدى دەپ جاۋاپ بepyi مۇمكىن).
سۋ توگىلمەگەنىن تاجىريبە جاساپ كورسەتۋ.
سۋدىڭ قىسىم كۇشىنىڭ اسەرىنەن قاعاز نەگە قۇلاپ تۇسپەي تۇر؟
وقۋشىلار قاعازدىڭ استىنان جوعارى قاراي باعىتتالعان بip كۇش اسەر eءتىپ تۇر دەگەن بولجام ايتادى.
قاعازعا سۋدان باسقا قانداي دەنە اسەر ەتىپ تۋر؟ (اۋا اسەر ەتەدى.) (پروبلەما تۋادى وقۋشىلار تولىق جاۋاپ بەرە المايدى )
تاعى بip قۇبىلىسقا كوڭىل اۋدارايىق. شىنى ىدىستىڭ اۋزىنا جۇمىرتقا قويامىن. جۇمىرتقا ىشكە تۇسكەن جوق. جۇمىرتقانى الىپ شىنى ىشىنە وت جاعىپ بارىپ جۇمىرتقانى اۋىزىنا قويا سالامىز. بىرتە-بipتe تارتىلىپ بارىپ ءتۇciپ كەتكەنىن باقىلايمىز.
جۇمىرتقا نەلىكتەن شىنى iشiنe ءتۇسىپ كەتتى؟ Ceبeبi نەدە؟ (وقۋشىلار جاۋاپ بەرە المايدى تاعى دا جاڭا پروبلەما شىعادى )
جاڭا ساباق:
ءمۇعالىم: وندا ءبىز وسى قۇبىلىستارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن بۇگىنگى جاڭا تاقىرىپتى وتەتىن بولامىز دەپ تاقىرىپتى تاقتاعا جازادى.
بۇگىنگى ساباقتىڭ ماقساتى؛ اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ قالاي پايدا بولاتىنىن ءبىلۋ. تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىنۋ.
اتموسفەرا تۋرالى نە بىلەمىز؟
جەر بەتىن نە قورشاپ تۇرادى؟ وندا وسى اتموسفەرا جەر بەتىنە قىسىم تۇسىرىلەدى. وسى قىسىم قالاي پايدا بولاتىنىنا كوڭىل اۋدارايىق.
وقۋلىقتىڭ بولىگىن وقيمىز. (وقۋلىقپەن جۇمىس - 123 - بەت).
اتموسفەرالىق قىسىم قالاي پايدا بولادى ەكەن؟ وقۋشىلار ءوز تۇسىنگەنىمەن جاۋاپ بepeدi.
اتموسفەرا بىرنەشە قاباتتان تۋرادى. اۋىرلىق كۇشىنىڭ ارەكەتىنەن ونىڭ جوعارعى قاباتتارى تومەنگى قاباتتارىنا قىسىم تۇسىرەدi. اتموسفەرا گاز - سوندىقتان ول پاسكال زاڭى بويىنشا وزىنە تۇسكەن قىسىمدى بارلىق باعىتتا تاراتادى. سونىڭ سالدارىنان جەر بەتىنە جانە ونداعى بارلىق دەنەلەرگە اتموسفەرالىق قىسىم تۇسەدى.
ءمۇعالىم: وندا وسى اتموسفەرالىق قىسىمعا سۇيەنە وتىرىپ جاڭا باقىلاعان تاجىريبەلەردى تۇسىندىرەيىك. ستاقانداعى سۋدىڭ توگىلمەگەن ceبeبi نەدە؟ بىرنەشە وقۋشىنىڭ جاۋاپتارىن تىڭداعاننان كەيىن، قورىتىندى جاۋاپ شىعارىلادى:
1. ستاكانداعى سۋدى جاۋىپ تۇرعان قاعاز استىنان تومەننەن جوعارى قاراي اتموسفەرالىق قىسىم اسەر ەتكەن. سۋدىڭ قاعازعا تۇسىرەتىن قىسىمىنان اتموسفەرالىق قىسىم ۇلكەن.
2. شىنىعا تۇسكەن جۇمىرتقانى قالاي تۇسىنۋگە بولادى.
جانعان قاعاز شىنى ىشىندەگى اۋانى قىزدىرادى، قىزعان اۋانىڭ كولەمى ۇلعايىپ، ونىڭ بip قاتار بولىگى سىرتقا شىعىپ كەتەدى. شىنىنىڭ اۋزىن جۇمىرتقامەن جاپقان كەزدە ونداعى اۋا سۋيدى دا قىسىم ازايادى. ىشتەگى قىسىمنان سىرتقى اتموسفەرالىق قىسىم ارتىق بولىپ جۇمىرتقا تومەن قاراي قوزعالادى.
بiز كوپتەگەن قۇبىلىستارعا اتموسفەرالىق قىسىم اسەر ەتەتىنىنە كوز جەتكىزۋگە بولادى.
پراكتيكالىق جۇمىس. بارلىق وقۋشىلارعا بىردەي مەديسينالىق شپريسپەن ستاكانداعى سۋدى سورعىزىپ جوعارى كوتەرىلۋىن باقىلاتۋ. وقۋشىلار وزدەرى جاۋاپ بەرەدى.
- اتموسفەرا سۋ بەتىنە تومەن قاراي ارەكەت ەتەدى. پاسكال زاڭى بويىنشا ول قىسىمدى تۇتىككە تومەننەن جوعارى قاراي جەتكىزەدى. سۋدى پورشەنمەن ءىلecتipe كوتەرەتىن اتموسفەرالىق قىسىم.
اتموسفەرالىق قىسىمدى سۇيىق باعانىنىڭ ىدىس تۇبىنە تۇسىرەتىن قىسىمدى ەسەپتەۋگە ارنالعان فورمۋلامەن ەسەپتەۋگە بولا ما؟
- بولمايدى، ويتكەنى اتموسفەرانىڭ بيىكتىگىن جانە تىعىزدىعىن ءبىلy كەرەك. اتموسفەرادا انىق شەكارا جوق، اۋا تىعىزدىعى دا ءار ءتۇرلى بيىكتىكتە تۇرلىشە.
سونداي بولا تۇرسا دا، اتموسفەرالىق قىسىمدى XVII عاسىردا يتاليان عالىمى ە. تورريچەللي ۇسىنعان تاجىريبەنىڭ كومەگىمەن ولشەۋگە بولادى.
ءمۇعالىم تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرۋ (سلايد كورسەتۋ)
اتموسفەرالىق قىسىم اۋا رايىنا بايلانىستى وزگەرەتىنىن دە بايقاعان تورريچەللي بولاتىن. كەيىن تورريچەللي قوندىرعىسى اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەۋ ءۇشىن پايدالانىلا باستادى. اتموسفەرالىق قىسىمدى سىناپ باعاننىڭ بيىكتىگى بويىنشا ەسەپتەيدى.
اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بىرلىگى رەتىندە 1 مم، سىن. باع الىنادى.
1 مم. سىن. باع = 133، 3 پا = 1، 33 گپا.
760مم. سىن. باع =105 پا=1 ات.
ساباق جۇمىسىنا قورىتىندى جاساۋ:
1. ءبىز بۇگىنگى ساباقتان نە بىلدىك، نەنى تۇسىندىك؟
2. ساباق نەسىمەن قىزىقتى بولدى؟
3. نە تۇسىنىكسىز بولدى؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1 §50وقۋ.
2 اتموسفەرانىڭ نەگىزگى قاباتىن قايتالاۋ
1. اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ پايدا بولۋ سەبەبى، تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرۋ.
2. ەڭبەككە، وقۋعا سانالىقتى، بەلسەندىلىكتى فيزيكانى وبەكتيۆتىك شىندىق رەتىندە دۇنيەتانۋ تۇرعىسىندا تۇسىنىگىن قالىپتاستىرۋ.
3. ويلاۋ ماسەلەنى قويىپ شەشۋگە ۇمتىلدىرۋ، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋ، ستاقان، پاراق قاعاز، جۇمىرتقا، شىنى ىدىس،
مەديسينالىق شپريس.
ساباق وقىتۋ ءادىسى: پروبلەمالىق، دامىتا وقىتۋ.
ساباق قۇرىلىمى:
1. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
3. وي اشار. - جاڭا ساباق.
4. وي قوزعاۋ. - وزدىك جۇمىس.
ءتۇرتىپ الۋ جۇيەسى +، -، ۋ،؟ - توپپەن جۇمىس.
ساباق بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭىندە وقۋشىلاردىڭ دايىندىعىن قاراپ شىعۋ
وتكەندى قايتالاۋ ءۇشىن سۇراق قويىپ اڭگىمەلەسۋ.
پاسكال زاڭىن قايتالاۋ.
سۇيىقتىڭ ىدىس تۇبىنە تۇسىرەتىن قىسىمى قانداي شامالارعا تاۋەلدى؟ بارلىق وقۋشىلارعا پراكتيكالىق جۇمىس بەرىلەدى.
ءارتۇرلى ءپىشىندى ىدىستارعا سۋ قۇيىلعان. وسى سۋدىڭ ىدىس تۇبىنە تۇسىرەتىن قىسىمىن ەسەپتەۋ. وقۋشىلار سۋ باعانىنىڭ بيىكتىگىن سىزعىشپەن ولشەپ قىسىمىن P=ρgh فورمۋلاسى بويىنشا تابادى.
مىسالى: ر=500 پا.
ەندى وسى ستاقانداعى سۋدىڭ اۋزىن قاعازبەن جاۋىپ تۇرىپ توڭكەرسەك سۋ توگىلە مە؟ سۋ قاعازعا قانداي قىسىم تۇسىرەدى؟ (قاعازعا 500 پا قىسىم تۇسەدى. سوندىقتان سۋ توگىلەدى دەپ جاۋاپ بepyi مۇمكىن).
سۋ توگىلمەگەنىن تاجىريبە جاساپ كورسەتۋ.
سۋدىڭ قىسىم كۇشىنىڭ اسەرىنەن قاعاز نەگە قۇلاپ تۇسپەي تۇر؟
وقۋشىلار قاعازدىڭ استىنان جوعارى قاراي باعىتتالعان بip كۇش اسەر eءتىپ تۇر دەگەن بولجام ايتادى.
قاعازعا سۋدان باسقا قانداي دەنە اسەر ەتىپ تۋر؟ (اۋا اسەر ەتەدى.) (پروبلەما تۋادى وقۋشىلار تولىق جاۋاپ بەرە المايدى )
تاعى بip قۇبىلىسقا كوڭىل اۋدارايىق. شىنى ىدىستىڭ اۋزىنا جۇمىرتقا قويامىن. جۇمىرتقا ىشكە تۇسكەن جوق. جۇمىرتقانى الىپ شىنى ىشىنە وت جاعىپ بارىپ جۇمىرتقانى اۋىزىنا قويا سالامىز. بىرتە-بipتe تارتىلىپ بارىپ ءتۇciپ كەتكەنىن باقىلايمىز.
جۇمىرتقا نەلىكتەن شىنى iشiنe ءتۇسىپ كەتتى؟ Ceبeبi نەدە؟ (وقۋشىلار جاۋاپ بەرە المايدى تاعى دا جاڭا پروبلەما شىعادى )
جاڭا ساباق:
ءمۇعالىم: وندا ءبىز وسى قۇبىلىستارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن بۇگىنگى جاڭا تاقىرىپتى وتەتىن بولامىز دەپ تاقىرىپتى تاقتاعا جازادى.
بۇگىنگى ساباقتىڭ ماقساتى؛ اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ قالاي پايدا بولاتىنىن ءبىلۋ. تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىنۋ.
اتموسفەرا تۋرالى نە بىلەمىز؟
جەر بەتىن نە قورشاپ تۇرادى؟ وندا وسى اتموسفەرا جەر بەتىنە قىسىم تۇسىرىلەدى. وسى قىسىم قالاي پايدا بولاتىنىنا كوڭىل اۋدارايىق.
وقۋلىقتىڭ بولىگىن وقيمىز. (وقۋلىقپەن جۇمىس - 123 - بەت).
اتموسفەرالىق قىسىم قالاي پايدا بولادى ەكەن؟ وقۋشىلار ءوز تۇسىنگەنىمەن جاۋاپ بepeدi.
اتموسفەرا بىرنەشە قاباتتان تۋرادى. اۋىرلىق كۇشىنىڭ ارەكەتىنەن ونىڭ جوعارعى قاباتتارى تومەنگى قاباتتارىنا قىسىم تۇسىرەدi. اتموسفەرا گاز - سوندىقتان ول پاسكال زاڭى بويىنشا وزىنە تۇسكەن قىسىمدى بارلىق باعىتتا تاراتادى. سونىڭ سالدارىنان جەر بەتىنە جانە ونداعى بارلىق دەنەلەرگە اتموسفەرالىق قىسىم تۇسەدى.
ءمۇعالىم: وندا وسى اتموسفەرالىق قىسىمعا سۇيەنە وتىرىپ جاڭا باقىلاعان تاجىريبەلەردى تۇسىندىرەيىك. ستاقانداعى سۋدىڭ توگىلمەگەن ceبeبi نەدە؟ بىرنەشە وقۋشىنىڭ جاۋاپتارىن تىڭداعاننان كەيىن، قورىتىندى جاۋاپ شىعارىلادى:
1. ستاكانداعى سۋدى جاۋىپ تۇرعان قاعاز استىنان تومەننەن جوعارى قاراي اتموسفەرالىق قىسىم اسەر ەتكەن. سۋدىڭ قاعازعا تۇسىرەتىن قىسىمىنان اتموسفەرالىق قىسىم ۇلكەن.
2. شىنىعا تۇسكەن جۇمىرتقانى قالاي تۇسىنۋگە بولادى.
جانعان قاعاز شىنى ىشىندەگى اۋانى قىزدىرادى، قىزعان اۋانىڭ كولەمى ۇلعايىپ، ونىڭ بip قاتار بولىگى سىرتقا شىعىپ كەتەدى. شىنىنىڭ اۋزىن جۇمىرتقامەن جاپقان كەزدە ونداعى اۋا سۋيدى دا قىسىم ازايادى. ىشتەگى قىسىمنان سىرتقى اتموسفەرالىق قىسىم ارتىق بولىپ جۇمىرتقا تومەن قاراي قوزعالادى.
بiز كوپتەگەن قۇبىلىستارعا اتموسفەرالىق قىسىم اسەر ەتەتىنىنە كوز جەتكىزۋگە بولادى.
پراكتيكالىق جۇمىس. بارلىق وقۋشىلارعا بىردەي مەديسينالىق شپريسپەن ستاكانداعى سۋدى سورعىزىپ جوعارى كوتەرىلۋىن باقىلاتۋ. وقۋشىلار وزدەرى جاۋاپ بەرەدى.
- اتموسفەرا سۋ بەتىنە تومەن قاراي ارەكەت ەتەدى. پاسكال زاڭى بويىنشا ول قىسىمدى تۇتىككە تومەننەن جوعارى قاراي جەتكىزەدى. سۋدى پورشەنمەن ءىلecتipe كوتەرەتىن اتموسفەرالىق قىسىم.
اتموسفەرالىق قىسىمدى سۇيىق باعانىنىڭ ىدىس تۇبىنە تۇسىرەتىن قىسىمدى ەسەپتەۋگە ارنالعان فورمۋلامەن ەسەپتەۋگە بولا ما؟
- بولمايدى، ويتكەنى اتموسفەرانىڭ بيىكتىگىن جانە تىعىزدىعىن ءبىلy كەرەك. اتموسفەرادا انىق شەكارا جوق، اۋا تىعىزدىعى دا ءار ءتۇرلى بيىكتىكتە تۇرلىشە.
سونداي بولا تۇرسا دا، اتموسفەرالىق قىسىمدى XVII عاسىردا يتاليان عالىمى ە. تورريچەللي ۇسىنعان تاجىريبەنىڭ كومەگىمەن ولشەۋگە بولادى.
ءمۇعالىم تورريچەللي تاجىريبەسىنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرۋ (سلايد كورسەتۋ)
اتموسفەرالىق قىسىم اۋا رايىنا بايلانىستى وزگەرەتىنىن دە بايقاعان تورريچەللي بولاتىن. كەيىن تورريچەللي قوندىرعىسى اتموسفەرالىق قىسىمدى ولشەۋ ءۇشىن پايدالانىلا باستادى. اتموسفەرالىق قىسىمدى سىناپ باعاننىڭ بيىكتىگى بويىنشا ەسەپتەيدى.
اتموسفەرالىق قىسىمنىڭ بىرلىگى رەتىندە 1 مم، سىن. باع الىنادى.
1 مم. سىن. باع = 133، 3 پا = 1، 33 گپا.
760مم. سىن. باع =105 پا=1 ات.
ساباق جۇمىسىنا قورىتىندى جاساۋ:
1. ءبىز بۇگىنگى ساباقتان نە بىلدىك، نەنى تۇسىندىك؟
2. ساباق نەسىمەن قىزىقتى بولدى؟
3. نە تۇسىنىكسىز بولدى؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1 §50وقۋ.
2 اتموسفەرانىڭ نەگىزگى قاباتىن قايتالاۋ
You Might Also Like
