InfoHub Logo

ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتوم يادروسىنىڭ بايلانىس ەنەرگياسى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اتوم يادروسىنىڭ بايلانىس ەنەرگياسى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ىزدەمپازدىكقا، كىزىعۋشىلىققا تالپىندىرۋ.
ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: يادرونىڭ بايلانىس ەنەرگياسىن تۇسىندىرە وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
كورنەكىلىگى: ەلەكتروندىق وقۋلىق، سىزبا، دەڭگەيلىك تاپسىرما،
ءسوزجۇمباق، قوسىمشا ماتەريالدار.

ساباقتىڭ ءجۇرىسى: ا) ۇيىمداستىرۋ
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ب) جاڭا ساباق
ۆ) جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
گ) سەرگىتۋ ۋاقىتى
د) ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ
ە) باعالاۋ

ا) سىنىپپەن امانداسىپ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ.
ءا) 1. يزوتوپ دەگەن نە؟
2. نەيتروندى كىم اشتى؟ د. چەدۆيگ پەن ەرلى - زايىپتى جوليو – كيۋريلەردىڭ اشقان تاجىريبەلەرىنىڭ ايىرماشىلىعى؟
3. اتوم يادروسىنىڭ قۇرىلىسى؟
4. يادرولىق كۇشتەردىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
ب) 1. يادرونىڭ بايلانىس ەنەرگياسى
2. يادرونىڭ تىنىشتىق ماسساسى. ماسسالار اقاۋى.
3. مەنشىكتى بايلانىس ەنەرگياسى.

1. يادرولىق فيزيكادا اسا ماڭىزدى رول اتقاراتىن ۇعىم يادرونىڭ بايلانىس ەنەرگياسى.
بايلانىس ەنەرگياسى يادرونىڭ ورنىقتىلىعىن تۇسىندىرۋگە ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
يادرولىق بولشەكتەردىڭ - پروتوندار مەن نەيترونداردى كوبىنەسە نۋكلوندار دەپ اتايدى. نۋكلوندار يادرو ىشىندە يادرولىق كۇشتەرمەن مىقتاپ ۇشتاسقان. نۋكلونداردى يادرودان ءبولۋ ءۇشىن كوپ جۇمىس ىستەلىنىپ جانە يادروعا ەداۋىر ەنەرگيا بەرۋ قاجەت.
يادرونىڭ تولىق ەنەرگياسى ەكى بولىكتەن: ونى قۇراستىراتىن نۋكلونداردىڭ تىنىشتىق كۇيىندەگى ەنەرگياسى مەن وسى نۋكلونداردىڭ ءوزارا اسەر ەنەرگياسىنان - بايلانىس ەنەرگياسىنان تۇرادى.

سوندا يادرونىڭ بايلانىس ەنەرگياسى دەگەنىمىز - يادرونى تۇگەلىمەن جەكە نۋكلوندارعا ىدىراتۋ ءۇشىن قاجەت ەنەرگيانى ايتامىز.
ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭىنا سايكەس، جەكە بولشەكتەردەن يادرو تۇزىلگەندە ءبولىنىپ شىعاتىن ەنەرگيا مەن بايلانىس ەنەرگياسى ءوزارا تەڭ.
كەز كەلگەن يادرونىڭ بايلانىس ەنەرگياسىن ونىڭ ماسساسىن ءدال ولشەۋ ارقىلى انىقتاۋعا بولادى.
ەينشتەيننىڭ ە=تس2 قاتىناسىن پايدالانا وتىرىپ، بايلانىس ەنەرگياسىن ەسەپتەۋى ە بولادى.
2. يادرونىڭ تىنىشتىق ماسساسى ميا ونى قۇراۋشى پروتوندار مەن نەيترونداردىڭ تىنىشتىق ماسسالارىنىڭ قوسىندىسىنان كەم (از) بولاتىندىعىن كورۋگە بولادى:
م < 7="" +="" n="" 7тр="" -="" протонның="" массасы="" мтп="" -="" нейтронның="">
يادرونىڭ تولىق ەنەرگياسى ولاردى قۇراۋشى نۋكلونداردىڭ ەنەرگياسىنان از ەندەشە، يادرونىڭ ماسساسى دا وعان كىرەتىن نۋكلونداردىڭ تىنىشتىق كۇيىندەگى ماسساسىنىڭ قوسىندىسىنان از بولۋى كەرەك.
پروتوننىڭ، نەيتروننىڭ جانە يادرونىڭ ماسسالارى وتە جوعارى دالدىكپەن ولشەگەندىكتەن،
ام = 2يتر + ىتپ - ميا
ماسسالار اقاۋى (دەفەكتىسىن) ەسەپتەۋگە بولادى. ام - ءدى بىلە وتىرىپ، يادرونىڭ بايلانىس ەنەرگياسىن تابۋعا بولادى.
ام - ماسسالار اقاۋى
س - جارىك جىلدامدىعى (3*10 م/س)
بايلانىس ەنەرگياسى شاماسىنىڭ قانشالىقتى ۇلكەن ەكەندىگىن مىسالمەن تۇسىندىرۋگە بولادى.
ماسساسى 4 گ گەليي (نە*) پايدا بولعاندا شىعاتىن ەنەرگيا، ماسساسى 1، 5 - 2 ت ۆاگون تاس كومىر جانعاندا بولىنەتىن ەنەرگياعا پارا - پار.
3. يادرولاردىڭ ءبولىنۋى جانە سينتەز پروسەستەرىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن مەنشىكتى بايلانىس ەنەرگياسى - ءبىر نۋكلونعا سايكەس كەلەتىن بايلانىس ەنەرگياسى دەگەن ۇعىمنىڭ ماڭىزى زور. مەنشىكتى بايلانىس ەنەرگياسى ماسسالىق سانعا ا - عا تاۋەلدىلىك گرافيگى وقۋلىقتا كورسەتىلگەن.
ءبۇل گرافيكتەن كورىنەتىنى حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ يادرولارىنىڭ مەنشىكتى بايلانىس ەنەرگياسى شامامەن بىردەي.
مۇنى بىلاي تۇسىندىرۋگە بولادى: يادرولىق كۇشتەرگە قانىعۋ ءتان، ياعني ءاربىر نۋكلون نەگىزىندە تەك ەڭ جاقىن كورشىلەرىمەن عانا ءوزارا اسەرلەسەدى جانە نۋكلونداردى قوسۋ يادرولىق تارتىلىستى مۇلدەم ارتتىرمايدى.

ەڭ جەڭىل يادرولاردى ەسەپتەگەندە، مەنشىكتى بايلانىس ەنەرگياسى
پ ميەۆ.. _ „ _
تۇراقتىعا جۋىق جانە 8 گە تەڭ ەكەندىگىن بايقاۋعا بولادى.
نۋكلون
•931 ^--(6، 04947 - 6، 01458) م. ا. ب - 931 1
م. ا. ب م. ا. ب
= 5، 5 ~ 6 ميەۆ/نۋكلون
- 0، 03489 - 931 ميەۆ=32، 5~33 ميەۆ،-. ززميەۆ
نۋكلون ءسۇراققا - جاۋاپ.
1. يادرونىڭ بايلانىس ەنەرگياسى دەگەنىمىز نە؟
2. يادرونىڭ تىنىشتىقتاعى ماسساسىنىڭ ءمانى نەگە تەڭ؟
3. مەنشىكتى بايلانىس ەنەرگياسى دەگەنىمىز نە؟ ول گرافيكتە قانداي
شامالارعا تاۋەلدى؟
4. ماسسالار اكاۋىنىڭ فورمۋلاسىن جاز؟
فورمۋلا قۇراستىرۋ.
يادرونىڭ بايلانىس ەنەرگياسى: ەبايل=ام -<>
مەنشىكتى بايلانىس ەنەرگياسى: ەمەنش. ب^ا
ماسسالار اقاۋى: ام - £تر + كتپ - ميا
گ) ءسوزجۇمباق.
كولدەنەڭنەن:
1. ەلەكتردى وتكىزبەيتىن زات - ديەلەكتريك.
2. ەلەكترون زاريادىنىڭ بار ەكەنىن تاجىريبەمەن دالەلدەگەن عالىم - ميلليكەن.
3. دەنەگە ەلەكتر زاريادىن بەرۋ - زاريادتاۋ.
4. اتوم يادروسىن قۇراۋشى بولشەكتەر - نەيترون.
5. اتوم يادروسىن قۇراۋشى بولشەكتەر - پروتون.
6. ەلەكترون زاريادى بار ەكەنىن دالەلدەپ، ونى ولشەگەن عالىم - يوففە.
7. ءبىر نەمەسە بىرنەشە ەلەكتروننان ايىرىلعان نەمەسە وزىنە قوسىپ العان اتوم - يون.
8. زاريادتىڭ بار ەكەندىگىن كورسەتەتىن پريبور - ەلەكتروسكوپ.
9. ا - بولشەكتەر شىعاراتىن زاتتاردىڭ ءبىرى - راديي.
شەشۋى: تىگىنەن: اتوم قۇرىلىسىنىڭ يادرو مودەلى نەگىزىن سالعان عالىم - رەزەرفورد.

ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ: اتوم يادروسىنىڭ بايلانىس ەنەرگياسى.