اتومنىڭ قۇرىلىسى. رەزەرفورد تاجىريبەسى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: اتومنىڭ قۇرىلىسى. رەزەرفورد تاجىريبەسى.
ماقساتى: اتومنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى عالىمدار ۇسىنىستارىنىڭ دۇرىسىن تاڭداپ الۋ، بولشەكتەردىڭ ورنالاسۋى تۋرالى ناقتى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ. كەز - كەلگەن ەلەمەنتتىڭ قۇرىلىسىن كەستەنى پايدالانىپ انىقتاۋ.
كورنەكىلىگى. ۆيدەو كورسەتىلىم، مەندەلەيەۆ كەستەسى، تەست ۇلگىسى.
جوسپارى. 1. اتومنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى تومسون مودەلى - وقۋشى
رەزەرفورد تاجىريبەسى - وقۋشى
2. اتوم يادروسىنىڭ ولشەمىن انىقتاۋ - وقۋشى
3. اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلى – ءمۇعالىم
4. ساباقتى بەكىتۋ – تەست
5. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
6. قوسىمشا مالىمەتتەر بەرۋ – ا) كەستەنى پايدالانۋ
ب ) رەزەرفورد ەڭبەگىمەن تانىسۋ.
7. قورىتىندى.
بارىسى. اعىلشىن فيزيگى ەرنەست رەزەرفورد - بولشەكتەردىڭ زاتتان شاشىراۋىن زەرتتەدى دە، 1911 جىلى اتوم يادروسى - ءماسسيۆتى ءتۇزىلىم، ول ولشەمدەرى جاعىنان اتومنان ونداعان مىڭ ەسە كىشى ەكەنىن ايتتى.
تومسون مودەلى. اتومنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى دۇرىس پىكىرگە عالىمدار بىردەن كەلە قويعان جوق. اتومنىڭ العاشقى مودەلىن ۇسىنعان، ەلەكتروندى اشقان - اتاقتى اعىلشىن فيزيگى دج. دج. تومسون بولدى. ونىڭ ويىنشا، اتومنىڭ وڭ زاريادى اتومنىڭ كولەمىن تۇگەلدەي جايلايدى جانە تۇراقتى تىعىزدىقپەن تارايدى. ەڭ قاراپايىم اتوم - سۋتەگى اتومى، راديۋسى 10 - 8سم - گە جۋىق وڭ زاريادتالعان شار، ونىڭ ىشىندە ەلەكترون ورنالاسادى. اتوم ءجۇزىم سالىپ پىسىرگەن نان سياقتى، ونداعى جۇزىمدەر ەلەكتروندار ءرولىن اتقارادى.
ءبىراق تومسون ۇسىنعان بۇل مودەل وڭ زاريادتىڭ تارالۋى جونىندەگى تاجىريبە نەگىزدەرىنە قايشى كەلدى. تۇڭعىش رەت اعىلشىن فيزيگى ە. رەزەرفورد جاساعان تاجىريبەنىڭ اتوم قۇرىلىسىن انىقتاۋدا ماڭىزى زور بولدى.
رەزەرفورد تاجىريبەسى. ەلەكترونداردىڭ ماسساسى اتومداردىڭ ماسساسىنان بىرنەشە مىڭ ەسە از. اتوم تۇگەلدەي العاندا بەيتاراپ، سوندىقتان اتومنىڭ نەگىزگى ماسساسى ونىڭ وڭ زاريادتالعان بولىگىنە كەلەدى. اتومنىڭ ىشىندەگى وڭ زاريادتىڭ تارالۋىن زەرتتەۋ ءۇشىن 1906 جىلى رەزەرفورد اتومدى - بولشەكپەن اتقىلاۋدى ۇسىندى. ونىڭ ماسساسى ەلەكتروننىڭ ماسساسىنان شامامەن 8000 ەسە كوپ، ال ونىڭ وڭ زاريادى ءمودۋلى بويىنشا ەكى ەسەلەنگەن ەلەكترون زاريادىنا تەڭ. اتومنىڭ وڭ زاريادتالعان بولىگى عانا - بولشەكتەردى شاشىراتا الادى. رادياكتيۆتى راديي پرەپاراتىن قورعاسىن ءسيليندردىڭ ىشىنە سالىپ ودان - بولشەكتىڭ شىعىپ جولىنداعى التىن فولگادان ءوتىپ ەكرانعا تۇسكەنىن ميكروسكوپ ارقىلى قارايمىز. ەكرانعا تۇسكەن بولشەك جارىقتىڭ جىپىلىقتاۋلارىن تۋعىزادى. وسى پريبور تولىعىمەن ۆاكۋۋمعا ورنالاستىرىلادى. كۇتپەگەن جەردەن - بولشەك 900 - تان ارتىق بۇرىشقا اۋىتقىعانى بايقالدى.
اتوم يادروسىنىڭ ولشەمدەرىن انىقتاۋ. اتومنىڭ وڭ زاريادى مەن ماسساسى كەڭىستىكتىڭ وتە كىشكەنتاي جەرىنە شوعىرلانعان بولسا عانا - بولشەكتەردىڭ كەرى تەبىلۋى بولاتىنىن رەزەرفورد تۇسىنگەن ەدى. ءسويتىپ، رەزەرفورد اتومنىڭ تۇگەلدەي دەرلىك ماسساسى مەن بارلىق وڭ زاريادى شوعىرلانعان كىشكەنتاي دەنە - اتوم يادروسى يدەياسىنا كەلدى. يادرونىڭ ولشەمى - 10 - 12 - 10 - 13سم شاماسىندا ەكەن. ال اتومنىڭ ءوزىنىڭ ولشەمى 10 - 8سم، ياعني يادرونىڭ ولشەمىنەن10 - 100 مىڭ ەسە ۇلكەن. ەلەكتروننىڭ زاريادىن بىرلىك ولشەم ەتىپ الساق، وندا يادرونىڭ زاريادى وسى حيميالىق ەلەمەنتتىڭ رەتتىك نومىرىنە تەڭ.
اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلى. مىس. كەستەدەگى 11Na22 - ناتريي ەلەمەنتىنىڭ رەتتىك نومەرى 11 - گە تەڭ، ياعني اتومىنىڭ قۇرامى 11 - ەلەكتروننان، 11 - پروتوننان تۇرادى. ت. س. س.
بەكىتۋ.
1. اتومنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى پىكىر ۇسىنعان عالىمدار.
ا. بور. رەزەرفورد. ۆ تومسون. رەزەرفورد. س. نيۋتون. رەزەرفورد. د. ماكسۆەلل. رەزەرفورد.
2. اتوم قۇرىلىسىن تاجىريبە جۇزىندە دالەلدەپ دۇرىستىعىن ۇسىنعان.
ا. تومسون. ۆ. نيۋتون. س. رەزەرفورد. د. ماكسۆەلل.
3. رەزەرفورد تاجىريبەسىندە قولدانىلعان اسپاپتار.
ا. سيليندر، پرەپارات، التىن فولگا، ەكران، ميكروسكوپ.
ۆ. سيليندر، ەكران، ميكروسكوپ.
س. التىن فولگا، پرەپورات، ەكران.
د. ەكران، ميكروسكوپ، فولگا.
4. اتوم قۇرامىنداعى پراتوندار سانى ەلەكرتوندار سانىنا(نان)
ا. ارتىق. ۆ. كەم. س. تەڭ. د. دۇرىسى جوق.
5. 17سl35 - حلور ەلەمەنتىنىڭ پروتوندارى مەن ەلەكتروندارىن انىقتاڭدار.
ا. ر = 17 ە =17 ۆ. ر = 17 ە = 35 س. ر= 35 ە = 17 د. ر = 35 ە = 35
6. يادرونىڭ ديامەترى قانداي.
ا. د (10 - 10 10 - 11) سم
ۆ. د (10 - 11 10 - 12) سم
س. د (10 - 12 - 10 - 13) سم
د. د (10 - 13 - 10 - 14 ) سم
7. اتوم يادروسىنداعى ورنالاسقان بولشەك.
ا. پروتون، ەلەكترون.
ۆ. ەلەكترون
س. پروتون
د. دۇرىسى جوق
قوسىمشا تاپسىرما:
1) 2 - 3 وقۋشىعا كەستەدەگى كەز - كەلگەن ەلەمەنتتىڭ ر، ە - سانىن انىقتاپ بەرۋدى تاپسىرامىن.
2) رەزەرفورد – ەڭبەگىمەن تانىستىرۋ.
ۇيگە تاپسىرما: § 72
قورىتىندى: وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ءپان ءمۇعالىمى: س. س. كياسوۆا
اتومنىڭ قۇرىلىسى. رەزەرفورد تاجىريبەسى. جۇكتەۋ
اتومنىڭ قۇرىلىسى. رەزەرفورد تاجىريبەسى. سلايد جۇكتەۋ
ماقساتى: اتومنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى عالىمدار ۇسىنىستارىنىڭ دۇرىسىن تاڭداپ الۋ، بولشەكتەردىڭ ورنالاسۋى تۋرالى ناقتى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ. كەز - كەلگەن ەلەمەنتتىڭ قۇرىلىسىن كەستەنى پايدالانىپ انىقتاۋ.
كورنەكىلىگى. ۆيدەو كورسەتىلىم، مەندەلەيەۆ كەستەسى، تەست ۇلگىسى.
جوسپارى. 1. اتومنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى تومسون مودەلى - وقۋشى
رەزەرفورد تاجىريبەسى - وقۋشى
2. اتوم يادروسىنىڭ ولشەمىن انىقتاۋ - وقۋشى
3. اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلى – ءمۇعالىم
4. ساباقتى بەكىتۋ – تەست
5. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
6. قوسىمشا مالىمەتتەر بەرۋ – ا) كەستەنى پايدالانۋ
ب ) رەزەرفورد ەڭبەگىمەن تانىسۋ.
7. قورىتىندى.
بارىسى. اعىلشىن فيزيگى ەرنەست رەزەرفورد - بولشەكتەردىڭ زاتتان شاشىراۋىن زەرتتەدى دە، 1911 جىلى اتوم يادروسى - ءماسسيۆتى ءتۇزىلىم، ول ولشەمدەرى جاعىنان اتومنان ونداعان مىڭ ەسە كىشى ەكەنىن ايتتى.
تومسون مودەلى. اتومنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى دۇرىس پىكىرگە عالىمدار بىردەن كەلە قويعان جوق. اتومنىڭ العاشقى مودەلىن ۇسىنعان، ەلەكتروندى اشقان - اتاقتى اعىلشىن فيزيگى دج. دج. تومسون بولدى. ونىڭ ويىنشا، اتومنىڭ وڭ زاريادى اتومنىڭ كولەمىن تۇگەلدەي جايلايدى جانە تۇراقتى تىعىزدىقپەن تارايدى. ەڭ قاراپايىم اتوم - سۋتەگى اتومى، راديۋسى 10 - 8سم - گە جۋىق وڭ زاريادتالعان شار، ونىڭ ىشىندە ەلەكترون ورنالاسادى. اتوم ءجۇزىم سالىپ پىسىرگەن نان سياقتى، ونداعى جۇزىمدەر ەلەكتروندار ءرولىن اتقارادى.
ءبىراق تومسون ۇسىنعان بۇل مودەل وڭ زاريادتىڭ تارالۋى جونىندەگى تاجىريبە نەگىزدەرىنە قايشى كەلدى. تۇڭعىش رەت اعىلشىن فيزيگى ە. رەزەرفورد جاساعان تاجىريبەنىڭ اتوم قۇرىلىسىن انىقتاۋدا ماڭىزى زور بولدى.
رەزەرفورد تاجىريبەسى. ەلەكترونداردىڭ ماسساسى اتومداردىڭ ماسساسىنان بىرنەشە مىڭ ەسە از. اتوم تۇگەلدەي العاندا بەيتاراپ، سوندىقتان اتومنىڭ نەگىزگى ماسساسى ونىڭ وڭ زاريادتالعان بولىگىنە كەلەدى. اتومنىڭ ىشىندەگى وڭ زاريادتىڭ تارالۋىن زەرتتەۋ ءۇشىن 1906 جىلى رەزەرفورد اتومدى - بولشەكپەن اتقىلاۋدى ۇسىندى. ونىڭ ماسساسى ەلەكتروننىڭ ماسساسىنان شامامەن 8000 ەسە كوپ، ال ونىڭ وڭ زاريادى ءمودۋلى بويىنشا ەكى ەسەلەنگەن ەلەكترون زاريادىنا تەڭ. اتومنىڭ وڭ زاريادتالعان بولىگى عانا - بولشەكتەردى شاشىراتا الادى. رادياكتيۆتى راديي پرەپاراتىن قورعاسىن ءسيليندردىڭ ىشىنە سالىپ ودان - بولشەكتىڭ شىعىپ جولىنداعى التىن فولگادان ءوتىپ ەكرانعا تۇسكەنىن ميكروسكوپ ارقىلى قارايمىز. ەكرانعا تۇسكەن بولشەك جارىقتىڭ جىپىلىقتاۋلارىن تۋعىزادى. وسى پريبور تولىعىمەن ۆاكۋۋمعا ورنالاستىرىلادى. كۇتپەگەن جەردەن - بولشەك 900 - تان ارتىق بۇرىشقا اۋىتقىعانى بايقالدى.
اتوم يادروسىنىڭ ولشەمدەرىن انىقتاۋ. اتومنىڭ وڭ زاريادى مەن ماسساسى كەڭىستىكتىڭ وتە كىشكەنتاي جەرىنە شوعىرلانعان بولسا عانا - بولشەكتەردىڭ كەرى تەبىلۋى بولاتىنىن رەزەرفورد تۇسىنگەن ەدى. ءسويتىپ، رەزەرفورد اتومنىڭ تۇگەلدەي دەرلىك ماسساسى مەن بارلىق وڭ زاريادى شوعىرلانعان كىشكەنتاي دەنە - اتوم يادروسى يدەياسىنا كەلدى. يادرونىڭ ولشەمى - 10 - 12 - 10 - 13سم شاماسىندا ەكەن. ال اتومنىڭ ءوزىنىڭ ولشەمى 10 - 8سم، ياعني يادرونىڭ ولشەمىنەن10 - 100 مىڭ ەسە ۇلكەن. ەلەكتروننىڭ زاريادىن بىرلىك ولشەم ەتىپ الساق، وندا يادرونىڭ زاريادى وسى حيميالىق ەلەمەنتتىڭ رەتتىك نومىرىنە تەڭ.
اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلى. مىس. كەستەدەگى 11Na22 - ناتريي ەلەمەنتىنىڭ رەتتىك نومەرى 11 - گە تەڭ، ياعني اتومىنىڭ قۇرامى 11 - ەلەكتروننان، 11 - پروتوننان تۇرادى. ت. س. س.
بەكىتۋ.
1. اتومنىڭ قۇرىلىسى تۋرالى پىكىر ۇسىنعان عالىمدار.
ا. بور. رەزەرفورد. ۆ تومسون. رەزەرفورد. س. نيۋتون. رەزەرفورد. د. ماكسۆەلل. رەزەرفورد.
2. اتوم قۇرىلىسىن تاجىريبە جۇزىندە دالەلدەپ دۇرىستىعىن ۇسىنعان.
ا. تومسون. ۆ. نيۋتون. س. رەزەرفورد. د. ماكسۆەلل.
3. رەزەرفورد تاجىريبەسىندە قولدانىلعان اسپاپتار.
ا. سيليندر، پرەپارات، التىن فولگا، ەكران، ميكروسكوپ.
ۆ. سيليندر، ەكران، ميكروسكوپ.
س. التىن فولگا، پرەپورات، ەكران.
د. ەكران، ميكروسكوپ، فولگا.
4. اتوم قۇرامىنداعى پراتوندار سانى ەلەكرتوندار سانىنا(نان)
ا. ارتىق. ۆ. كەم. س. تەڭ. د. دۇرىسى جوق.
5. 17سl35 - حلور ەلەمەنتىنىڭ پروتوندارى مەن ەلەكتروندارىن انىقتاڭدار.
ا. ر = 17 ە =17 ۆ. ر = 17 ە = 35 س. ر= 35 ە = 17 د. ر = 35 ە = 35
6. يادرونىڭ ديامەترى قانداي.
ا. د (10 - 10 10 - 11) سم
ۆ. د (10 - 11 10 - 12) سم
س. د (10 - 12 - 10 - 13) سم
د. د (10 - 13 - 10 - 14 ) سم
7. اتوم يادروسىنداعى ورنالاسقان بولشەك.
ا. پروتون، ەلەكترون.
ۆ. ەلەكترون
س. پروتون
د. دۇرىسى جوق
قوسىمشا تاپسىرما:
1) 2 - 3 وقۋشىعا كەستەدەگى كەز - كەلگەن ەلەمەنتتىڭ ر، ە - سانىن انىقتاپ بەرۋدى تاپسىرامىن.
2) رەزەرفورد – ەڭبەگىمەن تانىستىرۋ.
ۇيگە تاپسىرما: § 72
قورىتىندى: وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ءپان ءمۇعالىمى: س. س. كياسوۆا
اتومنىڭ قۇرىلىسى. رەزەرفورد تاجىريبەسى. جۇكتەۋ
اتومنىڭ قۇرىلىسى. رەزەرفورد تاجىريبەسى. سلايد جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ماتەماتيكادان 7 - سىنىپقا ارنالعان جىلدىق تەست
-
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ومىرگە دەگەن وي پىكىرلەرىن ورتاعا سالدىرۋ، ولاردىڭ ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە، قايىرىمدىلىققا، دوستىققا، سىيلاستىققا ۇيرەتۋ؛
