اۋانىڭ لاستانۋىن قالايشا پايدالى ەتۋگە بولادى؟
ادامزات ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ اۋقىمىن جاقسى تۇسىنەدى جانە ونىڭ زاردابىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن بارىنشا كۇش سالىپ جاتىر – ءبىراق اۋانىڭكومىرقىشقىل گازىمەن لاستانۋ اۋقىمىن تومەندەتۋ قيىن بولىپ بارادى. الايدا بۇل باعىتتى تۇرلەندىرۋگە مۇمكىندىك بار: امەريكالىق عالىمدار وتىن جاعۋدان بولىنەتىن كومىرقىشقىل گازىن اتموسفەرادان شىعارىپ، وتىندى قايتا جاساۋعا كومەكتەسەتىن تەحنولوگيالىق جوباسىن ۇسىندى. بۇل جۇيە قالاي جۇمىس ىستەيتىنىن Science جۋرنالى جازعان ەكەن.
بۇل ونەرتابىستىڭ اۆتورى — دجوردج ۆاشينگتون ۋنيەرسيتەتىنىڭ (اقش) حيميگى ستيۋارت ليحت (Stuart Licht)، ول جايلى ماقالا Advanced Science جۋرنالىندا جاريالاندى. وسىعان ۇقساس تەحنولوگيالار بۇعان دەيىن دە ۇسىنىلعانىمەن، ليحت ۇسىنعان ءتاسىل الدىڭعىلارىنان قاراعاندا ءتيىمدى. ەنەرگيا كۇن مەن سۋدى پايدالانا وتىرىپ وندىرىلەدى، ياعني جاڭارىپ وتىراتىن قاينار كوزدەردەن، ال سول مەزەتتە اۋانىڭ رەاكسياعا تۇسكەن CO2-دەن تازارۋى ءجۇرىپ جاتادى. ياعني، كومىرقىشقىل گازىمەن سۋ بايلانىسقا تۇسەدى، ناتيجەسىندە سۋتەگى مولەكۋلالارى (H2) مەن كومىرتەك توتىعى (سو) پايدا بولادى.
سۇيىق وتىنسىز بولمايدى
لاستانۋدى وسىلايشا قايتا وڭدەۋ، سۇيىق وتىننان تولىقتاي باس تارتۋ يدەياسىنا قاراعاندا، الدەقايدا ءتيىمدى ەكەنى راس. ماماندار مۇناي مەن باسقا دا سۇيىق وتىننان جاقىن بولاشاقتا باس تارتا المايتىنىمىزدى ايتادى. ەنەرگيانى جاڭارىپ وتىراتىن قاينار كوزدەردەن الۋ تەحنولوگياسى دامىپ جاتقانىمەن، جانە الەمنىڭ كەيبىر ايماقتارىندا مۇنداي ەنەرگيا ءداستۇرلى وتىنعا قاراعاندا ارزان بولعانىمەن، سۇيىق وتىننىڭ ارتىقشىلىعى الدەقايدا جوعارى.
ەڭ الدىمەن، ونى تاسىمالداۋ ىڭعايلى، ونى پايدالانۋ قاتىناس جولىن قاجەت ەتپەيدى. جانارماي گەنەراتورىن جەر شارىنىڭ كەز كەلگەن اياق باسپاعان جەرىنە اپارىپ، سول ورىندا سيۆيليزاسيانىڭ ەڭ نەگىزگى يگىلىگىن ۇيىمداستىرىپ جىبەرۋگە بولادى. سۇيىق وتىن ەڭ الدىمەن ارزان جانە ىڭعايلى، ءالى ۇزاق جىلدار بويى وسىلاي بولا بەرمەك ەكەنى انىق. بۇل سونىمەن قاتار، اۆياسيا جانارمايىنا دا قاتىستى. Solar Impulse كۇن باتارەيالارىن پايدالاناتىن ۇشاقتىڭ وقيعاسى، بۇل تەحنولوگيانىڭ زاماناۋي ۇشاقتارمەن باسەكە بولا الاتىنىنا ءالى الىس ەكەنىن كورسەتەدى.
وسىلايشا، جاڭارىپ وتىراتىن قاينار كوزدەردەن الىناتىن ەنەرگيانى سۇيىق وتىنعا اينالدىرۋ (سونىمەن بىرگە اتموسفەراداعى كومىرقىشقىل گازىنان ايرىلۋ) وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر. بۇل شامامەن، وسىمدىكتەردىڭ كۇن ساۋلەسىن وزدەرىنە قاجەتتى ءنارلى زاتقا اينالدىرۋىنا ۇقساس پروسەسس. بۇل ماسەلەمەن اينالىسىپ جۇرگەن مامان، پەنسيلۆانيانىڭ پيتتسبۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حيميگى دجون كەيتتىڭ (John Keith) ايتۋىنشا، عىلىمنىڭ قازىرگى دەڭگەيىندە بۇل ماقسات ادامنىڭ ايعا ۇشۋ ماقساتىمەن پارا-پار – ىسكە اسىرۋعا بولادى، ءبىراق كوپ جۇمىس جاساۋ كەرەك.
بۇل قالاي جۇمىس ىستەيدى؟
تەحنولوگيانىڭ باستى ماسەلەسى - CO2مولەكۋلاسى ەداۋىر تۇراقتى. حيميكتەر ونى جوعارى تەمپەراتۋرانىڭ، ەلەكتردىڭ، نەمەسە ليحت پەن ونىڭ ارىپتەستەرى جاساعانداي ەكەۋىنىڭ دە كومەگىمەن باسقا مولەكۋلالارمەن رەاكسياعا تۇسىرە الادى.
العاشقى قادام ادەتتە، وتتەگى اتومدارىنىڭ ءبىرىن CO2مولەكۋلاسىنان جۇلىپ الىپ، سو مولەكۋلاسىن – كومىرتەك توتىعىن جاساۋ بولىپ تابىلادى. ونى ءوز كەزەگىندە سۋتەگىمەن (H2) بىرىكتىرىپ، سينتەتيكالىق گاز الۋعا بولادى. ال ونى مەتانولعا اينالدىرىپ، تىكەلەي وتىن رەتىندە نەمەسە ماقساتىنا قاراي باسقا دا ەلەمەنتتەرمەن بايلانىستىرۋعا بولادى. حيميالىق زاۋىتتاردا وتىن الۋ ءدال وسىلاي جۇرەدى، ءبىراق سينتەتيكالىق گازدى ولار اۋادان ەمەس، ارزان ءارى كەڭ تارالعان تابيعي گازدان الادى.
ليحت پەن ونىڭ ارىپتەستەرى ۇسىنعان قوندىرعىدا تۇسەتىن ساۋلەنىڭ 38%-ىن ەلەكتر ەنەرگياسىنا اينالدىراتىن اسا ءتيىمدى كۇن پانەلدەرى پايدالانىلادى. سودان سوڭ ەلەكتر حيميالىق رەاكسيانىڭ كاتاليزاتورى بولۋ ءۇشىن ەكى ۇياشىققا وتكىزىلەدى: بىرەۋىندە سۋ مولەكۋلاسىنىڭ ىدىراۋى بولىپ جاتسا، ەكىنشىسىندە – كومىرقىشقىل گازىنىڭ مولەكۋلالارى ىدىرايدى. بۇدان وزگە، كۇننىڭ قالعان ەنەرگياسى جىلۋعا اينالىپ، ۇياشىقتاردى بىرنەشە ءجۇز گرادۋسقا ىسىتادى، وسىنىڭ ارقاسىندا مولەكۋلالاردى ىدىراتۋعا ەلەكتر شامامەن شيرەك ەسەگە از جۇمسالادى. ناتيجەسىندە كۇن ەنەرگياسىنىڭ شامامەن 50%-ى حيميالىق وتىنعا اينالا الادى.
تەحنولوگيانىڭ بولاشاعى
ليحت ۇسىنعان جوباعا ۇقساس تەحنولوگيالاردى الەمنىڭ باسقا دا عالىمدارى جاساپ شىعارىپ جاتىر. مىسالى، يسلانديادا Carbon Recycling International كومپانياسى 2012 جىلى سينتەتيكالىق گاز جاڭارىپ وتىراتىن قاينار كوزدەردىڭ ارقاسىندا وندىرىلەتىن زاۋىت اشتى. ەلەكتردى ءوندىرۋ ءۇشىن گەوتەرمالدىق قاينار كوزدەر پايدالانىلادى، ال كەيىنگى پروسەسس بۇرىنعىداي – سۋ مەن كومىرقىشقىل گازىنان نەگىزگى ءونىم جاسالادى. بەلگىلى سەبەپتەرمەن يسلانديالىق تەحنولوگيانى الەم بويىنشا جاپپاي پايدالانا المايمىز.
سونىمەن قاتار، كومىرقىشقىل گازىن كومىرتەك توتىعىنا اينالدىرۋ رەاكسياسىن جاساۋ ءۇشىن التىندى پايدالانۋعا بولادى. وتكەن عاسىردىڭ 80-جىلدارىندا-اق جاپون عالىمدارى رەاكسيانىڭ جاقسى جۇرەتىنىن انىقتاعان، - وعان قوسا تومەن تەمپەراتۋرا دا جەتكىلىكتى، - ارينە، ەگەر ەلەكترودتار التىننان جاسالعان بولسا. ال 2012 جىلى ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنەن (اقش) مەتتيۋ كەنان (Matthew Kanan) بۇل ءادىستى جەتىلدىردى. ول نانوكولەمدى كريستالليتتەرگە بولىنگەن، التىننىڭ جۇقا قاباتىنىڭ ەلەكترودتارىن پايدالانۋدى ۇسىندى. وسىلايشا ەلەكتر شىعىنى جارتىلاي قىسقاردى، ال كاتاليزاتورلاردىڭ بەلسەندىلىگى ون ەسەگە ارتتى. الايدا التىننىڭ باعاسى تەحنولوگيانى ونەركاسىپتىك اۋقىمدا پايدالانۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى.
قازىرگى كەزدە التىننىڭ ورنىنا كۇمىستىڭ جانە ءتىپتى مىرىشتىڭ نانوبولشەكتەرى پايدالانىلاتىن تاجىريبەلەر جۇرگىزىلىپ جاتىر، بۇل ءتاسىلدى دالاۆەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (اقش) حيميكتەرى ۇسىندى. عالىمدار بۇل ءتاسىل دە، التىندى پايدالانعانداي ءتيىمدى ەكەنىن دالەلدەۋگە شاق قالدى، ال بۇل تەحنولوگيانى پايدالانۋ الدەقايدا ارزان ەكەنى انىق.
تاعى ءبىر وڭتايلى نۇسقانى كاليفورنياداعى بەركلي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (اقش) عالىمدارى تاجىريبە جۇزىندە جۇرگىزىپ جاتىر: 2015 جىلدىڭ تامىزىندا ولار كوبالت پەن نەگىزىندە مىرىش اتومى بار ورگانيكالىق بايلانىستان جاسالعان ءىرى ۇساق تەسىكتى كريستالل ماتەريالىن پايدالانعانعاندارىن ايتتى. تەحنولوگيا CO2 مولەكۋلاسىن ساعاتىنا 240 مىڭ داناعا دەيىن جىلدامدىقپەن ىدىراتا الادى. بۇل بولمە تەمپەراتۋراسىن پايدالاناتىن وزگە تاسىلدەرگە قاراعاندا الدەقايدا تەز. بۇدان وزگە، سينتەتيكالىق گاز جاساۋ كەزەڭىن اتتاپ ءوتىپ، سۇيىق وتىنعا نەگىز بولاتىن ءتۇرلى قوسىلىستاردى ىسكە اسىرۋعا مۇمكىندىك پايدا بولدى.
ەڭ باستىسى، وتىندى جاڭارىپ وتىراتىن قاينار كوزدەن ءوندىرۋدى قاجەت ەتپەيتىن تەحنولوگيالاردى جاساۋ جالعاسىپ كەلەدى. نەگىزىندە قايتا وڭدەۋ پروسەسى كەزىندە تەحنولوگيا ەنەرگيانىڭ وزگە قاينار كوزىن پايدالانباۋى كەرەك، جانە بۇل قازىرگى تاڭدا بۇرىنعىداي قول جەتپەيتىن ماقسات ەمەس.
You Might Also Like
-
جاپالاقتاپ الا قار جاۋدى كۇندە قايتالاپ، قىرعا شىقتى بالالار، شاڭعىلارىن ارقالاپ.
-
بارلىق اتا-انا بالالارىنىڭ دەنى ساۋ، اقىلدى بولىپ وسكەنىن قالايدى. ءبىراق بۇعان وراسان زور كۇش سالاتىندار كەمدە كەم. كەيدە كۇش سالعانىمەن، بالالاردىڭ ساباق وقۋعا ىنتاسى ءبارىبىر بولماي جاتادى. اسىرەس...
