اۋدارمانىڭ شىعۋ تاريحى
اۋدارما تاريحى عالىمدار مەن تاريحشىلار ۇزاق ۋاقىت بويى تالقىلاعان تاقىرىپ بولدى، دەگەنمەن اۋدارما كيەلى كىتاپتان بۇرىن پايدا بولعانىن ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. كيەلى كىتاپتا ءار ءتۇرلى تىلدەر تۋرالى ايتىلعان، سونىمەن قاتار ءار ءتۇرلى سالاداعى ادامداردىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋى تۋرالى تۇسىنىك بەرىلگەن بولاتىن. اۋدارماعا دەگەن قاجەتتىلىك ەموسيونالدى تۇرعىدان بولسىن، ساۋدا نەمەسە ومىرلىك ماقساتتار ءۇشىن بولسىن، ادامنىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىنىڭ العاشقى كۇندەرىنەن ايقىن بولدى. اۋدارما قىزمەتتەرىنە كۇننەن كۇنگە سۇرانىس وسۋدە جانە قازىرگى ۋاقىتتا بۇرىنعىدان دا وزەكتى بولىپ تابىلادى، ويتكەنى كاسىپورىندار ماركەتينگتىك ماتەريالدار مەن ىسكەري قۇجاتتاردى اۋدارماي حالىقارالىق قىزمەتتى كەڭەيتۋ نەمەسە شەتەلدىك نارىقتارعا ءساتتى كىرۋ مۇمكىن ەمەستىگىن مويىندايدى. "اۋدارما" ءسوزى لاتىنىنىڭ تەرمينى، "اۋىستىرۋ " دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. تاعى ءبىر سايكەس تەرمين ەجەلگى گرەكشە "مەتافرازيس" سوزىنەن شىققان، ول "سويلەۋ" دەگەندى بىلدىرەدى جانە وسىدان "مەتافازا" تەرمينى "سوزبە-سوز اۋدارما"دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل تەرميندەر تاريح بويىندا اۋدارمامەن بايلانىستى تەوريالاردىڭ نەگىزىن قالادى جانە اۋدارمانىڭ عاسىرلار بويى قاشان جانە قايدا قولدانىلعانى تۋرالى تۇسىنىك بەردى.
اۋدارما مەسوپوتاميالىق داۋىردە، شۋمەردىڭ "گيلگامەش" پوەماسى ازيا تىلدەرىنە اۋدارىلعان كەزدە جۇرگىزىلگەنى بەلگىلى. بۇل ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى ەكىنشى مىڭجىلدىققا قاتىستى. باسقا ەجەلگى اۋدارما جۇمىستارىنا ءۇندى قۇجاتتارىن جۇڭگو تىلىنە اۋدارعان بۋدديستتىك موناحتاردىڭ جۇمىستارى كىرەدى. كەيىنگى كەزەڭدەردە ەجەلگى گرەك ماتىندەرىن ريم اقىندارى دا اۋدارىپ، ويىن-ساۋىق ءۇشىن دامىعان ادەبي شىعارمالاردى جاساۋعا بەيىمدەدى. ريمدە اۋدارما قىزمەتتەرىن سيسەرون مەن گوراسيي قولدانعانى بەلگىلى جانە بۇل قولدانۋ 17 عاسىرعا دەيىن جالعاستى، وندا جاڭا ادىستەر جاسالدى.
گرەك عالىمدارىنىڭ ءبىلىمى مەن جاڭالىقتارى اراب عالىمدارىنىڭ اۋدارما جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا كەڭىنەن دامىعان جانە تۇسىنىلگەن دەپ ايتىلادى. گرەكتەر جاۋلاپ العان كەزدە ولاردىڭ ەڭبەكتەرىن اراب عالىمدارى قابىلدادى، ولار ولاردى اۋدارىپ، عىلىمي، ويىن-ساۋىق جانە فيلوسوفيالىق ۇعىمداردىڭ وزىندىك نۇسقالارىن جاسادى. بۇل اراب نۇسقالارى كەيىنىرەك ورتا عاسىرلاردا، نەگىزىنەن يسپانيادا لاتىن تىلىنە اۋدارىلدى، ناتيجەسىندە الىنعان جۇمىستار رەنەسسانس اكادەميالارىنىڭ نەگىزىن قالادى ءدىني ماتىندەر مەن رۋحاني تەوريالاردىڭ دامۋىمەن اۋدارماعا دەگەن قاجەتتىلىك ارتا ءتۇستى. ءدىن دامىعان سايىن، ءسوزدى تاراتۋعا جانە سەنىمدى ىنتالاندىرۋعا دەگەن ۇمتىلىس ءدىني ماتىندەر بىرنەشە تىلدە قول جەتىمدى بولۋى كەرەك دەگەندى بىلدىرەدى. العاشقى اۋدارىلعان ءدىني ماتىندەردىڭ ءبىرى ب.ز. د. 3 عاسىردا گرەك تىلىنە اۋدارىلعان ەسكى وسيەت بولعاندىعى بەلگىلى. بۇل اۋدارما ەۆرەي ءىنجىلىنىڭ گرەك تىلىنە اۋدارماسى بولعان " سەپتۋاگينتە "دەگەندى بىلدىرەدى، سەپتۋاگينتا لاتىننىڭ" سەپتۋاگينتا " سوزىنەن شىققان، جەتپىس دەگەندى بىلدىرەدى. سوندىقتان بۇل ءماتىن كوبىنەسە "گرەك ەسكى وسيەتى" دەپ اتالادى. ءبىزدىڭ زاماناۋي تاجىريبەلەرىمىز بەن قۇرالدارىمىزدى پايدالانباي، بۇل اۋدارمانى ءماتىندى گرەك تىلىنە مۇقيات اۋدارعان كەم دەگەندە 70 عالىم جۇزەگە اسىردى جانە بۇل بولاشاق كيەلى كىتاپتى بىرنەشە تىلگە اۋدارۋعا نەگىز بولدى. كەيبىر جاعدايلاردا اۋدارماشىنىڭ جۇمىسى وتە ءقاۋىپتى بولدى، ال كەيبىرەۋلەرى ءتىپتى جۇمىسىنان قايتىس بولدى. ولاردىڭ اراسىندا 1536 جىلى گوللانديادا كيەلى كىتاپتى اعىلشىن تىلىنە اۋدارعانى ءۇشىن ولتىرىلگەن ۋيليام تيندەيل سياقتى تانىمال اۋدارماشىلار بولدى. باسقا تانىمال اۋدارماشىلارعا مىنالار كىرەدى:
- 645 جىلى ءۇندى بۋدديست جازۋلارىنىڭ 74 تومىن جۇڭگو تىلىنە اۋدارعان جۇڭگو موناحى سيۋانسزان.
- كونستانس گارنەتت XIX عاسىردىڭ سوڭىندا تولستوي، چەحوۆ، تۋرگەنيەۆ جانە گوگولدى قوسا العاندا، ورىس كلاسسيكتەرىن اعىلشىن تىلىنە اۋدارعان بريتاندىق اۋدارماشى بولدى.
- گرەگوري راباسسا 20 عاسىردا كوپتەگەن لاتىن قۇجاتتارىن اعىلشىن تىلىنە اۋدارعان امەريكاندىق ادەبي اۋدارماشى بولدى.
قازىرگى اۋدارما پراكتيكاسى جانە ءتۇسىنۋ ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيادان كەيىن ەكونوميكا تەز دامىپ، جاھاندىق جەتىستىك الەۋەتى بار ماشيناعا اينالدى. جاڭا جابدىقتار بيزنەسكە قاتىستى ماتىندەر مەن ماتەريالداردى تەزىرەك شىعارۋعا مۇمكىندىك بەردى، ياعني كومپانيانىڭ دامۋىنا جانە شەتەلدىك نارىقتارعا شىعۋ ءۇشىن ماتەريالداردى اۋدارۋعا كوپ ۋاقىت جۇمساۋعا بولادى. 18 عاسىردان باستاپ بيزنەس رەسمي اۋدارما قىزمەتتەرىنەن پايدا كوردى، ءبىراق قازىرگى تاجىريبەنىڭ تاڭى عالامتوردىڭ كەڭىنەن قولدانۋىمەن كەلدى.
ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ، فيلولوگيا جانە الەم تىلدەرى فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ماگيسترانتى شاريپبەكوۆا مادينا؛ جەتەكشىسى - ف.ع.ك.، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ دوسەنتى د.جاناتايەۆ
You Might Also Like
-
«التى الاشتىڭ يگى جاقسىسى باس قوسسا توردەگى ورىن-ۇستازدىكى دەپ ايتپاسا كەرەك. ءمۇعالىم ءبىز ءۇشىن ورنى بولەك ەرەكشە جانداردىڭ ءبىرى باردىڭ باعاسىن جوقتىڭ ءقادىرىن بىلەتىن ادام. ءمۇعالىم قوعامنىڭ تا...
