InfoHub Logo

كۇنى كەشەگى «اق پاتشانىڭ» ءسوزىن سويلەپ، سويىلىن سوعىپ جۇرگەن سابازدار، پاتشا تاعىنان تايىسىمەن شەتىنەن تاعى دا «ەلشىل»، «جۇرتشىل» بولا قالىستى. بۋرجۋازياشىل، ۇلتشىل وقىعانداردىڭ گازەتى ءوزىنىڭ باسشىلارىن دارىپتەي باستادى. ولاردى «قازاق حالقىنىڭ قامقورلارى» ەتىپ كورسەتىپ، وسى كەنەتتەن پايدا بولعان كەپ «قامقورلاردى» قازاق حالقىن وگىزدەي ورگە سۇيرەپ، قولىن تەڭدىككە جەتكىزەتىن ادامدار، قازاق حالقىن «اۆتونوميالى» ەل ەتەتىن ادامدار، «قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان» زامان ورناتىپ بەرەتىن ادامدار دەپ داۋرىقتى.

1916 جىلعى قازاق حالقىنىڭ كوتەرىلىسى كەزىندە ول «قامقورلار» يمپەرياليستىك سوعىستى جاقتاعان «اق پاتشانىڭ ءامىرىن ەكى ەتپەڭدەر» دەپ پاتشا وكىمەتى جاعىنا شىعىپ كەتكەن كوتەرىلىستى باسۋشى، جازالاۋشى وتريادتاردى قولداعان پاتشا وكىمەتىنىڭ جەندەتتەرى ەدى. ولار بۇكىل جۇرتقا بەلگىلى ەكىجۇزدى سۇرقيالار ەدى.

ولار «ەلىم»، «جۇرتىم» دەگەن «اۆتونوميا»، «ۇلت بوستاندىعى» دەگەن سياقتى سوزدەردى پايدالاندى، ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ جەرگىلىكتى اكىمشىلىك ورىندارىنا ورنالاستى، باسپا ءسوزدى پايدالاندى، قازاق حالقىنىڭ «قامىن جەگەن ادامدار» بولىپ كورىنىپ اۋىلدىڭ ءالدى-اۋقاتتى توبىن ەزدەرىنىڭ سوڭىنا ەرتىپ، سول توپقا ارقا سۇيەدى.

ولار ءوز الدىنا تۇرسىڭ ءبىر كەزدە وزدەرىنىڭ جازعان ەڭبەكتەرىنىڭ يدەيالىق مازمۇنى جاعىنان مەنىمەن باعىتى دا، سارىنى دا ءبىر بولعان اقىن-جازۋشىلار دا الگى بۋرجۋازياشىل ۇلتشىلداردىڭ داۋرىقپا سوزىنە الدانىپ، سولاردىڭ جەتەگىنە ەرىپ، بايشىل ۇلتشىلدىققا قاراي اۋىتقىدى. ولاردىڭ ىشىندە قازاقتىڭ كورنەكتى اقىندارى سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ، ءسابيت دونەنتايەۆ سياقتى ادامدار دا بولدى. ولار وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنا دەيىن ءتىپتى ريەۆوليۋسيانىڭ العاشقى جىلدارىندا دا الاشورداشىلاردىڭ شىلاۋىندا بولدى. تەك سوسياليستىك ريەۆوليۋسيانىڭ ادىلەتتىلىگىنە كوزى جەتكەننەن كەيىن عانا ولار 1919-1920 جىلداردا سوۆەت وكىمەتىنە قاراي ويىسا باستادى.

بۇرىنعى پاتشا وكىمەتىنىڭ وتارشىل ساياساتىنىڭ اششى زاردابىن تارتقان قازاق حالقىنىڭ ءبىر بولەك كوزى اشىق دەگەن ازاماتتارى دا العاشقى كەزدە بۋرجۋازياشىل ۇلتشىلداردىڭ لەپىرگەن جەل سوزدەرىنە ەرىڭكىرەپ وتىردى. ءبىراق بولشيەۆيكتەر پارتياسىنىڭ ورتالىق قالالاردا شىعاتىن گازەتتەرى، جۋرنالدارى، ءارالۋان ساياسي كىتاپتارى جالپى ساياسي جاعدايدى تەز اڭعارتتى.

بولشيەۆيكتەر پارتياسىنىڭ سوعىستى توقتاتۋ تۋرالى، جەر ماسەلەسى تۋرالى، ۇلت ماسەلەسى تۋرالى، سوۆەت وكىمەتى تۋرالى ساياساتى قالىڭ حالىق بۇقاراسىنىڭ كوكەيىنە قونىمدى، سەزىمىنە ءسىڭىمدى بىردەن-بىر دۇرىس ساياسات ەدى. سوندىقتان دا ەڭبەكشى بۇقارا كوپ كەشىكپەي-اق بۋرجۋازياشىل ۇلتشىلداردىڭ لەپىرگەن جەل سوزدەرىنە قۇلاق اسپايتىن بولدى. ەڭبەكشى بۇقارا سوۆەت وكىمەتىن اڭساپ كۇتتى.

ۇلتشىل وقىعانداردان ەرتەرەك ءتۇڭىلىپ ىرگەمدى اۋلاق سالعان مەڭ ولاردىڭ قازىرگى داۋرىقپايتىنىڭ كوكىمە دەماگوگيا ەكەنىن ءبىلدىم. توڭىرەگىمدەگى كەدەي شارۋالارعا ۇلتشىلدار ءسوزىنىڭ قۇرعاق دەماگوگيا ەكەنىن تۇسىندىرۋگە تىرىستىم. ءبىراق كوپتەن ميدى كەمىرىپ، ابدەن قاجىتىپ، مەڭدەتىپ تاستاعان اۋرۋ مەنىڭ سول كەزدەگى ساياسي قوعامدىق ومىردە ۇگىت-اعارتۋ ىسىنەن دە گورى بەلسەندى قىزمەت ىستەپ، قولما-قول ءىس اتقارۋىما نەگىزگى كەدەرگى بولدى. مەن دەرتىمنەن ەتەك باستى بولىپ اۋىلدىق جەردەگى مەكتەپتىڭ توڭىرەگىنەن ءارى ۇزاي المادىم.

سونىمەن كۇندەر ءوتىپ جاتتى. ءسوز بوستاندىعى بار سياقتى. ءبىراق سوزدەن باسقاعا ءالى بوستاندىق جوق ەدى. مال دا، جەر دە بايلار مەنشىگى بوپ قالا بەردى. باياعى جالشى — ءالى جالشى، باياعى كەدەي — ءالى كەدەي، باياعى مىرزا — ءالى مىرزا ەدى.

---