InfoHub Logo

مەنىڭ جولداستارىم مەنەن: «جازۋدى نەگە قويىپ كەتتىڭىز؟» — دەپ كوپ سۇرايدى. ورىندى سۇراۋ. ءبىراق مەن جازۋدى وزدىگىمنەن «وسىنى قويايىنشى» دەپ قويىپ كەتكەن ادام ەمەسپىن.

مەن جوعارىدا كوپ ايەل الۋشىلىق جانە امەڭگەرلىك تۋرالى ەكى رومان جازباقشى بولعانىمدى، ونىڭ ءبىرىن جازىپ بولا كەلگەن دە، جوعالتىپ العانىمدى ايتتىم. 1916 جىلعى كوتەرىلىستەن كەيىن قولىما العان «باقىتسىزداردىڭ ءبىر كۇنى» دەگەن روماندى بىتىرەيىن دەپ جۇرگەنىمدە جوعالتىپ العاننان كەيىن قازاق اۋلىنداعى الەۋمەتتىك ماسەلەنى كەڭىنەن سۋرەتتەيتىن «قيسىق كەگى» دەگەن رومان جازۋ ويىمدا بولدى. بۇل روماندا 1880 جىلعى قيسىقتىڭ سوققىعا جىعىلىپ ولۋىنەن باستاپ 1916 جىلعى كوتەرىلىسكە دەيىنگى قازاق اۋلىنداعى الەۋمەتتىڭ تاپتىق قايشىلىقتى سۋرەتتەمەكشى ەدىم. سونىمەن قاتار «قازاق اۋلىنداعى تۇڭعىش مەكتەپ» دەگەن اڭىزدى جازباقشى ەدىم. بۇلاردىڭ تاقىرىبى، سيۋجەتى دە، يدەياسى دا، باستى-باستى قاھارماندارى دا دايىن ەدى. ءبىراق ناۋقاستىعىمنان وسىلاردىڭ بىردە-بىرىن جازا المادىم.

1913 — 1914 جىلداردا-اق جوعارىدا ايتقان باس اۋرۋى پايدا بولدى. سول كەزدىڭ وزىندە ماعان وي ەڭبەگىمەن اينالىسۋ، اسىرەسە جازۋ جۇمىسىمەن شۇعىلدانۋ قيىن بولعان. دارىگەرلەر دە تىيىم سالعان ەدى. ءبىراق مەڭ قيىن بولا تۇرسا دا، دارىگەرلەر تىيىم سالا تۇرسا دا، جازۋ جۇمىسىمەن شۇعىلدانا بەردىم. الايدا «باقىتسىزداردىڭ ءبىر كۇنى» اتتى روماندى جازۋ ۇستىندە ماعان جازۋدىڭ ەندىگى جەردە قيىن سوعاتىندىعىنا كوزىم جەتكەن ەدى.

بەرى كەلە اۋرۋ اسقىنىپ ماعان وي ەڭبەگىمەن اسىرەسە جازۋ جۇمىسىمەن شۇعىلدانۋعا ءتىپتى مۇمكىنشىلىك بەرمەي قويدى. قانشاما تالاپتانسام دا، قانشاما اۋرۋعا كونگىم كەلمەسە دە، اسقىنعان اۋرۋ قولدى بايلادى.

سونىمەن اۋرۋ بىردەن-بىرگە اسقىنىپ، مەنى ءوز دەگەنىنە كوندىرە باستاعان كەزدە وعان 1916 جىلدىڭ ۋاقيعاسى كەلىپ قوسىلدى. ەل باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىق، ازاماتتارىنان ايرىلىپ جىلاعان جۇرتتىڭ زارى، ارينە مەنىڭ دە جانىمدى جەدى، كوكىرەگىمە ۋلى دەرت وتىن جاقتى، ۋايىم-قايعى باستى. بۇل حال مەنىڭ اۋرۋىمدى بۇرىنعىدان دا كۇشەيتىپ جىبەردى. دارىگەرلەر ەندى جازۋ جۇمىسىمەن اينالىسۋدى مۇلدە قوي دەپ ۇزىلدى-كەسىلدى تىيىم سالدى. تۇرىپ جۇرگەنىمنەن دە جاتۋىم كوبەيدى. ءسويتىپ، مەن بىرتە-بىرتە جازۋ جۇمىسىنان شەتتەپ قالا بەردىم. ەندىگى جۇمىسىم جالعىز وقىتۋشى عانا بولۋ ەدى. دارىگەرلەر بۇل جۇمىسقا دا بەلگىلى ءبىر شەك قويۋدى تالاپ ەتتى، مۇنىڭ ۇستىنە ولار ەكى-ۇش جىل دەمالىسقا شىعىپ، ەمدەلۋگە كەڭەس بەردى. مىنە، مەنىڭ جازۋ جۇمىسىن توقتاتۋىمنىڭ نەگىزگى سەبەبى وسى ەدى.

الايدا وقىتۋشىلىق جۇمىسىنان قالعام جوق. دارىگەرلەر ەكى-ۇش جىل دەمالىسقا شىعۋعا، ەمدەلۋگە كەڭەس بەرە تۇرسا دا، بىرەر جىل... ءالى دە بىر-ەكى جىل ىستەيىن سودان كەيىن كورەرمىن دەگەن ويمەن وقىتۋشى بولىپ ىستەي بەردىم.

وسىلايشا اۋرۋمەن ارپالىسىپ ءجۇرىپ، ورىستىڭ ۇلگىلى (كلاسسيك) پەداگوگتەرىنىڭ ەڭبەكتەرىن تەرەڭدەي زەرتتەپ، قالعان ءومىرىمدى تۇگەلدەي وقۋ جۇمىسىنا ارناۋعا بەل بايلادىم.

1917 جىلى، مارت ايىنىڭ باس كەزى ەدى. ءبىر كۇنى، تاڭەرتەڭ، مەكتەپكە كەلە جاتسام، ەسىك الدىندا ەكى وقىتۋشى تۇر ەكەن ولار مەنى كوردى دە:

— ۋرا! سپاندياردى قۇتتىقتايمىز! — دەپ مەنىڭ قولىمدى قاتتى قىسىپ امانداستى دا، ەكەۋى مەكتەپ باستىعىنىڭ ۇيىنە قاراي جۇگىرىپ كەتتى. مەن ءتىپتى مۇنىڭ نە ەكەنىن دە تۇسىنە الماي تاڭدانىپ قالا بەردىم. ءبىراق كەشىكپەي-اق ءبىلدىم: نيكولاي پاتشا تاعىنان تۇسكەن ەكەن.

قۋانىش قويىنعا سىيماي كەتتى. بوستاندىق تاڭى اتتى، تەڭدىك زامانى تۋدى دەپ ويلادىق. سەز بوستاندىعى باستالدى. جيىن-جيىلىستار كوبەيدى. شەشەندەر دە مولايدى. ءبىراق بوستاندىق، الەۋمەتتىك تەڭدىك ءىس جۇزىندە بولا قويمادى. پاتشا تاعىنان تايعان شاقتاعى قۋانىش ۇزاققا سوزىلمادى.

---