InfoHub Logo

احمەت قۋان ۇلى جۇبانوۆ (1906-1968) — قازاق مۋزىكاسىن زەرتتەۋشى كورنەكتى عالىم، ايگىلى كومپوزيتور، ديريجەر. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى (1944)، ونەرتانۋ عىلىمىنىڭ دوكتورى (1943)، پروفەسسور (1948)، اكادەميك.

ول اقتوبە وبلىسى تەمىر اۋدانىندا 1906 جىلى 29 ساۋىردە ومىرگە كەلگەن.

جاسىنان مۋزىكا ونەرىنە بەيىمدىلىگىن بايقاتىپ، دومبىرا، سكريپكا اسپاتارىندا ويناۋدى مەڭگەرەدى. جاس كەزىندە اۋىلداسى تالىم كۇيشىدەن، اۋىل ءمۇعالىمى  ق. اشعالييەۆتەن، اكەسى قۋاننان، اعاسى قۇدايبەرگەننەن ءتالىم الىپ، مۋزىكا ونەرىنە دەن قويادى. تەمىردە ورىس حالىق اسپاپتار اۋەسقويلارى وركەسترىنە جەتەكشىلىك ەتەتىن (پ. چەرنياكتان سولفەدجيو، سكريپكا، مۋزىكا تەورياسى بويىنشا) ساباق الادى.

1929 جىلى لەنينگرادتىڭ م.ي. گلينكا اتىنداعى تەحنيكۋمىندا (ا.ا.ەتيگوننىڭ سكريپكا كلاسى بويىنشا)، كونسەرۆاتوريادا (پروفەسسور ف.ا. نيماننىڭ گوبوي كلاسى بويىنشا، كەيىننەن مۋزىكا تاريحى مەن تەورياسى فاكۋلتەتىندە) وقىعان.

1932 جىلى لەنينگرادتاعى اكتەر شەبەرلىگى مەكتەبىنىڭ اسپينرانتۋراسىنا تۇسەدى.

1933 جىلى الماتىدا اشىلعان مۋزىكالىق دراما ۋچيليششەسىنە ۇستازدىق قىزمەتكە شاقىرىلادى.

1930 جىلى لەنينگرادتاعى «رابوچيي ي تەاتر» جۋرنالىندا جاريالانعان ماقالاسىنان باستاپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن قازاق مۋزىكاسىنىڭ تاريحى مەن تەورياسىن زەرتتەۋمەن اينالىستى. 1936 جىلى «مۋزىكا الىپپەسى» اتتى تىرناقالدى كىتاپشاسى جارىق كورگەن.

1934 جىلى ا. ك. جۇبانوۆ العاش 11 ادامنان قۇرالعان دومبىراشىلار ءانسامبلى نەگىزىندە قازاق ۇلتتىق حالىق وركەسترىن ۇيىمداستىردى. وسى ۇجىمنىڭ تۇڭعىش ديريجەرى رەتىندە كوپتەگەن حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ مۋزىكا تۋىندىلارىن وركەسترگە لايىقتاپ نوتاعا تۇسىرگەن.

1945-1951 جىلدارى الماتى كونسەرۆاتورياسىنىڭ رەكتورى، 1954-1961 جىلدارى وسى كونسەرۆاتورياداعى ءوزى اشقان حالىق اسپاپتار كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ، قازاق حالىق مۋزىكاسىنىڭ تاريحىنان، ديريجەرلىك ونەر مەناسپاپتانۋدان ساباق بەردى.

جۇبانوۆتىڭ قازاق حالقىنىڭ ان-كۇي شىعارمالارىنىڭ تابيعاتى مەن ەرەكشەلىگى، ۇلى كۇيشىلەر قۇرمانعازى، داۋلەتكەرەي، سەيتەك، تاتتىمبەت، قازانعاپ تۋرالى مونوگرافيالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى- قازاق مۋزىكاسىنىڭ عىلىمي تاريحىن جاساۋعا قوسىلعان قوماقتى ۇلەس بولدى.
ا. ق. جۇبانوۆ — قازاق حالقىنىڭ قازىرگى زامانعى كاسىبي مۋزىكاسىنىڭ نەگىزىن قالاعان اعا بۋىن كومپوزيتورلاردىڭ ءبىرى. ول حالىق كۇيلەرىن وركەسترگە لايىقتاپ، نوتاعا ءتۇسىردى جانە قازاق مۋزىكاسىن كۇردەلى اسپاپتىق سيمفونيالىق شىعارمالارمەن بايىتتى. ولار «تاجىك ءبيى»، «قازاق بيلەرى»، «تولەگەن توقتاروۆ»، «اريا»، «ۆوكالدىك سيۋيتاسى»، «اباي سيۋيتاسى»، تاعى باسقالار.

كومپوزيتور رەتىندە قازاقتىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىنە وزىندىك مەلوديالىق ورنەك قوسقان ونداعان ءان مەن كۇيدىڭ، رومانستار مەن حورلاردىڭ، اسپاپتىق سيمفونيالىق جانە ۆوكالدىق شىعارمالاردىڭ اۆتورى. ا. جۇبانوۆتىڭ كومپوزيتورلىق شىعارمالارىنىڭ كورنەكتىلەرى ل. حاميديمەن بىرلەسىپ جازعان «اباي» (1944) جانە «تولەگەن توقتاروۆ» (1947) وپەرالارى، قىزى ع. جۇبانوۆا اياقتاعان «قۇرمانعازى» (1970) وپەراسى.

ا.ق.جۇبانوۆتىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن قىرقىنشى جىلدارى ۇيىمداستىرىلعان عىلىمي ەكسپەديسيا سەكسەنىنشى جىلدارعا دەيىن قازاقستاننىڭ تۇكپىر تۇكپىرىنەن 10 مىڭداي ءان كۇي نۇسقالارىن جيناعان. قازاقتىڭ كاسىپقوي حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ ءومىر دەرەگىن جيناستىرىپ، شىعارمالارىن نوتاعا ءتۇسىرىپ، ودان سوڭ كانىگى ءانشى كۇيشىلەرگە ۇيرەتۋ ارقىلى حالىقتىڭ رۋحاني يگىلىگىنە اينالدىرۋدا تەڭدەسىز ەڭبەكقورلىق پەن ىسكەرلىكتىڭ ۇلگىسىن احمەت قۋان ۇلىنىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىردى. ا.ق. جۇبانوۆتىڭ عالىم، پەداگوگ، كومپوزيتور، ورىنداۋشى جانە ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە قازاقتىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتىنە سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇلتتىڭ مادەني رۋحاني شەجىرەسىندەگى ەڭ كورنەكتى بەلەستەردىڭ ءبىرى بولىپ قالادى.

ا. ق. جۇبانوۆ قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتاعىن بەردى. لەنين وردەنىمەن، تاعى باسقا وردەندەرمەن، مەدالدارمەن ماراپاتتالعان. الماتى قالاسىنىڭ كوشەلەرىنىڭ بىرىنە، رەسپۋبليكالىق مۋزىكالىق مەكتەپ-ينتەرناتقا جۇبانوۆ ەسىمى بەرىلگەن. اقتوبەدەگى مۋزىكا كوللەدجى، كوشەلەر ا. ك. جۇبانوۆ ەسىمىندە. ءوزى ۇزاق جىل تۇرعان ءۇيدىڭ قابىرعاسىندا ەسكەرتكىش تاقتا ورناتىلعان. 2006 جىلى احمەت جۇبانوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ع. جۇبانوۆا اتىنداعى وبلىستىق فيلارمونيا عيماراتىنىڭ الدىندا كومپوزيتورعا ارناپ ۇلكەن ەسكەرتكىش ورناتىلماق. ەسكەرتكىش اۆتورلارى — ەسكەن سەرگەبايەۆ پەن باقىتجان ابىشيەۆ، ارحيتەكتور — جەنسەن اينابەكوۆ. قولادان جاسالعان ەسكەرتكىشتى گرانيت پليتكاسىمەن قاپتالعان تۇعىرعا ورناتادى.
XX عاسىرداعى قازاق مۋزىكا مادەنيەتىنىڭ ا. جۇبانوۆ قوماقتى ۇلەس قوسپاعان، ءوزىنىڭ وشپەس قولتاڭباسىن قالدىرماعان سالاسى كەمدە–كەم. احمەت قۋان ۇلىنىڭ بۇكىل سانالى عۇمىرى ءوز ەلىنىڭ مۋزىكا مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ جانە ونى كوركەيتۋ جولىنداعى بەلسەندى قىزمەت ۇستىندە ءوتتى. ول كوپتەگەن كەلەلى ءىستىڭ باسىندا بولدى، اتاپ ايتقاندا: مۋزىكالىق فولكلوريستيكا، قازاق مۋزىكاتانۋ ءىلىمى، قازاقستان كومپوزيتورلار وداعى، كاسىپتىك مۋزىكالىق ءبىلىم بەرۋ سالاسى. ا. جۇبانوۆ قازاق مادەنيەتىنە مۋزىكالاندىرۋدىڭ تىڭ فورماسىن تانىستىردى. ول — قازاق حالىق اسپاپتار وركەسترى. ءقازىر جۇرتشىلىق بۇل ۇجىمجى اتاقتى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق حالىق اسپاپتار وركەسترى دەپ بىلەدى. احمەت قۋان ۇلى تاماشا مۋزىكالىق تۋىندىلاردىڭ اۆتورى، وڭدەۋشىسى جانە ديريجەرى عانا ەمەس، سونىمەن قوسا ولاردى ۇيرەتۋشى، تاراتۋشى، ناسيحاتتاۋشى پەدوگوگ–لەكتور بولدى، حالىق شىعارماشىلىعىنان مىڭنان استام ءان مەن كۇي جازىپ الىپ نوتاعا ءتۇسىردى. حالىق كومپوزيتورلارى تۋرالى ەل اۋزىنان جيناعان مالىمەتتەر ءبىرقاتار عىلىمي ماقالالار مەن شىعارمالارعا ارقاۋ بولدى. ا. جۇبانوۆتىڭ قازاق مادەنيەتىنە قوسقان تەڭدەسى جوق ۇلەسى ادام قابىلەتىنىڭ قانداي قۇدىرەتتى بولاتىندىعىنىڭ شىنايى كورىنىسى.

قازاق حالىق اسپاپتارى وركەسترى — ا. جۇبانوۆتىڭ شىعارماشىلىق قىزمەتىنىڭ اسا ەلەۋلى، قايتالانباس تۇستارىنىڭ ءبىرى. ونىڭ كوپ داۋىستى ۇلتتىق وركەستر قۇرۋى — حح عاسىرداعى قازاق مۋزىكا مادەنيەتى دەگەن ۇعىمدى ناقتى كاتەگوريالىق ءمانى بار رۋحاني قۇبىلىسقا اينالدىردى. احمەت قۋان ۇلى وركەستر رەپەرتۋارىن قالىپتاستىرۋ، مۋزىكانتتاردىڭ كاسىبي دەڭگەيىن جەتىلدىرۋ باعىتىندا دا ايانباي ەڭبەك ەتتى.
ا. جۇبانوۆ كومپوزيتور رەتىندە ءتۇرلى جانردا قايتالانباس قۇندى تۋىندىلاردى: اسپاپتىق، ۆوكالدىق شىعارمالاردى، حورلار مەن مۋزىكالىق-درامالىق شىعارمالاردى (وپەرا، درامالىق سپەكتاكلدەر مەن كينوفيلمدەرگە جازىلعان مۋزىكالاردى) دۇنيەگە اكەلدى. ا. جۇبانوۆتىڭ "اريا"، "رومانس"، "كوكتەم" سياقتى اسپاپتىق شىعارمالارى سكريپكادا، قوبىزدا، ۆيولونچەل جانە باسقا دا اسپاپتاردا ورىندالادى. كوپتەگەن مۋزىكانتتاردىڭ، اسىرەسە، جاس پيانيستەردىڭ رەپەرتۋارىندا مىندەتتى تۇردە “تاجىك ءبيى”، “قازاق ءبيى” شىعارمالارى بولادى. ا. جۇبانوۆتىڭ كوپشىلىك ءسۇيىپ تىڭدايتىن "قارلىعاش"، "اق كوگەرشىن"، "ۇمىتپا"، "اق شولپان" سياقتى ۆوكالدى تۋىندىلارى ءوزىنىڭ ەرەكشە ۇلتتىق ناقىشىمەن، شىنايىلىعىمەن، تازالىعىمەن باۋراپ الادى. وركەسترگە ارنالعان شىعارمالارىنىڭ ىشىندەگى قازاقتىڭ حالىق اسپاپتار وركەسترىنە ارناپ جازعان "اباي" سيۋتاسى ءوز الدىنا ءبىر توبە.

ا. جۇبانوۆتىڭ كومپوزيتور رەتىندە باعىندىرعان بيىكتەرىنىڭ ءبىرى — وپەرا جانرى. ل. حاميديمەن بىرىگىپ جازعان "اباي" وپەراسى — قازاق جازبا ادەبيەتىنىڭ كەمەڭگەرى ابايدىڭ تەرەڭدىگىمەن، اسقاقتىعىمەن ۇشتاسىپ جاتقان تۋىندى. ابايدىڭ تۋعان حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى وپەرا مۋزىكاسىندا تەرەڭ، تابيعي ۇندەستىك تاپقان.

"قۇرمانعازى" راديو–وپەراسى — وپەرانىڭ جاڭا ءبىر جانرلىق ءتۇرىنىڭ كورىنىسى. وكىنىشكە وراي، احمەت قۋان ۇلى ارمانىن اقىرىنا دەيىن ورىنداي الماي كەتتى. بۇل وپەرانىڭ سوڭعى نۇكتەسىن قويعان جانە اسپاپتىق، كونسەرتتىك جانە ساحنالىق نۇسقاسىن جازعان ونىڭ قىزى — كورنەكتى كومپوزيتور عازيزا احمەت قىزى جۇبانوۆا. ول اكەسىنەن اسقان دارىندىلىق پەن تۋعان حالقىنىڭ مادەنيەتىن دامىتۋ مەن گۇلدەندىرۋگە دەگەن شەكسىز قۇشتارلىقتى ميراس ەتىپ الدى.

اكادەميك، قازاق سسر–ءىنىڭ حالىق ءارتىسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ا. جۇبانوۆ مۋزىكاتانۋ سالاسىنىڭ دا جولباسشىسى بولدى. ول ءوز باعىتىن عانا ەمەس، قازاقستان مۋزىكاتانۋ عىلىمىنىڭ دا بولاشاقتاعى دامۋ باعىتىن ايقىنداپ بەردى. مۋزىكاتانۋشى ا. جۇبانوۆ زەرتتەۋلەرىنىڭ باستى تاقىرىبى — ءحىح عاسىرداعى حالىق كومپوزيتورى، كۇيشى، كۇي ونەرىنىڭ مايتالمانى قۇرمانعازى. ول — قۇرمانعازى تۋرالى مونوگرافيالىق ەڭبەك (1936) پەن بىرنەشە ماقالانىڭ اۆتورى، قۇرمانعازى كۇيلەرىنىڭ جيناعىن شىعارۋشى. جۇرتشىلىققا كەڭىنەن تانىمال “عاسىرلار پەرنەسى” اتتى ەڭبەكتەگى قۇرمانعازى تۋرالى وچەركتىڭ ورنى ەرەكشە.

قازاق راديوسى ءۇشىن ارنايى دايىندالىپ، ەفيردە احمەت جۇبانوۆتىڭ ءوزى وقىعان "قۇرمانعازى" تاقىرىبىنداعى لەكسيا–كونسەرت كونە مۋزىكالىق مۇرالاردى جيناۋشى، زەرتتەۋشى ۇلى عالىمنىڭ جاڭا ءبىر قىرىن — لەكتورلىق ەرەكشە شەبەرلىگىن كورسەتەدى. ا. جۇبانوۆتىڭ لەكتورلىق شەبەرلىگىن ونىڭ زامانداستارى دا ءبىر كىسىدەي باعالايدى. ءبىرقالىپتى شىعاتىن تۇنىق داۋىسى مەن وزىندىك تارتىمدىلىعىنىڭ ارقاسىندا ونىڭ ءار ءسوزى تىڭداۋشىنى ەرىكسىز باۋراپ الاتىن. ازداعان قىسقارتۋلارمەن ەنگىزىلگەن ەكىنشى ديسكىدەگى ا. جۇبانوۆ ءدارىسىنىڭ مۇراعاتتىق جازباسى دارىن يەسىنىڭ جان–دۇنيەسىنىڭ بايلىعى مەن وي–ءورىسىنىڭ كەڭدىگىن، ءتىلىنىڭ نارلىلىگى مەن بايانداۋ مانەرىنىڭ اسقان شەشەندىگىن پاش ەتەدى.

---