ازيانىڭ مۇناي ەكسپورتتاۋشى ەلدەرى. (وپەك - كە مۇشە ەلدەر)
ازيانىڭ مۇناي ەكسپورتتاۋشى ەلدەرى. (وپەك - كە مۇشە ەلدەر)
وپەك الەمدەگى مۇنايلى دەرجاۆالاردىڭ باستاماسىمەن قارا التىننىڭ قۇنىن تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن 1960 جىلى يراكتىڭ استاناسى باعداد قالاسىندا قۇرىلدى. العاشىندا باستاماشى توپتا بەس مەملەكەت (يران، يراك، كۋۆەيت، ساۋد ارابياسى جانە ۆەنەسۋەلا) عانا بولدى. ءقازىر بۇل مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا كاتار، ليۆيا، ءباا، الجير، نيگەريا، ەكۆادور جانە انگولا ەلدەرى قوسىلىپ، جالپى سانى 12 - گە دەيىن جەتتى. ۇيىم قۇرامىنان گابون 1994 جىلى شىعىپ كەتتى. ءدال وسىنداي جاعداي 1992 جىلى ەكۆادوردىڭ دا باسىندا بولعانمەن، وڭتۇستىك امەريكالىق ەل 2007 جىلى قايتا مۇشەلىككە ءوتتى. وپەك - ءتىڭ شتاب - پاتەرى العاشقى بەس جىل شۆەيساريانىڭ جەنيەۆا قالاسىندا بولعانىمەن، 1965 جىلدىڭ كۇزىندە اۆستريا استاناسى ۆەنا قالاسىنا كوشىرىلدى. سەبەبى اتالعان ۇيىمنىڭ ورتالىعى بەيتاراپ ەلدە بولۋعا ءتيىس.
ماقساتى:
مۇناي سالاسىندا مۇناي باعاسىنىڭ تۇراقتى بولۋى، تۇتىنۋشىلاردى مۇنايمەن قامتاماسىز ەتۋى، بۇل مەكەمەگە مۇشە ەلدەردىڭ اراسىنداعى مۇناي ءوندىرۋدى قوعامدىق جانە ورتاق ساياسي قاتىناستا ۇيلەستىرۋ بولىپ تابىلادى.
وپەك - ءتىڭ تۋى (سۋرەت)
ۇيىمعا كىرگەن جىلدارى
الجير – 1969 ج
ەكۆادور – 2007ج
يران – 1960ج
يراك – 1960ج
كۋۆەيت – 1960ج
ليۆيا – 1962ج
نيگەريا - 1971ج
كاتار – 1961ج
ساۋد ارابياسى – 1960ج
ءباا – 1967ج
ۆەنەسۋەلا – 1960ج
انگولا – 2007ج
ۆەناداعى وپەك - ءتىڭ شتاب - پاتەرى (اۆستريا) (سۋرەت كورسەتىلەدى)
باس حاتشى - ابداللا سالەم ال - بادري (پورترەتى)
وپەك ەلدەرى وزدەرىنە پايدا كورۋ ءۇشىن الەمدى مۇنايمەن “تاماقتاندىرادى” (سۋرەت)
ساۋد ارابياسى
ساۋد ارابيا پاتشالىعى — اراب تۇبەگىندە ورنالاسقان مەملەكەت. سولتۇستىگىندە يوردانيامەن، يراكپەن جانە كۋۆەيتپەن شەكارالاس، شىعىسىندا كاتارمەن، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىمەن، وڭتۇستىگىندە ومان، وڭتۇستىك - شىعىسىندا يەمەنمەن شەكارالاس. سولتۇستىك - شىعىسىندا پارسى شىعاناعى باتىسىندا قىزىل تەڭىزبەن قورشالىپ جاتىر.
ساۋد ارابيانى «حارام جەرى» دەپ اتايدى. حارام دەپ اتالۋىنا سەبەپ مەككە جانە مەدينە قالالارىنىڭ ورنالاسۋىندا.
ساۋد ارابيا مۇناي قورىمەن الەمدەگى باي ەلدەردىڭ قاتارىنان. 2009 جىلى مۇناي ءوندىرىپ ەكسپورتتاۋدان رەسەيدەن كەيىنگى ەكىنشى ورىندى يەمدەندى. مۇنايدى ەكسپورتتاۋ 95% قۇرايدى، ونىڭ ىشىندە 75% مەملەكەتكە كىرىس، مەملەكەت كىرىستى حالىققا تەڭدەي ءبولىپ بەرىپ وتىرادى.
استاناسى ەر - رياد قالاسى. حالىق سانى 4 878 473 ادام (2010 جىلعى حالىق ساناعى بويىنشا). بۇل جەرلەردى العاشىندا كوشپەندى اراب تايپالارى مەكەندەگەن بولاتىن. 1902 جىلدان باستاپ نەدجد ايماعىنىڭ ورتالىعى بولىپ، 1932 جىلى مەملەكەتتىڭ استاناسى بولدى. بۇرىن قالا شاعىن قالاشىق بولعان. مۇناي ءوندىرىسىنىڭ دامۋى قالاداعى حالىق سانىنىڭ وسۋىنە ىقپالىن تيگىزدى. قازىرگى تاڭدا ەر - ريادتا زاماناۋي جوبالارمەن سالىنعان عيماراتتار بوي كوتەرگەن.
تۋى جانە ەلتاڭباسى (سۋرەت)
ەكونوميكاسى
سۋ مەن اۋىل شارۋاشىلىعى. ساۋد ارابياسىندا تۇراقتى وزەندەر نەمەسە ءىرى كولدەر جوق. اۋىل شارۋاشىلىعىندا ءداستۇرلى مال شارۋاشىلىعى - تۇيە، قوي، ەشكى، ەسەك پەن جىلقى ءوسىرۋ باسىم. كوشپەلى بادەۋيلەر ءوز ۇيلەرىمەن بىرگە ءبىر جايىلىمنان باسقاسىنا كوشىپ - قونىپ جۇرەدى. وڭدەۋگە جارامدى جەرلەر ەلدىڭ وڭتۇستىك - باتىسىنداعى اسير تاۋلى اۋدانى مەن كورولدىكتىڭ سولتۇستىگىندە شاشىراعان شۇراتتاردا عانا بار. الايدا سۋلاندىرۋدىڭ قازىرگى زامانعى ادىستەرىنىڭ ارقاسىندا ەگىنشىلىك جەدەل قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقان سالاعا اينالادى. تەڭىز سۋىن تۇششىلاندىرۋ كەڭ كولەمگە يە بولدى. ءشول دالانىڭ ورتاسىندا دوڭگەلەك فورماسىنداعى ەگىن الاپتارى سوزىلىپ جاتىر. سۋارۋ اينالاتىن قوندىرعىلار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. نەگىزگى داقىلدار — بيداي، ارپا، قۇرما، كوكونىستەر، باقشا وسىمدىكتەرى مەن جەمىستەر.
مۇناي ءوندىرىسى. ساۋد ارابياسىندا مۇناي العاش رەت 1936 جىلى تابىلدى. 2002 جىلى ەلدە كۇنىنە 10، 5 ملن باررەل مۇناي ءوندىرىلدى. كورولدىكتە بۇل قازبا وتىننىڭ بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك قورىنىڭ 1/4 - نە جۋىعى شوعىرلانعان. ەكسپورت قۇرىلىمىندا مۇنايدىڭ ۇلەسى 97%- عا جەتەدى. مۇناي كەن ورىندارىنىڭ كوپشىلىگى ەلدىڭ شىعىسىندا، پارسى شىعاناعىنىڭ جاعالاۋىندا ورنالاسقان. مۇنايدى ەكسپورتقا شىعارۋدان تۇسەتىن وراسان پايدا قازىرگى زامانعى قالالار، جولدار مەن پورتتار سالۋعا، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا، مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالاردى قازىرگى زامانعى قۇرال - جابدىقتارمەن جاراقتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. قارجى سونداي - اق ونەركاسىپتىڭ مۇناي - حيميا، مەتالل وڭدەۋ مەن ءدارى - دارمەك جاساۋ سياقتى سالالارىن قۇرۋعا دا باعىتتالادى.
ساۋد ارابياسى مۇنايدى ەكسپورتقا شىعاراتىن ەلدەر ۇيىمىندا (وپەك) جەتەكشى ورىندى يەلەندى، بۇل وعان كوپتەگەن حالىقارالىق وتكىر پروبلەمالاردى شەشۋگە ىقپال ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ترانسپورتى
تەمىرجولى نەبارى بىرنەشە ءجۇز كم. ستاندارتتى كاليا 1435 مم، ەر - ريادتى پارسى شىعاناعىمەن بايلانىستىرادى.
2005 جىلى «سولتۇستىك — وڭتۇستىك» تەمىرجول تورابى، ۇزىندىعى 2400 كم، قۇنى $2 ملرد. جوبا جاسالدى. اتالمىش جوبانىڭ تەندەرىن 2008 جىلى واو «روسسييسكيە جەلەزنىە دوروگي» ۇتىپ الدى. ۇزىندىعى 520 كم قۇنى $800 ملن. 2006 جىلى مەككە مەن مەدينە اراسىن بايلانىستىراتىن 440 - كيلومەترلىك تەمىرجول جوباسى باستالدى. 2011 جىلعى قاجىلىق ماۋسىمىندا مەككە قالاسىندا جاڭا مەتروپوليتەن ىسكە قوسىلدى. ول 500 مىڭ قاجىلىعىن وتەۋشىلەرگە قىزمەت كورسەتىپ، ولاردىڭ مەككەدەن ارافات تاۋىنا جەتكىزىپ وتىرادى. قىتايلىق تەمىر جول كومپانياسى سالعان بۇل مەترو ساعاتىنا 72 مىڭ جولاۋشىنى تاسىمالداۋعا ەسەپتەلگەن. 2011 جىلى العاش رەت ىسكە قوسىلعانىنا قاراماستان، تولىق مۇمكىندىكتە جۇمىس ىستەدى. تەمىر جول مينا، مۇزداليفا جانە ارافات تاۋىن جالعايدى.
اۆتوكولىك جولدارى. اۆتوموبيل جولدارىنىڭ جالپى ءۇزىندىعى 221، 372 كم. ولاردىڭ ىشىندە:
ساۋد ارابيادان بارلىق ايەلدەرگە كولىك جۇرگىزۋگە تىيىم سالىنعان. اتالمىش زاڭ 1932 گ. قابىلدانعان بولاتىن
اەروپورتتار سانى — 208، ولاردىڭ 73 - ءىنىڭ ۇشۋ - قونۋ الاڭدار بەتونمەن قاپتالعان. 3 حالىقارالىق ستاتۋستى يەلەنگەن.
يراك
يراك رەسپۋبليكاسى (ءوزد. اتاۋى — ءال - جۋمحۋريا ءال - يراكيا) — وڭتۇستىك - باتىس ازيادا، تيگر جانە ەۆفرات وزەندەرى بويىندا ورنالاسقان مەملەكەت. جەر كولەمى 444 مىڭ كم2. حالقى 31 234 000 ملن. ادام (2009). تۇرعىندارىنىڭ 75%- ى ارابتار، 20%- ى — كۋردتار، قالعاندارى تۇرىكمەندەر، اسسيريالىقتار، پارسىلار، ارمياندار، ت. ب. قالا حالقى 68، 1% (1997). مەملەكەتتىك ءتىلى — اراب ءتىلى. حالقىنىڭ 62%- ى — يسلام ءدىنىنىڭ شييت باعىتىن، 34%- ى سۋنيت باعىتىن ۇستانادى. استاناسى — باعداد ق. (3 ملن - نان استام). 1970 ج. قابىلدانعان كونستيتۋسياسى بويىنشا ريەۆوليۋسيالىق كەڭەستىڭ ءتوراعاسى ەلدىڭ پرەزيدەنتى جانە جوعارعى باس قولباسشى قىزمەتىن قاتار اتقارادى. زاڭ شىعارۋشى ورگان — ءبىر پالاتالى ۇلتتىق كەڭەس، 250 دەپۋتاتتان تۇرادى. ەلدىڭ ۇلتتىق مەيرامى — 17 شىلدە، ۇلتتىق رەسپۋبليكا كۇنى جانە تاۋەلسىزدىك كۇنى (1958). يراك 18 پروۆينسيادان (مۋحافاز) تۇرادى. اقشا بىرلىگى — يراك دينارى.
يراك — ەكونوميكالىق الۋەتى ۇلكەن ەل. ەلدە اسا ءىرى مۇناي (65 ملرد. ت - دان استام)، تابيعي گاز، فوسفات قورلارى بار. يراك — يران سوعىسىنا دەيىن ەل تەك مۇناي ەكسپورتىنان عانا جىل سايىن 21 — 26 ملرد. اقش دولل - ى كولەمىندە پايدا تاۋىپ وتىردى. ول اقشا ەلدىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋعا، جاڭا يندۋستريا مەن ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋعا جۇمسالدى. مۇناي شىعارۋ، مۇناي وڭدەۋ، گاز ءوندىرۋ، سەمەنت، ەلەكترەنەرگەتيكا، ماشينا جاساۋ، ت. ب. ءوندىرىس سالالارى جاقسى دامىعان. اۋىل شارۋاشىلىعى ۇلتتىق تابىستىڭ 20%- ن قۇرايدى. استىق (بيداي، ارپا، كۇرىش) ونىمدەرى، وسىمدىك مايلارى، كوكونىس، قۇرما، ت. ب. ءوسىرۋ جاقسى جولعا قويىلعان. مال شارۋاشىلىعى جاقسى دامىعان (15 ملن - نان استام قوي مەن ەشكى، 2، 5 ملن ءمۇيىزدى ءىرى قارا بار). 1998 ج. يراك ۇكىمەتى بۇۇ - نىڭ ارنايى كوميسسياسىن جۇمىس ىستەتكىزبەي تاستادى. سوندىقتان ەلگە ەكون. بايكوت جاريالاۋ ءالى كۇنگە جالعاسىپ كەلەدى. 2001 — 2002 ج. اقش ۇكىمەتى يراك تەررورلىق قاستاندىقتاردى قولدايدى، “زۇلىمدىق ۇياسى ەلدەرىنە” جاتادى، سول سەبەپتى اۋعانستاننان سوڭ ونى سوققىنىڭ استىنا الىپ، ەل باسشىسى س. حۋسەيننىڭ كوزىن جويۋ كەرەك دەگەن پىكىردى الەم حالىقتارىنا جاريالاپ كەلەدى
تۋى مەن ەلتاڭباسى (سۋرەت كورسەتىلەدى)
كۋۆەيت
كۋۆەيت - شىعىس ورتا ەلدەرىنىڭ ءبىرى. رەسمي اتاۋى: كۋۆەيت مەملەكەتى. استاناسى - كۋۆەيت قالاسى (تۇرعىن سانى 60. 000). باستى قالالارى: حاۋاللي (ت. س. 190. 000)، ساليميا (ت. س. 200. 000)، ءفارۋانيا، ءدجاحرا جانە ءال - احماديا. جەر كولەمى: 17. 818 كۆ. كم
حالقى. جالپى سانى: 450 000. حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قالالىق جەردە قونىستانعان. ورتاشا جاس مولشەرى 73 جاس. حالىقتىڭ 37% جاستان تومەنگىلەر. حالىقتىڭ قونىستانۋ تىعىزدىعى: ءبىر شارشى مەترگە 81. 3 كىسى. حالىقتىڭ ءوسۋ قارقىنى: جىلدىق 4% كولەمىندە.
ۇلتتىق قۇرامى: حالىقتىڭ 84% ارابتار قۇرايدى. ولاردىڭ جارتىسىنان كوبى كۋۆەيتتىك، ال قالعاندارى باسقا اراب ەلدەرىنەن كەلگەن ارابتار. قالعان 15% ازيا ەلدەرىنەن كەلگەندەر، 0، 1% افريكالىقتار، 0، 8% ەۆروپالىقتار، ال 0، 1% امەريكاندىقتار. سونىڭ ىشىندە ازيالىقتاردىڭ كوپشىلىگى ءۇندىستان مەن يراننان كەلگەندەر.
تۋى مەن ەلتاڭباسى (سۋرەت)
ەكونوميكاسى
ەكونوميكاسى. كۋۆەيت ەكونوميكاسى ەڭ الدىمەن مۇناي وندىرىسىنە سۇيەنەدى. 1992 ج. جالپى 312 باررەل مۇناي وندىرىلگەن. OPEC ەلدەرى اراسىندا 1993ج. جاسالعان كەلىسىم بويىنشا كۋۆەيتتىڭ كۋندەلىكتى مۇناي ءوندىرىسى 2 ملن. باررەل دەپ بەلگىلەنگەن. 1993 ج. بولجام بويىنشا كۋۆەيتتىڭ مۇناي قورى 92 ملرد. 430 ملن. باررەلگە جۋىق دەپ باعالانعان. ەلدە تابيعي گازدىڭ دا مول قورى بار. 1992 ج. 2 ملرد. 650 ملن. م3. تابيعي گاز وندىرىلگەن. 1993ج. بولجام بويىنشا تابيعي گاز قورى 1 ملرد. 350 ملن. م. كۋبتى قۇرايدى. مۇناي مەن گازدىڭ جالپى ىشكى ونىمدەگى ۇلەسى 41% كولەمىندە. سونىمەن بىرگە سوڭعى ۋاقىتتاردا ەگىن شارۋاشىلىعىندا زاماناۋي ادىستەر كەڭ قولدانىلىپ، ەلەۋلى وزگەرىستەرگە قول جەتكىزىلگەن. ەگىن مەن مال شارۋاشىلىعىنان تۇسكەن تابىستىڭ ۇلتتىق تابىستاعى ۇلەسى 1%. حالىق پايدالاناتىن اۋىز سۋ تەڭىز سۋىن تازارتۋ ارقىلى الىنادى.
اقشا بىرلىگى: كۋۆەيت دينارى.
ادام باسىنا شاققانداعى ۇلتتىق تابىسى: 16. 200 $
سىرتقى ساۋدا. يمپورتتالاتىن زاتتاردىڭ باسىندا مۇناي مەن تابيعي گاز كەلەدى (بۇل ەكەۋىنىڭ يمپورتتاعى ۇلەسى 91%). باستى ەكسپورت زاتتارىنا: قورعانىس قۇرالدارى، ەلەكترلى جانە ەلەكتروندى زاتتار، كولىك قۇرالدارى مەن ونىڭ بولشەكتەرى، ستانوكتار، ازىق تۇلىك زاتتارى، حيميالىق ونىمدەر، تەكستيل ونىمدەرى جانە ءتۇرلى ءوندىرىس شيكىزاتتارى جاتادى. سىرتقى ساۋدا جاپونيا، تايۆان، اقش جانە ءتۇرلى ەۋروپا ەلدەرىمەن جاسالۋدا.
ءوندىرىسى. كۋۆەيت ءوندىرىسىنىڭ باسىندا مۇناي وڭدەۋ جانە مۇناي ونىمدەرىن شىعارۋ ونەركاسىپتەرى بار. بۇدان باسقا تەمىر بولات ونىمدەرى، مەتالل سىم، ماي، پلاستيكالىق زاتتار، سەمەنت، وتتەگى، كۇكىرت، قاعاز، ازىقتۇلىك زاتتارى، سۋسىندار، كيىم تىگۋ، جيھاز جاساۋ، كەڭسە زاتتارى، قۇرىلىس جابدىقتارى، ەلەكتر قۇرالدارى مەن جابدىقتارىن وندىرەتىن ونەركاسىپتەر دە بار. ءوندىرىس ورنىن اشاتىندار مەملەكەت تاراپىنان ۇزاق مەرزىمدى كرەديتتەر جانە ءوندىرىس ورنىن سالاتىن جەرمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ءوندىرىس ورىندارىنان تۇسەتىن تابىستىڭ جالپى ىشكى ونىمدەگى ۇلەسى 14%. جۇمىسشى كۇشىنىڭ 9. 5%ى ونەركاسىپ سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىندەر.
يران
يران (1935 جىلعا دەيىن پارسى ەلى)، يران يسلام رەسپۋبليكاسى — ازيانىڭ وڭتۇستىك - باتىس بولىگىندە ورنالاسقان مەملەكەت. جەر كولەمى 1، 648 ملن. كم². حالقى 77 891 220 ملن. ادام (2011). حالقىنىڭ ۇلتتىق قۇرامى: پارسىلار (51%)، ءازىربايجاندار (27%)، كۇردتەر (5%)، ارابتار، تۇرىكمەندەر، بەلۋدجيلەر، ارمياندار، ەۆرەيلەر، ت. ب. قالا حالقى 58، 3%. استاناسى — تەگەران ق. (اينالاسىن قوسقاندا 12 ملن - نان استام). ودان باسقا مەشحەد (1، 5 ملن.)، يسفاھان (1 ملن.)، تەبريز (852 مىڭ)، شيراز (800 مىڭ) سياقتى ءىرى قالالار بار. رەسمي ءتىلى — پارسى ءتىلى. مەملەكەتتىك ءدىنى — يسلام ءدىنىنىڭ شييت تارماعى. يران — ءدىني مەملەكەت. ەلدەگى ساياسي جانە ءدىني بيلىك اياتوللا سەيد ءالي حامەنەيدىڭ قولىندا. پرەزيدەنت (1997 جىلدان باستاپ سەيد موحاممەد حاتامي) 4 جىلعا سايلانادى جانە مينيستر كابينەتىن باسقارادى. جوعارعى زاڭ شىعارۋشى ورگان — ءبىر پالاتالى پارلامەنت — يسلام كەڭەسى جينالىسى (مەدجليس) 4 جىل سايىن سايلانىپ وتىراتىن 270 دەپۋتاتتان تۇرادى. 1981 جىلعى كونستيتۋسياسى بويىنشا، ەلدە ساياسي جانە ءدىني ەمەس ۇيىمدارعا تىيىم سالىنعان. ۇلتتىق مەيرامى 11 اقپان — ريەۆوليۋسيا كۇنى (1979). ۇلتتىق اقشا بىرلىگى — ريال.
تۋى جانە ەلتاڭباسى (سۋرەتى كورسەتىلەدى)
ەكونوميكاسى
ەل ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزى مۇناي جانە مۇناي مەن گاز وڭدەۋ ونەركاسىپتەرى. مەمل. كىرىستىڭ 1/3 جانە ەكسپورتتىڭ 90%- ىنا جۋىعى وسى سالالاردان الىنادى. ەلدە جىل سايىن 180 ملن. ت - عا جۋىق مۇناي، 58 ملرد. م3 گاز (قورى 14 ترل. م3 شاماسىندا) وندىرىلەدى. ەكونوميكانىڭ باسقا سالالارى دا دامىعان، ءبىراق سىرتقى ەكون. بايلانىستاردىڭ ناشارلىعىنان جانە قارجى جەتىسپەۋشىلىگىنەن تولىق قۋاتىمەن جۇمىس ىستەي الماۋدا. ونەركاسىپكە قاجەتتى قۇرال - سايماندار 90%- عا دەيىن شەتتەن اكەلىنەدى.
اۋىل شارۋاشىلىعى ناشار دامىعان. تۇرعىندار ءۇشىن بيداي، كۇرىش، قانت، وسىمدىك مايى، ت. ب. شەتتەن (جىل سايىن 2 ملرد. اقش دولل - نا) اكەلىنەدى. سوڭعى جىلدارى تۋريزم دامي باستادى. ۇلتتىق بايلىقتىڭ 36%- ى ونەركاسىپتەن، 22%- ى اۋىل شارۋاشىلىعىنان، قالعانى قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىنان تۇرادى. مۇناي ەكسپورتىنان جىل سايىن 16، 3 ملرد. اقش دوللارى تۇسەدى. ۇلتتىق تابىس 75 ملرد. اقش دوللار كولەمىندە، جان باسىنا شاققاندا — 1250 دولل. شاماسىندا. ەلدەگى باستى پروبلەمانىڭ ءبىرى — جۇمىسسىزدىق (3، 5 ملن. ادام). مۇنايدان باسقا ەكسپورتقا كەيبىر ونەركاسىپ تاۋارلارى، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى، كىلەم، حالىق تۇتىنۋ تاۋارلارى شىعارىلادى. شەتتەن — ازىق - تۇلىك ونىمدەرى (30%)، ماشينا، قۇرال - جابدىقتار، كەيبىر ونەركاسىپ شيكىزاتتارى اكەلىنەدى. نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەستەرى: گەرمانيا، جاپونيا، ۇلىبريتانيا، يتاليا، اراب ەلدەرى، تۇركيا، قازاقستانمەن ديپلوماتيالىق جانە ەكونوميكالىق بايلانىس 1992 ج. ورنادى.
بىرىككەن اراب امىرلىگى
بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى - سولتۇستىك - شىعىستاعى ارابيا تۇبەگىندە تاياۋ شىعىستا ورنالاسقان مەملەكەت. قاتارمەن، ساۋد ارابياسىمەن، ومان سۇلتاناتىمەن شەكتەسەدى. سولتۇستىكتەگى ءباا پارسى شىعاناعىنىڭ سۋلارىمەن، ال شىعىسىندا ومان بۇعازىنىڭ سۋلارىمەن جاعالاسادى. رەسمي استاناسى – ابۋ - دابي قالاسى بولىپ تابىلادى. ال تۋريستتىك جانە ساۋدالىق ورتالىعى – دۋباي شاھارى - دەپ ەسەپتەلەدى. ءاربىر امىرلىكتىڭ ەسىمى ونىڭ باس قالاسىنىڭ اتاۋىمەن سايكەس كەلەدى. 1971 جىلى قۇرىلعان فەدەراتيۆتى مەملەكەت بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى – جەتى تاۋەلسىز امىرلىكتەردەن تۇراتىن جاس ەل، ءار امىرلىكتىڭ ەسىمى نەگىزگى قالاسىمەن بايلانىستى اتالعان بەلگىلەۋى بولادى: ابۋ - دابي، دۋباي، شاردجا، ادجمان، ۋم - ال كۋۆەين، راس - ەل - حايما جانە فۋدجەيرا. ءار ءبىر امىرلىكتىڭ ءامىرشىسى – شەيح، ال جالپى مەملەكەتتىك باسقارۋ بيلىگى جوعارعى كەڭەسكە بەرىلگەن. حالىقتىڭ 80%- ى باسقا ەلدەن كەلۋشىلەر بولىپ تابىلادى. 2009ج. ساناق بويىنشا ەتنيكالىق ارابتار بارلىق تۇرعىننىڭ 48، 1% (ونىڭ ىشىندە ءباا ارابتارى – 12، 2%، بەدۋيندەر – 9، 4%، ەگيپەتتىك ارابتار – 6، 2%، ومان ارابتارى – 4، 1%، ساۋد ارابتارى - 4%)، وڭتۇستىك ازيادان كەلگەندەرi – 35، 7%، يراندىقتار - 5%، فيلليپيندىكتەر – 3، 4%، ەۋروپالىقتار – 2، 4%، باسقالار – 5، 4% بولىگىن قۇرادى. ءباا - نiڭ ءدىنى – يسلام. دەگەنمەن، باسقا دىندەرگە دە رۇقسات بەرىلگەن. اراب ءتىلى، سونىمەن بىرگە اعىلشىن ءتىلى دە كەڭ تارالعان.
كاتار
كاتار، كاتار مەملەكەتى – پارسى شىعاناعىنىڭ كاتار تۇبەگىندەگى مەملەكەت.
جەر كولەمى 11400 كم2.
حالقى 1 699 435 مىڭ ادام (2010).
نەگىزگى تۇرعىندارى – كاتارلىق ارابتار. وعان قوسا پاكستاندىقتار، ۇندىلەر، يراندىقتار تۇرادى.
رەسمي ءتىلى – اراب ءتىلى.
تۇرعىندارى، نەگىزىنەن، مۇسىلماندار.
استاناسى – دوھا قالاسى.
مەملەكەتتىڭ ساياسي قۇرىلىمى – ءابسوليۋتتى مونارحيا.
مەملەكەت باسشىسى ءامىر شەيحى حاماد بەن حاليفا ءال - تاني (1995 جىلدان) بۇكىل بيلىكتى ءوز قولىنا شوعىرلاندىرعان.
ساياسي پارتيالارعا تىيىم سالىنعان.
ۇلتتىق مەرەكەسى 3 قىركۇيەك – تاۋەلسىزدىك كۇنى (1971).
اقشا بىرلىگى – كاتار ريالى.
ەكونوميكاسى
نەگىزگى بايلىعى – مۇناي (تابيعي قورى – 778 ملن. توننا). ەلدەگى ۇلتتىق تابىستىڭ 90%- ىن مۇناي ونەركاسىبى بەرەدى. مۇناي ونەركاسىبى “كاتار پەترولەۋم”، “شەلل وف كاتار”، تاعى باسقا كومپانيالار قولىندا. مۇنايدان باسقا تابيعي گاز وندىرىلەدى، بالىق اۋلانادى. تۇرعىنداردىڭ 35%- ى ونەركاسىپتە، 3%- ى اۋىل شارۋاشىلىعىندا، 60%- ى قىزمەت كورسەتۋ سالالارىندا قىزمەت ەتەدى. جەرىنىڭ 0، 7%- ى عانا اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالانىلادى. 1997 جىلى ۇلتتىڭ بايلىق مولشەرى 7، 4 ملرد. اقش دوللapى، جان باسىنا شاققاندا 20100 دوللار دەڭگەيىندە بولدى. مۇناي سالالارى بويىنشا جەتىسپەيتىن جۇمىس كۇشىن سىرتتان اكەلەدى. سىرتتان ماشينالار، قۇرال - سايماندار، مال، تاماق ونىمدەرى، تۇتىنۋ جانە حيميا تاۋارلارى اكەلىنەدى. نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەستىكتەرى: جاپونيا، يتاليا، اقش، ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، فرانسيا، ساۋد ارابياسى. قازاقستان مەن كاتار اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناس 1992 جىلى ورناعان. 1998 جىلى 23 مامىردا قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ كاتاردا رەسمي ساپارمەن بولىپ، ءامىر حاماد بەن حاليفا ءال - تانيمەن جانە ەلدەگى اسا ءىرى بيزنەس وكىلدەرىمەن كەلىسسوز جۇرگىزدى. ەكى جاق مۇناي وڭدەۋ جانە تاسىمالداۋ، ينۆەستيسيا مەن بانك، تۋريزم، اۋە بايلانىسى، تاعى باسقا سالالار بويىنشا ءوزارا كەلىسىمدەرگە قول قويدى. وسى كەزدەسۋدەن كەيىن ەكى ەل اراسىندا ساۋدا - ەكونوميكالىق بايلانىستار جەدەل دامي باستادى.
بيولوگيا جانە گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى
زاريپوۆا گاۋحار اديلبەكوۆنا
پرەزەنتاسياسىن جۇكتەۋ
وپەك الەمدەگى مۇنايلى دەرجاۆالاردىڭ باستاماسىمەن قارا التىننىڭ قۇنىن تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن 1960 جىلى يراكتىڭ استاناسى باعداد قالاسىندا قۇرىلدى. العاشىندا باستاماشى توپتا بەس مەملەكەت (يران، يراك، كۋۆەيت، ساۋد ارابياسى جانە ۆەنەسۋەلا) عانا بولدى. ءقازىر بۇل مەملەكەتتەردىڭ قاتارىنا كاتار، ليۆيا، ءباا، الجير، نيگەريا، ەكۆادور جانە انگولا ەلدەرى قوسىلىپ، جالپى سانى 12 - گە دەيىن جەتتى. ۇيىم قۇرامىنان گابون 1994 جىلى شىعىپ كەتتى. ءدال وسىنداي جاعداي 1992 جىلى ەكۆادوردىڭ دا باسىندا بولعانمەن، وڭتۇستىك امەريكالىق ەل 2007 جىلى قايتا مۇشەلىككە ءوتتى. وپەك - ءتىڭ شتاب - پاتەرى العاشقى بەس جىل شۆەيساريانىڭ جەنيەۆا قالاسىندا بولعانىمەن، 1965 جىلدىڭ كۇزىندە اۆستريا استاناسى ۆەنا قالاسىنا كوشىرىلدى. سەبەبى اتالعان ۇيىمنىڭ ورتالىعى بەيتاراپ ەلدە بولۋعا ءتيىس.
ماقساتى:
مۇناي سالاسىندا مۇناي باعاسىنىڭ تۇراقتى بولۋى، تۇتىنۋشىلاردى مۇنايمەن قامتاماسىز ەتۋى، بۇل مەكەمەگە مۇشە ەلدەردىڭ اراسىنداعى مۇناي ءوندىرۋدى قوعامدىق جانە ورتاق ساياسي قاتىناستا ۇيلەستىرۋ بولىپ تابىلادى.
وپەك - ءتىڭ تۋى (سۋرەت)
ۇيىمعا كىرگەن جىلدارى
الجير – 1969 ج
ەكۆادور – 2007ج
يران – 1960ج
يراك – 1960ج
كۋۆەيت – 1960ج
ليۆيا – 1962ج
نيگەريا - 1971ج
كاتار – 1961ج
ساۋد ارابياسى – 1960ج
ءباا – 1967ج
ۆەنەسۋەلا – 1960ج
انگولا – 2007ج
ۆەناداعى وپەك - ءتىڭ شتاب - پاتەرى (اۆستريا) (سۋرەت كورسەتىلەدى)
باس حاتشى - ابداللا سالەم ال - بادري (پورترەتى)
وپەك ەلدەرى وزدەرىنە پايدا كورۋ ءۇشىن الەمدى مۇنايمەن “تاماقتاندىرادى” (سۋرەت)
ساۋد ارابياسى
ساۋد ارابيا پاتشالىعى — اراب تۇبەگىندە ورنالاسقان مەملەكەت. سولتۇستىگىندە يوردانيامەن، يراكپەن جانە كۋۆەيتپەن شەكارالاس، شىعىسىندا كاتارمەن، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىمەن، وڭتۇستىگىندە ومان، وڭتۇستىك - شىعىسىندا يەمەنمەن شەكارالاس. سولتۇستىك - شىعىسىندا پارسى شىعاناعى باتىسىندا قىزىل تەڭىزبەن قورشالىپ جاتىر.
ساۋد ارابيانى «حارام جەرى» دەپ اتايدى. حارام دەپ اتالۋىنا سەبەپ مەككە جانە مەدينە قالالارىنىڭ ورنالاسۋىندا.
ساۋد ارابيا مۇناي قورىمەن الەمدەگى باي ەلدەردىڭ قاتارىنان. 2009 جىلى مۇناي ءوندىرىپ ەكسپورتتاۋدان رەسەيدەن كەيىنگى ەكىنشى ورىندى يەمدەندى. مۇنايدى ەكسپورتتاۋ 95% قۇرايدى، ونىڭ ىشىندە 75% مەملەكەتكە كىرىس، مەملەكەت كىرىستى حالىققا تەڭدەي ءبولىپ بەرىپ وتىرادى.
استاناسى ەر - رياد قالاسى. حالىق سانى 4 878 473 ادام (2010 جىلعى حالىق ساناعى بويىنشا). بۇل جەرلەردى العاشىندا كوشپەندى اراب تايپالارى مەكەندەگەن بولاتىن. 1902 جىلدان باستاپ نەدجد ايماعىنىڭ ورتالىعى بولىپ، 1932 جىلى مەملەكەتتىڭ استاناسى بولدى. بۇرىن قالا شاعىن قالاشىق بولعان. مۇناي ءوندىرىسىنىڭ دامۋى قالاداعى حالىق سانىنىڭ وسۋىنە ىقپالىن تيگىزدى. قازىرگى تاڭدا ەر - ريادتا زاماناۋي جوبالارمەن سالىنعان عيماراتتار بوي كوتەرگەن.
تۋى جانە ەلتاڭباسى (سۋرەت)
ەكونوميكاسى
سۋ مەن اۋىل شارۋاشىلىعى. ساۋد ارابياسىندا تۇراقتى وزەندەر نەمەسە ءىرى كولدەر جوق. اۋىل شارۋاشىلىعىندا ءداستۇرلى مال شارۋاشىلىعى - تۇيە، قوي، ەشكى، ەسەك پەن جىلقى ءوسىرۋ باسىم. كوشپەلى بادەۋيلەر ءوز ۇيلەرىمەن بىرگە ءبىر جايىلىمنان باسقاسىنا كوشىپ - قونىپ جۇرەدى. وڭدەۋگە جارامدى جەرلەر ەلدىڭ وڭتۇستىك - باتىسىنداعى اسير تاۋلى اۋدانى مەن كورولدىكتىڭ سولتۇستىگىندە شاشىراعان شۇراتتاردا عانا بار. الايدا سۋلاندىرۋدىڭ قازىرگى زامانعى ادىستەرىنىڭ ارقاسىندا ەگىنشىلىك جەدەل قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقان سالاعا اينالادى. تەڭىز سۋىن تۇششىلاندىرۋ كەڭ كولەمگە يە بولدى. ءشول دالانىڭ ورتاسىندا دوڭگەلەك فورماسىنداعى ەگىن الاپتارى سوزىلىپ جاتىر. سۋارۋ اينالاتىن قوندىرعىلار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى. نەگىزگى داقىلدار — بيداي، ارپا، قۇرما، كوكونىستەر، باقشا وسىمدىكتەرى مەن جەمىستەر.
مۇناي ءوندىرىسى. ساۋد ارابياسىندا مۇناي العاش رەت 1936 جىلى تابىلدى. 2002 جىلى ەلدە كۇنىنە 10، 5 ملن باررەل مۇناي ءوندىرىلدى. كورولدىكتە بۇل قازبا وتىننىڭ بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك قورىنىڭ 1/4 - نە جۋىعى شوعىرلانعان. ەكسپورت قۇرىلىمىندا مۇنايدىڭ ۇلەسى 97%- عا جەتەدى. مۇناي كەن ورىندارىنىڭ كوپشىلىگى ەلدىڭ شىعىسىندا، پارسى شىعاناعىنىڭ جاعالاۋىندا ورنالاسقان. مۇنايدى ەكسپورتقا شىعارۋدان تۇسەتىن وراسان پايدا قازىرگى زامانعى قالالار، جولدار مەن پورتتار سالۋعا، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا، مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالاردى قازىرگى زامانعى قۇرال - جابدىقتارمەن جاراقتاندىرۋعا مۇمكىندىك بەردى. قارجى سونداي - اق ونەركاسىپتىڭ مۇناي - حيميا، مەتالل وڭدەۋ مەن ءدارى - دارمەك جاساۋ سياقتى سالالارىن قۇرۋعا دا باعىتتالادى.
ساۋد ارابياسى مۇنايدى ەكسپورتقا شىعاراتىن ەلدەر ۇيىمىندا (وپەك) جەتەكشى ورىندى يەلەندى، بۇل وعان كوپتەگەن حالىقارالىق وتكىر پروبلەمالاردى شەشۋگە ىقپال ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ترانسپورتى
تەمىرجولى نەبارى بىرنەشە ءجۇز كم. ستاندارتتى كاليا 1435 مم، ەر - ريادتى پارسى شىعاناعىمەن بايلانىستىرادى.
2005 جىلى «سولتۇستىك — وڭتۇستىك» تەمىرجول تورابى، ۇزىندىعى 2400 كم، قۇنى $2 ملرد. جوبا جاسالدى. اتالمىش جوبانىڭ تەندەرىن 2008 جىلى واو «روسسييسكيە جەلەزنىە دوروگي» ۇتىپ الدى. ۇزىندىعى 520 كم قۇنى $800 ملن. 2006 جىلى مەككە مەن مەدينە اراسىن بايلانىستىراتىن 440 - كيلومەترلىك تەمىرجول جوباسى باستالدى. 2011 جىلعى قاجىلىق ماۋسىمىندا مەككە قالاسىندا جاڭا مەتروپوليتەن ىسكە قوسىلدى. ول 500 مىڭ قاجىلىعىن وتەۋشىلەرگە قىزمەت كورسەتىپ، ولاردىڭ مەككەدەن ارافات تاۋىنا جەتكىزىپ وتىرادى. قىتايلىق تەمىر جول كومپانياسى سالعان بۇل مەترو ساعاتىنا 72 مىڭ جولاۋشىنى تاسىمالداۋعا ەسەپتەلگەن. 2011 جىلى العاش رەت ىسكە قوسىلعانىنا قاراماستان، تولىق مۇمكىندىكتە جۇمىس ىستەدى. تەمىر جول مينا، مۇزداليفا جانە ارافات تاۋىن جالعايدى.
اۆتوكولىك جولدارى. اۆتوموبيل جولدارىنىڭ جالپى ءۇزىندىعى 221، 372 كم. ولاردىڭ ىشىندە:
ساۋد ارابيادان بارلىق ايەلدەرگە كولىك جۇرگىزۋگە تىيىم سالىنعان. اتالمىش زاڭ 1932 گ. قابىلدانعان بولاتىن
اەروپورتتار سانى — 208، ولاردىڭ 73 - ءىنىڭ ۇشۋ - قونۋ الاڭدار بەتونمەن قاپتالعان. 3 حالىقارالىق ستاتۋستى يەلەنگەن.
يراك
يراك رەسپۋبليكاسى (ءوزد. اتاۋى — ءال - جۋمحۋريا ءال - يراكيا) — وڭتۇستىك - باتىس ازيادا، تيگر جانە ەۆفرات وزەندەرى بويىندا ورنالاسقان مەملەكەت. جەر كولەمى 444 مىڭ كم2. حالقى 31 234 000 ملن. ادام (2009). تۇرعىندارىنىڭ 75%- ى ارابتار، 20%- ى — كۋردتار، قالعاندارى تۇرىكمەندەر، اسسيريالىقتار، پارسىلار، ارمياندار، ت. ب. قالا حالقى 68، 1% (1997). مەملەكەتتىك ءتىلى — اراب ءتىلى. حالقىنىڭ 62%- ى — يسلام ءدىنىنىڭ شييت باعىتىن، 34%- ى سۋنيت باعىتىن ۇستانادى. استاناسى — باعداد ق. (3 ملن - نان استام). 1970 ج. قابىلدانعان كونستيتۋسياسى بويىنشا ريەۆوليۋسيالىق كەڭەستىڭ ءتوراعاسى ەلدىڭ پرەزيدەنتى جانە جوعارعى باس قولباسشى قىزمەتىن قاتار اتقارادى. زاڭ شىعارۋشى ورگان — ءبىر پالاتالى ۇلتتىق كەڭەس، 250 دەپۋتاتتان تۇرادى. ەلدىڭ ۇلتتىق مەيرامى — 17 شىلدە، ۇلتتىق رەسپۋبليكا كۇنى جانە تاۋەلسىزدىك كۇنى (1958). يراك 18 پروۆينسيادان (مۋحافاز) تۇرادى. اقشا بىرلىگى — يراك دينارى.
يراك — ەكونوميكالىق الۋەتى ۇلكەن ەل. ەلدە اسا ءىرى مۇناي (65 ملرد. ت - دان استام)، تابيعي گاز، فوسفات قورلارى بار. يراك — يران سوعىسىنا دەيىن ەل تەك مۇناي ەكسپورتىنان عانا جىل سايىن 21 — 26 ملرد. اقش دولل - ى كولەمىندە پايدا تاۋىپ وتىردى. ول اقشا ەلدىڭ قورعانىس قابىلەتىن نىعايتۋعا، جاڭا يندۋستريا مەن ينفراقۇرىلىمداردى دامىتۋعا جۇمسالدى. مۇناي شىعارۋ، مۇناي وڭدەۋ، گاز ءوندىرۋ، سەمەنت، ەلەكترەنەرگەتيكا، ماشينا جاساۋ، ت. ب. ءوندىرىس سالالارى جاقسى دامىعان. اۋىل شارۋاشىلىعى ۇلتتىق تابىستىڭ 20%- ن قۇرايدى. استىق (بيداي، ارپا، كۇرىش) ونىمدەرى، وسىمدىك مايلارى، كوكونىس، قۇرما، ت. ب. ءوسىرۋ جاقسى جولعا قويىلعان. مال شارۋاشىلىعى جاقسى دامىعان (15 ملن - نان استام قوي مەن ەشكى، 2، 5 ملن ءمۇيىزدى ءىرى قارا بار). 1998 ج. يراك ۇكىمەتى بۇۇ - نىڭ ارنايى كوميسسياسىن جۇمىس ىستەتكىزبەي تاستادى. سوندىقتان ەلگە ەكون. بايكوت جاريالاۋ ءالى كۇنگە جالعاسىپ كەلەدى. 2001 — 2002 ج. اقش ۇكىمەتى يراك تەررورلىق قاستاندىقتاردى قولدايدى، “زۇلىمدىق ۇياسى ەلدەرىنە” جاتادى، سول سەبەپتى اۋعانستاننان سوڭ ونى سوققىنىڭ استىنا الىپ، ەل باسشىسى س. حۋسەيننىڭ كوزىن جويۋ كەرەك دەگەن پىكىردى الەم حالىقتارىنا جاريالاپ كەلەدى
تۋى مەن ەلتاڭباسى (سۋرەت كورسەتىلەدى)
كۋۆەيت
كۋۆەيت - شىعىس ورتا ەلدەرىنىڭ ءبىرى. رەسمي اتاۋى: كۋۆەيت مەملەكەتى. استاناسى - كۋۆەيت قالاسى (تۇرعىن سانى 60. 000). باستى قالالارى: حاۋاللي (ت. س. 190. 000)، ساليميا (ت. س. 200. 000)، ءفارۋانيا، ءدجاحرا جانە ءال - احماديا. جەر كولەمى: 17. 818 كۆ. كم
حالقى. جالپى سانى: 450 000. حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قالالىق جەردە قونىستانعان. ورتاشا جاس مولشەرى 73 جاس. حالىقتىڭ 37% جاستان تومەنگىلەر. حالىقتىڭ قونىستانۋ تىعىزدىعى: ءبىر شارشى مەترگە 81. 3 كىسى. حالىقتىڭ ءوسۋ قارقىنى: جىلدىق 4% كولەمىندە.
ۇلتتىق قۇرامى: حالىقتىڭ 84% ارابتار قۇرايدى. ولاردىڭ جارتىسىنان كوبى كۋۆەيتتىك، ال قالعاندارى باسقا اراب ەلدەرىنەن كەلگەن ارابتار. قالعان 15% ازيا ەلدەرىنەن كەلگەندەر، 0، 1% افريكالىقتار، 0، 8% ەۆروپالىقتار، ال 0، 1% امەريكاندىقتار. سونىڭ ىشىندە ازيالىقتاردىڭ كوپشىلىگى ءۇندىستان مەن يراننان كەلگەندەر.
تۋى مەن ەلتاڭباسى (سۋرەت)
ەكونوميكاسى
ەكونوميكاسى. كۋۆەيت ەكونوميكاسى ەڭ الدىمەن مۇناي وندىرىسىنە سۇيەنەدى. 1992 ج. جالپى 312 باررەل مۇناي وندىرىلگەن. OPEC ەلدەرى اراسىندا 1993ج. جاسالعان كەلىسىم بويىنشا كۋۆەيتتىڭ كۋندەلىكتى مۇناي ءوندىرىسى 2 ملن. باررەل دەپ بەلگىلەنگەن. 1993 ج. بولجام بويىنشا كۋۆەيتتىڭ مۇناي قورى 92 ملرد. 430 ملن. باررەلگە جۋىق دەپ باعالانعان. ەلدە تابيعي گازدىڭ دا مول قورى بار. 1992 ج. 2 ملرد. 650 ملن. م3. تابيعي گاز وندىرىلگەن. 1993ج. بولجام بويىنشا تابيعي گاز قورى 1 ملرد. 350 ملن. م. كۋبتى قۇرايدى. مۇناي مەن گازدىڭ جالپى ىشكى ونىمدەگى ۇلەسى 41% كولەمىندە. سونىمەن بىرگە سوڭعى ۋاقىتتاردا ەگىن شارۋاشىلىعىندا زاماناۋي ادىستەر كەڭ قولدانىلىپ، ەلەۋلى وزگەرىستەرگە قول جەتكىزىلگەن. ەگىن مەن مال شارۋاشىلىعىنان تۇسكەن تابىستىڭ ۇلتتىق تابىستاعى ۇلەسى 1%. حالىق پايدالاناتىن اۋىز سۋ تەڭىز سۋىن تازارتۋ ارقىلى الىنادى.
اقشا بىرلىگى: كۋۆەيت دينارى.
ادام باسىنا شاققانداعى ۇلتتىق تابىسى: 16. 200 $
سىرتقى ساۋدا. يمپورتتالاتىن زاتتاردىڭ باسىندا مۇناي مەن تابيعي گاز كەلەدى (بۇل ەكەۋىنىڭ يمپورتتاعى ۇلەسى 91%). باستى ەكسپورت زاتتارىنا: قورعانىس قۇرالدارى، ەلەكترلى جانە ەلەكتروندى زاتتار، كولىك قۇرالدارى مەن ونىڭ بولشەكتەرى، ستانوكتار، ازىق تۇلىك زاتتارى، حيميالىق ونىمدەر، تەكستيل ونىمدەرى جانە ءتۇرلى ءوندىرىس شيكىزاتتارى جاتادى. سىرتقى ساۋدا جاپونيا، تايۆان، اقش جانە ءتۇرلى ەۋروپا ەلدەرىمەن جاسالۋدا.
ءوندىرىسى. كۋۆەيت ءوندىرىسىنىڭ باسىندا مۇناي وڭدەۋ جانە مۇناي ونىمدەرىن شىعارۋ ونەركاسىپتەرى بار. بۇدان باسقا تەمىر بولات ونىمدەرى، مەتالل سىم، ماي، پلاستيكالىق زاتتار، سەمەنت، وتتەگى، كۇكىرت، قاعاز، ازىقتۇلىك زاتتارى، سۋسىندار، كيىم تىگۋ، جيھاز جاساۋ، كەڭسە زاتتارى، قۇرىلىس جابدىقتارى، ەلەكتر قۇرالدارى مەن جابدىقتارىن وندىرەتىن ونەركاسىپتەر دە بار. ءوندىرىس ورنىن اشاتىندار مەملەكەت تاراپىنان ۇزاق مەرزىمدى كرەديتتەر جانە ءوندىرىس ورنىن سالاتىن جەرمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. ءوندىرىس ورىندارىنان تۇسەتىن تابىستىڭ جالپى ىشكى ونىمدەگى ۇلەسى 14%. جۇمىسشى كۇشىنىڭ 9. 5%ى ونەركاسىپ سالاسىندا جۇمىس ىستەيتىندەر.
يران
يران (1935 جىلعا دەيىن پارسى ەلى)، يران يسلام رەسپۋبليكاسى — ازيانىڭ وڭتۇستىك - باتىس بولىگىندە ورنالاسقان مەملەكەت. جەر كولەمى 1، 648 ملن. كم². حالقى 77 891 220 ملن. ادام (2011). حالقىنىڭ ۇلتتىق قۇرامى: پارسىلار (51%)، ءازىربايجاندار (27%)، كۇردتەر (5%)، ارابتار، تۇرىكمەندەر، بەلۋدجيلەر، ارمياندار، ەۆرەيلەر، ت. ب. قالا حالقى 58، 3%. استاناسى — تەگەران ق. (اينالاسىن قوسقاندا 12 ملن - نان استام). ودان باسقا مەشحەد (1، 5 ملن.)، يسفاھان (1 ملن.)، تەبريز (852 مىڭ)، شيراز (800 مىڭ) سياقتى ءىرى قالالار بار. رەسمي ءتىلى — پارسى ءتىلى. مەملەكەتتىك ءدىنى — يسلام ءدىنىنىڭ شييت تارماعى. يران — ءدىني مەملەكەت. ەلدەگى ساياسي جانە ءدىني بيلىك اياتوللا سەيد ءالي حامەنەيدىڭ قولىندا. پرەزيدەنت (1997 جىلدان باستاپ سەيد موحاممەد حاتامي) 4 جىلعا سايلانادى جانە مينيستر كابينەتىن باسقارادى. جوعارعى زاڭ شىعارۋشى ورگان — ءبىر پالاتالى پارلامەنت — يسلام كەڭەسى جينالىسى (مەدجليس) 4 جىل سايىن سايلانىپ وتىراتىن 270 دەپۋتاتتان تۇرادى. 1981 جىلعى كونستيتۋسياسى بويىنشا، ەلدە ساياسي جانە ءدىني ەمەس ۇيىمدارعا تىيىم سالىنعان. ۇلتتىق مەيرامى 11 اقپان — ريەۆوليۋسيا كۇنى (1979). ۇلتتىق اقشا بىرلىگى — ريال.
تۋى جانە ەلتاڭباسى (سۋرەتى كورسەتىلەدى)
ەكونوميكاسى
ەل ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزى مۇناي جانە مۇناي مەن گاز وڭدەۋ ونەركاسىپتەرى. مەمل. كىرىستىڭ 1/3 جانە ەكسپورتتىڭ 90%- ىنا جۋىعى وسى سالالاردان الىنادى. ەلدە جىل سايىن 180 ملن. ت - عا جۋىق مۇناي، 58 ملرد. م3 گاز (قورى 14 ترل. م3 شاماسىندا) وندىرىلەدى. ەكونوميكانىڭ باسقا سالالارى دا دامىعان، ءبىراق سىرتقى ەكون. بايلانىستاردىڭ ناشارلىعىنان جانە قارجى جەتىسپەۋشىلىگىنەن تولىق قۋاتىمەن جۇمىس ىستەي الماۋدا. ونەركاسىپكە قاجەتتى قۇرال - سايماندار 90%- عا دەيىن شەتتەن اكەلىنەدى.
اۋىل شارۋاشىلىعى ناشار دامىعان. تۇرعىندار ءۇشىن بيداي، كۇرىش، قانت، وسىمدىك مايى، ت. ب. شەتتەن (جىل سايىن 2 ملرد. اقش دولل - نا) اكەلىنەدى. سوڭعى جىلدارى تۋريزم دامي باستادى. ۇلتتىق بايلىقتىڭ 36%- ى ونەركاسىپتەن، 22%- ى اۋىل شارۋاشىلىعىنان، قالعانى قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىنان تۇرادى. مۇناي ەكسپورتىنان جىل سايىن 16، 3 ملرد. اقش دوللارى تۇسەدى. ۇلتتىق تابىس 75 ملرد. اقش دوللار كولەمىندە، جان باسىنا شاققاندا — 1250 دولل. شاماسىندا. ەلدەگى باستى پروبلەمانىڭ ءبىرى — جۇمىسسىزدىق (3، 5 ملن. ادام). مۇنايدان باسقا ەكسپورتقا كەيبىر ونەركاسىپ تاۋارلارى، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى، كىلەم، حالىق تۇتىنۋ تاۋارلارى شىعارىلادى. شەتتەن — ازىق - تۇلىك ونىمدەرى (30%)، ماشينا، قۇرال - جابدىقتار، كەيبىر ونەركاسىپ شيكىزاتتارى اكەلىنەدى. نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەستەرى: گەرمانيا، جاپونيا، ۇلىبريتانيا، يتاليا، اراب ەلدەرى، تۇركيا، قازاقستانمەن ديپلوماتيالىق جانە ەكونوميكالىق بايلانىس 1992 ج. ورنادى.
بىرىككەن اراب امىرلىگى
بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى - سولتۇستىك - شىعىستاعى ارابيا تۇبەگىندە تاياۋ شىعىستا ورنالاسقان مەملەكەت. قاتارمەن، ساۋد ارابياسىمەن، ومان سۇلتاناتىمەن شەكتەسەدى. سولتۇستىكتەگى ءباا پارسى شىعاناعىنىڭ سۋلارىمەن، ال شىعىسىندا ومان بۇعازىنىڭ سۋلارىمەن جاعالاسادى. رەسمي استاناسى – ابۋ - دابي قالاسى بولىپ تابىلادى. ال تۋريستتىك جانە ساۋدالىق ورتالىعى – دۋباي شاھارى - دەپ ەسەپتەلەدى. ءاربىر امىرلىكتىڭ ەسىمى ونىڭ باس قالاسىنىڭ اتاۋىمەن سايكەس كەلەدى. 1971 جىلى قۇرىلعان فەدەراتيۆتى مەملەكەت بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى – جەتى تاۋەلسىز امىرلىكتەردەن تۇراتىن جاس ەل، ءار امىرلىكتىڭ ەسىمى نەگىزگى قالاسىمەن بايلانىستى اتالعان بەلگىلەۋى بولادى: ابۋ - دابي، دۋباي، شاردجا، ادجمان، ۋم - ال كۋۆەين، راس - ەل - حايما جانە فۋدجەيرا. ءار ءبىر امىرلىكتىڭ ءامىرشىسى – شەيح، ال جالپى مەملەكەتتىك باسقارۋ بيلىگى جوعارعى كەڭەسكە بەرىلگەن. حالىقتىڭ 80%- ى باسقا ەلدەن كەلۋشىلەر بولىپ تابىلادى. 2009ج. ساناق بويىنشا ەتنيكالىق ارابتار بارلىق تۇرعىننىڭ 48، 1% (ونىڭ ىشىندە ءباا ارابتارى – 12، 2%، بەدۋيندەر – 9، 4%، ەگيپەتتىك ارابتار – 6، 2%، ومان ارابتارى – 4، 1%، ساۋد ارابتارى - 4%)، وڭتۇستىك ازيادان كەلگەندەرi – 35، 7%، يراندىقتار - 5%، فيلليپيندىكتەر – 3، 4%، ەۋروپالىقتار – 2، 4%، باسقالار – 5، 4% بولىگىن قۇرادى. ءباا - نiڭ ءدىنى – يسلام. دەگەنمەن، باسقا دىندەرگە دە رۇقسات بەرىلگەن. اراب ءتىلى، سونىمەن بىرگە اعىلشىن ءتىلى دە كەڭ تارالعان.
كاتار
كاتار، كاتار مەملەكەتى – پارسى شىعاناعىنىڭ كاتار تۇبەگىندەگى مەملەكەت.
جەر كولەمى 11400 كم2.
حالقى 1 699 435 مىڭ ادام (2010).
نەگىزگى تۇرعىندارى – كاتارلىق ارابتار. وعان قوسا پاكستاندىقتار، ۇندىلەر، يراندىقتار تۇرادى.
رەسمي ءتىلى – اراب ءتىلى.
تۇرعىندارى، نەگىزىنەن، مۇسىلماندار.
استاناسى – دوھا قالاسى.
مەملەكەتتىڭ ساياسي قۇرىلىمى – ءابسوليۋتتى مونارحيا.
مەملەكەت باسشىسى ءامىر شەيحى حاماد بەن حاليفا ءال - تاني (1995 جىلدان) بۇكىل بيلىكتى ءوز قولىنا شوعىرلاندىرعان.
ساياسي پارتيالارعا تىيىم سالىنعان.
ۇلتتىق مەرەكەسى 3 قىركۇيەك – تاۋەلسىزدىك كۇنى (1971).
اقشا بىرلىگى – كاتار ريالى.
ەكونوميكاسى
نەگىزگى بايلىعى – مۇناي (تابيعي قورى – 778 ملن. توننا). ەلدەگى ۇلتتىق تابىستىڭ 90%- ىن مۇناي ونەركاسىبى بەرەدى. مۇناي ونەركاسىبى “كاتار پەترولەۋم”، “شەلل وف كاتار”، تاعى باسقا كومپانيالار قولىندا. مۇنايدان باسقا تابيعي گاز وندىرىلەدى، بالىق اۋلانادى. تۇرعىنداردىڭ 35%- ى ونەركاسىپتە، 3%- ى اۋىل شارۋاشىلىعىندا، 60%- ى قىزمەت كورسەتۋ سالالارىندا قىزمەت ەتەدى. جەرىنىڭ 0، 7%- ى عانا اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالانىلادى. 1997 جىلى ۇلتتىڭ بايلىق مولشەرى 7، 4 ملرد. اقش دوللapى، جان باسىنا شاققاندا 20100 دوللار دەڭگەيىندە بولدى. مۇناي سالالارى بويىنشا جەتىسپەيتىن جۇمىس كۇشىن سىرتتان اكەلەدى. سىرتتان ماشينالار، قۇرال - سايماندار، مال، تاماق ونىمدەرى، تۇتىنۋ جانە حيميا تاۋارلارى اكەلىنەدى. نەگىزگى ساۋدا سەرىكتەستىكتەرى: جاپونيا، يتاليا، اقش، ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، فرانسيا، ساۋد ارابياسى. قازاقستان مەن كاتار اراسىندا ديپلوماتيالىق قاتىناس 1992 جىلى ورناعان. 1998 جىلى 23 مامىردا قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ كاتاردا رەسمي ساپارمەن بولىپ، ءامىر حاماد بەن حاليفا ءال - تانيمەن جانە ەلدەگى اسا ءىرى بيزنەس وكىلدەرىمەن كەلىسسوز جۇرگىزدى. ەكى جاق مۇناي وڭدەۋ جانە تاسىمالداۋ، ينۆەستيسيا مەن بانك، تۋريزم، اۋە بايلانىسى، تاعى باسقا سالالار بويىنشا ءوزارا كەلىسىمدەرگە قول قويدى. وسى كەزدەسۋدەن كەيىن ەكى ەل اراسىندا ساۋدا - ەكونوميكالىق بايلانىستار جەدەل دامي باستادى.
بيولوگيا جانە گەوگرافيا ءپانى ءمۇعالىمى
زاريپوۆا گاۋحار اديلبەكوۆنا
پرەزەنتاسياسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
اشىق ساباق تاقىرىبى: جاي بولشەكتەردى، ارالاس سانداردى ورتاق بولىمگە كەلتىرۋ
