بالا ءومىرى – باستى قۇندىلىق
اقتوبە وبلىسى، ايتەكە بي اۋدانى،
قىزىلجۇلدىز ورتا مەكتەبىنىڭ
پەداگوگ - پسيحولوگى تۇراباي قىزى ايگۇل
تاقىرىبى: بالا ءومىرى – باستى قۇندىلىق
ماقساتى: اتا - انالارعا بالا تاربيەسى جونىندە، ءارى وتباسىندا جاقسى تاربيە بەرىلۋىنە ىقپال ەتۋ، ءوز بالاسىن جاقسى تانۋ، كومەك جانە كەڭەس بەرۋ. اتا - انالاردىڭ پەداگوگيكالىق - پسيحولوگيالىق ءبىلىمىن كوتەرۋ، باستى بايلىعى – بالاسى ەكەنىنە كەڭەس بەرۋ.
كورنەكىلىگى: ۇلكەن اق جۇرەك، كىشكەنە قىزىل جۇرەكشەلەر، بالا تاربيەسىنە بايلانىستى ۇلاعاتتى سوزدەردى ينتەراكتيۆتى تاقتادا كورسەتۋ، مايشام، ءسۇت، اس سوداسى، ۋكسۋس، ت. ب.
بارىسى:
پسيحولوگ ءسوزى: قۇرمەتتى اتا - انالار! بۇگىنگى «بالا ءومىرى – باستى قۇندىلىق» اتتى تاقىرىپتاعى ترەنينگىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر!
ال، ەندى ءبارىمىز مىنا ۇلكەن اق جۇرەككە نازار اۋدارايىقشى. ول ءتىرى ەمەس، ءبىز ءقازىر وعان جان بەرەمىز. مەن سىزدەرگە ترەنينگ باستالماس بۇرىن سىزدەرگە جۇرەكشەلەر تاراتقانمىن. سول جۇرەكشەلەردىڭ ارتىنا سىزدەر بالاعا دەگەن ءبىر اق تىلەكتەرىڭىزدى جازۋلارىڭىز كەرەك. ءقازىر سول جۇرەكشەلەرىڭىز دايىن بولسا، مىنا تاقتاداعى ۇلكەن اق جۇرەككە اكەلىپ، اق تىلەكتەرىڭىزدى وقي وتىرىپ، جابىستىرايىق. قاراڭىزدارشى، ول ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا ءتىرىلدى. بۇل ءبىزدىڭ توپتىڭ جۇرەگى، ول ترەنينگ بارىسىندا ۇنەمى دۇرسىلدەپ تۇرادى.
تاربيە ەشقانداي ءۇزىلىس، دەمالىس دەگەندى بىلمەيدى. ج. ج. رۋسسو: «بالا تۋعاندا اق قاعازداي بولىپ تازا تۋادى، ونىڭ ۇستىنە شيماقتى قالاي سالساڭ، قاعاز بەتىنە سولاي تۇسەدى، بالا تاربيەسى دە سول سياقتى، ءوزىڭ قالاي تاربيەلەسەڭ، ول سولاي تاربيەلەنەدى» - دەگەن ەكەن. وسى دانا سوزگە بايلانىستى مەن سىزدەرگە قاراپايىم عانا ءبىر تاجىريبە كورسەتەيىن. مىسالى: مىناۋ ىدىستاعى ءسۇت، بۇل اپپاق، تازا. بالا تۋعاندا وسى سۇتتەي اق كىرشىكسىز، تازا بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. بالا بىرتىندەپ ءوسىپ كەلەدى. بالاباقشاعا بارادى، مەكتەپكە بارادى. مەكتەپكە بارعان كەزدە ءبىز بالاعا ولاي جاساعان دۇرىس ەمەس، بۇلاي جاساعان دۇرىس ەمەس دەپ كوپتەگەن تىيىمدار جاسايمىز. وسى سوزدەردى مىنا اس سوداسى رەتىندە الايىق. سۇتكە ەپتەپ سەبەيىك، ەشقانداي وزگەرىس بايقالمايدى. ەندى بالامىز بىرتىندە جوعارى سىنىپتا وقىپ باستاعاندا، ءبىز بۇدان دا جيىرەك، كوپتەگەن نارسەلەردى جاساۋعا بولمايدى دەپ، كوپ نارسەلەردەن شەتتەتە باستايمىز. مىسالى: «ساباعىڭدى وقى!»، «ۇبت - نى جاقسى تاپسىرۋىڭ كەرەك!» «قايتسەڭ دە جوعارى بالل جيناۋىڭ كەرەك!» دەگەن سياقتى سوزدەرمەن بالانىڭ مازاسىن الىپ، جالىقتىرامىز. ءسويتىپ بالا جاڭاعىداي سوزدەردەن جالىعىپ، شارشايدى. ال، ءبىز بۇل سوزدەردى «ۋكسۋس» رەتىندە الايىق. ەندى ونى سۇتكە تامىزىپ كورەيىك. ءسۇت كوپىرىپ، ىدىستان اسىپ - تاسىپ توگىلدى. بالا وسى ءسۇتتىڭ رەاكسياسى سياقتى ارەكەتكە بارۋى مۇمكىن. بۇل ارەكەتتى پسيحولوگيادا «سۋيسيد» دەپ اتايدى. (سلايد كورسەتىپ، تۇسىنىك بەرۋ)
ءقازىر ءومىردىڭ اعىمى وزگەردى، اينالادا بولىپ جاتقان نارسەلەردىڭ ينتەنسيۆتىلىگى ارتتى. بولىپ جاتقان بارلىق نارسەلەرگە ادامدا ۇلگەرە الماۋشىلىق پايدا بولۋدا، مىنە، سول سەبەپتەردەن ادامدا سترەسس پايدا بولادى. ۇنەمى وسىنداي پروبلەمالاردان شىعا الماۋىنا وراي ادامداردىڭ، اسىرەسە، جاسوسپىرىمدەردىڭ وزىنە - ءوزى قول سالۋلارى كوبەيۋدە. ەندەشە قۇرمەتتى اتا - انالار بالالارىمىزدى دۇرىس ءتۇسىنىپ، رەنجىتپەۋگە تىرىسايىق. (ەكراندا كەڭەستەر كورسەتىلىپ تۇرادى)
1. بالانىڭ الدىندا ۇرىس - جانجالداردان اۋلاق بولىڭىز، مۇنداي جاعدايلاردا بالادا كيكىلجىڭدىك ارەكەتتەر قالىپتاسۋى مۇمكىن؛
2. بالانىڭ مەكتەپكە دەيىن جانە مەكتەپتە قالاي تاماقتانىپ جۇرگەنىن قاداعالاڭىز، سەبەبى كوپتەگەن بالالار مەكتەپكە اش كەلەدى دە، اگرەسسيۆتى ارەكەتتەر كورسەتۋى مۇمكىن؛
3. مىندەتتى تۇردە ءوز بالاڭىزدىڭ قابىلەتتىلىكتەرىن ادەكۆاتتى باعالاۋ كەرەك جانە ونىڭ الدىنا ورىندالمايتىن تاپسىرمالاردى قويۋعا بولمايدى. ورىندالماعان جاعدايدا ول فرۋستراسياعا، ءوزىن - ءوزى باعالاۋى تومەن سۋيسيدتىك ارەكەتتەرگە الىپ كەلۋى مۇمكىن.
ال ەندى قۇرمەتتى، اتا - انالار!
مەن سىزدەرگە مىنانداي سۇراق قويعىم كەلىپ تۇر:
- ومىردەگى ەڭ ماڭىزدى تىرەۋلەرىڭىز نە؟ (جانۇيا، جولداسىڭىز، بالالارىڭىز، دوستارىڭىز)
- دۇرىس!
ولاي بولسا، ءبارىمىز مىنا ۇلكەن ءۇيدىڭ ماكەتىنە قارايىق. وسى ءۇيدىڭ قابىرعاسى تەڭ، كەرەگەسى كەڭ، شاڭىراعى بيىك، شاتتىققا تولۋى ءۇيدىڭ ىرگەتاسىنىڭ دۇرىس قالانۋىنا بايلانىستى دەر ەدىم.
ىرگەتاستىڭ دۇرىس قالانۋى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى بولشەكتەرىن قاراستىرايىق. ەڭ ءبىرىنشى تاس سالۋىمىز كەرەك. ودان سوڭ قۇم مەن سەمەنتتى سۋعا ارالاستىرامىز. وسىلاردىڭ بارلىعىن كەرەكتى مولشەرىندە قوسقان جاعدايدا عانا ءۇيىمىزدىڭ ىرگەتاسى مىقتى بولماق.
ال ەندى، وسى مىسالدى بالا تاربيەسىمەن ۇشتاستىرىپ كورەيىك.
«تاربيە – تال بەسىكتەن» دەمەكشى، بالانى جاسىنان دۇرىس تاربيەلەۋ – اتا - انانىڭ بورىشى. ءبىز ىرگەتاس قالاعان سياقتى بالاعا جاس كەزىندە جاقسى تاربيە بەرە الساق، ول سول تاربيەنىڭ جەمىسىن جەيدى. دۇرىس تاربيە بەرە الماساڭ، ءتۇرلى جامان قىلىقتارعا، ءتۇرلى قىلمىستارعا بارىپ جاتادى. «بالانىڭ جاقسىسى اكە مەن شەشەنىڭ ارى، اتا - انانىڭ ابىرويى، جامانى – قايعىسى، باقىتسىزدىعى، ازابى»، - دەپ بەكەر ايتپاعان دانا حالىقپىز.
ولاي بولسا، تاس – ومىرىڭىزدەگى ەڭ باستى، ماڭىزدى تىرەۋلەرىڭىز – ول جانۇياڭىز، جولداسىڭىز، بالالارىڭىز، دوستارىڭىز ەكەن. سولارعا كوپ كوڭىل ءبولىڭىز. قۇم – جەكە باسىڭىزعا كەرەك نارسەلەرىڭىز. سەمەنت – كۇندەلىكتى ومىردەگى ۇساق-تۇيەك نارسەلەر.
ەگەر ەڭ ءبىرىنشى سەمەنتپەن، قۇممەن ءبارىن بىتەپ تاستاساق، ەشقانداي ءىرى تاستارعا ورىن بولماي قالارى ءسوزسىز. سوندىقتان، ومىرلەرىڭىزدەگى ەڭ باستى تىرەۋلەرىڭىز – ول جانۇياڭىز، بالاڭىز، دوسىڭىز. بالاڭىزعا كوپ كوڭىل ءبولىپ، دوستارىڭىزبەن سىرلاسىڭىز دەمەكپىن. ءومىرىڭىزدى ۇساق - تۇيەككە تولتىرىپ تاستاساڭىز، ءىرى نارسەگە ورىن بولماي قالادى.
«مايشام» جاتتىعۋى
پسيحولوگ ءسوزى: ءبىزدىڭ جاتتىعۋلارىمىز اياقتالۋعا جاقىن. ال ءقازىر مەن مايشامدى جاعامىن. بارلىعىمىز ءبىر - بىرىمىزبەن بىرىگىپ جۇمىس جاساعانىمىز ءۇشىن ءبىر جىلى ءسوز ايتىپ، مايشامدى بەرىپ وتىرامىز. قوشتاسۋعا مايشامدى العان سەبەبىم، جارىق دەگەن ءارقاشان دا جاقسى نارسە، سوندىقتان دا الدارىڭىز اشىق، جارقىن بولسىن دەگەن تىلەك بىلدىرەمىن.
قىزىلجۇلدىز ورتا مەكتەبىنىڭ
پەداگوگ - پسيحولوگى تۇراباي قىزى ايگۇل
تاقىرىبى: بالا ءومىرى – باستى قۇندىلىق
ماقساتى: اتا - انالارعا بالا تاربيەسى جونىندە، ءارى وتباسىندا جاقسى تاربيە بەرىلۋىنە ىقپال ەتۋ، ءوز بالاسىن جاقسى تانۋ، كومەك جانە كەڭەس بەرۋ. اتا - انالاردىڭ پەداگوگيكالىق - پسيحولوگيالىق ءبىلىمىن كوتەرۋ، باستى بايلىعى – بالاسى ەكەنىنە كەڭەس بەرۋ.
كورنەكىلىگى: ۇلكەن اق جۇرەك، كىشكەنە قىزىل جۇرەكشەلەر، بالا تاربيەسىنە بايلانىستى ۇلاعاتتى سوزدەردى ينتەراكتيۆتى تاقتادا كورسەتۋ، مايشام، ءسۇت، اس سوداسى، ۋكسۋس، ت. ب.
بارىسى:
پسيحولوگ ءسوزى: قۇرمەتتى اتا - انالار! بۇگىنگى «بالا ءومىرى – باستى قۇندىلىق» اتتى تاقىرىپتاعى ترەنينگىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر!
ال، ەندى ءبارىمىز مىنا ۇلكەن اق جۇرەككە نازار اۋدارايىقشى. ول ءتىرى ەمەس، ءبىز ءقازىر وعان جان بەرەمىز. مەن سىزدەرگە ترەنينگ باستالماس بۇرىن سىزدەرگە جۇرەكشەلەر تاراتقانمىن. سول جۇرەكشەلەردىڭ ارتىنا سىزدەر بالاعا دەگەن ءبىر اق تىلەكتەرىڭىزدى جازۋلارىڭىز كەرەك. ءقازىر سول جۇرەكشەلەرىڭىز دايىن بولسا، مىنا تاقتاداعى ۇلكەن اق جۇرەككە اكەلىپ، اق تىلەكتەرىڭىزدى وقي وتىرىپ، جابىستىرايىق. قاراڭىزدارشى، ول ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا ءتىرىلدى. بۇل ءبىزدىڭ توپتىڭ جۇرەگى، ول ترەنينگ بارىسىندا ۇنەمى دۇرسىلدەپ تۇرادى.
تاربيە ەشقانداي ءۇزىلىس، دەمالىس دەگەندى بىلمەيدى. ج. ج. رۋسسو: «بالا تۋعاندا اق قاعازداي بولىپ تازا تۋادى، ونىڭ ۇستىنە شيماقتى قالاي سالساڭ، قاعاز بەتىنە سولاي تۇسەدى، بالا تاربيەسى دە سول سياقتى، ءوزىڭ قالاي تاربيەلەسەڭ، ول سولاي تاربيەلەنەدى» - دەگەن ەكەن. وسى دانا سوزگە بايلانىستى مەن سىزدەرگە قاراپايىم عانا ءبىر تاجىريبە كورسەتەيىن. مىسالى: مىناۋ ىدىستاعى ءسۇت، بۇل اپپاق، تازا. بالا تۋعاندا وسى سۇتتەي اق كىرشىكسىز، تازا بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. بالا بىرتىندەپ ءوسىپ كەلەدى. بالاباقشاعا بارادى، مەكتەپكە بارادى. مەكتەپكە بارعان كەزدە ءبىز بالاعا ولاي جاساعان دۇرىس ەمەس، بۇلاي جاساعان دۇرىس ەمەس دەپ كوپتەگەن تىيىمدار جاسايمىز. وسى سوزدەردى مىنا اس سوداسى رەتىندە الايىق. سۇتكە ەپتەپ سەبەيىك، ەشقانداي وزگەرىس بايقالمايدى. ەندى بالامىز بىرتىندە جوعارى سىنىپتا وقىپ باستاعاندا، ءبىز بۇدان دا جيىرەك، كوپتەگەن نارسەلەردى جاساۋعا بولمايدى دەپ، كوپ نارسەلەردەن شەتتەتە باستايمىز. مىسالى: «ساباعىڭدى وقى!»، «ۇبت - نى جاقسى تاپسىرۋىڭ كەرەك!» «قايتسەڭ دە جوعارى بالل جيناۋىڭ كەرەك!» دەگەن سياقتى سوزدەرمەن بالانىڭ مازاسىن الىپ، جالىقتىرامىز. ءسويتىپ بالا جاڭاعىداي سوزدەردەن جالىعىپ، شارشايدى. ال، ءبىز بۇل سوزدەردى «ۋكسۋس» رەتىندە الايىق. ەندى ونى سۇتكە تامىزىپ كورەيىك. ءسۇت كوپىرىپ، ىدىستان اسىپ - تاسىپ توگىلدى. بالا وسى ءسۇتتىڭ رەاكسياسى سياقتى ارەكەتكە بارۋى مۇمكىن. بۇل ارەكەتتى پسيحولوگيادا «سۋيسيد» دەپ اتايدى. (سلايد كورسەتىپ، تۇسىنىك بەرۋ)
ءقازىر ءومىردىڭ اعىمى وزگەردى، اينالادا بولىپ جاتقان نارسەلەردىڭ ينتەنسيۆتىلىگى ارتتى. بولىپ جاتقان بارلىق نارسەلەرگە ادامدا ۇلگەرە الماۋشىلىق پايدا بولۋدا، مىنە، سول سەبەپتەردەن ادامدا سترەسس پايدا بولادى. ۇنەمى وسىنداي پروبلەمالاردان شىعا الماۋىنا وراي ادامداردىڭ، اسىرەسە، جاسوسپىرىمدەردىڭ وزىنە - ءوزى قول سالۋلارى كوبەيۋدە. ەندەشە قۇرمەتتى اتا - انالار بالالارىمىزدى دۇرىس ءتۇسىنىپ، رەنجىتپەۋگە تىرىسايىق. (ەكراندا كەڭەستەر كورسەتىلىپ تۇرادى)
1. بالانىڭ الدىندا ۇرىس - جانجالداردان اۋلاق بولىڭىز، مۇنداي جاعدايلاردا بالادا كيكىلجىڭدىك ارەكەتتەر قالىپتاسۋى مۇمكىن؛
2. بالانىڭ مەكتەپكە دەيىن جانە مەكتەپتە قالاي تاماقتانىپ جۇرگەنىن قاداعالاڭىز، سەبەبى كوپتەگەن بالالار مەكتەپكە اش كەلەدى دە، اگرەسسيۆتى ارەكەتتەر كورسەتۋى مۇمكىن؛
3. مىندەتتى تۇردە ءوز بالاڭىزدىڭ قابىلەتتىلىكتەرىن ادەكۆاتتى باعالاۋ كەرەك جانە ونىڭ الدىنا ورىندالمايتىن تاپسىرمالاردى قويۋعا بولمايدى. ورىندالماعان جاعدايدا ول فرۋستراسياعا، ءوزىن - ءوزى باعالاۋى تومەن سۋيسيدتىك ارەكەتتەرگە الىپ كەلۋى مۇمكىن.
ال ەندى قۇرمەتتى، اتا - انالار!
مەن سىزدەرگە مىنانداي سۇراق قويعىم كەلىپ تۇر:
- ومىردەگى ەڭ ماڭىزدى تىرەۋلەرىڭىز نە؟ (جانۇيا، جولداسىڭىز، بالالارىڭىز، دوستارىڭىز)
- دۇرىس!
ولاي بولسا، ءبارىمىز مىنا ۇلكەن ءۇيدىڭ ماكەتىنە قارايىق. وسى ءۇيدىڭ قابىرعاسى تەڭ، كەرەگەسى كەڭ، شاڭىراعى بيىك، شاتتىققا تولۋى ءۇيدىڭ ىرگەتاسىنىڭ دۇرىس قالانۋىنا بايلانىستى دەر ەدىم.
ىرگەتاستىڭ دۇرىس قالانۋى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى بولشەكتەرىن قاراستىرايىق. ەڭ ءبىرىنشى تاس سالۋىمىز كەرەك. ودان سوڭ قۇم مەن سەمەنتتى سۋعا ارالاستىرامىز. وسىلاردىڭ بارلىعىن كەرەكتى مولشەرىندە قوسقان جاعدايدا عانا ءۇيىمىزدىڭ ىرگەتاسى مىقتى بولماق.
ال ەندى، وسى مىسالدى بالا تاربيەسىمەن ۇشتاستىرىپ كورەيىك.
«تاربيە – تال بەسىكتەن» دەمەكشى، بالانى جاسىنان دۇرىس تاربيەلەۋ – اتا - انانىڭ بورىشى. ءبىز ىرگەتاس قالاعان سياقتى بالاعا جاس كەزىندە جاقسى تاربيە بەرە الساق، ول سول تاربيەنىڭ جەمىسىن جەيدى. دۇرىس تاربيە بەرە الماساڭ، ءتۇرلى جامان قىلىقتارعا، ءتۇرلى قىلمىستارعا بارىپ جاتادى. «بالانىڭ جاقسىسى اكە مەن شەشەنىڭ ارى، اتا - انانىڭ ابىرويى، جامانى – قايعىسى، باقىتسىزدىعى، ازابى»، - دەپ بەكەر ايتپاعان دانا حالىقپىز.
ولاي بولسا، تاس – ومىرىڭىزدەگى ەڭ باستى، ماڭىزدى تىرەۋلەرىڭىز – ول جانۇياڭىز، جولداسىڭىز، بالالارىڭىز، دوستارىڭىز ەكەن. سولارعا كوپ كوڭىل ءبولىڭىز. قۇم – جەكە باسىڭىزعا كەرەك نارسەلەرىڭىز. سەمەنت – كۇندەلىكتى ومىردەگى ۇساق-تۇيەك نارسەلەر.
ەگەر ەڭ ءبىرىنشى سەمەنتپەن، قۇممەن ءبارىن بىتەپ تاستاساق، ەشقانداي ءىرى تاستارعا ورىن بولماي قالارى ءسوزسىز. سوندىقتان، ومىرلەرىڭىزدەگى ەڭ باستى تىرەۋلەرىڭىز – ول جانۇياڭىز، بالاڭىز، دوسىڭىز. بالاڭىزعا كوپ كوڭىل ءبولىپ، دوستارىڭىزبەن سىرلاسىڭىز دەمەكپىن. ءومىرىڭىزدى ۇساق - تۇيەككە تولتىرىپ تاستاساڭىز، ءىرى نارسەگە ورىن بولماي قالادى.
«مايشام» جاتتىعۋى
پسيحولوگ ءسوزى: ءبىزدىڭ جاتتىعۋلارىمىز اياقتالۋعا جاقىن. ال ءقازىر مەن مايشامدى جاعامىن. بارلىعىمىز ءبىر - بىرىمىزبەن بىرىگىپ جۇمىس جاساعانىمىز ءۇشىن ءبىر جىلى ءسوز ايتىپ، مايشامدى بەرىپ وتىرامىز. قوشتاسۋعا مايشامدى العان سەبەبىم، جارىق دەگەن ءارقاشان دا جاقسى نارسە، سوندىقتان دا الدارىڭىز اشىق، جارقىن بولسىن دەگەن تىلەك بىلدىرەمىن.
You Might Also Like
