بالا تاربيەسى – بارشامىزعا ورتاق ويتولعاۋ
بالا تاربيەسى – بارشامىزعا ورتاق ويتولعاۋ
حالىمىزدىڭ سان عاسىردان بەرگى دانالىعىنا قۇلاق اسساق «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن» ەكەن. كەز - كەلگەن ادام ءومىر بويى جەتە المايتىن باقىتى ءوزىنىڭ ۇرپاعىمەن كەلەتىنىنە ءمان بەرمەۋى مۇمكىن. بىرەۋ باقىتىن بايلىقتان ىزدەسە، بىرەۋلەر مانساپ قۋىپ، قىزمەت ىستەپ ءومىر بويى بەدەلدى، جوعارعى قىزمەتتە ىستەيدى. مۇنىڭ ءبارى ۋاقىتشا نارسە. ادامنىڭ نەگىزگى باقىتى – ءوزىنىڭ ۇرپاعى. «ادام ۇرپاعىمەن مىڭ جاسايدى». شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ اتا - انا الدىندا نازىك تە قيىن ۇلكەن مىندەت تۇرادى، ول – ۇرپاق تاربيەسى.
بالانىڭ جاقسى ءىسىن ماداقتاپ، تەرىس قىلىعىن دۇرىستاپ وتىرسا، ول دا ۇلكەندەردى سىيلاپ ولارعا كومەكتەسۋگە ءاردايىم دايىن تۇرادى. كەز - كەلگەن ىسكە ۇرىسىپ ايقايمەن جاۋاپ بەرۋ، ول بالا مەن اتا - انا اراسىنداعى سىيلاستىقتى جوعالتادى.
اتا - انا بالا تاربيەسىندەگى باستى تۇلعا، سوندىقتان دا اتا - انا بالالارىنىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ، ءوز بالاسىنىڭ مىنەزىن جەتىك بىلگەنى ءجون. بالالاردىڭ ايتقان ۇسىنىسىن، پىكىرىن جاقسى كوزقاراسپەن قاراعان ءجون.
بالا كىشكەنتاي كەزىندە اتا - اناسىنا كومەكتەسكىسى كەلىپ تۇرادى، كورگەن زاتتارىن نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن بىلگىسى كەلىپ تۇرادى، سول ۋاقىتتا تولىعىمەن جاۋاپ بەرىپ ءتۇسىندىرىپ وتىرۋ كەرەك. تىپتە، سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى دەپ تاپسىرما بەرىپ ونى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ كەرەكتىگىن تاپسىرۋ كەرەك. سوندا عانا جاڭا ءوسىپ كەلە جاتىرعان بالا ءوزىنىڭ وتباسىعا، قوعامعا كەرەك ەكەنىن تۇسىنەدى. ءار ىستەگەن ىسىنە ۇقىپتى بولادى.
بالانىڭ جاقسىسى – اكە شەشەنىڭ ارى، اتا - انانىڭ ابىرويى، ال ەگەردە جامان بولسا وندا اتا - انانىڭ سورى. سوندىقتان دا بالانىڭ بويىنا جاقسى قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ، بويىنداعى دارىنىنا بايلانىستى ءارى قاراي ءبىلىم الۋ، ءتىپتى قاسىنداعى دوستارى كىم ەكەنىن ءمان بەرۋ، اتا - انانىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ەندەشە بالا تاربيەسىندە ۇساق-تۇيەك دەيتىن ەشتەڭە جوق، ول ەڭ ۇلكەن، ءارى كۇردەلى ماسەلە.
بالا ءۇشىن اتا - اناسىنان، باۋىرلارىنان ارتىق ادام بولمايدى. ادامگەرشىلىك، باۋىرمالدىق، يناباتتىلىق، كىشىپەيىلدىلىك قاسيەتتەردى بالا كىشكەنتاي كەزىندە ونى ءوز وتباسىنان ۇيرەنسە، جانە دە ۇلكەندەردىڭ ىستەگەن ءىسىن كورىپ وسكەن بالا، ءوزى دە وسە كەلە ول ۇلكەن ورتادا، سول تاربيەلىگىن كورسەتەدى، «جاقسى، تاربيەلى» دەگەن اتقا لايىق ماراپات الادى. «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر» دەگەن حالىق دانالىعى وسىعان مىسال.
بالاعا سۇراق بەرىپ، اقىل - ويىنا، قيالىنا ءبىر ءسات ەركىندىك بەرسەڭىز، ونىڭ تىڭ، ۇلكەن ادامنىڭ ويىنا كەلمەيتىن جاۋاپتار ايتۋى ابدەن مۇمكىن. بالالارعا ءتۇرلى ەرتەگى ايتىپ بەرۋ ارقىلى، سول ەرتەگىدەگى جاعىمدى جانە جاعىمسىز كەيىپكەرلەردى اجىراتۋ ارقىلى جاقسى قاسيەتتەرىن ويعا تۇيەدى
بالالاردى تاربيەلەۋدىڭ تاعى دا ءبىر جاعى - بۇل ەڭبەك. ەڭبەك اقىل - ويدى دامىتادى، ءار نارسەنى سالىستىرۋعا ۇيرەنەدى، ءوز ءىسىن جوسپارلاۋعا داعدىلانادى.
بالاباقشادا ويىن كەزىندە دا سان ءتۇرلى قيمىلداردى ورىندايدى، قۋىرشاقتى كيىندىرەدى، تاماقتاندىرادى، جۋىندىرادى، ءان ايتىپ بەرەدى، ۇيقىعا جاتقىزادى، وسىنداي ىستەردى بالالاردىڭ جاقسى كورۋشىلىگى اينالاعا دەگەن قامقورلىعىن، ەڭبەكسۇيگىشتىگىن كورسەتەدى. توپتاعى ەڭ جاۋاپتى مىندەتتەردىڭ ءبىرى بالالاردىڭ ەڭبەككە ىقىلاسىنىڭ جانە قابىلەتىنىڭ بولۋىنا – ەڭبەك سۇيگىشتىككە باۋلۋىنىڭ ارقاسىندا تاربيەلى بولىپ ءوسۋىنىڭ تاعى دا ءبىر دالەلى. ەجەلگى قاعيدا - «بالا تاربيەسى بەسىكتەن»- باستالادى دەگەندەي بالانى اتا - انا مەن بالاباقشا تاربيەلەۋى، ودان قالدى ورتاسى قوعام تاربيەلەۋى ءتيىس.
ودان وسە كەلە بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتايدى، سودان باستاپ ءمۇعالىم، بىرگە جۇرگەن ورتاسى تاربيەگە ارالاسادى. مىنە وسىدان كەيىن بالانىڭ جۇرگەن ورتاسى بالا تاربيەسىنە، ونىڭ ودان ءارى جاقسى ءوسىپ جەتىلۋىنە كوپ سەپتىگىن تيگىزەدى. كوپ بالالار جاقسى ۇستازىنا قاراپ ەلىكتەپ، وسى اپايعا نەمەسە اعايعا ۇقساسام ەكەن دەپ بويىن، ويىن تۇزەيدى.
تاعى دا ايتا كەتەتىن بولساق، ۇلتتىق ويىنداردىڭ دا بالا تاربيەسىندە الاتىن ورنى وتە ەرەكشە. ۇلتتىق ويىنداردىڭ كوپشىلىگى ۇقىپتىلىققا، مىقتىلىققا، دەنە ءبىتىمىنىڭ جاقسى جەتىلۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى. مىسالى: «ومپى»- اسىقتى ءبىر سىزىق بويىنا ءتىزۋ ارقىلى ءدال كوزدەپ اتا بىلۋگە، شاپشاڭدىققا، مەرگەندىككە تاربيەلەيدى. «كوتەرمەك»- بالانىڭ كۇشىن سىناپ، ءوز بويىنداعى كۇشتى قالىپتاستىرا بىلۋگە، جەڭە بىلۋگە تاربيەلەيدى. وسى جانە تاعى دا باسقا ۇلتتىق ويىندار بالالاردىڭ بۇزاقىلىق مىنەز كورسەتۋىنە ۋاقىتى بولماي، كەرىسىنشە ولاردىڭ تاربيەلى، ءتارتىپتى بولىپ وسۋىنە جانە پايدالى ىستەرمەن اينالىسۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى.
ۇرپاعىمىزدى ۇلتتىق تاربيەگە باۋلىپ بويىنا ادامگەرشىلىكتى، مادەنيەتتى، يناباتتى، ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەتتى سىڭىرە تاربيەلەۋ الدىمەن اتا - انانىڭ، سونان سوڭ وسكەن ورتاسىنىڭ مىندەتى. بالا ءبىزدىڭ بولاشاق. بالالارىمىزدى قالاي تاربيەلەسەك بولاشاعىمىز سولاي بولماق. كەلەشەگىمىزدىڭ قوجاسى بالالارىمىزدى ءبىلىمدى دە مادەنيەتتى، تاربيەلى دە ادەپتى، كىشىپەيىل دە قاراپايىم ەتىپ تاربيەلەۋ ءوز قولىمىزدا.
اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانى،
«№12 بوبەكجاي - باقشاسى»
تاربيەشى: جولەكەنوۆا ل. ق.
بالا تاربيەسى – بارشامىزعا ورتاق ويتولعاۋ. جۇكتەۋ
حالىمىزدىڭ سان عاسىردان بەرگى دانالىعىنا قۇلاق اسساق «ادامنىڭ ءبىر قىزىعى بالا دەگەن» ەكەن. كەز - كەلگەن ادام ءومىر بويى جەتە المايتىن باقىتى ءوزىنىڭ ۇرپاعىمەن كەلەتىنىنە ءمان بەرمەۋى مۇمكىن. بىرەۋ باقىتىن بايلىقتان ىزدەسە، بىرەۋلەر مانساپ قۋىپ، قىزمەت ىستەپ ءومىر بويى بەدەلدى، جوعارعى قىزمەتتە ىستەيدى. مۇنىڭ ءبارى ۋاقىتشا نارسە. ادامنىڭ نەگىزگى باقىتى – ءوزىنىڭ ۇرپاعى. «ادام ۇرپاعىمەن مىڭ جاسايدى». شىر ەتىپ دۇنيەگە كەلگەننەن باستاپ اتا - انا الدىندا نازىك تە قيىن ۇلكەن مىندەت تۇرادى، ول – ۇرپاق تاربيەسى.
بالانىڭ جاقسى ءىسىن ماداقتاپ، تەرىس قىلىعىن دۇرىستاپ وتىرسا، ول دا ۇلكەندەردى سىيلاپ ولارعا كومەكتەسۋگە ءاردايىم دايىن تۇرادى. كەز - كەلگەن ىسكە ۇرىسىپ ايقايمەن جاۋاپ بەرۋ، ول بالا مەن اتا - انا اراسىنداعى سىيلاستىقتى جوعالتادى.
اتا - انا بالا تاربيەسىندەگى باستى تۇلعا، سوندىقتان دا اتا - انا بالالارىنىڭ جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ، ءوز بالاسىنىڭ مىنەزىن جەتىك بىلگەنى ءجون. بالالاردىڭ ايتقان ۇسىنىسىن، پىكىرىن جاقسى كوزقاراسپەن قاراعان ءجون.
بالا كىشكەنتاي كەزىندە اتا - اناسىنا كومەكتەسكىسى كەلىپ تۇرادى، كورگەن زاتتارىن نە ءۇشىن كەرەك ەكەنىن بىلگىسى كەلىپ تۇرادى، سول ۋاقىتتا تولىعىمەن جاۋاپ بەرىپ ءتۇسىندىرىپ وتىرۋ كەرەك. تىپتە، سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى دەپ تاپسىرما بەرىپ ونى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ كەرەكتىگىن تاپسىرۋ كەرەك. سوندا عانا جاڭا ءوسىپ كەلە جاتىرعان بالا ءوزىنىڭ وتباسىعا، قوعامعا كەرەك ەكەنىن تۇسىنەدى. ءار ىستەگەن ىسىنە ۇقىپتى بولادى.
بالانىڭ جاقسىسى – اكە شەشەنىڭ ارى، اتا - انانىڭ ابىرويى، ال ەگەردە جامان بولسا وندا اتا - انانىڭ سورى. سوندىقتان دا بالانىڭ بويىنا جاقسى قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ، بويىنداعى دارىنىنا بايلانىستى ءارى قاراي ءبىلىم الۋ، ءتىپتى قاسىنداعى دوستارى كىم ەكەنىن ءمان بەرۋ، اتا - انانىڭ باستى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى. ەندەشە بالا تاربيەسىندە ۇساق-تۇيەك دەيتىن ەشتەڭە جوق، ول ەڭ ۇلكەن، ءارى كۇردەلى ماسەلە.
بالا ءۇشىن اتا - اناسىنان، باۋىرلارىنان ارتىق ادام بولمايدى. ادامگەرشىلىك، باۋىرمالدىق، يناباتتىلىق، كىشىپەيىلدىلىك قاسيەتتەردى بالا كىشكەنتاي كەزىندە ونى ءوز وتباسىنان ۇيرەنسە، جانە دە ۇلكەندەردىڭ ىستەگەن ءىسىن كورىپ وسكەن بالا، ءوزى دە وسە كەلە ول ۇلكەن ورتادا، سول تاربيەلىگىن كورسەتەدى، «جاقسى، تاربيەلى» دەگەن اتقا لايىق ماراپات الادى. «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر» دەگەن حالىق دانالىعى وسىعان مىسال.
بالاعا سۇراق بەرىپ، اقىل - ويىنا، قيالىنا ءبىر ءسات ەركىندىك بەرسەڭىز، ونىڭ تىڭ، ۇلكەن ادامنىڭ ويىنا كەلمەيتىن جاۋاپتار ايتۋى ابدەن مۇمكىن. بالالارعا ءتۇرلى ەرتەگى ايتىپ بەرۋ ارقىلى، سول ەرتەگىدەگى جاعىمدى جانە جاعىمسىز كەيىپكەرلەردى اجىراتۋ ارقىلى جاقسى قاسيەتتەرىن ويعا تۇيەدى
بالالاردى تاربيەلەۋدىڭ تاعى دا ءبىر جاعى - بۇل ەڭبەك. ەڭبەك اقىل - ويدى دامىتادى، ءار نارسەنى سالىستىرۋعا ۇيرەنەدى، ءوز ءىسىن جوسپارلاۋعا داعدىلانادى.
بالاباقشادا ويىن كەزىندە دا سان ءتۇرلى قيمىلداردى ورىندايدى، قۋىرشاقتى كيىندىرەدى، تاماقتاندىرادى، جۋىندىرادى، ءان ايتىپ بەرەدى، ۇيقىعا جاتقىزادى، وسىنداي ىستەردى بالالاردىڭ جاقسى كورۋشىلىگى اينالاعا دەگەن قامقورلىعىن، ەڭبەكسۇيگىشتىگىن كورسەتەدى. توپتاعى ەڭ جاۋاپتى مىندەتتەردىڭ ءبىرى بالالاردىڭ ەڭبەككە ىقىلاسىنىڭ جانە قابىلەتىنىڭ بولۋىنا – ەڭبەك سۇيگىشتىككە باۋلۋىنىڭ ارقاسىندا تاربيەلى بولىپ ءوسۋىنىڭ تاعى دا ءبىر دالەلى. ەجەلگى قاعيدا - «بالا تاربيەسى بەسىكتەن»- باستالادى دەگەندەي بالانى اتا - انا مەن بالاباقشا تاربيەلەۋى، ودان قالدى ورتاسى قوعام تاربيەلەۋى ءتيىس.
ودان وسە كەلە بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتايدى، سودان باستاپ ءمۇعالىم، بىرگە جۇرگەن ورتاسى تاربيەگە ارالاسادى. مىنە وسىدان كەيىن بالانىڭ جۇرگەن ورتاسى بالا تاربيەسىنە، ونىڭ ودان ءارى جاقسى ءوسىپ جەتىلۋىنە كوپ سەپتىگىن تيگىزەدى. كوپ بالالار جاقسى ۇستازىنا قاراپ ەلىكتەپ، وسى اپايعا نەمەسە اعايعا ۇقساسام ەكەن دەپ بويىن، ويىن تۇزەيدى.
تاعى دا ايتا كەتەتىن بولساق، ۇلتتىق ويىنداردىڭ دا بالا تاربيەسىندە الاتىن ورنى وتە ەرەكشە. ۇلتتىق ويىنداردىڭ كوپشىلىگى ۇقىپتىلىققا، مىقتىلىققا، دەنە ءبىتىمىنىڭ جاقسى جەتىلۋىنە سەپتىگىن تيگىزەدى. مىسالى: «ومپى»- اسىقتى ءبىر سىزىق بويىنا ءتىزۋ ارقىلى ءدال كوزدەپ اتا بىلۋگە، شاپشاڭدىققا، مەرگەندىككە تاربيەلەيدى. «كوتەرمەك»- بالانىڭ كۇشىن سىناپ، ءوز بويىنداعى كۇشتى قالىپتاستىرا بىلۋگە، جەڭە بىلۋگە تاربيەلەيدى. وسى جانە تاعى دا باسقا ۇلتتىق ويىندار بالالاردىڭ بۇزاقىلىق مىنەز كورسەتۋىنە ۋاقىتى بولماي، كەرىسىنشە ولاردىڭ تاربيەلى، ءتارتىپتى بولىپ وسۋىنە جانە پايدالى ىستەرمەن اينالىسۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى.
ۇرپاعىمىزدى ۇلتتىق تاربيەگە باۋلىپ بويىنا ادامگەرشىلىكتى، مادەنيەتتى، يناباتتى، ءوز انا تىلىنە دەگەن قۇرمەتتى سىڭىرە تاربيەلەۋ الدىمەن اتا - انانىڭ، سونان سوڭ وسكەن ورتاسىنىڭ مىندەتى. بالا ءبىزدىڭ بولاشاق. بالالارىمىزدى قالاي تاربيەلەسەك بولاشاعىمىز سولاي بولماق. كەلەشەگىمىزدىڭ قوجاسى بالالارىمىزدى ءبىلىمدى دە مادەنيەتتى، تاربيەلى دە ادەپتى، كىشىپەيىل دە قاراپايىم ەتىپ تاربيەلەۋ ءوز قولىمىزدا.
اقتوبە وبلىسى، شالقار اۋدانى،
«№12 بوبەكجاي - باقشاسى»
تاربيەشى: جولەكەنوۆا ل. ق.
بالا تاربيەسى – بارشامىزعا ورتاق ويتولعاۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
