بالا تاربيەسىنە ءمان بەرەلىك
اقمولا وبلىسى، اتباسار اۋدانى
سەرگەيەۆكا ورتا مەكتەبى تالىمگەرى
بوحان سيلاۋ
بالا تاربيەسىنە ءمان بەرەلىك
بالا مەكتەپكە كەلگەندە، ونىڭ ۇيدە العان تاربيەسىنىڭ اسەرى بىردەن كورىنەدى. ول مەكتەپتە نە كورسە مەكتەپتە سونى كورسەتكىسى كەلەدى. اتا - انامەن مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ نەگىزگى ماقساتى ونى سانالى ازامات ەتىپ تاربيەلەپ ءوسىرۋ. ولاردى قوعامعا ءوز پايداسىن تيگىزەتىن، جوعارى يدەيالى، وتانشىل، ادامگەرشىلىگى مول ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ. اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ جاقسى ازامات بولىپ ءوسۋى ءۇشىن سىنىپ جەتەكشىسىمەن ۇنەمى كەزدەسىپ تۇرعانى ءجون. وتباسى ىشىندەگى قارىم - قاتىناستار بالاعا ايىرىقشا ىقپال ەتەدى. سۇيىسپەنشىلىكپەن تاتۋلىققا نەگىزدەلگەن ءوزارا قارىم - قاتىناستاردى بايقاعان بالا ءوزىن ءبىر ءتۇرلى تىنىش، باقىتتى سەزىنەدى. اتا - انالاردىڭ قاندايدا بولسىن مەيىرىمدى ەركەلەتۋىن بالا قۋانا قابىلدايدى. اتا - انا اراسىنداعى ءبىر – ءبىرىن قۇرمەتتەمەۋ جانە ۇرىس - كەرىس بالاعا كەرى ىقپالىن تيگىزەدى. وتباسىنداعى قارىم - قاتىناستىڭ، ۇلكەندەردىڭ ءجونسىز ارەكەتىن كورگەن بالا ىشتەي ازاپ شەگەدى.
اتا - انالاردىڭ تاربيەلەۋ ادىستەرىندە ۇيلەسپەۋشىلىك بولسا، اناسى رۇقسات ەتپەگەندە اكەسى رۇقسات ەتسە، نەمەسە كەرىسىنشە اتا - انالاردىڭ ءارقايسىسى بالاعا ءار ءتۇرلى تاپسىرما بەرسە، تاربيەنىڭ ەكى جاقتى ارناعا اينالعانى. مۇڭداي جاعىدايدا بالا ءوزىنىڭ جاقتاسىن ويلاپ شىعارادى، قايسىنان وڭاي تاپسىرما الۋىن ەسكەرىپ، سودان سۇراۋدى كوزدەيدى. بالا اتا - اناسىنىڭ وسال جاقتارىن پايدالانۋعا تىرىسىپ، ەكىجۇزدىلىكتىڭ جيىركەنىشتى ادەتىنە داعدىلانادى.
جاستىڭ ءاربىر كەزىندە اقىل ويدىڭ جەتىلۋىن ەسەپتەپ وتىرۋعا تۋرا كەلەدى. بالاعا قولىنان كەلمەيتىن تالاپتار قويۋدا، ول ءالى جاس قوي دەگەن سىلتاۋمەن ونىڭ دامۋىن قولمەن بوگەۋ دۇرىس ەمەس. بالا ءوسىپ اقىل ويى جەتىسكەن سايىن وعان قويىلاتىن تالاپتاردا وسكەن ءجون. بالا ءوزى جاساعان قىلىقتارىنا جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس، جاسپىن عوي كەشىرەتىن شىعار دەپ كۇتپەۋى ءتيىس. مۇنىمەن بىرگە بالالاردىڭ اتقاراتىن مىندەتتەرى جاسىمەن سايكەس ءوسىپ وتىرۋى كەرەك، بۇل ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن كۇشەيتەدى. اتا - انالاردىڭ بالالارعا تاربيەلىك ىقپالى تولىپ جاتقان جولدارمەن جۇزەگە اسىرىلادى. حالىق «اكەنىڭ بالاعا دەگەن سەزىمى تاۋداي بيىك، انانىڭ سەزىمى مۇحيتتان تەرەڭ»، دەيدى. ەندەشە ءاربىر اتا - انا ءوز بالاسىنا سونداي تەرەڭ سەزىم ۇيالاتا بىلگەنى دۇرىس. تاربيەدە كوتەرمەلەۋ، تيىم سالۋ، يلاندىرۋ، ءتىپتى كەيدە كەرەك بولعان جاعىدايدا جازالاپ، ءبىراق بالانىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىڭ قورلاپ، ۇرىپ - سوعۋ جازاسىنا بارماۋ قاجەت.
بالا - بولاشاعىمىز. بالاسىنىڭ بولاشاعى جامان بولسا ەكەن،- دەپ ەشكىم تىلەمەيدى. سوندىقتاندا ودان ايارى جوق، است - ۇستىنە تۇسەدى."ەرتەلى كەش ولاي ەتپە، بۇلاي ەتپە دەپ وتىرادى."ءبىراق.... ايتەۋىر بالاسى ويلاعان جەردەن شىقپايدى. بۇل سۇراققا ۇلى پەداگوگ ا. س. ماكارەنكونىڭ بىلاي دەگەنى بار: «عاجايىپ بالا تەك باقىتتى اتا - انالاردا عانا بولادى. سوندىقتان بالامىز جاقسى بولسىن دەسەڭىزدەر، باقىتتى بولىڭىزدار». «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر»،- دەيدى قازاق حالقى. كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن مىنا ەرەجەلەردى ءبىلۋ كەرەك دەپ ايتۋ قيىن. ءبىراق اباي اتامىز: «ادام بولام دەسەڭىز بەس نارسەگە اسىق بول، بەس نارسەدەن قاشىق بول» دەمەي مە؟ سونداعى ۇمتىلاتىن نارسە تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راحىم. سوندا جاس ءوسپىرىم قوعام الدىڭداعى پارىزىن تەرەڭ ۇعىنار. ۋاقىتتىڭ ءار ۋاقىتىندا توعىشار اكەلەردە، توعىشار بالالاردا بولعان، ءبىراق جاقسىدان الار ونەگە - جاستار ءۇشىن، العا ۇستار جارىق جۇلدىز، بالا تاربيەسى اتا - انالارعا كوپ قيىندىق تۋعىزسا دا، ەگەر ول ماقساتقا باعىتتالىپ شەبەر دە ويلى جۇرگىزىلسە، اتا - اناعا زور باقىت اكەلەدى. قازاقتا «الدىڭعى جاقسى ارتقى جاسقا ءتالىم ايتسا، ەل بولعانى قايسى» دەمەيدى مە؟ بۇگىنگى بالاعا اعا ۇرپاقتىڭ يگى ونەگەسىن ۇيرەتە وتىرىپ، وتكەننىڭ كوزىمەن قاراماي، بۇگىنگى تالاپ تاعىلىمنىڭ بيىگىنەن قارايىق.
سەرگەيەۆكا ورتا مەكتەبى تالىمگەرى
بوحان سيلاۋ
بالا تاربيەسىنە ءمان بەرەلىك
بالا مەكتەپكە كەلگەندە، ونىڭ ۇيدە العان تاربيەسىنىڭ اسەرى بىردەن كورىنەدى. ول مەكتەپتە نە كورسە مەكتەپتە سونى كورسەتكىسى كەلەدى. اتا - انامەن مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ نەگىزگى ماقساتى ونى سانالى ازامات ەتىپ تاربيەلەپ ءوسىرۋ. ولاردى قوعامعا ءوز پايداسىن تيگىزەتىن، جوعارى يدەيالى، وتانشىل، ادامگەرشىلىگى مول ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ. اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ جاقسى ازامات بولىپ ءوسۋى ءۇشىن سىنىپ جەتەكشىسىمەن ۇنەمى كەزدەسىپ تۇرعانى ءجون. وتباسى ىشىندەگى قارىم - قاتىناستار بالاعا ايىرىقشا ىقپال ەتەدى. سۇيىسپەنشىلىكپەن تاتۋلىققا نەگىزدەلگەن ءوزارا قارىم - قاتىناستاردى بايقاعان بالا ءوزىن ءبىر ءتۇرلى تىنىش، باقىتتى سەزىنەدى. اتا - انالاردىڭ قاندايدا بولسىن مەيىرىمدى ەركەلەتۋىن بالا قۋانا قابىلدايدى. اتا - انا اراسىنداعى ءبىر – ءبىرىن قۇرمەتتەمەۋ جانە ۇرىس - كەرىس بالاعا كەرى ىقپالىن تيگىزەدى. وتباسىنداعى قارىم - قاتىناستىڭ، ۇلكەندەردىڭ ءجونسىز ارەكەتىن كورگەن بالا ىشتەي ازاپ شەگەدى.
اتا - انالاردىڭ تاربيەلەۋ ادىستەرىندە ۇيلەسپەۋشىلىك بولسا، اناسى رۇقسات ەتپەگەندە اكەسى رۇقسات ەتسە، نەمەسە كەرىسىنشە اتا - انالاردىڭ ءارقايسىسى بالاعا ءار ءتۇرلى تاپسىرما بەرسە، تاربيەنىڭ ەكى جاقتى ارناعا اينالعانى. مۇڭداي جاعىدايدا بالا ءوزىنىڭ جاقتاسىن ويلاپ شىعارادى، قايسىنان وڭاي تاپسىرما الۋىن ەسكەرىپ، سودان سۇراۋدى كوزدەيدى. بالا اتا - اناسىنىڭ وسال جاقتارىن پايدالانۋعا تىرىسىپ، ەكىجۇزدىلىكتىڭ جيىركەنىشتى ادەتىنە داعدىلانادى.
جاستىڭ ءاربىر كەزىندە اقىل ويدىڭ جەتىلۋىن ەسەپتەپ وتىرۋعا تۋرا كەلەدى. بالاعا قولىنان كەلمەيتىن تالاپتار قويۋدا، ول ءالى جاس قوي دەگەن سىلتاۋمەن ونىڭ دامۋىن قولمەن بوگەۋ دۇرىس ەمەس. بالا ءوسىپ اقىل ويى جەتىسكەن سايىن وعان قويىلاتىن تالاپتاردا وسكەن ءجون. بالا ءوزى جاساعان قىلىقتارىنا جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس، جاسپىن عوي كەشىرەتىن شىعار دەپ كۇتپەۋى ءتيىس. مۇنىمەن بىرگە بالالاردىڭ اتقاراتىن مىندەتتەرى جاسىمەن سايكەس ءوسىپ وتىرۋى كەرەك، بۇل ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن كۇشەيتەدى. اتا - انالاردىڭ بالالارعا تاربيەلىك ىقپالى تولىپ جاتقان جولدارمەن جۇزەگە اسىرىلادى. حالىق «اكەنىڭ بالاعا دەگەن سەزىمى تاۋداي بيىك، انانىڭ سەزىمى مۇحيتتان تەرەڭ»، دەيدى. ەندەشە ءاربىر اتا - انا ءوز بالاسىنا سونداي تەرەڭ سەزىم ۇيالاتا بىلگەنى دۇرىس. تاربيەدە كوتەرمەلەۋ، تيىم سالۋ، يلاندىرۋ، ءتىپتى كەيدە كەرەك بولعان جاعىدايدا جازالاپ، ءبىراق بالانىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتىڭ قورلاپ، ۇرىپ - سوعۋ جازاسىنا بارماۋ قاجەت.
بالا - بولاشاعىمىز. بالاسىنىڭ بولاشاعى جامان بولسا ەكەن،- دەپ ەشكىم تىلەمەيدى. سوندىقتاندا ودان ايارى جوق، است - ۇستىنە تۇسەدى."ەرتەلى كەش ولاي ەتپە، بۇلاي ەتپە دەپ وتىرادى."ءبىراق.... ايتەۋىر بالاسى ويلاعان جەردەن شىقپايدى. بۇل سۇراققا ۇلى پەداگوگ ا. س. ماكارەنكونىڭ بىلاي دەگەنى بار: «عاجايىپ بالا تەك باقىتتى اتا - انالاردا عانا بولادى. سوندىقتان بالامىز جاقسى بولسىن دەسەڭىزدەر، باقىتتى بولىڭىزدار». «اكەگە قاراپ ۇل وسەر، شەشەگە قاراپ قىز وسەر»،- دەيدى قازاق حالقى. كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن مىنا ەرەجەلەردى ءبىلۋ كەرەك دەپ ايتۋ قيىن. ءبىراق اباي اتامىز: «ادام بولام دەسەڭىز بەس نارسەگە اسىق بول، بەس نارسەدەن قاشىق بول» دەمەي مە؟ سونداعى ۇمتىلاتىن نارسە تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي، قاناعات، راحىم. سوندا جاس ءوسپىرىم قوعام الدىڭداعى پارىزىن تەرەڭ ۇعىنار. ۋاقىتتىڭ ءار ۋاقىتىندا توعىشار اكەلەردە، توعىشار بالالاردا بولعان، ءبىراق جاقسىدان الار ونەگە - جاستار ءۇشىن، العا ۇستار جارىق جۇلدىز، بالا تاربيەسى اتا - انالارعا كوپ قيىندىق تۋعىزسا دا، ەگەر ول ماقساتقا باعىتتالىپ شەبەر دە ويلى جۇرگىزىلسە، اتا - اناعا زور باقىت اكەلەدى. قازاقتا «الدىڭعى جاقسى ارتقى جاسقا ءتالىم ايتسا، ەل بولعانى قايسى» دەمەيدى مە؟ بۇگىنگى بالاعا اعا ۇرپاقتىڭ يگى ونەگەسىن ۇيرەتە وتىرىپ، وتكەننىڭ كوزىمەن قاراماي، بۇگىنگى تالاپ تاعىلىمنىڭ بيىگىنەن قارايىق.
You Might Also Like
