بالاباقشاداعى مۋزىكالىق تاربيەنىڭ ماڭىزى
بالاباقشاداعى مۋزىكالىق تاربيەنىڭ ماڭىزى
بالاباقشاداعى سابيلىك شاعىنان تاربيەلەنىپ كەلە جاتقان بالادا مۋزىكانى تىڭداۋ، ونى ءتۇسىنۋ، ەستە ساقتاۋ، اجىراتا ءبىلۋ، ءان سالۋ، بي بيلەۋ، سازگەرلەردى، اسپاپتاردى تانۋ قابىلەتتەرى بىرتە - بىرتە قالىپتاسادى. ال، بالاباقشاعا قامتىلعان بالانىڭ بويىنا قىسقا مەرزىم ىشىندە اتالعان ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ مۋزىكا جەتەكشىسىنىڭ الدىنا قويىلعان اۋماقتى دا، جاۋاپتى ءىسى. بالاباقشادا مۋزىكالىق تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ تۇرلەرى: ءان ساباعى، بالانىڭ جەكە مۋزىكامەن شۇعىلدانۋى، بالانىڭ كۇندەلىكتى ومىردەگى مۋزىكانىڭ ورنى،
مەرەكەلىك ەرتەڭگىلىكتەر ت.ب.
بالاعا مۋزىكالىق تاربيە بەرۋدەگى ماقساتىمىز بەن مىندەتىمىز:
- مۋزىكاعا قالىپتى قىزىعۋشىلىعىن، ءار ءتۇرلى مۋزىكاعا ەموسيالىق سەزگىشتىگىن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ؛
- بي بيلەۋ جانە ءان سالۋ داعدىلارىنا ۇيرەتۋ؛
- مۋزىكالىق قابىلداۋىن، تانىس شىعارمالاردى اۋەنىنەن تانۋ جانە ەستە ساقتاۋىن دامىتۋ؛
- مۋزىكالىق تانىمىن كەڭەيتۋ، ماشىعىن دامىتۋعا جاعداي جاساۋ؛
- مۋزىكالىق ارەكەتتىڭ بارلىق ءتۇرى بويىنشا بەلسەندىلىكتى دامىتۋ.
سول سەبەپتى، مۋزىكانىڭ قۇدىرەتتى كۇشىن بالا بويىنا دارىتۋ، ءسىڭىرۋ ماقساتىندا مۋزىكا، سازدى اۋەن بالانىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندە ورىن الۋى قاجەت. مۋزىكالىق وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ مۋزىكا تىڭداۋ ءبولىمى بويىنشا ءان، كۇي، حالىق اۋەندەرىن، باسقا ۇلتتىق شىعارمالاردى قولدانا وتىرىپ، مۋزىكانى تىڭداۋ، قابىلداۋ، ەستە ساقتاۋ، اجىراتا بىلۋمەن قاتار، ونىڭ مازمۇنىن، كوركەمدىك قاسيەتىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
ءاندى مۋزىكامەن، مۋزىكاسىز جەكە، كوپپەن قوسىلىپ، ورىنداۋ كەزىندە داۋىسىن دامىتۋعا، ولەڭ ءسوزىن دۇرىس، انىق ايتۋعا، ىرعاقتى قيمىلمەن مۋزىكا ۇندەستىگىن سەزىنە، دەنەسىن دۇرىس ۇستاپ، ادەمى قوزعالا بىلۋىنە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. مۋزىكانى باسقا پاندەرمەن بايلانىستىرۋدا (ءتىل دامىتۋ، ساحنالاۋ، دەنە شىنىقتىرۋ، بەينەلەۋ ت. ب) بالانىڭ كوڭىل حوشى، ءوز كۇشى مەن ەپتىلىگىنە قىزىعۋشىلىعى ارتا تۇسەدى.
ءان بالامەن ويىن - ساۋىقتاردا، مۋزىكالىق كەشتەردە، ەرتەڭگىلىكتەردە، بيلەردە، ويىنداردا بىرگە جۇرەدى. دەمەك، ويناي ءجۇرىپ، بالانىڭ انگە دەگەن قۇشتارلىعى ارتا تۇسەدى. مۋزىكالىق – ديداكتيكالىق ويىنداردى ويناۋ، بالالاردىڭ مۋزىكاعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى جانە مۋزىكالىق ءىس - ارەكەت تۇرلەرىن تەز، ءارى دۇرىس ۇيرەنۋگە كومەكتەسەدى.
مۋزىكالىق وقۋ ءىس - ارەكەتتەرىندە مۋزىكالىق - ديداكتيكالىق ويىنداردى جۇيەلى تۇردە پايدالانۋ – مۋزىكانى سيپاتىنا، كوڭىل - كۇيىنە، ديناميكالىق رەڭكىنە قاراي اجىراتۋدى ۇيرەتەدى. بالالاردى ءار ءتۇرلى مۋزىكالىق شارالارعا تەك جەكە ءوزىن قاتىستىرماي، ۇلكەندەرمەن، اتا - انالارمەن بىرگە قاتىستىرۋدىڭ ءمانى زور. بۇل بالانىڭ وزىنە - ءوزىنىڭ سەنىمىن ۇشتاپ، شىعارماشىلىعىن شىڭدايدى.
مۋزىكالىق - ىرعاقتى قيمىلداردى ورىنداۋدا، بي بيلەۋدە مۋزىكالىق اسپاپتاردى قولدانۋ مۋزىكانىڭ ىرعاعىن، ديناميكالىق ءۇنىن، ەكپىنىن اجىراتۋعا ۇيرەتىپ، ورىنداۋشىلىق شەبەرلىكتەرىن شىڭدايدى.
مەرەكەلىك ەرتەڭگىلىكتەردىڭ، ويىن - ساۋىقتاردىڭ، ساحنالىق قويىلىمداردىڭ كەزىندە بالا وبرازدىق بەينەلەردى ءدال بەرە بىلۋگە، ساحنا مادەنيەتىنە جاۋاپكەرشىلىككە، كوپشىلىكپەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنەدى.
قازىرگى وقۋ - تاربيە جۇمىسىن جان - جاقتى دامىتۋ ماقساتىنداعى باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى بالا تاربيەسىنە قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان تۇرمىس - سالتىنا، ادەت - عۇرپىنا، ۇلتتىق داستۇرىنە بايلانىستى ادەبيەت پەن مادەنيەتكە، ونەرگە ۇيرەتە وتىرىپ، باۋلۋ. بەلگىلى ءبىر ونەر يەسىنە ارنالعان اسەرلى ادەبي - مۋزىكالىق كەشتەر وتكىزۋ دە بالا ساناسىندا ءىز قالدىرادى. جاقسىعا، ادەمىلىككە، ۇلكەننىڭ ماڭىزدى دا پايدالى ءىسىن قايتالاۋعا، ۇقساپ باعۋعا تالپىندىرادى. ءار سازگەردىڭ نەمەسە ءانشىنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى، رەپەرتۋارىنداعى اندەردى، شىعارمالاردى تەرەڭىرەك تالداۋ ارقىلى بالا تاعى دا مۋزىكانىڭ ەموسيالىق اسەرىن، بەينەلەۋ كۇشىن ءتۇسىنىپ، جاقسى مەن جاماندى اجىراتا الۋعا ۇيرەنەدى.
سول سياقتى بالامەن جەكە جۇمىس جاساۋدا ءار بالانىڭ بويىنداعى قابىلەتىن تاۋىپ، دامىتۋعا جول اشادى.
ال، مۋزىكانى تۇسىنە شىعارما كەيىپكەرىمەن بىرگە جەتىلە، اسەمدىك پەن ادەمىلىكتى سەزىنە وسكەن بالا قوعامعا تەك پايداسىن تيگىزەتىن، ۇلتتىق قازىنانى باعالاي بىلەتىن، سانالى دا ءبىلىمدى، وتانسۇيگىش، تاربيەلى، ادال ازامات بولىپ وسەرى ءسوزسىز.
ەرەسەكتەر توبىنىڭ حورى
«بالاباقشام - بەگىم انا» بالاباقشا ءانۇرانى
ءسوزى: ەسپەنبەتوۆا زاعيرا
ءانى: ەسپەنبەتوۆا اقزيرا
1. بالالىقتىڭ بازارى -
باقشامىزدا سايالى
ءوسىپ كەلە جاتىرمىز
الاقاندا ايالى.
قايىرماسى:
الديلەتكەن انىمەن،
ونەر - ءبىلىم نارىمەن.
بالاباقشام قىمباتسىڭ
دوستاستىرعان بارىمەن.
2. ادالدىقتى تۋ ەتكەن،
بال جۇزىنەن كۇن وپكەن.
بالدىرعانبىز باقىتتى
باقشامىزعا گۇل ەككەن.
3. بولاشاققا بارامىز،
جۇلدىز بولىپ جانامىز.
باسەكەدە الەمدىك
قازاق اتىن جازامىز.
بالاباقشاداعى سابيلىك شاعىنان تاربيەلەنىپ كەلە جاتقان بالادا مۋزىكانى تىڭداۋ، ونى ءتۇسىنۋ، ەستە ساقتاۋ، اجىراتا ءبىلۋ، ءان سالۋ، بي بيلەۋ، سازگەرلەردى، اسپاپتاردى تانۋ قابىلەتتەرى بىرتە - بىرتە قالىپتاسادى. ال، بالاباقشاعا قامتىلعان بالانىڭ بويىنا قىسقا مەرزىم ىشىندە اتالعان ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ مۋزىكا جەتەكشىسىنىڭ الدىنا قويىلعان اۋماقتى دا، جاۋاپتى ءىسى. بالاباقشادا مۋزىكالىق تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدىڭ تۇرلەرى: ءان ساباعى، بالانىڭ جەكە مۋزىكامەن شۇعىلدانۋى، بالانىڭ كۇندەلىكتى ومىردەگى مۋزىكانىڭ ورنى،
مەرەكەلىك ەرتەڭگىلىكتەر ت.ب.
بالاعا مۋزىكالىق تاربيە بەرۋدەگى ماقساتىمىز بەن مىندەتىمىز:
- مۋزىكاعا قالىپتى قىزىعۋشىلىعىن، ءار ءتۇرلى مۋزىكاعا ەموسيالىق سەزگىشتىگىن قالىپتاستىرۋ جانە دامىتۋ؛
- بي بيلەۋ جانە ءان سالۋ داعدىلارىنا ۇيرەتۋ؛
- مۋزىكالىق قابىلداۋىن، تانىس شىعارمالاردى اۋەنىنەن تانۋ جانە ەستە ساقتاۋىن دامىتۋ؛
- مۋزىكالىق تانىمىن كەڭەيتۋ، ماشىعىن دامىتۋعا جاعداي جاساۋ؛
- مۋزىكالىق ارەكەتتىڭ بارلىق ءتۇرى بويىنشا بەلسەندىلىكتى دامىتۋ.
سول سەبەپتى، مۋزىكانىڭ قۇدىرەتتى كۇشىن بالا بويىنا دارىتۋ، ءسىڭىرۋ ماقساتىندا مۋزىكا، سازدى اۋەن بالانىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندە ورىن الۋى قاجەت. مۋزىكالىق وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ مۋزىكا تىڭداۋ ءبولىمى بويىنشا ءان، كۇي، حالىق اۋەندەرىن، باسقا ۇلتتىق شىعارمالاردى قولدانا وتىرىپ، مۋزىكانى تىڭداۋ، قابىلداۋ، ەستە ساقتاۋ، اجىراتا بىلۋمەن قاتار، ونىڭ مازمۇنىن، كوركەمدىك قاسيەتىن ءتۇسىندىرۋ قاجەت.
ءاندى مۋزىكامەن، مۋزىكاسىز جەكە، كوپپەن قوسىلىپ، ورىنداۋ كەزىندە داۋىسىن دامىتۋعا، ولەڭ ءسوزىن دۇرىس، انىق ايتۋعا، ىرعاقتى قيمىلمەن مۋزىكا ۇندەستىگىن سەزىنە، دەنەسىن دۇرىس ۇستاپ، ادەمى قوزعالا بىلۋىنە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. مۋزىكانى باسقا پاندەرمەن بايلانىستىرۋدا (ءتىل دامىتۋ، ساحنالاۋ، دەنە شىنىقتىرۋ، بەينەلەۋ ت. ب) بالانىڭ كوڭىل حوشى، ءوز كۇشى مەن ەپتىلىگىنە قىزىعۋشىلىعى ارتا تۇسەدى.
ءان بالامەن ويىن - ساۋىقتاردا، مۋزىكالىق كەشتەردە، ەرتەڭگىلىكتەردە، بيلەردە، ويىنداردا بىرگە جۇرەدى. دەمەك، ويناي ءجۇرىپ، بالانىڭ انگە دەگەن قۇشتارلىعى ارتا تۇسەدى. مۋزىكالىق – ديداكتيكالىق ويىنداردى ويناۋ، بالالاردىڭ مۋزىكاعا قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى جانە مۋزىكالىق ءىس - ارەكەت تۇرلەرىن تەز، ءارى دۇرىس ۇيرەنۋگە كومەكتەسەدى.
مۋزىكالىق وقۋ ءىس - ارەكەتتەرىندە مۋزىكالىق - ديداكتيكالىق ويىنداردى جۇيەلى تۇردە پايدالانۋ – مۋزىكانى سيپاتىنا، كوڭىل - كۇيىنە، ديناميكالىق رەڭكىنە قاراي اجىراتۋدى ۇيرەتەدى. بالالاردى ءار ءتۇرلى مۋزىكالىق شارالارعا تەك جەكە ءوزىن قاتىستىرماي، ۇلكەندەرمەن، اتا - انالارمەن بىرگە قاتىستىرۋدىڭ ءمانى زور. بۇل بالانىڭ وزىنە - ءوزىنىڭ سەنىمىن ۇشتاپ، شىعارماشىلىعىن شىڭدايدى.
مۋزىكالىق - ىرعاقتى قيمىلداردى ورىنداۋدا، بي بيلەۋدە مۋزىكالىق اسپاپتاردى قولدانۋ مۋزىكانىڭ ىرعاعىن، ديناميكالىق ءۇنىن، ەكپىنىن اجىراتۋعا ۇيرەتىپ، ورىنداۋشىلىق شەبەرلىكتەرىن شىڭدايدى.
مەرەكەلىك ەرتەڭگىلىكتەردىڭ، ويىن - ساۋىقتاردىڭ، ساحنالىق قويىلىمداردىڭ كەزىندە بالا وبرازدىق بەينەلەردى ءدال بەرە بىلۋگە، ساحنا مادەنيەتىنە جاۋاپكەرشىلىككە، كوپشىلىكپەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنەدى.
قازىرگى وقۋ - تاربيە جۇمىسىن جان - جاقتى دامىتۋ ماقساتىنداعى باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى بالا تاربيەسىنە قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ كەلە جاتقان تۇرمىس - سالتىنا، ادەت - عۇرپىنا، ۇلتتىق داستۇرىنە بايلانىستى ادەبيەت پەن مادەنيەتكە، ونەرگە ۇيرەتە وتىرىپ، باۋلۋ. بەلگىلى ءبىر ونەر يەسىنە ارنالعان اسەرلى ادەبي - مۋزىكالىق كەشتەر وتكىزۋ دە بالا ساناسىندا ءىز قالدىرادى. جاقسىعا، ادەمىلىككە، ۇلكەننىڭ ماڭىزدى دا پايدالى ءىسىن قايتالاۋعا، ۇقساپ باعۋعا تالپىندىرادى. ءار سازگەردىڭ نەمەسە ءانشىنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى، رەپەرتۋارىنداعى اندەردى، شىعارمالاردى تەرەڭىرەك تالداۋ ارقىلى بالا تاعى دا مۋزىكانىڭ ەموسيالىق اسەرىن، بەينەلەۋ كۇشىن ءتۇسىنىپ، جاقسى مەن جاماندى اجىراتا الۋعا ۇيرەنەدى.
سول سياقتى بالامەن جەكە جۇمىس جاساۋدا ءار بالانىڭ بويىنداعى قابىلەتىن تاۋىپ، دامىتۋعا جول اشادى.
ال، مۋزىكانى تۇسىنە شىعارما كەيىپكەرىمەن بىرگە جەتىلە، اسەمدىك پەن ادەمىلىكتى سەزىنە وسكەن بالا قوعامعا تەك پايداسىن تيگىزەتىن، ۇلتتىق قازىنانى باعالاي بىلەتىن، سانالى دا ءبىلىمدى، وتانسۇيگىش، تاربيەلى، ادال ازامات بولىپ وسەرى ءسوزسىز.
ەرەسەكتەر توبىنىڭ حورى
«بالاباقشام - بەگىم انا» بالاباقشا ءانۇرانى
ءسوزى: ەسپەنبەتوۆا زاعيرا
ءانى: ەسپەنبەتوۆا اقزيرا
1. بالالىقتىڭ بازارى -
باقشامىزدا سايالى
ءوسىپ كەلە جاتىرمىز
الاقاندا ايالى.
قايىرماسى:
الديلەتكەن انىمەن،
ونەر - ءبىلىم نارىمەن.
بالاباقشام قىمباتسىڭ
دوستاستىرعان بارىمەن.
2. ادالدىقتى تۋ ەتكەن،
بال جۇزىنەن كۇن وپكەن.
بالدىرعانبىز باقىتتى
باقشامىزعا گۇل ەككەن.
3. بولاشاققا بارامىز،
جۇلدىز بولىپ جانامىز.
باسەكەدە الەمدىك
قازاق اتىن جازامىز.
You Might Also Like
-
ورتاڭعى «بوتاقان» توبىندا ۇيىمداستىرىلعان مۋزىكالىق وقۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ تەحنولوگيالىق كارتاسى
