بالالاردىڭ ديەۆيانتتى مىنەز قۇلقى
«بالالاردىڭ ديەۆيانتتى مىنەز قۇلقى».
ۇلى بابامىز اباي جاستاردى وقۋ بىلىمگە شاقىرا وتىرىپ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردە يگەرۋگە مەڭزەيدى. اباي ءوزىنىڭ ەڭ باستى مىندەتتى - حالىققا قىزمەت ەتۋ دەپ، جاستاردىڭ ەلىنە، حالقىنا زور ماحابباتپەن قاراۋدى تالاپ ەتەدى. قانداي جاقسى مىنەز نە كەلىسسىز قىلىق تۋرالى ايتساق تا، سونىڭ ارعى جاعىندا ناقتى ادام بار ەكەنىن ۇمىتپاۋمىز كەرەك. جاماندىق نەمەسە جاقسىلىق دەگەنىمىز دەرەكسىز نارسەلەر ەمەس. ادام جاقسىنى دا، جاماندى دا كورىپ سولاردى سالىستىرۋ ارقىلى تۇجىرىم جاسايدى. اششىنى بىلمەگەن ءتاتتىنى بىلمەيتىنى، قاراڭعىنى كورمەگەن - جارىق ساۋلەنىڭ قاسيەتىن سەزىنبەيتىنى سياقتى، ءبىزدىڭ ومىردەگى قۇبىلىستارعا ادام بويىنداعى قاسيەتتەرگە بەرەتىن باعامىز، كوزقاراسىمىز ءبىزدىڭ ومىردەن تۇيگەن اسەرىمىزدىڭ جەمىسى.
قازىرگى تاڭدا قوعامىزدا جىل وتكەن سايىن قىلمىس جاساۋشىلاردىڭ جاسى جاسارىپ، ناشاقورلىق، تارتىپسىزدىك، ديەۆيانتتى تارتىپتەگى بالالار سانى ءوسىپ وتىر.
كەيبىر بالالاردىڭ مىنەز قۇلقىنداعى جاعىمسىز ەرەكشەلىكتەرى جانە قالىپتى نورمادان اۋىتقۋى، زاڭ بۇزۋشىلىق ارقىلى كوڭىل اۋدارتۋ، الىنعان اقىل مەن مىندەتتەردى ورىنداماۋ، قوعام مەن مەكتەپ، سول سياقتى مەكتەپ تالاپتاردى تىڭداماۋ سالدارىنان تۋىندايتىن ءىس - ارەكەتتەردى «ديەۆيانت»دەپ ايتامىز. بۇل ءتارتىپ بۇزۋ، ادامگەرشىلىك مىنەز قۇلىقتى ساقتاماۋ جانە زاڭ نورمالارىنا باعىنباۋدان كەلىپ تۋىنداتاتىن جاسوسپىرىمدەر.
ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلقى بالالارعا تارتىپسىزدىك، الەۋمەتتىك تاربيەگە قارسى، زاڭعا قاراما - قايشى، تەرىس ءىس - ارەكەتتەردى بويىنا سىڭىرگەن بالالاردى جاتقىزۋ بولادى. ولار ءومىردىڭ اششىسىن كوپ كورگەن، وتباسى جىلۋى بولماۋىنان ۇشىراسادى. بۇل بالالاردىڭ دامۋىندا كىدىرىس بولادى، ءتىپتى فيزيكالىق جانە پسيحيكالىق اۋرۋلار سيمپتومىنىڭ پايدا بولۋىنا اكەلىپ سوقتىرادى. سونىڭ سالدارى دەنساۋلىقتىڭ تومەندەۋىنە سەبەپ بولادى، سوندىقتان دا ولاردى تەك پەداگوگتار ەمەس، دارىگەرلەردە باقىلاۋ كەرەك.
باستى جەكە تۇلعانىڭ دامۋى، تاربيە وشاعى جانە جان - جاقتى الەۋمەتتىك تاربيەنىڭ دۇرىس جولعا قويىلماۋىنان اكەلىپ سوعادى.
بالانىڭ 13 - 15 جاستاعى ءىس - ارەكەتىنە ونىڭ جىنىستىق دامۋىنا دا اسەر ەتەدى. ەرتەڭ جىنىستىق دامىعان ەموسيونالدىق كوڭىل - كۇيدىڭ بۇزىلۋى، كەيبىر ءتارتىپ بۇزۋشىلىق بولىپ تۇرادى. كەش جىنىستىق دامۋى بالاعا قالاي اسەر ەتەدى؟ ول بولبىر، شاشىراڭقى، ءوز - وزىنە سەنىمسىز، ءارى ورتاعا بەيىمدەۋى قيىندىق تۋدىرادى.
«قيىن» بالالاردىڭ مىنەز قۇلىقتارى: سەنىمسىزدىك، كوڭىل كۇيى ءبىر قالىپتى ەمەس، اشۋلانشاق، بولىپ كەلەدى. وزىنە نازار اۋدارۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ «باتىرلىعىن» كورسەتىپ، باسقالاردىڭ كوڭىلىن وزدەرىنە اۋدارادى.
پسيحيكالىق دامۋدىڭ ۇيلەسپەۋشىلىگى ادام دامۋىنىڭ قاراما-قايشىلىعى، تۇراقسىزدىعى وقۋ ءموتيۆىنىڭ ۇيلەسپەۋى
الەۋمەتتىك مادەنيەتىنىڭ تومەندىگى
وقۋ ۇلگەرىمنىڭ تومەندىگى
مىنەز-قۇلقىنىڭ ورتاعا سايكەسسىزدىگى
مەكتەپتە قوبالجۋ
«مەن» بەينەسىنىڭ بۇزىلۋى
تالاپ دەڭگەيىنىڭ سايكەسسىزدىگى
قاجەتتىلىككە قاناعاتتانباۋى
ديەۆيانتتى بالالاردىڭ مىنەزىن ەكىگە ءبولىپ قاراۋعا بولادى.
جوعارعى جاستاعى جاسوسپىرىمدەر مىنەز - قۇلقى ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرۋگە، ءوزى شەشىم قابىلداۋ، ومىرگە كوز قاراسى، قىزىعۋشىلىعى وزگەرەدى. ولار وزىنەن ۇلكەن ادامداردىڭ اقىلىن تىڭداۋدان باس تارتادى.
ءجاسوسپىرىم ءتارتىبىنىڭ ءوزىن بىرنەشە توپقا ءبولىپ قاراۋعا بولادى.
1. دەلينكۆەنتتىك ءتارتىپ:
ولاردىڭ ءىس - ارەكەتى ۇساق-تۇيەك بۇزۋشىلىقپەن شەكتەلەدى:
ساباققا قاتىسپاۋ، الەۋمەتتىك تارتىپكە قارسى ۇيىمدارمەن تىعىز قارىم - قاتىناستا بولۋى.
بۇزاقىلىق، مازاقتاۋ، وزىنەن ءالسىز ادامداردى قورقىتۋ ارقىلى اقشا تالاپ ەتۋ جولدارىمەن تىكەلەي بايلانىستا. مۇنىڭ ءبارى الەۋمەتتىك تاربيەنىڭ دۇرىس جولعا قويىلماۋىنان تۋىندايدى.
ولار 30 - 80 % تولىق ەمەس وتباسى، 70% جاسوسپىرىمدەردىڭ كۇردەلى مىنەز - قۇلىقتىڭ اۋىتقۋى.
2. ماسكۇنەمدىكپەن ناشاقورلىققا ەرتە سالىنۋى.
جاس جەتكىنشەكتەردىڭ وتباسىنان ۇلكەندەردىڭ ىشىمدىككە سالىنۋى، بالانى ناشاقورلىققا اپاراتىن باستى سەبەبى.
توپتىق ۇيىمداردا ەرەسەك بوپ كورىنۋى، سوعان قىزىعۋشىلىق ارتتىرۋ، ويلاۋ قابىلەتىنىڭ وزگەرتۋى.
ءجاسوسپىرىم ناشانى كوڭىل - كۇيىنىڭ كوتەرىڭكى بولۋى ءۇشىن قولدانادى، كەيىن وزىنە تولىق سەنىمدى بولۋى ءۇشىن قابىلدايدى.
3. گيپەركينەتيكالىق ءىس - ارەكەت بۇزىلۋى
ءبىر ءىستى اياعىنا جەتكىزبەي، تاباندىلىق كورسەتپەۋى، قانداي ءىس بولماسىن اياعىنا دەيىن جەتكىزبەي تاستاپ كەتۋى، جاۋاپكەرشىلىكسىز قاراۋى بولىپ تابىلادى. بۇل بالالار اقىل - ويى تومەن، تەرىس قىلىقتارعا بەيىم، ۇنەمى ءتۇرلى جاعدايعا ءتۇسىپ قالىپ جاۋاپكەرشىلىكتەن باس تارتادى. ۇلكەندەرمەن قارىم - قاتىناستا ارا قاشىقتا، ءوزىن - ءوزى باعالاۋى تومەن.
4. وتباسىنداعى ءتارتىپ شەكتەلۋى
ول الەۋمەتتىك ءتارتىپ بۇزۋشىلىق نەمەسە تەرىس قىلىقتار(قارسىلاسۋ، دورەكىلىك) ءۇي ىشىندە جانە تۋما - تۋىس اراسىندا كورسەتەتىن بۇرىس ءىس ارەكەتتەر.
5. الەۋمەتسىزدىك ءتارتىپتىڭ بۇزىلۋى
الەۋمەتتىك نورمانى بۇزۋشىلىق نەمەسە مىنەز - قۇلىقتاعى اۋىتقۋلار، قارىم - قاتىناستىڭ بۇزىلۋى، ورتاداعى بالالارمەن قارىم - قاتىناس جاساي الماۋى مىنەزدەلەدى: كوبىنە ول جالعىز بوپ كەلەدى. ەموسيونالدىق كوڭىل - كۇيدىڭ بۇزىلۋى مۇمكىن. تيپتىك تارتىپكە، توبەلەسكە قۇمار، بۇزاقىلىق، اقشا تالاپ ەتۋ، ۇرىپ - سوعۋ، ۇلكەنىڭ ءتىلىن الماۋ، ءوزىن - ءوزى ۇستاي الماۋى، ورتەۋ، قىلمىستارىن جاتقىزۋعا بولادى.
سونىمەن بولاشاق جاستاردىكى. ويتكەنى ولار XXI عاسىردا وركەنيەتتى قازاقستاندا ءومىر سۇرەدى. بۇل عاسىردا ناعىز ازامات رۋحاني ءنار الاتىن قوعامدا، بۇرىن - سوڭدى بولماعان جاڭا جۇيەدە قالىپتاسادى. ءسوز جوق، جەكە تۇلعا ادامنىڭ رۋحاني ساناسى ويانادى. ءححى عاسىر ادامزات تاريحىنداعى ەرەكشە ءداۋىر بولۋى ءتيىس.
ول داۋىردە ازامات ءوزىن - ءوزى تانىپ، ءبىلىپ قانا قويماي، وسى قوعامنىڭ ءبىرتۇتاس بولشەگى ەكەندىگىن سەزىنۋى ءتيىس. سونىمەن بالانى دۇرىس تاربيەلەۋ ءۇشىن مەكتەپ - اتا - انا - تىعىز بايلانىستا بولۋ كەرەك. ءال – فارابي بابامىز ايتقانداي «ارەكەتىمىز دۇرىس بولۋ ءۇشىن سوعان باراتىن جولىمىز قانداي بولۋى كەرەك ەكەنىن انىقتاپ الۋعا ءتيىسپىز».
ۇلى بابامىز اباي جاستاردى وقۋ بىلىمگە شاقىرا وتىرىپ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردە يگەرۋگە مەڭزەيدى. اباي ءوزىنىڭ ەڭ باستى مىندەتتى - حالىققا قىزمەت ەتۋ دەپ، جاستاردىڭ ەلىنە، حالقىنا زور ماحابباتپەن قاراۋدى تالاپ ەتەدى. قانداي جاقسى مىنەز نە كەلىسسىز قىلىق تۋرالى ايتساق تا، سونىڭ ارعى جاعىندا ناقتى ادام بار ەكەنىن ۇمىتپاۋمىز كەرەك. جاماندىق نەمەسە جاقسىلىق دەگەنىمىز دەرەكسىز نارسەلەر ەمەس. ادام جاقسىنى دا، جاماندى دا كورىپ سولاردى سالىستىرۋ ارقىلى تۇجىرىم جاسايدى. اششىنى بىلمەگەن ءتاتتىنى بىلمەيتىنى، قاراڭعىنى كورمەگەن - جارىق ساۋلەنىڭ قاسيەتىن سەزىنبەيتىنى سياقتى، ءبىزدىڭ ومىردەگى قۇبىلىستارعا ادام بويىنداعى قاسيەتتەرگە بەرەتىن باعامىز، كوزقاراسىمىز ءبىزدىڭ ومىردەن تۇيگەن اسەرىمىزدىڭ جەمىسى.
قازىرگى تاڭدا قوعامىزدا جىل وتكەن سايىن قىلمىس جاساۋشىلاردىڭ جاسى جاسارىپ، ناشاقورلىق، تارتىپسىزدىك، ديەۆيانتتى تارتىپتەگى بالالار سانى ءوسىپ وتىر.
كەيبىر بالالاردىڭ مىنەز قۇلقىنداعى جاعىمسىز ەرەكشەلىكتەرى جانە قالىپتى نورمادان اۋىتقۋى، زاڭ بۇزۋشىلىق ارقىلى كوڭىل اۋدارتۋ، الىنعان اقىل مەن مىندەتتەردى ورىنداماۋ، قوعام مەن مەكتەپ، سول سياقتى مەكتەپ تالاپتاردى تىڭداماۋ سالدارىنان تۋىندايتىن ءىس - ارەكەتتەردى «ديەۆيانت»دەپ ايتامىز. بۇل ءتارتىپ بۇزۋ، ادامگەرشىلىك مىنەز قۇلىقتى ساقتاماۋ جانە زاڭ نورمالارىنا باعىنباۋدان كەلىپ تۋىنداتاتىن جاسوسپىرىمدەر.
ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلقى بالالارعا تارتىپسىزدىك، الەۋمەتتىك تاربيەگە قارسى، زاڭعا قاراما - قايشى، تەرىس ءىس - ارەكەتتەردى بويىنا سىڭىرگەن بالالاردى جاتقىزۋ بولادى. ولار ءومىردىڭ اششىسىن كوپ كورگەن، وتباسى جىلۋى بولماۋىنان ۇشىراسادى. بۇل بالالاردىڭ دامۋىندا كىدىرىس بولادى، ءتىپتى فيزيكالىق جانە پسيحيكالىق اۋرۋلار سيمپتومىنىڭ پايدا بولۋىنا اكەلىپ سوقتىرادى. سونىڭ سالدارى دەنساۋلىقتىڭ تومەندەۋىنە سەبەپ بولادى، سوندىقتان دا ولاردى تەك پەداگوگتار ەمەس، دارىگەرلەردە باقىلاۋ كەرەك.
باستى جەكە تۇلعانىڭ دامۋى، تاربيە وشاعى جانە جان - جاقتى الەۋمەتتىك تاربيەنىڭ دۇرىس جولعا قويىلماۋىنان اكەلىپ سوعادى.
بالانىڭ 13 - 15 جاستاعى ءىس - ارەكەتىنە ونىڭ جىنىستىق دامۋىنا دا اسەر ەتەدى. ەرتەڭ جىنىستىق دامىعان ەموسيونالدىق كوڭىل - كۇيدىڭ بۇزىلۋى، كەيبىر ءتارتىپ بۇزۋشىلىق بولىپ تۇرادى. كەش جىنىستىق دامۋى بالاعا قالاي اسەر ەتەدى؟ ول بولبىر، شاشىراڭقى، ءوز - وزىنە سەنىمسىز، ءارى ورتاعا بەيىمدەۋى قيىندىق تۋدىرادى.
«قيىن» بالالاردىڭ مىنەز قۇلىقتارى: سەنىمسىزدىك، كوڭىل كۇيى ءبىر قالىپتى ەمەس، اشۋلانشاق، بولىپ كەلەدى. وزىنە نازار اۋدارۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ «باتىرلىعىن» كورسەتىپ، باسقالاردىڭ كوڭىلىن وزدەرىنە اۋدارادى.
پسيحيكالىق دامۋدىڭ ۇيلەسپەۋشىلىگى ادام دامۋىنىڭ قاراما-قايشىلىعى، تۇراقسىزدىعى وقۋ ءموتيۆىنىڭ ۇيلەسپەۋى
الەۋمەتتىك مادەنيەتىنىڭ تومەندىگى
وقۋ ۇلگەرىمنىڭ تومەندىگى
مىنەز-قۇلقىنىڭ ورتاعا سايكەسسىزدىگى
مەكتەپتە قوبالجۋ
«مەن» بەينەسىنىڭ بۇزىلۋى
تالاپ دەڭگەيىنىڭ سايكەسسىزدىگى
قاجەتتىلىككە قاناعاتتانباۋى
ديەۆيانتتى بالالاردىڭ مىنەزىن ەكىگە ءبولىپ قاراۋعا بولادى.
جوعارعى جاستاعى جاسوسپىرىمدەر مىنەز - قۇلقى ءوز بەتىنشە ءومىر سۇرۋگە، ءوزى شەشىم قابىلداۋ، ومىرگە كوز قاراسى، قىزىعۋشىلىعى وزگەرەدى. ولار وزىنەن ۇلكەن ادامداردىڭ اقىلىن تىڭداۋدان باس تارتادى.
ءجاسوسپىرىم ءتارتىبىنىڭ ءوزىن بىرنەشە توپقا ءبولىپ قاراۋعا بولادى.
1. دەلينكۆەنتتىك ءتارتىپ:
ولاردىڭ ءىس - ارەكەتى ۇساق-تۇيەك بۇزۋشىلىقپەن شەكتەلەدى:
ساباققا قاتىسپاۋ، الەۋمەتتىك تارتىپكە قارسى ۇيىمدارمەن تىعىز قارىم - قاتىناستا بولۋى.
بۇزاقىلىق، مازاقتاۋ، وزىنەن ءالسىز ادامداردى قورقىتۋ ارقىلى اقشا تالاپ ەتۋ جولدارىمەن تىكەلەي بايلانىستا. مۇنىڭ ءبارى الەۋمەتتىك تاربيەنىڭ دۇرىس جولعا قويىلماۋىنان تۋىندايدى.
ولار 30 - 80 % تولىق ەمەس وتباسى، 70% جاسوسپىرىمدەردىڭ كۇردەلى مىنەز - قۇلىقتىڭ اۋىتقۋى.
2. ماسكۇنەمدىكپەن ناشاقورلىققا ەرتە سالىنۋى.
جاس جەتكىنشەكتەردىڭ وتباسىنان ۇلكەندەردىڭ ىشىمدىككە سالىنۋى، بالانى ناشاقورلىققا اپاراتىن باستى سەبەبى.
توپتىق ۇيىمداردا ەرەسەك بوپ كورىنۋى، سوعان قىزىعۋشىلىق ارتتىرۋ، ويلاۋ قابىلەتىنىڭ وزگەرتۋى.
ءجاسوسپىرىم ناشانى كوڭىل - كۇيىنىڭ كوتەرىڭكى بولۋى ءۇشىن قولدانادى، كەيىن وزىنە تولىق سەنىمدى بولۋى ءۇشىن قابىلدايدى.
3. گيپەركينەتيكالىق ءىس - ارەكەت بۇزىلۋى
ءبىر ءىستى اياعىنا جەتكىزبەي، تاباندىلىق كورسەتپەۋى، قانداي ءىس بولماسىن اياعىنا دەيىن جەتكىزبەي تاستاپ كەتۋى، جاۋاپكەرشىلىكسىز قاراۋى بولىپ تابىلادى. بۇل بالالار اقىل - ويى تومەن، تەرىس قىلىقتارعا بەيىم، ۇنەمى ءتۇرلى جاعدايعا ءتۇسىپ قالىپ جاۋاپكەرشىلىكتەن باس تارتادى. ۇلكەندەرمەن قارىم - قاتىناستا ارا قاشىقتا، ءوزىن - ءوزى باعالاۋى تومەن.
4. وتباسىنداعى ءتارتىپ شەكتەلۋى
ول الەۋمەتتىك ءتارتىپ بۇزۋشىلىق نەمەسە تەرىس قىلىقتار(قارسىلاسۋ، دورەكىلىك) ءۇي ىشىندە جانە تۋما - تۋىس اراسىندا كورسەتەتىن بۇرىس ءىس ارەكەتتەر.
5. الەۋمەتسىزدىك ءتارتىپتىڭ بۇزىلۋى
الەۋمەتتىك نورمانى بۇزۋشىلىق نەمەسە مىنەز - قۇلىقتاعى اۋىتقۋلار، قارىم - قاتىناستىڭ بۇزىلۋى، ورتاداعى بالالارمەن قارىم - قاتىناس جاساي الماۋى مىنەزدەلەدى: كوبىنە ول جالعىز بوپ كەلەدى. ەموسيونالدىق كوڭىل - كۇيدىڭ بۇزىلۋى مۇمكىن. تيپتىك تارتىپكە، توبەلەسكە قۇمار، بۇزاقىلىق، اقشا تالاپ ەتۋ، ۇرىپ - سوعۋ، ۇلكەنىڭ ءتىلىن الماۋ، ءوزىن - ءوزى ۇستاي الماۋى، ورتەۋ، قىلمىستارىن جاتقىزۋعا بولادى.
سونىمەن بولاشاق جاستاردىكى. ويتكەنى ولار XXI عاسىردا وركەنيەتتى قازاقستاندا ءومىر سۇرەدى. بۇل عاسىردا ناعىز ازامات رۋحاني ءنار الاتىن قوعامدا، بۇرىن - سوڭدى بولماعان جاڭا جۇيەدە قالىپتاسادى. ءسوز جوق، جەكە تۇلعا ادامنىڭ رۋحاني ساناسى ويانادى. ءححى عاسىر ادامزات تاريحىنداعى ەرەكشە ءداۋىر بولۋى ءتيىس.
ول داۋىردە ازامات ءوزىن - ءوزى تانىپ، ءبىلىپ قانا قويماي، وسى قوعامنىڭ ءبىرتۇتاس بولشەگى ەكەندىگىن سەزىنۋى ءتيىس. سونىمەن بالانى دۇرىس تاربيەلەۋ ءۇشىن مەكتەپ - اتا - انا - تىعىز بايلانىستا بولۋ كەرەك. ءال – فارابي بابامىز ايتقانداي «ارەكەتىمىز دۇرىس بولۋ ءۇشىن سوعان باراتىن جولىمىز قانداي بولۋى كەرەك ەكەنىن انىقتاپ الۋعا ءتيىسپىز».
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سىي، تىي جانە بۇلاردان تاراعان سوزدەردىڭ جازىلۋى.
