«بالانىڭ پەرىشتە الەمى - تاربيەشىنىڭ باقىتى»
«بالانىڭ پەرىشتە الەمى - تاربيەشىنىڭ باقىتى»
ادامنىڭ وزىنە - ءوزى ءومىر بويى قوياتىن جانە وعان ءاردايىم جاۋاپ ىزدەيتىن ساناۋلى سۇراقتارى بولادى ەكەن. مەن ءۇشىن سول ماڭگى سۇراقتىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – ءمۇعالىم - تاربيەشى دەگەن كىم؟ الدىمەن وسى سۇراقتىڭ جاۋابىن تاعى دا ءبىر ايقىنداپ باعايىن. ويتكەنى مەن دە بالا باعبانى - تاربيەشىسىمىن.
تاڭعاجايىپ بالالار الەمىمەن تەرەڭىرەك تانىسىپ، ءوز ءومىر تاجىريبەمنىڭ مەيىرىمىنىڭ داندەرىن قوندىرۋ - مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ ءمانى.
بالالارمەن جۇمىس جاساۋ – ۇلكەن باقىت. سەبەبى، تەك قانا بالا ەشنارسەگە الاڭداماي مەيىرىمدىلىككە سەنەدى، كىشكەنتاي الاقانىن مەنىڭ الاقانىما قويىپ، ءوز قۇپيالارىن ايتىپ ماعان سەنىم ارتادى. پاك كوڭىلدى بالالارمەن قارىم - قاتىناس ماعان قۋانىش، شاتتىق سىيلايدى. ويتكەنى، مەن ولارعا، ولار ماعان قاجەتىگىنە سەنىمدىمىن. وسى سەنىمنىڭ بولۋى - ءار تاربيەشىنىڭ باقىتى. تاربيەشى بالاعا دەگەن ىستىق ىقىلاسىن ءبىر سوزبەن ايتىپ كورسەتىپ قانا قويماي، بار جۇرەگىمەن جانە جان - تانىمەن سەزىنە ءبىلۋى قاجەت.
تاربيەشىنىڭ جۇمىسى كۇردەلى دە قىزىقتى. شىنىمدى ايتسام، كەيدە جۇمىستان ۇيگە كەلگەندە قاتتى شارشاعانىمدى سەزەمىن. ءبىراق سول وتكىزگەن كۇندەرىمدى وي ەلەگىنەن وتكىزە وتىرىپ، بالالارىمنىڭ ىستىق ىقىلاسىن، ماعان ۇمتىلعان ءۇمىت تولى كوزدەرىن، ءتاتتى قىلىقتارىمەن، سابيلىك شىن جۇرەكتەرىمەن ايتقان سوزدەرى ەسىمە تۇسكەندە شارشاعانىمدى ۇمىتىپ كەتەمىن. وسى ءبىر «بالالار الەمىنىڭ تەڭىزىنە" ءبىر بويلاسام، ەشقاشان ءوز ماماندىعىمدى وزگەرتكىم كەلمەيدى. ويتكەنى، بالا - پاك، بالا تاپ - تازا ءمولدىر بۇلاقتىڭ باستاۋى سياقتى. كوزىن اشىپ، تۇنىعىنا قانۋ ءۇشىن تاربيەشىدە جىلى جۇرەك، ايالى الاقان جانە تاربيەشىگە ءتان ەڭ ءبىرىنشى قاسيەت – بالانى قۇرمەتتەۋ سەزىمى بولۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم. ونىڭ ادامشىلىق ار - وجدانىن، نامىسىن، تۇلعاسىن جاسىنا قاراماي سىيلاۋ، قۇرمەت تۇتۋ.
فرانسۋز اعارتۋشىسى، جازۋشى جان - جاك رۋسسو «بالا تۋعاندا اق قاعازداي بولىپ تازا تۋدى، ونىڭ ۇستىنە شىيمايدى قالاي سالساڭ، قاعاز بەتىنە سولاي تۇسەدى، بالا تاربيەسى سول سياقتى، ءوزىڭ قالاي تاربيەلەسەڭ ول سولاي تاربيەلەنەدى»دەگەن ناقىل ءسوزى وسى مەكتەپالدى دايارلىق سىنىبىنىڭ بالالارىنا ارنالعانداي.
تاربيەشىنىڭ ءاربىر وتكىزگەن ساباعى بالانىڭ اقىل - وي پاراساتىن دامىتا بىلەتىندەي، بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە ساي قۇرىلسا، بالانىڭ ىنتا – جىگەرى ارتارى ءسوزسىز دەپ بىلەمىن. ءوزىمنىڭ ەڭبەك جولىمدا ءاردايىم بالالاردىڭ ءتىلىن، وي - ءورىسىن، ءتىل بايلىعىن دامىتۋ ماقساتىندا ەرتەگىلەردەن كورىنىستەر ۇيىمداستىرامىن. سەبەبى بالا رولدە ءوزى ويناسا سول كەيىپكەردىڭ بويىنداعى بارلىق قاسيەت داعدىلارىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ سارالايدى. اقىلمەن ويلانادى. ول ءۇشىن تاربيەشى بويىنداعى اسىل قاسيەت – اقىل - پاراسات بولۋى شارت. بالانىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنە جول تارتقان تاربيەشى ەڭ نازىك تە ءمولدىر، الايدا، سونىمەن قوسا، ەڭ كۇردەلى دە جۇمباق الەمگە ەنەدى. وسى الەمنىڭ ىشىندە، وسى الەممەن قاتار، ۇندەسە ءومىر ءسۇرۋى ءتيىس. ول ءۇشىن سول ءمولدىر الەمنىڭ ايقىش - ۇيقىش قۇبىلىستارى مەن قاعيدالارىن، زاڭدىلىقتارى مەن جۇمباقتارىن بارىنشا تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ، پارىقتاي الاتىن ايقىن دا قۋاتتى اقىل - پاراسات قاجەت. ادام جانىن ايالاي وتىرىپ، تۇسىنەتىن نازىك تە امبەباپ تابيعي قۇرال كەرەك. باياعى سوكراتتىڭ «تانىم – بۇل جاقسىلىق» دەگەن ءپالساپالىق قاعيداسى ءدال وسى جەردە تىكەلەي ماعىناسىنا يە. بالانىڭ جان دۇنيەسىن نەعۇرلىم تەرەڭ تانىعان سايىن ءمۇعالىم ونىڭ تۇلعا رەتىندە جەتىلۋىنە سەپتىگىن تيگىزە الادى.
وقۋ، جازۋ، ساناۋدىڭ بەرىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا مەكتەپ الدى وقۋشىسىن مەكتەپ ومىرىنە ەنگىزۋدىڭ ءوزى تاڭداۋلى تەحنولوگيا مەن اسقان شەبەرلىكتى تالاپ ەتەدى. بالانىڭ مەكتەپكە كەلگەنگە دەيىن «مەن ءبارىن دە مەكتەپتەن ۇيرەنەمىن» – دەگەن ءۇمىتىن انىقتاۋ، بۇكىل مەكتەپ ۇجىمىمەن اتا - اناسىنىڭ، تۋعان - تۋىسىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. بالالاردىڭ اتا - انالارىمەن ۇنەمى بايلانىستا بولىپ، ولاردى مەكتەپتەگى ءتۇرلى شارالارعا بەلسەنە قاتىستىرىپ وتىردىم.
بالانىڭ مەكتەپكە دايىندىعىن بالاباقشا مەن مەكتەپتەگى ءادىس - تاسىلدەردى ۇشتاستىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ – باستى ماقساتىم.
وسىنداي تىنىمسىز ەڭبەكتىڭ جەمىسىن كورۋ ءۇشىن، تاربيەشىلىك جۇمىس تاربيەشىنىڭ بويىنان – جىگەرلىلىك پەن ەڭبەكقورلىقتى قاجەت ەتەتىنىن ايقىن اڭعاردىم. ارينە، ءاربىر تىرلىكتە دە جىگەرلى ەڭبەك ەتپەي ايتارلىقتاي ناتيجەگە جەتۋ مۇمكىن ەمەس. ال تاربيەشىدە بۇل قاسيەتتەردىڭ ءتۇپ نەگىزى جاۋاپكەرشىلىكتە دەر ەدىم. قولىڭداعى بالانىڭ، ادامنىڭ، تاعدىرىن شەشۋدەن ارتىق جاۋاپكەرشىلىك بار ما؟! تاربيەشىنىڭ جۇمىسىن دارىگەرمەن سالىستىرامىن. ەمشى ادام بويىنداعى اۋرۋ - سىرقاتپەن الىسسا، تاربيەشى ونىڭ ويىنداعى ناداندىقپەن كۇرەسەدى. وسى اۋىر جاۋاپكەرشىلىكتى قابىلداعان تاربيەشى كۇندىز - ءتۇنى تىنىم تاپپاسى انىق. ونىڭ مۇقالماس جىگەرى بالاعا بۇيرىق بەرۋگە جۇمسالماسىن دەڭىز. تاربيەشى جىگەرى ونىڭ بالا ساناسىنا «مول سۋىمەن سابىرلى اققان كەڭ ارنالى وزەندەي» تاسي قۇيىلعان ءبىلىمى مەن دانا تاربيەسىنەن كورىنەدى.
«بالالار - ءومىر گ ۇلى». ال گۇلدەر ەشقانداي جاساندىلىقسىز، شىنايىلىقپەن باپتاعاندا عانا وسەدى.
بۇل ماماندىقپەن جايقالعان، گۇلدەنگەن، ىرگەسى ناق بەكىگەن بالاشاعىمدى كورە الامىن. بۋىنى قاتپاعان جاس جەتكىنشەكتەردى جەتىلدىرۋ ۇلكەندەر مىنا بىزدەردىڭ پارىزىمىز. سانالى دا زيالى جانە ءبىلىمدى بۋىنداردى بيىكتەتۋ ءبىزدىڭ قولىمىزدا. ەلىمنىڭ ارقاسى اسقاق، مەرەيى ۇستەم بولۋىنا از دا بولسا ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ جاتسام، ول مەن ءۇشىن ۇلكەن ابىروي!
جامبىل وبلىسى، جۋالى اۋدانى،
ب. مومىش ۇلى اۋىلى،
№5 «بالدىرعان» بوبەكجاي-بالاباقشا
ادىسكەرى احمەتوۆا راۋشان لەموۆنا
ادامنىڭ وزىنە - ءوزى ءومىر بويى قوياتىن جانە وعان ءاردايىم جاۋاپ ىزدەيتىن ساناۋلى سۇراقتارى بولادى ەكەن. مەن ءۇشىن سول ماڭگى سۇراقتىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – ءمۇعالىم - تاربيەشى دەگەن كىم؟ الدىمەن وسى سۇراقتىڭ جاۋابىن تاعى دا ءبىر ايقىنداپ باعايىن. ويتكەنى مەن دە بالا باعبانى - تاربيەشىسىمىن.
تاڭعاجايىپ بالالار الەمىمەن تەرەڭىرەك تانىسىپ، ءوز ءومىر تاجىريبەمنىڭ مەيىرىمىنىڭ داندەرىن قوندىرۋ - مەنىڭ جۇمىسىمنىڭ ءمانى.
بالالارمەن جۇمىس جاساۋ – ۇلكەن باقىت. سەبەبى، تەك قانا بالا ەشنارسەگە الاڭداماي مەيىرىمدىلىككە سەنەدى، كىشكەنتاي الاقانىن مەنىڭ الاقانىما قويىپ، ءوز قۇپيالارىن ايتىپ ماعان سەنىم ارتادى. پاك كوڭىلدى بالالارمەن قارىم - قاتىناس ماعان قۋانىش، شاتتىق سىيلايدى. ويتكەنى، مەن ولارعا، ولار ماعان قاجەتىگىنە سەنىمدىمىن. وسى سەنىمنىڭ بولۋى - ءار تاربيەشىنىڭ باقىتى. تاربيەشى بالاعا دەگەن ىستىق ىقىلاسىن ءبىر سوزبەن ايتىپ كورسەتىپ قانا قويماي، بار جۇرەگىمەن جانە جان - تانىمەن سەزىنە ءبىلۋى قاجەت.
تاربيەشىنىڭ جۇمىسى كۇردەلى دە قىزىقتى. شىنىمدى ايتسام، كەيدە جۇمىستان ۇيگە كەلگەندە قاتتى شارشاعانىمدى سەزەمىن. ءبىراق سول وتكىزگەن كۇندەرىمدى وي ەلەگىنەن وتكىزە وتىرىپ، بالالارىمنىڭ ىستىق ىقىلاسىن، ماعان ۇمتىلعان ءۇمىت تولى كوزدەرىن، ءتاتتى قىلىقتارىمەن، سابيلىك شىن جۇرەكتەرىمەن ايتقان سوزدەرى ەسىمە تۇسكەندە شارشاعانىمدى ۇمىتىپ كەتەمىن. وسى ءبىر «بالالار الەمىنىڭ تەڭىزىنە" ءبىر بويلاسام، ەشقاشان ءوز ماماندىعىمدى وزگەرتكىم كەلمەيدى. ويتكەنى، بالا - پاك، بالا تاپ - تازا ءمولدىر بۇلاقتىڭ باستاۋى سياقتى. كوزىن اشىپ، تۇنىعىنا قانۋ ءۇشىن تاربيەشىدە جىلى جۇرەك، ايالى الاقان جانە تاربيەشىگە ءتان ەڭ ءبىرىنشى قاسيەت – بالانى قۇرمەتتەۋ سەزىمى بولۋ كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىم. ونىڭ ادامشىلىق ار - وجدانىن، نامىسىن، تۇلعاسىن جاسىنا قاراماي سىيلاۋ، قۇرمەت تۇتۋ.
فرانسۋز اعارتۋشىسى، جازۋشى جان - جاك رۋسسو «بالا تۋعاندا اق قاعازداي بولىپ تازا تۋدى، ونىڭ ۇستىنە شىيمايدى قالاي سالساڭ، قاعاز بەتىنە سولاي تۇسەدى، بالا تاربيەسى سول سياقتى، ءوزىڭ قالاي تاربيەلەسەڭ ول سولاي تاربيەلەنەدى»دەگەن ناقىل ءسوزى وسى مەكتەپالدى دايارلىق سىنىبىنىڭ بالالارىنا ارنالعانداي.
تاربيەشىنىڭ ءاربىر وتكىزگەن ساباعى بالانىڭ اقىل - وي پاراساتىن دامىتا بىلەتىندەي، بالانىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە ساي قۇرىلسا، بالانىڭ ىنتا – جىگەرى ارتارى ءسوزسىز دەپ بىلەمىن. ءوزىمنىڭ ەڭبەك جولىمدا ءاردايىم بالالاردىڭ ءتىلىن، وي - ءورىسىن، ءتىل بايلىعىن دامىتۋ ماقساتىندا ەرتەگىلەردەن كورىنىستەر ۇيىمداستىرامىن. سەبەبى بالا رولدە ءوزى ويناسا سول كەيىپكەردىڭ بويىنداعى بارلىق قاسيەت داعدىلارىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ سارالايدى. اقىلمەن ويلانادى. ول ءۇشىن تاربيەشى بويىنداعى اسىل قاسيەت – اقىل - پاراسات بولۋى شارت. بالانىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنە جول تارتقان تاربيەشى ەڭ نازىك تە ءمولدىر، الايدا، سونىمەن قوسا، ەڭ كۇردەلى دە جۇمباق الەمگە ەنەدى. وسى الەمنىڭ ىشىندە، وسى الەممەن قاتار، ۇندەسە ءومىر ءسۇرۋى ءتيىس. ول ءۇشىن سول ءمولدىر الەمنىڭ ايقىش - ۇيقىش قۇبىلىستارى مەن قاعيدالارىن، زاڭدىلىقتارى مەن جۇمباقتارىن بارىنشا تەرەڭىرەك ءتۇسىنىپ، پارىقتاي الاتىن ايقىن دا قۋاتتى اقىل - پاراسات قاجەت. ادام جانىن ايالاي وتىرىپ، تۇسىنەتىن نازىك تە امبەباپ تابيعي قۇرال كەرەك. باياعى سوكراتتىڭ «تانىم – بۇل جاقسىلىق» دەگەن ءپالساپالىق قاعيداسى ءدال وسى جەردە تىكەلەي ماعىناسىنا يە. بالانىڭ جان دۇنيەسىن نەعۇرلىم تەرەڭ تانىعان سايىن ءمۇعالىم ونىڭ تۇلعا رەتىندە جەتىلۋىنە سەپتىگىن تيگىزە الادى.
وقۋ، جازۋ، ساناۋدىڭ بەرىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا مەكتەپ الدى وقۋشىسىن مەكتەپ ومىرىنە ەنگىزۋدىڭ ءوزى تاڭداۋلى تەحنولوگيا مەن اسقان شەبەرلىكتى تالاپ ەتەدى. بالانىڭ مەكتەپكە كەلگەنگە دەيىن «مەن ءبارىن دە مەكتەپتەن ۇيرەنەمىن» – دەگەن ءۇمىتىن انىقتاۋ، بۇكىل مەكتەپ ۇجىمىمەن اتا - اناسىنىڭ، تۋعان - تۋىسىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇزەگە اسىرىلادى. بالالاردىڭ اتا - انالارىمەن ۇنەمى بايلانىستا بولىپ، ولاردى مەكتەپتەگى ءتۇرلى شارالارعا بەلسەنە قاتىستىرىپ وتىردىم.
بالانىڭ مەكتەپكە دايىندىعىن بالاباقشا مەن مەكتەپتەگى ءادىس - تاسىلدەردى ۇشتاستىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرۋ – باستى ماقساتىم.
وسىنداي تىنىمسىز ەڭبەكتىڭ جەمىسىن كورۋ ءۇشىن، تاربيەشىلىك جۇمىس تاربيەشىنىڭ بويىنان – جىگەرلىلىك پەن ەڭبەكقورلىقتى قاجەت ەتەتىنىن ايقىن اڭعاردىم. ارينە، ءاربىر تىرلىكتە دە جىگەرلى ەڭبەك ەتپەي ايتارلىقتاي ناتيجەگە جەتۋ مۇمكىن ەمەس. ال تاربيەشىدە بۇل قاسيەتتەردىڭ ءتۇپ نەگىزى جاۋاپكەرشىلىكتە دەر ەدىم. قولىڭداعى بالانىڭ، ادامنىڭ، تاعدىرىن شەشۋدەن ارتىق جاۋاپكەرشىلىك بار ما؟! تاربيەشىنىڭ جۇمىسىن دارىگەرمەن سالىستىرامىن. ەمشى ادام بويىنداعى اۋرۋ - سىرقاتپەن الىسسا، تاربيەشى ونىڭ ويىنداعى ناداندىقپەن كۇرەسەدى. وسى اۋىر جاۋاپكەرشىلىكتى قابىلداعان تاربيەشى كۇندىز - ءتۇنى تىنىم تاپپاسى انىق. ونىڭ مۇقالماس جىگەرى بالاعا بۇيرىق بەرۋگە جۇمسالماسىن دەڭىز. تاربيەشى جىگەرى ونىڭ بالا ساناسىنا «مول سۋىمەن سابىرلى اققان كەڭ ارنالى وزەندەي» تاسي قۇيىلعان ءبىلىمى مەن دانا تاربيەسىنەن كورىنەدى.
«بالالار - ءومىر گ ۇلى». ال گۇلدەر ەشقانداي جاساندىلىقسىز، شىنايىلىقپەن باپتاعاندا عانا وسەدى.
بۇل ماماندىقپەن جايقالعان، گۇلدەنگەن، ىرگەسى ناق بەكىگەن بالاشاعىمدى كورە الامىن. بۋىنى قاتپاعان جاس جەتكىنشەكتەردى جەتىلدىرۋ ۇلكەندەر مىنا بىزدەردىڭ پارىزىمىز. سانالى دا زيالى جانە ءبىلىمدى بۋىنداردى بيىكتەتۋ ءبىزدىڭ قولىمىزدا. ەلىمنىڭ ارقاسى اسقاق، مەرەيى ۇستەم بولۋىنا از دا بولسا ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ جاتسام، ول مەن ءۇشىن ۇلكەن ابىروي!
جامبىل وبلىسى، جۋالى اۋدانى،
ب. مومىش ۇلى اۋىلى،
№5 «بالدىرعان» بوبەكجاي-بالاباقشا
ادىسكەرى احمەتوۆا راۋشان لەموۆنا
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: “بالاباقشادا ءۇش تىلدە وقىتۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرى”
