InfoHub Logo

بۇگىندە ءبىز ءومىرىمىزدى باق-سىز ەلەستەتە المايمىز. ءبىز ۇنەمى تەلەديدارداعى جاڭالىقتاردى باقىلاپ وتىرامىز، باسپاسوزدەن قىزىقتى ماقالالاردى وقيمىز، ينتەرنەتتە دوستارمەن سويلەسەمىز. حالىقتىڭ باسىم بولىگىن جاستار قۇرايتىندىقتان جانە ولار باق-تىڭ جالىندى تۇتىنۋشىسى بولعاندىقتان، ب ا ق ءبىر كەزدەرى جاستار اۋديتورياسىنا ىقپالىن تيگىزەدى. سونداي-اق، جاستارعا باق-تىڭ وڭ جانە تەرىس ىقپالى بار ەكەنىن انىقتادىق، ءقازىر ولاردىڭ قوعامداعى ورىنسىز مىنەز-قۇلىقتارى ارقىلى كورىنەتىن باق-تىڭ كەرى اسەرى تۋرالى ايتاتىندار كوبەيدى. ال كەرى اسەر از بولۋى ءۇشىن بۇدان كىمگە پايدا اكەلمەيتىنىنە، قانداي قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىنا قاراماستان سەنزۋرانى ەنگىزۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.

قازىرگى زاماندا ءومىر سۇرە وتىرىپ، ءبىز ۇنەمى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن بەتپە-بەت كەلەمىز. ولاردىڭ ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى ومىرىمىزگە بەرىك ورنىققانى سونشا، ءبىز ولارسىز ءومىرىمىزدى ەلەستەتە المايمىز. بىزگە سۇيىكتى تەلەارنامىزداعى سوڭعى جاڭالىقتاردى كورۋ، ينتەرنەت ارقىلى سپورت سايتىندا فۋتبول ماچىنىڭ ەسەبىن ءبىلۋ، سۇيىكتى FM راديو تولقىنىندا ءبىر كۇندىك اۋا رايى بولجامىن تىڭداۋ ادەتتەگىدەي بولدى. 

ءبىراق قازىرگى زامانعى ادامنىڭ ومىرىندە ب ا ق قانداي ءرول اتقارادى؟ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ادامداردىڭ ءومىر سالتىنا، ولاردىڭ مىنەز-قۇلىق ستەرەوتيپتەرىنە، ادەتتەرىنە جانە ت.ب. اسەر ەتۋ سيپاتى قانداي؟ 

باق-تىڭ جاستاردىڭ مىنەز-قۇلقىنا ىقپال ەتۋ ماسەلەسى قازىرگى قوعامىمىزدا وتە وزەكتى دەپ ەسەپتەيمىن، ويتكەنى بۇگىنگى تاڭدا حالىقتىڭ باسىم بولىگىن جاستار قۇرايدى (60%-دان استامى)، ال ب ا ق «ءتورتىنشى بيلىك» بولىپ تابىلادى. 

جاستار – بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن بارىنشا پايدالاناتىن جانە ءارتۇرلى مازمۇنداعى اقپاراتتى قۇلشىنىسپەن قابىلدايتىن الەۋمەتتىك توپ. ويتكەنى جاستار وتە قۇمار جانە ءوز قالاسىندا عانا ەمەس، دۇنيە جۇزىندە بولىپ جاتقان بارلىق وقيعالاردان حاباردار بولعىسى كەلەدى. جاستار اقپاراتقا قىزىعۋشىلىق تانىتادى، بۇل فاكت.

زاماناۋي ءجاسوسپىرىم مەن جاستار ءوزى ءۇشىن دە، قوعام ءۇشىن دە جاڭا شىندىققا كىرەدى، ول ونى كوبىنەسە تالىمگەرلەردىڭ ماقساتتى كومەگىنسىز وزدىگىنەن يگەرەدى. دەلدالدىق قوعامداعى «تالىمگەرلەردىڭ» بۇل ءرولىن بۇقارالىق كوممۋنيكاسيا قۇرالدارى تۇرىندەگى ءارتۇرلى دەلدالدار الادى: باسپا ءسوز، تەلەديدار، راديو، ينتەرنەت، ۇيالى بايلانىس. بۇگىندە ولار جاستاردىڭ تابيعي مەكەنىنە اينالىپ، جەكە تۇلعانىڭ الەۋمەتتەنۋىندە ۇلكەن ماڭىزعا يە [1].

ياعني، بۇل جەردە اۆتور «بىزگە» اۋەل باستان ەشبىر حاباردان، تەلەحاباردان ەسكەرتپەيتىنىن ايتادى. قازىرگى جاستار بەلگىلى ءبىر اقپارات قۇرالدارىن تاڭداۋدا سونشالىقتى ەركىن (سەبەبى ينتەرنەت بولسىن، تەلەراديو حابارلارى بولسىن) تاڭداۋعا مۇمكىندىك كوپ.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جاس ادامنىڭ ءومىر سالتىنا ەكى جاقتى، ءبىر-بىرىن جوققا شىعاراتىن اسەر ەتەدى: ءبىر جاعىنان، ولار جاستار اراسىندا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدى ىنتالاندىراتىن فاكتور رەتىندە ارەكەت ەتەدى، ەكىنشى جاعىنان، ولار زياندى ادەتتەردىڭ دامۋىنا، حيميالىق تاۋەلدىلىكتەر، پسيحولوگيالىق جايسىزدىقتىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى جانە ت.ب.

جاستار ورتاسىنداعى بارلىق پروبلەمالاردى «باتىستىڭ زياندى ىقپالىمەن» جانە راديو، تەليەۆيدەنيە مەن ءباسپاسوزدىڭ كوممەرسيالانۋىمەن بايلانىستىرىپ، جاستاردىڭ ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋداعى ب ا ق ءرولىن اسىرا كورسەتۋگە بولمايدى دەگەن پىكىر بار. . باق-تا جارناما مۇلدەم بولماعان، سەنزۋرا جاس ادامنىڭ جەكە باسىنا نەمەسە ءومىر سالتىنا تەرىس اسەر ەتەتىن ەشتەڭەگە جول بەرمەيتىن كەڭەستىك داۋىردە ۋكراينادا تەمەكى شەگۋ، ماسكۇنەمدىك، ازعىندىق سياقتى قۇبىلىستار ورىن الدى. ياعني، بۇگىندە حالىقتىڭ ەداۋىر بولىگىنىڭ سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋىنا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى عانا اكەلىپ سوقتىرمايدى. سونىمەن بىرگە ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋداعى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءرولىن باعالاماۋعا بولمايدى. الايدا، سوڭعى ونجىلدىقتا حالىقارالىق جانە قازاقستاندىق كورپوراسيالاردىڭ تەمەكى مەن الكوگولدى ىشىمدىكتەردى جارنامالاۋعا سالعان وراسان زور قاراجاتىن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا ارنالعان باعدارلامالاردى، ماقالالاردى، باعدارلامالاردى قارجىلاندىرۋمەن سالىستىرۋعا بولمايتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك. [2].

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ جاستارعا اسەر ەتۋ سيپاتى تۋرالى ايتاتىن بولساق، وندا اسەر ەتۋدىڭ ەكى ءتۇرىن اجىراتۋعا بولادى. ماسەلە مىنادا: ب ا ق جاستارعا وڭ دا، تەرىس تە اسەر ەتە الادى. تەلەديدار سياقتى اقپارات قۇرالدارىنىڭ مىسالىندا بۇل اسەردىڭ تابيعاتىن بايقاپ كورەيىك.

ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە، شەتەلدە دە جۇرگىزىلگەن سوڭعى ونجىلدىقتاعى سوسيولوگيالىق زەرتتەۋلەر بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ وزبىرلىعى قۇرىلىمىندا بوس ۋاقىتتى وتكىزۋدىڭ ەڭ قولجەتىمدى، امبەباپ ءتۇرى رەتىندە تەلەديدار كورۋ كوشباسشى بولىپ تابىلاتىنىن بىرنەشە رەت راستادى. زەرتتەۋشىلەردىڭ پىكىرىنشە، تەلەديدار قوعامنىڭ قازىرگى جاعدايى، ونداعى ادىلەتتىلىك دەڭگەيى جانە قازىرگى زامانعى وكىلدىڭ ەڭ تيپتىك سيپاتتامالارى تۋرالى يدەيالاردىڭ قالىپتاسۋىنا كۇشتى اسەر ەتەدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى (دالىرەك ايتساق، تەلەديدار) ءومىردىڭ يدەالدى سالتى، يدەالدى الەۋمەتتىك جۇيە، الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىك يدەالى جانە ادامنىڭ قالاعان قاسيەتتەرى تۋرالى يدەيالارمەن بايلانىستى الەۋمەتتىك يدەالدىڭ ءارتۇرلى قىرلارىنىڭ قالىپتاسۋىنا از دارەجەدە اسەر ەتەدى. .

سانا مەن مىنەز-قۇلىق ۇلگىلەرىن، ستيلدەرىن جانە ۇلگىلەرىن تاراتاتىن تەلەديدار ارقىلى ۇسىنىلعان ب ا ق دەپ ايتۋعا بولادى.

تەرىس اسەر ەتۋ. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا تەليەۆيزيالىق زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى ەرەكشە وتكىر بولدى. زورلىق-زومبىلىق زاماناۋي تەلەحيكايالاردىڭ، فيلمدەردىڭ، ءتىپتى مۋلتفيلمدەردىڭ بارلىعىندا دەرلىك بار. «تەليەۆيزيالىق زورلىق-زومبىلىق» تەرمينى عىلىمي سوزدىكتە بۇرىننان قولدانىلىپ كەلەدى جانە تەلەباعدارلامالارداعى نەمەسە فيلمدەردەگى كەيىپكەرلەرگە زيان نەمەسە زيان كەلتىرۋدى كورسەتۋدى قامتيدى. كەيىنگى اگرەسسيانىڭ سەبەبى ءالى دە تەلەزورلىق دەپ ەسەپتەيمىن.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا دورەكى اقپاراتتىڭ، پورنوگرافيانىڭ كوزى بولىپ تابىلادى. تەلەديدار قازىرگى جاستاردى بۇزاتىن جانە دورەكى ەتەتىن كوپتەگەن ەروتيكالىق فيلمدەردى كورسەتەدى. ەڭ قورقىنىشتىسى، بۇل ارسىزدىقتى، ارامدىقتى تەلەديداردان عانا ەمەس، گازەت-جۋرنالداردان، ينتەرنەتتەن – بارلىق جەردەن كورىپ ءجۇرمىز. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ جاستاردىڭ مىنەز-قۇلقىنا تەرىس اسەرىنەن باسقا، بىرنەشە جاعىمدى جاقتارى بار:

• ب ا ق جاستاردى بارلىق بولىپ جاتقان وقيعالاردان حاباردار ەتىپ وتىرادى، وسىلايشا «اقپاراتتىق اشتىقتى» جويادى:

• بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى حالىقتىڭ جالپى، ونىڭ ىشىندە ساياسي، مادەنيەتىن ارتتىرادى؛

• بيلىك ورگاندارى مەن حالىقتى ءوزارا اقپاراتتاندىرۋ ءۇشىن قىزمەت ەتەدى؛

• الەۋمەتتىك شيەلەنىستى جەڭىلدەتۋ [3].

ءبىراق جوعارىدا اتالعان ماسەلەلەردىڭ بارلىعى 13-15 جاستاعى جاسوسپىرىمدەرگە قاتىستى، ياعني ولار ءار نارسەنى جەيتىن تەلەديدار اۋديتورياسى. بۇل جاستا ولار ءار نارسەگە قىزىعادى، ولاردىڭ ەلىكتەيتىن كۋميرلەرى (انشىلەر، اكتەرلار، سپورتشىلار) بار.

مەنىڭ ماقالامدى قورىتىندىلاي كەلە، جاستاردىڭ مىنەز-قۇلقىنا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ اسەرى بار جانە بۇل ايتارلىقتاي ماڭىزدى دەپ ايتا الامىز. جاستار – بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ىقپالىنا وتە بەيىم الەۋمەتتىك توپ. سونداي-اق، جاستارعا باق-تىڭ وڭ جانە تەرىس ىقپالى بار ەكەنىن انىقتادىق، ءقازىر ولاردىڭ قوعامداعى ورىنسىز مىنەز-قۇلىقتارى ارقىلى كورىنەتىن باق-تىڭ كەرى اسەرى تۋرالى ايتاتىندار كوبەيدى.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ جاستارعا اسەرى ماسەلەسىنە توقتالعان الەۋمەتتانۋشى جاعىمسىز اقپارات ءتۇرىنىڭ ىقپالىن ازايتۋ جولدارىن زەرتتەۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ايتپەسە، ءبىزدىڭ جاڭا ۇرپاق بويىندا دۇرىس ەمەس قۇندىلىقتار قالىپتاسىپ، ولاردىڭ ءومىر جولىنا قاراۋ مۇڭ بولادى. مەنىڭشە، زورلىق-زومبىلىق پەن ەروتيكا ەلەمەنتتەرى بار فيلمدەرگە، جۋرنالدارداعى، گازەتتەردەگى، تەلەديدارلارداعى پورنوماتەريالدارعا جانە ت.ب. سەنزۋرانى ەنگىزۋ قاجەت.

بۇل ماسەلەنىڭ بىرەۋگە ءتيىمدى بولمايتىنىنا قاراماستان، دەموكراتيالىق قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمىزعا قاراماستان، شەشۋ كەرەك. سالاۋاتتى ءومىر سالتى، ىسكە اسىرىلعان جوعارى ينتەللەكتۋالدىق الەۋەت، ىزگى ادامگەرشىلىكتىڭ تەرەڭدىگى، ەڭ الدىمەن، ءبىزدىڭ جاس ۇرپاققا ءتان بولۋى كەرەك.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

1. جيلاۆسكايا ي. ۆ. ۆليانيە سمي نا مولودەج // مەدياوبرازوۆانيە: وت تەوريي - ك پراكتيكە / سوست. ي.ۆ. جيلاۆسكايا. - تومسك: يزد-ۆو تومسك. ين-تا ينفورماسيوننىح تەحنولوگيي، 2007.

2. www.health.gov.ua/www.nsf/maindocs/ho -mecir؟ Opendocument  

3. سافيۋللين ل. ك. سوسيولوگيا سرەدستۆ ماسسوۆوي ينفورماسيي.

4. يكوننيكوۆ-گاليسكيي ا. مولودەج ي سمي: براك پو راسچەتۋ. نيەۆسكوە ۆرەميا.

5. مولودوە پوكولەنيە ي تەليەۆيدەنيە / نيكيتينا و.ن.، لىكوۆا س.ن.، تاسكينا ە.ا.، نوچيەۆنايا يۋ. س. (رەزۋلتاتى ي ۆىۆودى يز يسسلەدوۆانيا ۆ كراسنودارسكوم كراە، 2003 گ.).

سامات ۇلى مادي

---