InfoHub Logo

باۋىرجان مومىش ۇلى 1910 جىلى 24-جەلتوقساندا جامبىل وبلىسى، جۋالى اۋدانى، مىڭبۇلاق اۋىلىندا قاراپايىم، مال باعاتىن شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلدى. بالالىق شاعىنىڭ ون ءۇش جىلىن كىندىك قانى تامعان اۋىلىندا وتكىزىپ، ودان كەيىن كەڭەستىك داۋىرىندەگى ينتەرناتتا تاربيە الادى. كىم بىلگەن قاراپايىم وتباسىنان شىققان قازاق جىگىتىنىڭ كوپكە ۇلگى بولاتىنىن. اتاقتى باتىردىڭ، ايبىندى قولباسشىنىڭ ءومىر جولى وسىلاي باستالعان. باۋىرجان تۋرالى بارلىعىڭ دەرلىك بىلەتىنى سوعىسقا قاتىسقانىن، ونداعى كورسەتكەن ەرلىگىن ءبىر ادامداي بىلەمىز. ال، باۋىرجاننىڭ سوعىسقا دەيىنگى ءومىرى جايلى نە بىلەمىز؟

مەنىڭ باۋىرجان تۋرالى وقىپ بىلگەنىم جوعارىداعى مىسالدارمەن بىردەي. ياعني بارىمىزگە بەلگىلى قايدا تۋعانى، جەتىستىكتەرى، باتىرلىعى تاعىسىن تاعى. . . . . باۋىرجاننىڭ ومىرلىك جولىنا قىزىعا باستاپ، باتىر تۋرالى جازىلعان شىعارمالارمەن تانىسا باستادىم. مۇنداي ارەكەتىمە تۇرتكى بولعان جاعداي ەلدىڭ اۋزىنان تۇسپەيتىن ناقىل سوزدەرى، ناعىز ەر كىم دەگەندە بارلىعىنىڭ جاۋابى باۋىرجان. سودان مەندە باتىردىڭ ومىرىنە دەگەن قىزىعۋشىلىق ونە بويىمدى تولعاندىردى. مەن سىزدەرمەن دارىندى تۇلعا جايلى بار بىلگەنىممەن بولىسەمىن.

باۋىرجاننىڭ بالالىق شاعى. . . باۋىرجاننىڭ ەت جەمەيتىنى قانشالىقتى راس. . باۋىرجان جاس كەزىندە وزگە بالالاردان ەرەكشە بولاتىن. باۋىرجان وتە ەركە، ايتقانىنان قايتپايتىن سونداي قىرسىق  بولعان. وزىنە جاراسا مىنەزى دە بولعان. باتىر بالا كۇنىندە ءۇي جانۋارلارىن جاقسى كورگەن، اسىرەسە قوزى مەن قۇلىندى. وعان سەبەپ ادەتتە ويناپ جۇرگەن بالالارىدىڭ سوڭىنان كۇشىك ەرىپ جۇرسە،  ال باۋىرجاننىڭ ارتىنان ءوزىنىڭ سۇيىكتى قارا قوزىسى قالمايتىن. باۋىرجان  ءتىپتى قوزىسىن ءوز دوسىنداي كورىپ، بار سىرىن ايتقان دەسەدى. تىپتەن كەلگەندە جانىنا توسەك سالىپ، بىرگە ۇيىقتايتىن. قارا قوزىعا باۋىرجان ءوز قولىمەن دالادان بالاۋسا، بالعىن ءشوپ تەرىپ اكەلىپ، ءوز قولىمەن جەگىزەتىن. ونى وزەنگە اپارىپ، ءوزى كوتەرىپ تۇرىپ، وزەننىڭ تىزەدەن اساتىن تۇنىق جەرىنەن سۋ ىشكىزەتىن.

كۇزگە قاراي قارا قوزىسى قازىق اياق مارقا بولدى. كۇندەردىڭ كۇنىندە باۋىرجاننىڭ ۇيىنە كۇتپەگەن جەردەن قوناق كەلەدى. كىم بىلگەن باۋىرجان سول كۇنى قوزىسىنان ايىرلارىن. . بالا باۋىرجان ويناپ ءجۇرىپ قوزىسىنا ءشوپ اكەگەن ساتىندە كوكەسى ءبىر مارقانى باۋىزدايىن دەپ جاتىر، بالا باۋىرجان بار داۋىسىمەن ايقايلاي جونەلەدى. وعان سەبەپ باۋىرجاننىڭ قارا قوزىسى ەدى.

-كوكە، باۋىزداما!- دەپ شىر ەتەدى. ونىڭ كوكە دەگەنى باۋىرجاننىڭ اكەسىنىڭ ءىنىسى مومىنقۇلدى سولاي اتايدى. كوكەسى ۇيگە قوناق كەلگەنىن ءتۇسىندىرىپ تەز باۋىزداپ جىبەرەدى. سول ساتتە باۋىرجان قىپ-قىزىل بولىپ، قاقايىپ سىرەسىپ تۇرىپ قالادى. باۋىرجان ءبىر بەتكەي دەپ جوعارىدا ايتا كەتكەنمىن، بار داۋىسىمەن جىلاپ وكپە رەنىشپەن ۇيىقتاپ قالادى. باۋىرجان كوزىن اشسا ءبارى ۋ-دۋ، شۋ بولىپ جاڭاعى مارقانى جەپ وتىر ەكەن. كوكەسى بايقاپ كەل، باۋىرجان سونداي ءتاتتى ەت ەكەن دەپ داستارقانعا شاقىرادى. قىرسىق مىنەزدى باۋىرجان مەنىڭ قوزىمدى قايتارىڭدار، جەمەيمىن دەپ قايتا جىلايدى. مىنە سودان بەرى باۋىرجان «ەت جەمەيدى». . . . باۋىرجاننىڭ ەت جەمەيتىندىگى مەنى تاڭقالدىردى. سەبەبى ناعىز قازاققا ءتان باتىردىڭ مۇنداي ەرەكشەلىگى كىمدى بولسا دا، تاڭقالدىرادى. تاعى ءبىر اۋزىنا المايتىن تاعامى قولدان جاسالىنعان «سارى ماي» اجەسى بىردە كۇبىنى ءپىسىپ ساپ-سارى مايدى الادى، ويناپ قارنى اشقان باۋىرجان اجەسىنىڭ سارى مايىن سۇرادى. سوندا اجەسى بايىپپەن ءالى دايىن ەمەستىگىن تۇسىندىرمەك بولادى، شىدامسىز بالا قايتا سۇراپ مايدى الىپ جەيدى. سول كۇنى باۋىرجان ءوزىن جايسىز سەزىنىپ، باقانداي ءبىر اپتا اۋىرادى. بارىنە سەبەپ مايدى قوماعايلانىپ جەگەنى. بايقاعاندارىڭىزداي باۋىرجان ەتكە قوسا، سارى مايدى دا جەمەيدى. ال، باتىر مۇلدەم ءتاتتى تاعامدارعا قىزىقپاعان. تىپتەن كەلگەندە ول جىلىنا ءبىر رەت ءجۇزىم مەن المانى جەيتىنىن ايتقان. وعان تاعى دا تاڭقالدىم. سەبەبى جەمىس-جيدەكتەر ادامعا قاجەتتى دارۋمەندەر عوي. . وسى ورايدا باۋىرجاننىڭ ءسۇيىپ جەيتىن تاعامدارى بىلامىق، كوجە ت. ب.

سوعىس جىلدارىنداعى باۋىرجاندى ءبارىمىز بىلەمىز. ال، جازۋشىلىققا بەت بۇرعان باۋكەڭ جايلى نە بىلەمىز؟باۋكەڭ ءوزىن تەك ناعىز اسكەري ادام رەتىندە ەلگە تانىستىرعان. ونىڭ بىرنەشە شىعارمالاردى جازۋ ارقىلى جازۋشى بولمايتىندىعىن سان مىڭ مارتە ايتقان. ال، ءقازىر باۋكەڭنىڭ سىر شەرتكەن قالامىنا زەر سالار بولساق، سوناۋ 1956 جىلى دەمالىسقا شىعىپ، شىعارماشىلىق قىزمەتپەن اينالىسادى. ب. مومىش ۇلى شىعارمالارىن قازاق، ورىس  تىلىندە جازىپ، قازاق ادەبيەتىندەگى اسكەري پروزا جانرىنىڭ نەگىزىن قالادى. جازۋشى شىعارمالارىنىڭ باسىم بولىگى ۇلى وتان سوعىسى كەزىندەگى جاۋىنگەرلىك تۇلعانى جان -جاقتى ەتىپ سومداۋ بولدى. وسى شىعارماشىلىق ماقساتتىڭ مىزعىماس دايەگى رەتىندە جازۋشى قالامىنان تۋعان «وفيسەر جازبالارى»، «ارتىمىزدا ماسكەۋ»، « ۇشقان ۇيا»، «قانمەن جازىلعان كىتاپ»، ت. ب. تۋىندىرىن ايتۋعا بولادى. «ۇشقان ۇيا»كىتابى ءۇشىن جازۋشى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتاندى.

قازىرگى تاڭدا باتىرىمىزدىڭ ەرلىگىن قۇرمەتتەپ، ەلىمىزدىڭ  جوعارى وقۋ ورىندارىنا، كەيبىر كوشەلەرگە ب. مومىش ۇلىنىڭ اتاۋى بەرىلگەن. تىپتەن كەلگەندە، باتىرىمىزدى ۇلگى تۇتىپ ءوز بالالارىنا باتىردىڭ ەسىمىن بەرۋدە. وسى ساتتە باۋىرجاننىڭ بالا جاندى بولعانىن تىلگە تيەك ەتۋدى ءجون كوردىم. ول ومىردە قاتتى، تەمىردەي ءتارتىپتىڭ بولعانىن قالايتىن باۋكەڭ بالاعا كەلگەندە باۋىر ەتى ەلجىرەپ تۇرادى.

كەزەكتى سۇقباتتارىنىڭ بىرىندە  باۋىرجانعا ، جۋرناليست قازاقستاندا ون ءۇش مىڭداي باۋىرجان بار ەكەنىن حابارلادى. مەن ازىلدەپ ولارعا: مەنىڭ اتىم ورىستىڭ يۆانى سياقتى بولىپ جاتىر ەكەن عوي دەدىم. بۇل ءازىلىم، ارينە. ءسوزىن تۇيىندەي كەلە مەنىڭ بىلەتىنىم سونشا باۋىرجاننىڭ ىشىندەگى نومەرى ءبىرىنشى باۋىرجان مەنمىن دەدى قاتقىلداۋ ۇنمەن. ەڭ الدىمەن باۋكەڭ ءوزىن سىيلاپ، قادىرلەپ ءوز سابيلەرىنە ءوزىنىڭ اتىن بەرگەندەرگە العىسىن ايتتى. ال باۋىرجاندارعا ايتارىم:ازامات بولىپ وسىڭدەر، قاراقتارىم! قاتارىڭنان كەم بولماڭدار. ءبىرىڭ بولماسا ءبىرىڭ مەنەن اسىپ كەتسەڭدەر، وعان داۋىم ەشقانداي داۋىم جوق. بارلىق باۋىرجانعا، بارلىق بالدىرعاندارعا اق نيەتپەن اق باتامدى بەرەمىن!

مەندە باۋىرجان اتامىز جايلى بار بىلگەنىمدى وسى اق باتامەن اياقتاۋدى قۇپ دەپ سانادىم. ءالى دە جانى جۇمباق باۋىرجان اتامىز جايلى وقىپ، بىلەتىنىم ءالى كوپ.

---