InfoHub Logo

دەنە تاربيەسى بالالاردىڭ اقىل – ويىن، ادامگەرشىلىك، ەڭبەك جانە ەستەتيكالىق جاعىنان تاربيەلەۋ جۇمىسىن جۇزەگە اسىرۋعا، ولاردىڭ سەرگەك شات كوڭىلدى جانە بەلسەندى بولۋىنا ىقپال ەتەدى. ءبىزدىڭ توپتا دەنە تاربيەسى ساباعى اپتاسىنا ەكى رەت وتكىزىلەدى. ساباق جوسپار بويىنشا جۇرگىزىلەدى. اپتا ىشىندە وتكىزىلەتىن تاربيە جۇمىسىندا، ءبىر تۇتاس كۇن رەجيمىندە بارلىق كەزەڭىندە اۋەندى قيمىل قوزعالىس قولدانىلادى. ياعني ەرتەڭگىسىن بالالاردى قابىلدانعاننان كەيىن، ەرتەڭگىلىك جاتتىعۋلار جاساعاندا اۋەننىڭ ىرعاعىمەن جاسالىنادى. وقۋ ءىس - ارەكەتى دە ىسكە اسىرىلاتىن جاتتىعۋلار نەگىزگى قيمىل قوزعالىستار، ءجۇرۋ، جۇگىرۋ، سەكىرۋ، زاتتى دومالاتۋ، لاقتىرا ءبىلۋ، ەڭبەكتەۋ، تەپە - تەڭدىكتى ساقتاۋ.
قول - اياق بۇلشىق ەتتەرىن دامىتاتىن جاتتىعۋلاردى دۇرىس ورىنداي بىلۋگە، اۋەندى تىڭداپ ويىن جاتتىعۋلارىن اۋەن ىرعاعىمەن ۇلەستىرە ورىنداۋ. دەنە جاتتىعۋلارىن اۋەن ىرعاعىنا قوسىلىپ، ادەمى قوزعالىس كورىنىستەرىن جاساۋعا ىنتالاندىرۋ. بالالاردى باتىل قيمىل جاساۋعا جىگەرلىككە، توزىمدىلىككە باۋلىپ دەنە مۇشەلەرى (قول، اياق، ت. ب) قوزعالىسىن دامىتۋ. جاتتىعۋلار ارقىلى بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋ. دەنە تاربيەسىنە قاجەتتى قۇرالداردى پايدالانامىز (دوپ، قۇم سالىنعان قالتا، دوعا، شىعىرشىق، جالاۋشالار، لەنتالار، ءار ءتۇرلى كەدەرگىلەر). بۇلار بالالاردىڭ جاس شامالارىنا بايلانىستى پايدالانىلادى.
گيمناستيكالىق جاتتىعۋلاردىڭ ءجيى پايدالانىلاتىن تۇرلەرىنىڭ ءبىرى ءجۇرۋ، جۇگىرۋ، ساپقا تۇرۋ، شەڭبەرمەن ءجۇرۋ. جۇگىرۋ كەزىندە بالالاردىڭ بارلىق دەنە مۇشەلەرى بۇلشىق ەتتەرى، بۋىندارى – بۇكىل اعزاسى قوزعالىستا بولادى. ءجۇرۋ كوبىنەسە باسقا جاتتىعۋلارعا كىرىسەر الدىندا جانە ولاردىڭ ارالىعىندا اياقتالۋ كەزىندە پايدالانىلاتىن كومەكشى جاتتىعۋ بولىپ ەسەپتەلەدى. ءبىزدىڭ توپتا جۇرە المايتىن بالا جوق، ءبارىنىڭ دە وزدەرىنىڭ جاستارىنا ساي ءجۇرۋ قابىلەتتەرى دامىعان. سەرۋەن كەزىندە بالالار كوبىنە جۇگىرىپ ويناعاندى جاقسى كورەدى. ءبىرىن – ءبىرى قۋىپ كوبىنەسە «مەنى قۋىپ جەت» ويىنىن وينايدى. دوپتى لاقتىرىپ «كىم ءبىرىنشى جەتەدى؟» دەپ بار كۇشتەرىن سالىپ جۇگىرەدى.
جىلدىڭ باسىندا دەنە تاربيەسى وقۋ ءىس – ارەكەتىندە بالالار زالعا قالاي كىرۋدى، ساپقا قالاي تۇرۋدى، شەڭبەر جاساپ ءجۇرۋدى، سونىمەن قاتار ولار دەنەنى تىك ۇستاۋدى، باستى تومەن قاراتپاۋدى، جۇرگەندە، جۇگىرگەندە، اياقتى جەردەن دۇرىس الىپ ءجۇرۋدى مەڭگەرگەن. جاڭادان كەلگەن بالالاردى وقۋ ءىس ارەكەتىنەن تىس ۋاقىتتا جەكە جۇمىس جۇرگىزەمىن. 
اسىرەسە جاڭادان كەلگەن اقتىلەك دەگەن قىز بالا ساپقا تۇرۋدى، ساپتا تۇرىپ قالاي جۇگىرۋدى بىلمەيتىن ەدى. تاڭ ەرتەڭگىلىك بوي جازۋعا بارعاندا ساپتا ءجۇرىپ كەلە جاتىپ توقتاپ قالىپ، بىرەسە ساپتان شىعىپ كەتىپ، الدىنداعى مەن ارتىنداعى بالالارعا كەدەرگى جاسايتىن ەدى، سوندىقتان اتا - اناسىمەن جۇمىس جۇرگىزدىم. مىسالى: داۋرەن مەن امير جاتتىعۋلاردىڭ ءبارىن جاقسى جاسايدى، ءبىراق وتە جاي قيمىلدايدى. ونىڭ اتا - اناسىنا ۇيدە داۋرەننىڭ ويىنشىق ماشيناسىن تىعىپ قويىپ، سونى ءوزى ىزدەپ تاۋىپ الۋىن قاداعالاۋ. بالانىڭ ويىنشىعىن تاۋىپ الىپ ءبىر جەردەن ەكىنشى جەرگە تەز الىپ بارۋىن قاداعالاۋ.
دەنەشىنىقتىرۋ وقۋ ءىس ارەكەتىندە جاتتىعۋلاردى قىزىقتى ءوتۋ ءۇشىن گيمناستيكالىق ورىندىق، شاشاقتار، دوعا، جالاۋشا، كۋبيكتەر جانە كوركەم سوزدەر قولدانامىن.
وقۋ ءىس ارەكەتىنىڭ كىرىسپە بولىمىندە بالالاردىڭ قولدارىنا جالاۋشانى بەرۋ ارقىلى، ولاردىڭ باستى تومەن قاراتپاۋ، دەنەنى تىك ۇستاۋ ءۇشىن، الدىڭعى بالانىڭ جالاۋشاسىنا قاراۋدى ەسكەرتەمىن. جالاۋشانى ەكى جاعىنا سوزىپ، قولدى شىنتاقتان بۇكپەي، دۇرىس سوزۋعا ۇيرەندى. قولدارىنداعى جالاۋشانى الدىنا سوزىپ، ءبىر - بىرىنە كەدەرگى جاساماي، سوقتىعىسپاي جۇرۋگە ۇيرەندى.
نەگىزگى قيمىل جاتتىعۋدى جاساعاندا بالانىڭ دۇرىس دەنەنى ءتۇزۋ ۇستاۋىنىڭ ماڭىزى وتە زور. بەرىلگەن جاتتىعۋدى ءار بالانىڭ جەكە ورىنداۋىن قاداعالايمىن. مىسالى: بالالار، ءبىز ورمانعا ساياحات جاسايىق. الدىمىزدا كوپىر بار. كوپىردىڭ جان - جاعى سۋلار. سۋعا قۇلاپ كەتپەۋ ءۇشىن ەكى قولدى بەلگە قويىپ، كوپىردىڭ ۇستىمەن تەپە - تەڭدىكتى ساقتاپ ءجۇرىپ وتەمىز.- دەپ گيمناستيكالىق ورىندىقتىڭ ۇستىمەن ءجۇرىپ ءوتۋدى ۇيرەتتىم. بالالاردىڭ كوبىسى گيمناستيكالىق ورىندىقتىڭ ۇستىنە جايلاپ شىعىپ، اياقتىڭ ۇشىمەن كوتەرىپ جاي ءجۇرىپ ءوتتى. وسى بالالارمەن جەكە جۇمىس جۇرگىزىپ، ولارعا گيمناستيكالىق ورىندىقتىڭ ۇستىمەن تەپە - تەڭدىكتى ساقتانىپ ءجۇرۋدى ۇيرەتەمىن.
ەكىنشى كەدەرگىلەر، ورماندا قۇلاعان اعاشتار كوپ، سول اعاشتاردىڭ استىنان ءتورت تاعامداپ ەڭبەكتەپ وتەمىز دەپ، دوعانىڭ استىنان ەڭبەكتەپ ءوتۋدى بالالارعا كورسەتىپ جەكە - جەكە قايتالاتتىم. كەيبىر بالالار قورقا ساقتانىپ وتەدى. سوندىقتان اتا - انالارعا تەپە تەڭدىكتى ساقتانىپ ءجۇرۋدى، ءتورت تاعامداپ ەڭبەكتەپ ءجۇرۋدى تاپسىردىم. اتا - انالارمەن ۇنەمى قاتىناستا بولسام دەنە تاربيەسى وقۋ ءىس ارەكەتى بىزدە جاقسى وتەدى.
بالالار ءسابي كەزىنەن باستاپ شىن كوڭىلىمەن ۇناتىپ ورىندايتىن قوزعالىس ارەكەتتەرىنىڭ ءبىرى بي قيمىلدارى. بي قيمىلدارىن بالا تەز ۇيرەنىپ الادى. ءان وقۋ ءىس ارەكەتىندە اۋەندى ويناي باستاعاننان بالالار ءاننىڭ ىرعاعىمەن قولدارىن، باس قيمىلدارىن ساز اۋەنىمەن ۇيلەستىرۋگە تىرىسادى.
بالالار بالاباقشاعا كەلگەن ۋاقىتتان باستاپ ءار ءتۇرلى ويىندار وينايدى. ويىن كەزىندە بالا بىردەن كوڭىلدى بولىپ جاقسى دەمالادى. ەكىنشىدەن دەنە قيمىلدارى، بويلارى، ميلارى تىنىعادى. «شىنىقساڭ شىمىر بولاسىڭ»
حالىقتىق پەداگوگيكا تاربيە قۇرالى.
جان – جاقتى تاربيەنىڭ جالپى جۇيەسىندە مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالانى دەنە جاعىنان تاربيەلەۋ ەرەكشە ورىن الادى. مىقتى دەنساۋلىقتىڭ، دەنەنىڭ دۇرىس جەتىلۋىنىڭ، جوعارى جۇمىس قابىلەتىنىڭ نەگىزى ناق وسى مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالىق شاقتا قالانادى: قوزعالىس قىزمەتىنىڭ قالىپتاسۋى، سونداي - اق دەنە قاسيەتتەرىنىڭ باستاپقى تاربيەسى دە وسى جىلداردا وتەدى.
دەنەنى جاتتىقتىرۋدىڭ ءبىر ءتۇرى - شىنىعۋ. دەنەنى شىنىقتىرۋ بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتادى، سونىمەن قاتار بالالار دەنەنى شىنىقتىرۋ ارقىلى شاپشاڭدىلىققا، قيمىلدى ويىندار ويناعاندا دا تەز جۇگىرۋگە، يكەمدىلىگىن ارتتىرۋعا، ءبىر قالىپتى ءجۇرۋىن جانە اياق - قول بۇلشىق ەتتەرىنىڭ جاقسى جەتىلىپ وسۋىنە ىقپال ەتەدى. دەنە تاربيەسى بالالاردىڭ اقىل – ويىن، ادامگەرشىلىك، ەڭبەك جانە ەستەتيكالىق جاعىنان تاربيەلەۋ جۇمىسىن جۇزەگە اسىرۋعا، ولاردىڭ سەرگەك شات كوڭىلدى جانە بەلسەندى بولۋىنا ىقپال ەتەدى. ءبىزدىڭ توپتا دەنە تاربيەسى ساباعى اپتاسىنا ەكى رەت وتكىزىلەدى. ساباق جوسپار بويىنشا جۇرگىزىلەدى. اپتا ىشىندە وتكىزىلەتىن تاربيە جۇمىسىندا، ءبىر تۇتاس كۇن رەجيمىندە بارلىق كەزەڭىندە اۋەندى قيمىل قوزعالىس قولدانىلادى. ياعني ەرتەڭگىسىن بالالاردى قابىلدانعاننان كەيىن، ەرتەڭگىلىك جاتتىعۋلار جاساعاندا اۋەننىڭ ىرعاعىمەن جاسالىنادى. وقۋ ءىس – ارەكەتى دە ىسكە اسىرىلاتىن جاتتىعۋلار نەگىزگى قيمىل قوزعالىستار، ءجۇرۋ، جۇگىرۋ، سەكىرۋ، زاتتى دومالاتۋ، لاقتىرا ءبىلۋ، ەڭبەكتەۋ، تەپە - تەڭدىكتى ساقتاۋ.
قول - اياق بۇلشىق ەتتەرىن دامىتاتىن جاتتىعۋلاردى دۇرىس ورىنداي بىلۋگە، اۋەندى تىڭداپ ويىن جاتتىعۋلارىن اۋەن ىرعاعىمەن ۇلەستىرە ورىنداۋ. دەنە جاتتىعۋلارىن اۋەن ىرعاعىنا قوسىلىپ، ادەمى قوزعالىس كورىنىستەرىن جاساۋعا ىنتالاندىرۋ. بالالاردى باتىل قيمىل جاساۋعا جىگەرلىككە، توزىمدىلىككە باۋلىپ دەنە مۇشەلەرى (قول، اياق، ت. ب) قوزعالىسىن دامىتۋ. جاتتىعۋلار ارقىلى بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن نىعايتۋ. دەنە تاربيەسىنە قاجەتتى قۇرالداردى پايدالانامىز (دوپ، قۇم سالىنعان قالتا، دوعا، شىعىرشىق، جالاۋشالار، لەنتالار، ءار ءتۇرلى كەدەرگىلەر). بۇلار بالالاردىڭ جاس شامالارىنا بايلانىستى پايدالانىلادى.

ۋتەگالييەۆ ارتۋر كالامانوۆيچ