بەكەت اتا "اڭىز بەن اقيقات"
تاقىرىبى: "بەكەت اتا. اڭىز بەن اقيقات" (سلايدىمەن)
باعىتى:
قازاقستان تاريحي ەسكەرتكىشتەرى جانە بولاشاققا ساياحات مارشرۋتتارى
سەكسياسى: قازاقستان تاريحى
مازمۇنى
ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە ابستراكتى ( اننوتاسيا)
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. بەكەت اتانىڭ عيبراتتى عۇمىرى
2. بەكەت اتا مەشىتتەرىنىڭ عىلىمي نەگىزدە سالىنۋى جانە ءتالىم - تاربيەلىك وردالار رەتىندەگى ورنى
3. ۇلىسقا ۇران اتانعان بەكەت اتا
4. بەكەت اتا تۋرالى اڭىزدار
5. بەكەت اتا بەينەسى ادەبيەت پەن ونەردە
6. قازاق زيالىلارى بەكەت اتا تۋرالى
7. بەكەت اتانىڭ ۇرپاقتارى
ءىىى. قورىتىندى
اڭىز ادام جانە كيەلى ورىنداردىڭ تاريحي تانىمدى قالىپتاستىرۋداعى ماڭىزى
سىلتەمەلەر
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
پرەزەنتاسيا ماتەريالدارى
تاقىرىبى: "بەكەت اتا. اڭىز بەن اقيقات"
جۇمىسىمنىڭ نەگىزگى ماقساتى: مەكتەپ باعدارلاماسى بويىنشا وقۋلىقتا تولىق قامتىلماعان تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى - تاريحي تۇلعا بەكەت مىرزاعۇل ۇلىنىڭ عيبراتتى عۇمىرى، ول سالعان تاريحي ەسكەرتكىشتەر بولىپ سانالاتىن مەشىتتەرىنىڭ عىلىمي نەگىزگە سۇيەنىپ سالىنۋ ۇلگىسى مەن اعارتۋ باعىتىنداعى ماڭىزىن اشۋ.
جۇمىسىمنىڭ عىلىمي جاڭاشىلدىعى مەن وزەكتى ماسەلەلەرى: تاريحي اقتاڭداق بەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ كەلگەن بەكەت اتا مۇرالارىن زەرتتەۋشى عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ تالداۋ ارقىلى تاريحتا الاتىن ورنىن زەردەلەي وتىرىپ، كەيىنگى ۇرپاققا ناسيحاتتاۋ ءبىزدىڭ ەنشىمىزدە ەكەنىنە ىقپال ەتۋ.
جۇمىستىڭ پراكتيكالىق ماڭىزى: تاقىرىپتىق تۇرعىدان تالدانعان دەرەكتەردى وسكەلەڭ ۇرپاق سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋ ماقساتىندا تاڭداۋ كۋرستارى مەن ۇيىرمە جۇمىستارىنا كومەكشى قۇرال رەتىندە پايدالانۋ.
ماقساتقا جەتۋ جولىنداعى العا قويىلعان مىندەتتەر:
- تۇلعالار مادەني مۇراسىن زەرتتەگەن ەڭبەكتەردى وقىپ، تالداۋ؛
- زەرتتەۋشى عالىمداردى انىقتاۋ، سالىستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛
- تاريحي تۇلعالار ەسكەرتكىشتەرىنىڭ تۇرعان جەرىن، ورنىن انىقتاۋ، سالىنۋ ەرەكشەلىگىنە ءمان بەرۋ؛
- كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن انىقتاۋ؛
جۇمىسىمنىڭ تاجىريبەلىك قۇندىلىعى: جينالعان ماتەريالدار نەگىزىندە ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ: "بابالارىن قالتقىسىز قاستەرلەي العان حالىق، بالالارىنىڭ بولاشاعىن دا قاپىسىز قامداي الماقشى"،- دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، تاريحي تۇلعالاردىڭ ومىرلىك مۇراتىن، مادەنيەتتى دامىتۋعا قوسقان ەڭبەگى مەن ۇلگىسىنەن ونەگە الۋ، رۋحاني - ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى بويىما سىڭىرە وتىرىپ، بولاشاقتا ءوز ورتاما ناسيحاتتاۋ.
ءى. كىرىسپە
ەسكەرتكىش - كەڭ ماعىناسىندا - ەلدىڭ، حالىقتىڭ مادەني مۇراسىنىڭ جالپىلاما اتاۋى. تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ جيىنتىعى مۇراجايلىق، كورمەلىك ماڭىزى بار زاتتار مەن جىلجىمايتىن ەسكەرتكىشتەردى (قۇرىلىس، عيمارات، ت. ب.) قامتيدى. ورتاق تيپولوگيالىق بەلگىلەرى بويىنشا ەسكەرتكىشتەردى نەگىزگى 4 تۇرگە بولەدى: ارحەولوگيالىق، تاريحي، ساۋلەت ونەرى جانە مونۋمەنتتىك(ءمۇسىن) ونەرى. سونداي - اق، ەسكەرتكىشتەرگە تاريحي - تانىمدىق نەمەسە تاريحي - كوركەم قۇندىلىعى بار جازبالاردى دا جاتقىزۋعا بولادى.
ءقازىر قازاقستاندا 25 مىڭعا جۋىق تاريحي ەسكەرتكىشتەر بار. ولاردىڭ ءبارى مەملەكەتتىڭ قورعاۋىنا الىنعان.
ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ "مادەني مۇرا" باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ماجىلىستە: "... ادامزات تاريحىنىڭ كۇرەتامىرى – مادەنيەت، ال مادەنيەتتىڭ كۇرەتامىرى – ادامزاتتىڭ اقىل - ويى مەن ءىس - ارەكەتىن دۇنيەگە اكەلگەن ماتەريالدىق قۇندىلىقتار بولىپ تابىلادى. بۇل بارىمىزگە بەلگىلى اقيقات. قاي حالىقتىڭ بولماسىن وزگە جۇرتقا ۇقسامايتىن بولەك بولمىس - ءبىتىمىن دارالاپ، وزىندىك تاعدىرىن ايقىندايتىن باستى بەلگى – مادەنيەتى. مادەنيەت - ۇلتتىڭ بەت - بەينەسى، رۋحاني بولمىسى، جانى، اقىل - ويى، پاراساتى. وركەنيەتتى ۇلت، ەڭ الدىمەن، تاريحىمەن، مادەنيەتىمەن، ۇلتىن ۇلىقتاعان ۇلى تۇلعالارىمەن، الەمدىك مادەنيەتتىڭ التىن قورىنا قوسقان ۇلكەندى - كىشىلى ۇلەسىمەن ماقتانادى. ءسويتىپ تەك ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءتول مادەنيەتى ارقىلى عانا باسقاعا تانىلادى.... ەڭ الدىمەن، ءبىلىم بەرۋ سالاسىن دامىتۋ، حالقىمىزدىڭ تاريحىنا قاتىستى مادەني مۇرامىزدى ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتۋ، الىس - جاقىن شەت جۇرتتاعى جادىگەرلەرىمىز بەن مۇراعاتتارىمىزدى ىزدەستىرىپ، جيناقتاۋ كەرەكتىگى مىندەتتەلدى.... ال رۋحاني - مادەني تانىم ارقىلى، تاريحي سانا نەگىزىندە پاتريوتتىق سەزىم، وتانشىلدىق رۋح قالىپتاساتىنى بەلگىلى. اسىرەسە بۇگىنگى جاستاردى وتانشىلدىق رۋحتا تاربيەلەۋ – مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ تەمىرقازىعى بولۋى ءتيىس.
... كەلەشەكتە مەكتەپ، ورتا ارناۋلى جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ باعدارلامالارىن وسى «مادەني مۇرا» كىتاپتارى نەگىزىندە قايتا قاراپ، تولىقتىرۋ ماسەلەسى دە ويلاستىرىلۋى قاجەت."- دەگەن بولاتىن. [1]
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. بەكەت اتانىڭ عيبراتتى عۇمىرى.
قاسيەتتى قازاق دالاسى تالاي ۇلى عۇلامالاردى دۇنيەگە الىپ كەلگەن.
"... پەندەسىنىڭ تىلەگىن ەكى ەتپەگەن،
يمان - رۋحىم، ءپىر بابا - بەكەت دەگەن.
تەكتى اتام - اداي شال جەرۇيىق دەپ،
ماڭعىستاۋعا ۇرپاعىن جەتەلەگەن" فاريزا وڭعارسىنوۆا
بەكەت اتا مىرزاعۇل ۇلى (1750 - 1813، ماڭعىستاۋ) قازىرگى اتىراۋ وبلىسىنىڭ جىلىوي اۋدانى، اقكيىزتوعاي اۋىلىنان 30 شاقىرىم قاشىقتىقتا، جەم بويىنداعى اقمەشىت دەگەن جەردە تۋعان. بەكەت اتا - قول باستار كوسەم، ەلدى ۇيىتار شەشەن، ەمشى، كورىپكەل، اۋليە، اعارتۋشى، رۋحاني ۇستاز، ساۋلەتشى عانا ەمەس، فيزيكا، ماتەماتيكا، استرونوميا زاڭدىلىقتارىن جاقسى بىلگەن عۇلاما رەتىندە اتى تانىلعان.
اكەسى مىرزاعۇل داۋلەتتى، بارىنشا مىرزا، ءدىني ساۋاتتى ەل اقساقالى بولعان. مىرزاعۇل جانالىۇلىنان 4 ۇل (الدابەرگەن، الدوڭعار، مەڭدىقۇل،
بەكەت) جانە 2 قىز بالا (ءاپۋاش، اقماڭداي) دۇنيەگە كەلگەن. اناسى - ءجانيا.
نەمەرەسى بەس جاسقا كەلگەندە اتاسى جانالى العاش ءوزى وقىتىپ، كەيىن اۋىل مولداسىنا بەرىپ ساۋاتىن اشادى. بالا بەكەت دارىسكە وتە ىنتالى، زەرەك بولعان. اۋىل مولداسىنان ءدارىس العان 3 - 4 جىلدىڭ ىشىندە - اق بالا بەكەتتىڭ ءبىلىم دارەجەسى، تۇيسىگى ۇستازىنان كەم بولماعان. 14 جاسقا تولعان ءجاسوسپىرىم اتا - اناسىنان وقۋىن مەدرەسەدە جالعاستىرۋعا رۇقسات سۇرايدى. بەكەت بابامىز شەرعازى حان سالدىرعان مەدرەسەنى ۇلى زامانداستارى - تۇرىكمەن حالقىنىڭ كلاسسيك اقىنى ماقتىمق ۇلى پىراعي (ازادي)، قاراقالپاق حالقىنىڭ ءسوز زەرگەرى ءاجىنياز قوسىباي ۇلى، وزبەك اقىنى پاحلاۆان راۆناكي سياقتى تالانتتى تۇلعالارمەن بىرگە وقىپ بىتىرگەن. بۇل ءبىلىم ورداسى حالىق اراسىندا "ماسكاني فوزيلون"، باسقاشا ايتقاندا "ءبىلىمدارلار ورداسى" دەپ اتالعان. حورەزمدەگى "شەرعازى حان" مەدرەسەسىندە باقىرعان قاجىدان وقىپ، ءبىلىم جيناعان سوڭ، ءوز وڭىرىنە قايتا كەلىپ، بەس مەشىت سالدىرادى. باقىرعان قاجىدان جەتى جىل ءدارىس الىپ، مەدرەسەنى ۇزدىك اياقتاپ، ەلگە ورالادى. ماڭعىستاۋ، اتىراۋ، ءۇستىرت، ارال ايماعىندا مەشىت - مەدرەسەلەر سالىپ، حالقىن ساۋاتتاندىرۋعا كوپ كۇش جۇمساعان. ءسويتىپ،"تال بەسىكتەن تار لاقاتقا دەيىن وقى"،- دەگەن يمام اعزام ءسوزىن قابىل العان بەكەت اتا بۇكىل ءومىرىن وقۋمەن جانە وقىتۋمەن وتكىزگەن.
ناعاشىسى تاما ەسەت باتىر كوكى ۇلى. كىشى ءجۇز حانى ابىلقايىرمەن قيماس دوس بولعان. ورىس پاتشايىمى اننا يواننوۆنادان اتى - ءجونى جازىلعان ەستەلىك قانجار مەن حان تاراپىنان "تارحان" دەگەن قۇرمەتتى اتاق العان. توقساننان اسقان شاعىندا ەسەت باتىر ون ەكى جاسار جيەنى بەكەتكە:
ۇستىڭنەن ءدۇبىر كەتپەسىن،
قۇلاعىڭنان سىبىر كەتپەسىن.
اق پەن قارانى ايىرار،
جاۋدى كەرى قايىرار،
اتىڭ دا ايتىپ تۇرعانداي ءدۇر بولارسىڭ.
ەلگە شۋاق شاشىپ نۇر بولارسىڭ،
ءۇش جۇزگە تانىمال ءپىر بولارسىڭ.
- دەپ باتا بەرگەن ەكەن.
2. 2. بەكەت اتا مەشىتتەرىنىڭ عىلىمي نەگىزدە سالىنۋى جانە ءتالىم - تاربيەلىك وردالار رەتىندەگى ورنى.
بەكەت اتا - جەراستى عيماراتتارىن قاشاپ جاساۋدىڭ ەجەلگى ءداستۇرىن دامىتقان ساۋلەتشى ءارى شەبەر. بەكەت اتا حيۋاداعى "شەرعازى حان" مەدرەسەسىن بىتىرگەن سوڭ، ەلىنە كەلىپ، ەرەكشە ءداستۇر باستاپ،
باعىتى:
قازاقستان تاريحي ەسكەرتكىشتەرى جانە بولاشاققا ساياحات مارشرۋتتارى
سەكسياسى: قازاقستان تاريحى
مازمۇنى
ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە ابستراكتى ( اننوتاسيا)
ءى. كىرىسپە
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. بەكەت اتانىڭ عيبراتتى عۇمىرى
2. بەكەت اتا مەشىتتەرىنىڭ عىلىمي نەگىزدە سالىنۋى جانە ءتالىم - تاربيەلىك وردالار رەتىندەگى ورنى
3. ۇلىسقا ۇران اتانعان بەكەت اتا
4. بەكەت اتا تۋرالى اڭىزدار
5. بەكەت اتا بەينەسى ادەبيەت پەن ونەردە
6. قازاق زيالىلارى بەكەت اتا تۋرالى
7. بەكەت اتانىڭ ۇرپاقتارى
ءىىى. قورىتىندى
اڭىز ادام جانە كيەلى ورىنداردىڭ تاريحي تانىمدى قالىپتاستىرۋداعى ماڭىزى
سىلتەمەلەر
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى
پرەزەنتاسيا ماتەريالدارى
تاقىرىبى: "بەكەت اتا. اڭىز بەن اقيقات"
جۇمىسىمنىڭ نەگىزگى ماقساتى: مەكتەپ باعدارلاماسى بويىنشا وقۋلىقتا تولىق قامتىلماعان تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى - تاريحي تۇلعا بەكەت مىرزاعۇل ۇلىنىڭ عيبراتتى عۇمىرى، ول سالعان تاريحي ەسكەرتكىشتەر بولىپ سانالاتىن مەشىتتەرىنىڭ عىلىمي نەگىزگە سۇيەنىپ سالىنۋ ۇلگىسى مەن اعارتۋ باعىتىنداعى ماڭىزىن اشۋ.
جۇمىسىمنىڭ عىلىمي جاڭاشىلدىعى مەن وزەكتى ماسەلەلەرى: تاريحي اقتاڭداق بەتتەرىنىڭ ءبىرى بولىپ كەلگەن بەكەت اتا مۇرالارىن زەرتتەۋشى عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ تالداۋ ارقىلى تاريحتا الاتىن ورنىن زەردەلەي وتىرىپ، كەيىنگى ۇرپاققا ناسيحاتتاۋ ءبىزدىڭ ەنشىمىزدە ەكەنىنە ىقپال ەتۋ.
جۇمىستىڭ پراكتيكالىق ماڭىزى: تاقىرىپتىق تۇرعىدان تالدانعان دەرەكتەردى وسكەلەڭ ۇرپاق سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋ ماقساتىندا تاڭداۋ كۋرستارى مەن ۇيىرمە جۇمىستارىنا كومەكشى قۇرال رەتىندە پايدالانۋ.
ماقساتقا جەتۋ جولىنداعى العا قويىلعان مىندەتتەر:
- تۇلعالار مادەني مۇراسىن زەرتتەگەن ەڭبەكتەردى وقىپ، تالداۋ؛
- زەرتتەۋشى عالىمداردى انىقتاۋ، سالىستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ؛
- تاريحي تۇلعالار ەسكەرتكىشتەرىنىڭ تۇرعان جەرىن، ورنىن انىقتاۋ، سالىنۋ ەرەكشەلىگىنە ءمان بەرۋ؛
- كەلەشەك ۇرپاق ءۇشىن ماڭىزدىلىعىن انىقتاۋ؛
جۇمىسىمنىڭ تاجىريبەلىك قۇندىلىعى: جينالعان ماتەريالدار نەگىزىندە ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ: "بابالارىن قالتقىسىز قاستەرلەي العان حالىق، بالالارىنىڭ بولاشاعىن دا قاپىسىز قامداي الماقشى"،- دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزىن باسشىلىققا الا وتىرىپ، تاريحي تۇلعالاردىڭ ومىرلىك مۇراتىن، مادەنيەتتى دامىتۋعا قوسقان ەڭبەگى مەن ۇلگىسىنەن ونەگە الۋ، رۋحاني - ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى بويىما سىڭىرە وتىرىپ، بولاشاقتا ءوز ورتاما ناسيحاتتاۋ.
ءى. كىرىسپە
ەسكەرتكىش - كەڭ ماعىناسىندا - ەلدىڭ، حالىقتىڭ مادەني مۇراسىنىڭ جالپىلاما اتاۋى. تاريح جانە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىنىڭ جيىنتىعى مۇراجايلىق، كورمەلىك ماڭىزى بار زاتتار مەن جىلجىمايتىن ەسكەرتكىشتەردى (قۇرىلىس، عيمارات، ت. ب.) قامتيدى. ورتاق تيپولوگيالىق بەلگىلەرى بويىنشا ەسكەرتكىشتەردى نەگىزگى 4 تۇرگە بولەدى: ارحەولوگيالىق، تاريحي، ساۋلەت ونەرى جانە مونۋمەنتتىك(ءمۇسىن) ونەرى. سونداي - اق، ەسكەرتكىشتەرگە تاريحي - تانىمدىق نەمەسە تاريحي - كوركەم قۇندىلىعى بار جازبالاردى دا جاتقىزۋعا بولادى.
ءقازىر قازاقستاندا 25 مىڭعا جۋىق تاريحي ەسكەرتكىشتەر بار. ولاردىڭ ءبارى مەملەكەتتىڭ قورعاۋىنا الىنعان.
ق ر پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ "مادەني مۇرا" باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندەگى ماجىلىستە: "... ادامزات تاريحىنىڭ كۇرەتامىرى – مادەنيەت، ال مادەنيەتتىڭ كۇرەتامىرى – ادامزاتتىڭ اقىل - ويى مەن ءىس - ارەكەتىن دۇنيەگە اكەلگەن ماتەريالدىق قۇندىلىقتار بولىپ تابىلادى. بۇل بارىمىزگە بەلگىلى اقيقات. قاي حالىقتىڭ بولماسىن وزگە جۇرتقا ۇقسامايتىن بولەك بولمىس - ءبىتىمىن دارالاپ، وزىندىك تاعدىرىن ايقىندايتىن باستى بەلگى – مادەنيەتى. مادەنيەت - ۇلتتىڭ بەت - بەينەسى، رۋحاني بولمىسى، جانى، اقىل - ويى، پاراساتى. وركەنيەتتى ۇلت، ەڭ الدىمەن، تاريحىمەن، مادەنيەتىمەن، ۇلتىن ۇلىقتاعان ۇلى تۇلعالارىمەن، الەمدىك مادەنيەتتىڭ التىن قورىنا قوسقان ۇلكەندى - كىشىلى ۇلەسىمەن ماقتانادى. ءسويتىپ تەك ءوزىنىڭ ۇلتتىق ءتول مادەنيەتى ارقىلى عانا باسقاعا تانىلادى.... ەڭ الدىمەن، ءبىلىم بەرۋ سالاسىن دامىتۋ، حالقىمىزدىڭ تاريحىنا قاتىستى مادەني مۇرامىزدى ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتۋ، الىس - جاقىن شەت جۇرتتاعى جادىگەرلەرىمىز بەن مۇراعاتتارىمىزدى ىزدەستىرىپ، جيناقتاۋ كەرەكتىگى مىندەتتەلدى.... ال رۋحاني - مادەني تانىم ارقىلى، تاريحي سانا نەگىزىندە پاتريوتتىق سەزىم، وتانشىلدىق رۋح قالىپتاساتىنى بەلگىلى. اسىرەسە بۇگىنگى جاستاردى وتانشىلدىق رۋحتا تاربيەلەۋ – مەملەكەتتىك يدەولوگيانىڭ تەمىرقازىعى بولۋى ءتيىس.
... كەلەشەكتە مەكتەپ، ورتا ارناۋلى جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ باعدارلامالارىن وسى «مادەني مۇرا» كىتاپتارى نەگىزىندە قايتا قاراپ، تولىقتىرۋ ماسەلەسى دە ويلاستىرىلۋى قاجەت."- دەگەن بولاتىن. [1]
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
1. بەكەت اتانىڭ عيبراتتى عۇمىرى.
قاسيەتتى قازاق دالاسى تالاي ۇلى عۇلامالاردى دۇنيەگە الىپ كەلگەن.
"... پەندەسىنىڭ تىلەگىن ەكى ەتپەگەن،
يمان - رۋحىم، ءپىر بابا - بەكەت دەگەن.
تەكتى اتام - اداي شال جەرۇيىق دەپ،
ماڭعىستاۋعا ۇرپاعىن جەتەلەگەن" فاريزا وڭعارسىنوۆا
بەكەت اتا مىرزاعۇل ۇلى (1750 - 1813، ماڭعىستاۋ) قازىرگى اتىراۋ وبلىسىنىڭ جىلىوي اۋدانى، اقكيىزتوعاي اۋىلىنان 30 شاقىرىم قاشىقتىقتا، جەم بويىنداعى اقمەشىت دەگەن جەردە تۋعان. بەكەت اتا - قول باستار كوسەم، ەلدى ۇيىتار شەشەن، ەمشى، كورىپكەل، اۋليە، اعارتۋشى، رۋحاني ۇستاز، ساۋلەتشى عانا ەمەس، فيزيكا، ماتەماتيكا، استرونوميا زاڭدىلىقتارىن جاقسى بىلگەن عۇلاما رەتىندە اتى تانىلعان.
اكەسى مىرزاعۇل داۋلەتتى، بارىنشا مىرزا، ءدىني ساۋاتتى ەل اقساقالى بولعان. مىرزاعۇل جانالىۇلىنان 4 ۇل (الدابەرگەن، الدوڭعار، مەڭدىقۇل،
بەكەت) جانە 2 قىز بالا (ءاپۋاش، اقماڭداي) دۇنيەگە كەلگەن. اناسى - ءجانيا.
نەمەرەسى بەس جاسقا كەلگەندە اتاسى جانالى العاش ءوزى وقىتىپ، كەيىن اۋىل مولداسىنا بەرىپ ساۋاتىن اشادى. بالا بەكەت دارىسكە وتە ىنتالى، زەرەك بولعان. اۋىل مولداسىنان ءدارىس العان 3 - 4 جىلدىڭ ىشىندە - اق بالا بەكەتتىڭ ءبىلىم دارەجەسى، تۇيسىگى ۇستازىنان كەم بولماعان. 14 جاسقا تولعان ءجاسوسپىرىم اتا - اناسىنان وقۋىن مەدرەسەدە جالعاستىرۋعا رۇقسات سۇرايدى. بەكەت بابامىز شەرعازى حان سالدىرعان مەدرەسەنى ۇلى زامانداستارى - تۇرىكمەن حالقىنىڭ كلاسسيك اقىنى ماقتىمق ۇلى پىراعي (ازادي)، قاراقالپاق حالقىنىڭ ءسوز زەرگەرى ءاجىنياز قوسىباي ۇلى، وزبەك اقىنى پاحلاۆان راۆناكي سياقتى تالانتتى تۇلعالارمەن بىرگە وقىپ بىتىرگەن. بۇل ءبىلىم ورداسى حالىق اراسىندا "ماسكاني فوزيلون"، باسقاشا ايتقاندا "ءبىلىمدارلار ورداسى" دەپ اتالعان. حورەزمدەگى "شەرعازى حان" مەدرەسەسىندە باقىرعان قاجىدان وقىپ، ءبىلىم جيناعان سوڭ، ءوز وڭىرىنە قايتا كەلىپ، بەس مەشىت سالدىرادى. باقىرعان قاجىدان جەتى جىل ءدارىس الىپ، مەدرەسەنى ۇزدىك اياقتاپ، ەلگە ورالادى. ماڭعىستاۋ، اتىراۋ، ءۇستىرت، ارال ايماعىندا مەشىت - مەدرەسەلەر سالىپ، حالقىن ساۋاتتاندىرۋعا كوپ كۇش جۇمساعان. ءسويتىپ،"تال بەسىكتەن تار لاقاتقا دەيىن وقى"،- دەگەن يمام اعزام ءسوزىن قابىل العان بەكەت اتا بۇكىل ءومىرىن وقۋمەن جانە وقىتۋمەن وتكىزگەن.
ناعاشىسى تاما ەسەت باتىر كوكى ۇلى. كىشى ءجۇز حانى ابىلقايىرمەن قيماس دوس بولعان. ورىس پاتشايىمى اننا يواننوۆنادان اتى - ءجونى جازىلعان ەستەلىك قانجار مەن حان تاراپىنان "تارحان" دەگەن قۇرمەتتى اتاق العان. توقساننان اسقان شاعىندا ەسەت باتىر ون ەكى جاسار جيەنى بەكەتكە:
ۇستىڭنەن ءدۇبىر كەتپەسىن،
قۇلاعىڭنان سىبىر كەتپەسىن.
اق پەن قارانى ايىرار،
جاۋدى كەرى قايىرار،
اتىڭ دا ايتىپ تۇرعانداي ءدۇر بولارسىڭ.
ەلگە شۋاق شاشىپ نۇر بولارسىڭ،
ءۇش جۇزگە تانىمال ءپىر بولارسىڭ.
- دەپ باتا بەرگەن ەكەن.
2. 2. بەكەت اتا مەشىتتەرىنىڭ عىلىمي نەگىزدە سالىنۋى جانە ءتالىم - تاربيەلىك وردالار رەتىندەگى ورنى.
بەكەت اتا - جەراستى عيماراتتارىن قاشاپ جاساۋدىڭ ەجەلگى ءداستۇرىن دامىتقان ساۋلەتشى ءارى شەبەر. بەكەت اتا حيۋاداعى "شەرعازى حان" مەدرەسەسىن بىتىرگەن سوڭ، ەلىنە كەلىپ، ەرەكشە ءداستۇر باستاپ،
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءماتىننىڭ ءۇزىندىسىن ەرەكشەلەۋ. ءقارىپ. ابزاستى پىشىمدەۋ.
