«بەيبىتشىلىك، باقىت بەلگىلەرى قازاقستان كومزيتورلارىنىڭ شىعارمالارىندا»
قاراعاندى وبلىسى، بالقاش قالاسى
مۋزىكا ءپانى ءمۇعالىمى ارالبايەۆا بيبينۋر تولەندىيەۆنا
تاقىرىبى. بەيبىتشىلىك، باقىت بەلگىلەرى قازاقستان كومزيتورلارىنىڭ شىعارمالارىندا
ساباقتىڭ ماقساتى: وتكەن تاقىرىپتى قايتالاۋ، جاڭا تاقىرىپ بويىنشا جاڭا انمەن تانىسۋ، كۇيدى تىڭداۋ بارىسىندا جۇمىس ىستەۋ؛ ۆوكالدىق جانە حورمەن ءان ايتۋ ءادىس - تاسىلدەرىن دامىتۋ، وقۋشىلاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمدەرىن تاربيەلەۋ، تابيعاتقا سۇيىسپەنشىلىكتەرىن وياتۋ.
قولدانعان مۋز. شىعارمالار:
1. «ساكۋرا» جاپون حالىق ءانى «حيروسيما» بالەتىنەن، كومپوزيتور ع. جۇبانوۆا
2. «اققۋ» كۇيى كومپ. ن. تىلەندييەۆ
3. «اق كوگەرشىن» ءانى كومپ. ا. جۇبانوۆ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى:
كومپوزيتورلاردىڭ پورترەتتەرى: ع. جۇبانوۆا، ا. جۇبانوۆ، ن. تىلەندييەۆ؛ اققۋ، تىرنا، اق كوگەرشىن قۇستاردىڭ بەينەلەرى؛ ديسكىلەرگە جازىلعان مۋز. شىعارمالار؛ مۋز. سەنتر، پيانينو اسپابى، ۆيدەو جازبالار، پروەكتور.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، داۋىستارىنا مۋز. جاتتىعۋلاردى جاساۋ، ساباقتىڭ تاقىرىبىن ايتۋ.
2. وتكەن تاقىرىپتى بەكىتۋ
- مەن ورىنداعان اۋەندى تىڭداپ، ول اۋەن سەندەرگە تانىس پا، قالاي اتالادى ەكەنىڭ ايتاسىندار. (ج. ح. ءا. «ساكۋرانى» ورىندايمىن) –(ب. جاۋاپتارى)
- بۇل ءان نە تۋرالى؟ جاپون حالقىنىڭ قانداي داستۇرىمەن بايلانىستى - (ب. جاۋاپتارى)
- قاي كومپوزيتوردىڭ شىعىرماسىندا وسى ءان كەزدەسەدى؟ – ع. جۇبانوۆانىڭ «حيروسيما» بالەتىندە.
- بالەت دەگەن نە؟ «حيروسيما» بالەتى نە تۋرالى؟-(ب. جاۋاپتارى)
- 1945ج.، تامىز ايىندا جاپونيانىڭ ەكى قالاسىنىڭ ۇستىنەن اقش مەملەكەتى اتوم بومبىلارىن تاستادى. مىڭداعان ادامدار جازىقسىز قىرعىنعا ۇشىرادى. جاپون حالقىنىڭ ءبىر اڭىزى بويىنشا تىرنا قۇسى ارماندارىن ورىندايدى، ەلگە باقىت پەن جاقسىلىق اكەلەدى. كىمدە - كىم قاعازدان مىڭ تىرنا جاساسا، سول ادامنىڭ ارمانى ورىندالادى، باقىتتى بولادى. «حيروسيما» بالەتىندە يۋكي دەگەن قىز ءوزىنىڭ اكە - شەشەسىنە قاعازدان كوپ تىرنالاردى جاساپ سىيلاعان، ءبىراق مىڭعا سانى جەتپەگەن ەكەن، حيروسيماعا تاستاعان بومبىدان يۋكي اناسىمەن قازا بولعان.
- كومپوزيتور ع. جۇبانوۆا وسى شىعارماسىمەن نەنى ايتقىسى كەلگەن؟ – اتوم جارىلىستارى ادام ومىرىنە قايعى، ولشەۋسىز زيان كەلتىرەدى. سوندىقتان، بۇكىل الەمدە اتوم بومبىلارى جارىلماسىن، ماڭگىلىك بەيبىت ءومىر بولسىن دەگىسى كەلدى.
- جىل سايىن اتوم جارىلىسى بولعان قاسىرەتتى كۇنىن بۇكىل جاپوندىقتار ەسكە الىپ وتەدى. بۇل كۇنى جاپون بالالارى قاعازدان اق تىرنانى جاساپ سىيعا تارتادى، دۇنيە ءجۇزىنىڭ بار حالىقتارىنا باقىت، ۇزاق ءومىر ت. ب. تىلەكتەردى ايتىپ تىلەيدى. (وسى كەزدە قاعازدان جاساعان تىرنانى بالالارعا كورسەتىپ، تاقتاعا ىلەمىن)
3. جاڭا ساباق
- جەر شارىندا بۇكىل حالىقتار ارينە بەيبىت ءومىر ءسۇرۋىن قالايدى، بەيبىتشىلىك بەلگىسىن باسقا قۇستارعا تەڭەيدى. مىسالى: ءۇندى حالقى ءۇشىن بەيبىتشىلىك بەلگىسى – تاۋىس قۇسى، جاپوندىقتارعا تىرنا بولسا، كوپتەگەن حالىقتارعا بەيبىت ءومىردىڭ ءرامىزى بولىپ – اق كوگەرشىن قۇسىنىڭ بەينەسى سانالادى. دۇنيە ءجۇزىنىڭ پروگرەسشىل جاستارى 20 - عاسىردىڭ ورتاسىندا بەيبىت ءومىر ءۇشىن، اتوم جارىلىستارىنا قارسى قوزعالىس باستادى، دۇنيەجۇزىنىڭ جاستار فەستيۆالدارى ءوتتى. (ۆيدەو «فەستيۆال») سول فەستيۆالداردىڭ ءرامىزى اق كوگەرشىن بولىپ سانالدى. كوپتەگەن كومپوزيتورلار «اق كوگەرشىن» رامىزىنە ارناپ شىعارمالارىن جازدى. ول شىعارمالاردىڭ ءبىرازى – اندەر. وسىنداي اندەردىڭ بىرەۋى – «اق كوگەرشىن» ءانى، اتاقتى قازاقستان كومپوزيتورى احمەت جۇبانوۆ جازعان ءان. بۇگىن ءبىز وسى انمەن تانىسامىز.(تاقتاعا اق كوگەرشىن بەينەسىن ءىلۋ.) وقۋشىلارمەن بىرگە ءاننىڭ سوزدەرىن وقىپ، ولەڭ نە تۋرالى ەكەنىڭ سيپاتتاۋ. سودان كەيىن ءاننىڭ اۋەنىمەن تانىسىپ، جاتتاۋ جۇمىستارىن وتكىزۋ، مانەرلەپ ورىنداتقىزۋ).
- ال، قازاق حالقىندا سۇلۋلىقتىڭ، تازالىقتىڭ، باقىتتىڭ بەلگىسى بولىپ سانالاتىن قۇس – اققۋ. اققۋ قۇسىن قازاق حالقى وتە قۇرمەتتەگەن، كوپتەگەن اندەر، كۇيلەر وسى قۇسقا ارناعان. بۇگىن ءبىز ادەمى قۇسقا ارنالعان كۇي تىڭداپ كورەمىز. (تاقتاعا اققۋدىڭ بەينەسىن ءىلۋ.) - اۆتورى – اتاقتى قازاقستاننىڭ كومپوزيتورى. نۇرعيسا تىلەندييەۆ، دارىندى كومپوزيتور، ديريجەر، دومبىراشى - كۇيشى. كەزىندە فولكلورلىق - ەتنوگرافيالىق «وتىرار سازى» وركەسترىن قۇرىپ، ءوزى سول وركەستردىڭ باس ديريجەرى بولدى. جازعان شىعارمالاردىڭ ىشىندە كوپتەگەن اندەر، كۇيلەر، رومانستار، پوەمالارى بار. («اققۋ» - ۆيدەو جازبادا كۇيىن تىڭداتقىزىپ، سيپاتتاما بەرۋ: كوڭىلى قانداي، نەنى بەينەلەيدى، كۇيدىڭ ەكپىنىندە وزگەرىستەرى بار ما، ولار نەنى سۋرەتتەيدى؟)
4. قورىتىندى شىعارۋ
- ءبىز بۇگىن نە بىلدىك، نە ۇيرەندىك؟ قانداي جاڭا شىعارمالارمەن تانىستىق؟ قانداي قۇستاردىڭ بەينەسىمەن بايلانىستى وسى شىعارمالار؟ (اق كوگەرشىن، تىرنا، اققۋ )
- وسى قۇستاردىڭ اتتارى نەنىڭ بەلگىسى دەپ ايتۋعا بولادى: (وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى ارقىلى مىنا سحەمانى شىعارۋ)
تىرنا، اققۋ، كوگەرشىن
↓
باقىت
دوستىق
بەيبىت
ادىلەتتىك
جاقسىلىق
سۇلۋلىق
ادالدىق
تازالىق
ساباقتىڭ اياعىندا وقۋشىلارعا اق قاعازدان تىرنانىڭ بەينەسىن قالاي جاساۋ كەرەك ەكەنىڭ كورسەتىپ، ءار بالاعا جەكە تاراتقان پاراق قاعازدان تىرنانى جاساتۋ. دايىن تىرنالارىن بالالار ءبىر - بىرىنە تىلەكتەرىڭ ايتىپ سىيعا تارتادى.
5. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋلارىن باعالاپ، ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
مۋزىكا ءپانى ءمۇعالىمى ارالبايەۆا بيبينۋر تولەندىيەۆنا
تاقىرىبى. بەيبىتشىلىك، باقىت بەلگىلەرى قازاقستان كومزيتورلارىنىڭ شىعارمالارىندا
ساباقتىڭ ماقساتى: وتكەن تاقىرىپتى قايتالاۋ، جاڭا تاقىرىپ بويىنشا جاڭا انمەن تانىسۋ، كۇيدى تىڭداۋ بارىسىندا جۇمىس ىستەۋ؛ ۆوكالدىق جانە حورمەن ءان ايتۋ ءادىس - تاسىلدەرىن دامىتۋ، وقۋشىلاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمدەرىن تاربيەلەۋ، تابيعاتقا سۇيىسپەنشىلىكتەرىن وياتۋ.
قولدانعان مۋز. شىعارمالار:
1. «ساكۋرا» جاپون حالىق ءانى «حيروسيما» بالەتىنەن، كومپوزيتور ع. جۇبانوۆا
2. «اققۋ» كۇيى كومپ. ن. تىلەندييەۆ
3. «اق كوگەرشىن» ءانى كومپ. ا. جۇبانوۆ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى:
كومپوزيتورلاردىڭ پورترەتتەرى: ع. جۇبانوۆا، ا. جۇبانوۆ، ن. تىلەندييەۆ؛ اققۋ، تىرنا، اق كوگەرشىن قۇستاردىڭ بەينەلەرى؛ ديسكىلەرگە جازىلعان مۋز. شىعارمالار؛ مۋز. سەنتر، پيانينو اسپابى، ۆيدەو جازبالار، پروەكتور.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، داۋىستارىنا مۋز. جاتتىعۋلاردى جاساۋ، ساباقتىڭ تاقىرىبىن ايتۋ.
2. وتكەن تاقىرىپتى بەكىتۋ
- مەن ورىنداعان اۋەندى تىڭداپ، ول اۋەن سەندەرگە تانىس پا، قالاي اتالادى ەكەنىڭ ايتاسىندار. (ج. ح. ءا. «ساكۋرانى» ورىندايمىن) –(ب. جاۋاپتارى)
- بۇل ءان نە تۋرالى؟ جاپون حالقىنىڭ قانداي داستۇرىمەن بايلانىستى - (ب. جاۋاپتارى)
- قاي كومپوزيتوردىڭ شىعىرماسىندا وسى ءان كەزدەسەدى؟ – ع. جۇبانوۆانىڭ «حيروسيما» بالەتىندە.
- بالەت دەگەن نە؟ «حيروسيما» بالەتى نە تۋرالى؟-(ب. جاۋاپتارى)
- 1945ج.، تامىز ايىندا جاپونيانىڭ ەكى قالاسىنىڭ ۇستىنەن اقش مەملەكەتى اتوم بومبىلارىن تاستادى. مىڭداعان ادامدار جازىقسىز قىرعىنعا ۇشىرادى. جاپون حالقىنىڭ ءبىر اڭىزى بويىنشا تىرنا قۇسى ارماندارىن ورىندايدى، ەلگە باقىت پەن جاقسىلىق اكەلەدى. كىمدە - كىم قاعازدان مىڭ تىرنا جاساسا، سول ادامنىڭ ارمانى ورىندالادى، باقىتتى بولادى. «حيروسيما» بالەتىندە يۋكي دەگەن قىز ءوزىنىڭ اكە - شەشەسىنە قاعازدان كوپ تىرنالاردى جاساپ سىيلاعان، ءبىراق مىڭعا سانى جەتپەگەن ەكەن، حيروسيماعا تاستاعان بومبىدان يۋكي اناسىمەن قازا بولعان.
- كومپوزيتور ع. جۇبانوۆا وسى شىعارماسىمەن نەنى ايتقىسى كەلگەن؟ – اتوم جارىلىستارى ادام ومىرىنە قايعى، ولشەۋسىز زيان كەلتىرەدى. سوندىقتان، بۇكىل الەمدە اتوم بومبىلارى جارىلماسىن، ماڭگىلىك بەيبىت ءومىر بولسىن دەگىسى كەلدى.
- جىل سايىن اتوم جارىلىسى بولعان قاسىرەتتى كۇنىن بۇكىل جاپوندىقتار ەسكە الىپ وتەدى. بۇل كۇنى جاپون بالالارى قاعازدان اق تىرنانى جاساپ سىيعا تارتادى، دۇنيە ءجۇزىنىڭ بار حالىقتارىنا باقىت، ۇزاق ءومىر ت. ب. تىلەكتەردى ايتىپ تىلەيدى. (وسى كەزدە قاعازدان جاساعان تىرنانى بالالارعا كورسەتىپ، تاقتاعا ىلەمىن)
3. جاڭا ساباق
- جەر شارىندا بۇكىل حالىقتار ارينە بەيبىت ءومىر ءسۇرۋىن قالايدى، بەيبىتشىلىك بەلگىسىن باسقا قۇستارعا تەڭەيدى. مىسالى: ءۇندى حالقى ءۇشىن بەيبىتشىلىك بەلگىسى – تاۋىس قۇسى، جاپوندىقتارعا تىرنا بولسا، كوپتەگەن حالىقتارعا بەيبىت ءومىردىڭ ءرامىزى بولىپ – اق كوگەرشىن قۇسىنىڭ بەينەسى سانالادى. دۇنيە ءجۇزىنىڭ پروگرەسشىل جاستارى 20 - عاسىردىڭ ورتاسىندا بەيبىت ءومىر ءۇشىن، اتوم جارىلىستارىنا قارسى قوزعالىس باستادى، دۇنيەجۇزىنىڭ جاستار فەستيۆالدارى ءوتتى. (ۆيدەو «فەستيۆال») سول فەستيۆالداردىڭ ءرامىزى اق كوگەرشىن بولىپ سانالدى. كوپتەگەن كومپوزيتورلار «اق كوگەرشىن» رامىزىنە ارناپ شىعارمالارىن جازدى. ول شىعارمالاردىڭ ءبىرازى – اندەر. وسىنداي اندەردىڭ بىرەۋى – «اق كوگەرشىن» ءانى، اتاقتى قازاقستان كومپوزيتورى احمەت جۇبانوۆ جازعان ءان. بۇگىن ءبىز وسى انمەن تانىسامىز.(تاقتاعا اق كوگەرشىن بەينەسىن ءىلۋ.) وقۋشىلارمەن بىرگە ءاننىڭ سوزدەرىن وقىپ، ولەڭ نە تۋرالى ەكەنىڭ سيپاتتاۋ. سودان كەيىن ءاننىڭ اۋەنىمەن تانىسىپ، جاتتاۋ جۇمىستارىن وتكىزۋ، مانەرلەپ ورىنداتقىزۋ).
- ال، قازاق حالقىندا سۇلۋلىقتىڭ، تازالىقتىڭ، باقىتتىڭ بەلگىسى بولىپ سانالاتىن قۇس – اققۋ. اققۋ قۇسىن قازاق حالقى وتە قۇرمەتتەگەن، كوپتەگەن اندەر، كۇيلەر وسى قۇسقا ارناعان. بۇگىن ءبىز ادەمى قۇسقا ارنالعان كۇي تىڭداپ كورەمىز. (تاقتاعا اققۋدىڭ بەينەسىن ءىلۋ.) - اۆتورى – اتاقتى قازاقستاننىڭ كومپوزيتورى. نۇرعيسا تىلەندييەۆ، دارىندى كومپوزيتور، ديريجەر، دومبىراشى - كۇيشى. كەزىندە فولكلورلىق - ەتنوگرافيالىق «وتىرار سازى» وركەسترىن قۇرىپ، ءوزى سول وركەستردىڭ باس ديريجەرى بولدى. جازعان شىعارمالاردىڭ ىشىندە كوپتەگەن اندەر، كۇيلەر، رومانستار، پوەمالارى بار. («اققۋ» - ۆيدەو جازبادا كۇيىن تىڭداتقىزىپ، سيپاتتاما بەرۋ: كوڭىلى قانداي، نەنى بەينەلەيدى، كۇيدىڭ ەكپىنىندە وزگەرىستەرى بار ما، ولار نەنى سۋرەتتەيدى؟)
4. قورىتىندى شىعارۋ
- ءبىز بۇگىن نە بىلدىك، نە ۇيرەندىك؟ قانداي جاڭا شىعارمالارمەن تانىستىق؟ قانداي قۇستاردىڭ بەينەسىمەن بايلانىستى وسى شىعارمالار؟ (اق كوگەرشىن، تىرنا، اققۋ )
- وسى قۇستاردىڭ اتتارى نەنىڭ بەلگىسى دەپ ايتۋعا بولادى: (وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى ارقىلى مىنا سحەمانى شىعارۋ)
تىرنا، اققۋ، كوگەرشىن
↓
باقىت
دوستىق
بەيبىت
ادىلەتتىك
جاقسىلىق
سۇلۋلىق
ادالدىق
تازالىق
ساباقتىڭ اياعىندا وقۋشىلارعا اق قاعازدان تىرنانىڭ بەينەسىن قالاي جاساۋ كەرەك ەكەنىڭ كورسەتىپ، ءار بالاعا جەكە تاراتقان پاراق قاعازدان تىرنانى جاساتۋ. دايىن تىرنالارىن بالالار ءبىر - بىرىنە تىلەكتەرىڭ ايتىپ سىيعا تارتادى.
5. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋلارىن باعالاپ، ۇيگە تاپسىرما بەرۋ.
You Might Also Like
-
ن. س. مانايەۆ اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەبى
