InfoHub Logo

بەيىمبەت (بيماعامبەت) جارماعامبەت ۇلى مايلين 1894 جىلى بۇرىنعى تورعاي وبلىسى، قوستاناي ۋەزى، دامبار بولىسىنداعى اقتوبە دەگەن جەردە قازىرگى قوستاناي وبلىسى، تاران اۋدانى، مايلين كەڭشارىندا تۋعان. ەكى جاسىندا اكەدەن جەتىم قالعان بەيىمبەت ءبىر بايدىڭ ساۋىنشىسى بولىپ جۇرگەن اناسىنىڭ قولىندا تاربيەلەنەدى. جەتىگى جەتكەن سوڭ ءوزى دە سول بايدىڭ قوزىسىن باعىپ، كەيىن اتىنىڭ دەلبەسىن ۇستايدى. بەينەت پەن جوقشىلىقتىڭ اششى ءدامىن ەرتە تاتقان جاس بالا كارى اجەسىنىڭ جىلى قۇشاعىندا بۇيىعا تەربەلىپ وتىرىپ، ونىڭ:

ومىرىمدە كورگەنىم كۇڭدىك، قۇلدىق،
بۇل جالعاندا بار ما ەكەن بىزدەي مۇڭدىق؟ –

دەگەن گوي-گويىنىڭ زار سىرىن جانىمەن ۇعادى. اجەسى كونە جىرلاردى كوپ بىلەتىن، ءوزى دە ازداپ ولەڭ شىعاراتىن اقىنجاندى ادام ەكەن. سونىڭ اسەرى بولسا كەرەك، بەيىمبەت قارشادايىنان ونەرگە قۇمارتىپ ولەڭگە اۋەستەنەدى.
مايلين العاش رەت اۋىل مولداسىنان ساۋات اشىپ، حات تانيدى. سودان سوڭ ەسىگىندە جۇرگەن باي ۇيىندە تۇراتىن ءابدىراحمان ساتىبالدين دەگەن تاتار مۇعالىمىنەن ءدارىس الادى. ودان ءارى ىرگەلەس كورشى اۋىلداعى باسقا ءبىر ءابدىراحمان ارعىنبايەۆ دەگەننىڭ مەدرەسەسىنە ءتۇسىپ، ەكى جىل (1910-1912) وقيدى. (شۇعانىڭ بەلگىسىندەگى باس كەيىپكەردىڭ ءمۇعالىم بولۋى جانە ءابدىراحمان اتانۋى تەگىن ەمەس-تى). ءوز بەتىنشە كىتاپ وقىپ، كوپ ىزدەنەدى؛ قالاعا بارىپ، ءبىلىمىن ودان ءارى كوتەرۋگە تالاپتانادى.

1913-1914 جىلدارى مايلين ترويسكىدەگى «ۋازيفا» مەكتەبىندە، ونى بىتىرگەننەن كەيىن ۋفا قالاسىنداعى مەدرەسە-عاليادا وقيدى. سول جىلدارى مەدرەسە شاكىرتتەرىنىڭ ادەبي ۇيىرمەسىنە قاتىسىپ، ءوزى سەكىلدى تالاپكەر جاستارمەن بىرگە «ساداق» اتتى قولجازبا جۋرنال شىعارىسادى. «ساداقتىڭ» ءارى رەداكتورى، ءارى بەلسەندى اۆتورى بولعان بەيىمبەت وسى جۋرنالدىڭ 1914 جىلداعى ءۇش نومىرىندە ءوزىنىڭ تىرناق الدى پروزالىق تۋىندىسى «شۇعانىڭ بەلگىسىن» جاريالايدى. بۇل «عاليا» شاكىرتتەرى مەن ۇستازدارىنىڭ اراسىندا اۆتوردىڭ اتىن شىعارىپ، تالانتىن تانىتقان تاماشا شىعارما بولاتىن. بەيىمبەت ءمايليننىڭ مەدرەسەگە ساباق بەرەتىن بەلگىلى تاتار جازۋشىلارى ءماجيت عافۋرينمەن، عالىمجان يبراگيموۆپەن شىعارماشىلىق بايلانىسى، مەدرەسەدە وزىمەن بىرگە وقيتىن باشقۇرت اقىنى سايفي قۇداشپەن دوستىعى وسى كەزدەن باستالادى. سولارمەن ىنتىماقتاسا ءجۇرىپ، بەيىمبەت ەكى جىلداي ورىس ءتىلىن ۇيرەنۋگە كوپ كۇش سالادى؛ گوگول، ليەۆ تولستوي، چەحوۆ، گوركيي شىعارمالارىمەن ءتۇپنۇسقادان تانىسادى.

ءبىراق دەنساۋلىق جاعدايىنا بايلانىستى مەدرەسە-عاليانىڭ وقۋىن اياقتاي الماي، 1915 جىلى دارىگەرگە كورىنبەك بولىپ ترويسك قالسىنا قايتىپ ورالادى دا، وسى تۇستا «ايقاپ» جۋرنالىندا قىزمەتتە جۇرگەن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆپەن، مۇحامەدجان سەرالينمەن تانىسادى. جۋرنالدا بىرنەشە ولەڭدەر جاريالايدى. 1916 جىلى ەلىنە كەلىپ، 1919 جىلعا دەيىن قالامگەرلىك قىزمەتىمەن قاتار، اۋىل جاستارىنا ۇستازدىق ەتەدى. بۇل ءبىر وراسان قيىن، ويلى-قىرلى، بۇرالاڭ جولدارى كوپ كۇردەلى كەزەڭ ەدى. 1916 جىلعى ماۋسىم جارلىعى كەزىندە ەلدىڭ ەر-ازاماتتارى قىلىشتارىن كەككە قايراپ، ەكى جاقتى ەزگىگە – پاتشا جەندەتتەرىنىڭ تالاۋىنا، جەرگىلىكتى جەمقورلاردىڭ قاناۋىنا قارسى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنە اتتانعاندا، بەيىمبەت ولارعا ءسات-ساپار تىلەپ، كۇرەس ادامدارىن اشىق ايقاسقا، بەرىك ساپقا تۇرۋعا شاقىردى («قاندى تۇمان»):
ويباي-اۋ قايداسىڭدار؟ اتتانىڭدار!
بەرى كەل، شاشاۋ شىقپا، توپتانىڭدار! -
دەي تۇرعانىمەن، وسى قوزعالىس ءبىرسىپىرا جەرلەردە ساتسىزدىككە ۇشىراعاندا كەنەت تورىعىپ، كەلەر كۇننەن ءۇمىت ۇزە جازدايدى دا، 1917 جىلدىڭ اقپانىندا پاتشانىڭ تاقتان قۇلاعانىنا قۋانىپ، قايتا جادىرايدى («قازاققا»):

كەلدى تەڭدىك، تۋدى تەڭدىك باسىڭا،
قاتىن، ەركەك، كارى مەنەن جاسىڭا.
تۋىسقاندىق، قۇرداستىققا اسىعا –
الالىقتى اراڭداعى جوي، قازاق!
بۇرىنعىداي بايىڭ، جارلىڭ شاشىلما!
بىرلىكپەنەن جۇمىس اتقار باسىل دا!
ازىناۋلاق ميىڭ بولسا باسىڭدا،
پارتيا، شتات، داۋ-شارىڭدى قوي، قازاق!

اقپان ريەۆوليۋسياسىنىڭ ناتيجەسىندە شىنىمەن-اق «كەلدى تەڭدىك، تۋدى تەڭدىك» دەپ اسىعىس ءتۇيىن تۇيگەنىنە قاراماستان، وسى ولەڭدەگى ەل-جۇرتتى بىرلىككە شاقىرعان اقىن ءۇنىنىڭ اسقاق رۋحى، ازاماتتىق اۋەنى ءالى كۇنگە ماڭىزىن جويعان جوق. تاعى ءبىر ەسكەرەتىن نارسە، وسى ولەڭ سول كەزدىڭ الاۋىز، جىكشىل، ۇر دا جىق رۋحىنان ادا. باعزى بىرەۋلەرشە، ءوزىنىڭ ەل-جۇرتىن، ۇلتىن تاپقا ءبولىپ، اناۋ باي، مىناۋ جارلى-جاقىباي دەپ قىلىڭ بۇقارا اراسىنا جىك سالىپ، الاۋىزدىق وتىن جاعىپ جاتقان بەيىمبەت جانە جوق. كەرىسىنشە، بايىڭ ءبىر بولەك، جارلىڭ ءبىر بولەك شاشىلماڭدار، بىرىگىڭدەر، بىرلەسىپ ەڭبەك ەتىڭدەر، قازاعىم دەيدى. دەمەك، بەيىمبەت مايلين سول كەزدىڭ وزىندە تۋعان ەلىنىڭ بولاشاق ازاتتىق، ەركىندىك، ەگەمەندىك رۋحىمەن تىنىستاعانداي...

ءبىراق ول تۇستاعى جاعداي دا، زاڭ دا جالپىعا ءمالىم. سوعان سايكەس ەندىگى ءومىرى مەن ونەرىن تۇگەل جانە ءبىرجولا قازاننان كەيىنگى جاڭا زامانعا باعىشتاعان بەيىمبەت مايلين 1919-1921 جىلدارى اۋىلداعى كەڭەس جۇمىسىنا ارالاسادى. 1922 جىلى ساكەن سەيفۋلليننىڭ شاقىرۋىمەن ورىنبورعا كەلىپ، باسپا ءسوز قىزمەتىنە قىزۋ كىرىسەدى. ورتالىق گازەت بەتىندە ءجيى-جيى اڭگىمە-وچەركتەر جاريالاپ، «قىزىل قازاقستان» جۋرنالىندا «شۇعانىڭ بەلگىسىن» جاڭادان جوندەپ باستىرادى، كىتاپ باسپاسىنان ولەڭدەر جيناعىن شىعارادى.
1923 جىلى مايلين قوستاناي قالاسىنا بارىپ، «اۋىل» دەگەن جاڭا گازەت شىعارىسادى. كوپتەگەن نوۆەللالارى، سىقاق اڭگىمەلەرى، بەلگىلى «راۋشان كوممۋنيست» حيكاياتى وسى گازەت بەتىندە جارىق كورەدى. 1925 ج.
ولكەلىك وكىمەتتىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن رەسپۋبليكانىڭ سول كەزدەگى استاناسى قىزىلورداعا كەلىپ، قايتادان باسپا ءسوز جانە باسپا ورىندارىندا (1934 جىلعا دەيىن) ءار الۋان قىزمەتتەر اتقارادى. 1934-1937 جىلدارى «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ ىستەيدى.

وسىلارمەن قاتار، ۇيىمداسقان كۇننەن باستاپ قازاقستان جازۋشىلار ۇجىمىنىڭ قۇرامىندا بولىپ كەلگەن بەيىمبەت ۇلان-عايىر ادەبي ەڭبەكتى ۇيىمداستىرۋ، ۇيىم جۇمىسىن باسقارۋ، جاس ادەبيەتشىلەردى تاربيەلەۋ ىسىنە ۇنەمى ات سالىسىپ وتىرادى.
بۇل جىلدارى مايلين-سۋرەتكەر ءوز ءداۋىرىنىڭ ۇلى، ءوز زامانىنىڭ ءۇنى بولۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. اسىرەسە ونىڭ شاعىن جانە ورتا كولەمدى ەپيكا تۇرىندە اي سايىن، اپتا سايىن تولاسسىز سۋىپ، مەرزىمدى گازەت-جۋرنال بەتتەرىندە ۇزدىكسىز جاريالانىپ جاتاتىن ادەبي شىعارمالارى جيىرماسىنشى-وتىزىنشى جىلدارداعى اۋىل ءومىرىنىڭ تىرشىلىگىنىڭ بەيىمبەت بەينەلەمەگەن سىرى دا، سىمباتى دا سيرەك شىعار...
وسى جىلدار ىشىندە جازۋشىنىڭ ءوزى قالام تەربەگەن بارلىق جانردا ەلۋ بەس كىتابى جارىق كورىپ، جۇرتقا كەڭىنەن تارالىپ ەدى.
ب. مايلين 1938 جىلى دۇنيە سالدى.


بەيىمبەت مايلين – اقىن: ادەبيەتتەگى العاشقى ادىمىن ولەڭنەن باستادى جانە قازاق پوەزياسىنىڭ دامۋىنا وزىنە لايىق ۇلەس قوستى.
مايلين – رەاليست. ونىڭ پوەزيا، پروزا دراماتۋرگيا سالالارىنىڭ قاي-قايسىندا جازعان شىعارمالارىن الىپ قاراساق تا، تۇنىپ تۇرعان شىندىق؛ اقيقاتتان اۋىپ باسقان ءبىر دە ءبىر ادىمى بولعان ەمەس.
ەندەشە، شىنشىل سۋرەتكەردىڭ ادەبي تۋىندىلارىنىڭ ءبولمىس-بىتىمىن، سىر-سيپاتىن، قاجەت جاعدايدا ءتىپتى كۇنگەيىمەن قوسا كولەڭكەسىن ساراپقا سالعان تۇستا دا ونىڭ وزىنە ۇقساماۋعا، ياعني اقيقات شىندىقتان الشاقتاۋعا بولمايدى.

قازاق پوەزياسىنىڭ دامۋىنا وزىندىك ۇلەس قوستى دەگەندە ءبىز قازاق ولەڭىن كوركەمدىك جاعىنان ەۋروپالىق بيىككە كوتەرىپ، ونىڭ مازمۇندى ءپىشىنىن توتىنىڭ تۇگىندەي قۇبىلتا قۇلپىرتقان ابايدان ءارى ورلەتىپ اكەتتى دەمەيمىز. ادىلىنە كەلسەك، بەيىمبەت ولەڭدەرىنىڭ ءورىمى ەڭ جەڭىلى، ىرعاعى، ۇيقاسى ... – اباي رەفورمالارىنان كوش كەيىن جاتادى.
دەمەك، كەيبىر زەرتتەۋلەردە ايتىلىپ جۇرگەن «بەيىمبەت – قازاق ولەڭىنىڭ اسقان شەبەرى» دەگەن پىكىردى ۇشقارى، اعات. مازمۇن مەن ءپىشىن جاعىنان قاتار سالماقتاپ بايقاساق، ونىڭ سۋرەتكەرلىك شەبەرلىگى اڭگىمەلەرىنە قاراعاندا ولەڭدەرىندە باسەڭ، ءالسىز.
ولاي بولسا، مايلين پوەزيانىڭ قادىر-قاسيەتى نەدە؟

ەكى نارسەدە – جىرلاعان تاقىرىبىندا جانە بەينەلەگەن وبرازىندا بىرىنشىدەن، بەيىمبەت قازاق كەدەيىنىڭ تۇرمىسى مەن تىرشىلىگىن قازاق پوەزياسىندا وزىنە دەيىن بولماعان اۋماقتا، كەڭ، تەرەڭ جانە جان-جاقتى سۋرەتتەدى.
ەكىنشىدەن، بەيىمبەت قازاق كەدەيىنىڭ مىنەزى مەن ءمۇسىنىن قازاق پوەزياسىندا وزىنە دەيىن بولماعان دەڭگەيدە ءدال، ءتىپتى تيپتىك ءھام سيمۆولدىق دارەجەدە (مىرقىمباي) تاريحي جاعىنان ناقتى جانە ءوربۋ، ءوسۋ ۇستىندە سومداپ سوقتى.

وسى ەكەۋىنىڭ ۇستىنە ەندى بەيىمبەت ولەڭدەرى مەن پوەمالارىنىڭ تۇلا بويىنا كۇن شۋاعىنداي تاراپ، ۇشقىن اتىپ، ساۋلە شاشىپ جاتقان ءارى جىلى، ءارى شىمىر يۋموردى (ءالسىز ءاجۋانى) قوسساق، جالپى مايلين اقىندىعىنىڭ وزگەلەردەن وقشاۋ تەك وزىنە عانا ەرەكشەلىگى بەلگىلەنەدى دە، ونىڭ جوعارىدا ايتىلعانداي، قازىرگى قازاق پوەزياسىنىڭ دامۋىنا قوسقان ۇلەسى انىقتالادى.