ءبىر قالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار. جىلدامدىق. جىلدامدىق بىرلىكتەرى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى ءبىر قالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار. جىلدامدىق. جىلدامدىق بىرلىكتەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلارعا قوزعالىستىڭ تۇرلەرىن جانە تۋرالى عىلىمي تۇردە ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، العىرلىققا، يماندىلىققا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: اڭگىمە، جاتتىعۋلار ورىنداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: پلاكاتتار، سۋرەتتەر، ەلەكتروندى وقۋلىق، ارباشا، تامىزعىش،
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردىڭ كوڭىلىن ساباققا اۋدارۋ، قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
ءىى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
1 مەحانيكالىق قوزعالىس دەگەنىمىز نە؟
2. ماتەريالىق نۇكتە دەگەنىمىز نە؟
3. قوزعالىس تراەكتورياسى دەپ نەنى ايتامىز؟
4. قوزعالىس تۇرلەرىن قالاي اجىراتۋعا بولادى؟
ءىىى.«مي شابۋلى» ستراتەگياسى:
1. ساناق جۇيەسى دەگەنىمىز:
ا) ساناق دەنەسى ب) كووردينات جۇيەسى
ۆ) ۋاقىت ولشەيتىن قۇرال گ) ساناق دەنەسىمەن بايلانىسقان كوورديناتا جۇيەسى مەن ساعات
2. دۇنيەنىڭ جەتىلدىرىلگەن گەليوسەنترلىك جۇيەسىن جاساعان عالىم كىم؟
ا) اريستوتەل ب) گيپپارح ۆ) پتولەمەي گ) كوپەرنيك
3. يۋپيتەر – قازاقشا اتى.
ا) قوڭىرقاي ب) ەسەكقىرعان ۆ) اڭىراقاي گ) بولپان
4. دەنەنىڭ ورىن اۋىستىرۋى دەگەنىمىز:
ا) دەنە ارتىندا قالعان ءىز ب) قوزعالىستاعى دەنەنىڭ باستاپقى ورنىمەن سوڭعى ورىنىن قوساتىن باعىتتالعان كەسىندى ۆ) قوزعالىستاعى دەنە تراەكتورياسى گ) ۋاقىت ىشىندە جۇرگەن اراقاشىقتىق
5. ءبىز تاكسيگە نە ءۇشىن تولەيمىز؟ جول ءۇشىن بە، الدە ورىن اۋىستىرۋ ءۇشىن بە؟ ۇشاققا شە؟
ا) تاكسي مەن ۇشاققا جول ءۇشىن
ب) ۇشاققا جول ءۇشىن، تاكسيگە ورىن اۋىستىرۋ ءۇشىن
ۆ) ۇشاققا ورىن اۋىستىرۋ ءۇشىن، تاكسيگە جول ءۇشىن
گ) ۇشاق پەن تاكسيگە ورىن اۋىستىرۋ ءۇشىن.
ءىۇ. تاقىرىپتىق ءتۇيىندى سوزدەر ءادىسى
سوزدەر بانكىسى: 1. ماسسا، تىعىزدىق، قوزعالىس، ءبىرقالىپتى قوزعالىس، ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىس، جىلدامدىق، گەوسەنترلىك جۇيە، زودياك بەلدەۋى.
2. ماسسا، تىعىزدىق، قوزعالىس، گەوسەنترلىك جۇيە، زودياك بەلدەۋى.
ءۇ. ماعىنانى تانۋ ستراتەگياسى جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ەلەكتروندىق وقۋلىق ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
تاجىريبە جاسالىق. ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستاردى باقىلاۋ ءۇشىن مىناداي تاجىريبە جاساۋعا بولادى. 47، ا - سۋرەتتەگى كىشكەنتاي ارباشانىڭ ۇستىنە تامىزعىش ورناتىلعان. تامىزعىشتان ءوزارا تەڭ ۋاقىت ارالىعى وتكەن سايىن سۋ تامشىلاپ تۇرادى. ارباشا قوزعالعاندا قاعاز بەتىنە تامعان تامشىنىڭ قالدىرعان ىزدەرىنىڭ ارا قاشىقتىعى تەڭ بولادى. بۇل اربا بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا ۇزىندىقتارى بىردەي جول ءجۇرىپ وتەتىندىگىن بىلدىرەدى.
تامىزعىشتىڭ شۇمەگىن تامشى ءجيى تاماتىنداي ەتىپ بۇرىپ، تاجىريبەنى قايتالاپ جاسالىق. تامشى ىزدەرى بۇل جاعدايدا دا ءبىرىنشى تاجىريبەگە قاراعاندا جاقىن بولعانىمەن ءبىر - بىرىنەن بىردەي قاشىقتىقتا بولادى ەكەن. بۇل بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا اربا بىردەي جول ءجۇرىپ وتەتىندىگىن بىلدىرەدى. ەندى تاجىريبە ارقىلى ارباشانىڭ ءبىرقالىپتى مسەس قوزعالىسىن باقىلايىق. (47، ءا - سۋرەت) بۇل جاعدايدا بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا تامعان تامشىلاردىڭ ىزدەرىنەن ارباشانىڭ قوزعالىسى ءبىرقالىپتى بولمايتىنى بايقالادى. تامشىلار بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا تامادى، ءبىراق ارباشا قوزعالعاندا ول تامشىلار ىزدەرىنىڭ اراقاشىقتىقتارى بىردەي ەمەس. دەمەك، بۇل جاعدايدا ارباشا ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالادى. وسى قوزعالىستاردىڭ سالىستىرمالى كورىنىسى 48 سۋرەتتە كورسەتىلگەن.
قوزعالىستاعى الۋان ءتۇرلى دەنەلەردىڭ بىردەي ۋاقىت ىشىندەگى ورىن اۋىستىرۋلارى ءار ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن.
جاياۋ ادام 1مينۋتتا - 100مەتردەي جول جۇرسە، جەردىڭ جاساندى سەرىگى - 500كم ارالىقتى ۇشىپ وتەدى، ال راديودابىل نەمەسە جارىق دابىلى 18ملن. كم قاشىقتىققا جەتەدى.
ءار ءتۇرلى قوزعالىستاردىڭ ايىرماشىلىعىن سيپاتتاۋ ءۇشىن قوزعالىس جىلدامدىعى دەگەن فيزيكالىق شاما ەنگىزىلەدى.
جىلدامدىق = ورىن اۋىستىرۋ
ۋاقىت
s - جول، υ - جىلدامدىق، t - ۋاقىت. سوندا جىلدامدىقتى تابۋعا ارنالعان فورمۋلانى مىنا تۇردە ۇسىنۋعا بولادى:
سي جۇيەسىندە جىلدامدىق بىرلىگىنە 1 سەك.- تا 1 م - گە تەڭ جول ءجۇرىپ وتەتىن دەنەنىڭ ءبىرقالىپتى قوزعالىستاعى جىلدامدىعى الىنادى. بۇل بىرلىكتى بىلايشا بەلگىلەيدى:
1 م/س نەمەسە 1 م/سەك (“مەتر سەكۋند” دەپ وقىلادى).
پراكتيكادا باسقا دا جىلدامدىق بىرلىگى جيىرەك قولدانادى: 1 كم/ساع. ءار ءتۇرلى جىلدامدىق بىرلىكتەرىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى تابالىق:
1 كم = 1000 م، ال 1 ساع = 60 مين = 3600 س بولعاندىقتان ءبىز بىلايشا جازا الامىز:
2 - كەستەدە تابيعاتتا كەزدەسەتىن كەيبىر جىلدامدىقتاردىڭ ماندەرى كەلتىرىلگەن.
قوزعالىس جىلدامدىقتارى، م/س
اقتوبە قالاسى،
بلاگودار ورتا مەكتەبى
فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى
كويانبايەۆا اسىلگۋل جايىلحانوۆنا
ءبىر قالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار. جىلدامدىق. جىلدامدىق بىرلىكتەرى. جۇكتەۋ
ءبىر قالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار. جىلدامدىق. جىلدامدىق بىرلىكتەرى. سلايدتى جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك ماقساتى: وقۋشىلارعا قوزعالىستىڭ تۇرلەرىن جانە تۋرالى عىلىمي تۇردە ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك ماقساتى: ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا، العىرلىققا، يماندىلىققا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: اڭگىمە، جاتتىعۋلار ورىنداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: پلاكاتتار، سۋرەتتەر، ەلەكتروندى وقۋلىق، ارباشا، تامىزعىش،
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: وقۋشىلاردىڭ كوڭىلىن ساباققا اۋدارۋ، قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
ءىى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
1 مەحانيكالىق قوزعالىس دەگەنىمىز نە؟
2. ماتەريالىق نۇكتە دەگەنىمىز نە؟
3. قوزعالىس تراەكتورياسى دەپ نەنى ايتامىز؟
4. قوزعالىس تۇرلەرىن قالاي اجىراتۋعا بولادى؟
ءىىى.«مي شابۋلى» ستراتەگياسى:
1. ساناق جۇيەسى دەگەنىمىز:
ا) ساناق دەنەسى ب) كووردينات جۇيەسى
ۆ) ۋاقىت ولشەيتىن قۇرال گ) ساناق دەنەسىمەن بايلانىسقان كوورديناتا جۇيەسى مەن ساعات
2. دۇنيەنىڭ جەتىلدىرىلگەن گەليوسەنترلىك جۇيەسىن جاساعان عالىم كىم؟
ا) اريستوتەل ب) گيپپارح ۆ) پتولەمەي گ) كوپەرنيك
3. يۋپيتەر – قازاقشا اتى.
ا) قوڭىرقاي ب) ەسەكقىرعان ۆ) اڭىراقاي گ) بولپان
4. دەنەنىڭ ورىن اۋىستىرۋى دەگەنىمىز:
ا) دەنە ارتىندا قالعان ءىز ب) قوزعالىستاعى دەنەنىڭ باستاپقى ورنىمەن سوڭعى ورىنىن قوساتىن باعىتتالعان كەسىندى ۆ) قوزعالىستاعى دەنە تراەكتورياسى گ) ۋاقىت ىشىندە جۇرگەن اراقاشىقتىق
5. ءبىز تاكسيگە نە ءۇشىن تولەيمىز؟ جول ءۇشىن بە، الدە ورىن اۋىستىرۋ ءۇشىن بە؟ ۇشاققا شە؟
ا) تاكسي مەن ۇشاققا جول ءۇشىن
ب) ۇشاققا جول ءۇشىن، تاكسيگە ورىن اۋىستىرۋ ءۇشىن
ۆ) ۇشاققا ورىن اۋىستىرۋ ءۇشىن، تاكسيگە جول ءۇشىن
گ) ۇشاق پەن تاكسيگە ورىن اۋىستىرۋ ءۇشىن.
ءىۇ. تاقىرىپتىق ءتۇيىندى سوزدەر ءادىسى
سوزدەر بانكىسى: 1. ماسسا، تىعىزدىق، قوزعالىس، ءبىرقالىپتى قوزعالىس، ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىس، جىلدامدىق، گەوسەنترلىك جۇيە، زودياك بەلدەۋى.
2. ماسسا، تىعىزدىق، قوزعالىس، گەوسەنترلىك جۇيە، زودياك بەلدەۋى.
ءۇ. ماعىنانى تانۋ ستراتەگياسى جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ەلەكتروندىق وقۋلىق ارقىلى ءتۇسىندىرۋ.
تاجىريبە جاسالىق. ءبىرقالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستاردى باقىلاۋ ءۇشىن مىناداي تاجىريبە جاساۋعا بولادى. 47، ا - سۋرەتتەگى كىشكەنتاي ارباشانىڭ ۇستىنە تامىزعىش ورناتىلعان. تامىزعىشتان ءوزارا تەڭ ۋاقىت ارالىعى وتكەن سايىن سۋ تامشىلاپ تۇرادى. ارباشا قوزعالعاندا قاعاز بەتىنە تامعان تامشىنىڭ قالدىرعان ىزدەرىنىڭ ارا قاشىقتىعى تەڭ بولادى. بۇل اربا بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا ۇزىندىقتارى بىردەي جول ءجۇرىپ وتەتىندىگىن بىلدىرەدى.
تامىزعىشتىڭ شۇمەگىن تامشى ءجيى تاماتىنداي ەتىپ بۇرىپ، تاجىريبەنى قايتالاپ جاسالىق. تامشى ىزدەرى بۇل جاعدايدا دا ءبىرىنشى تاجىريبەگە قاراعاندا جاقىن بولعانىمەن ءبىر - بىرىنەن بىردەي قاشىقتىقتا بولادى ەكەن. بۇل بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا اربا بىردەي جول ءجۇرىپ وتەتىندىگىن بىلدىرەدى. ەندى تاجىريبە ارقىلى ارباشانىڭ ءبىرقالىپتى مسەس قوزعالىسىن باقىلايىق. (47، ءا - سۋرەت) بۇل جاعدايدا بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا تامعان تامشىلاردىڭ ىزدەرىنەن ارباشانىڭ قوزعالىسى ءبىرقالىپتى بولمايتىنى بايقالادى. تامشىلار بىردەي ۋاقىت ارالىعىندا تامادى، ءبىراق ارباشا قوزعالعاندا ول تامشىلار ىزدەرىنىڭ اراقاشىقتىقتارى بىردەي ەمەس. دەمەك، بۇل جاعدايدا ارباشا ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالادى. وسى قوزعالىستاردىڭ سالىستىرمالى كورىنىسى 48 سۋرەتتە كورسەتىلگەن.
قوزعالىستاعى الۋان ءتۇرلى دەنەلەردىڭ بىردەي ۋاقىت ىشىندەگى ورىن اۋىستىرۋلارى ءار ءتۇرلى بولۋى مۇمكىن.
جاياۋ ادام 1مينۋتتا - 100مەتردەي جول جۇرسە، جەردىڭ جاساندى سەرىگى - 500كم ارالىقتى ۇشىپ وتەدى، ال راديودابىل نەمەسە جارىق دابىلى 18ملن. كم قاشىقتىققا جەتەدى.
ءار ءتۇرلى قوزعالىستاردىڭ ايىرماشىلىعىن سيپاتتاۋ ءۇشىن قوزعالىس جىلدامدىعى دەگەن فيزيكالىق شاما ەنگىزىلەدى.
جىلدامدىق = ورىن اۋىستىرۋ
ۋاقىت
s - جول، υ - جىلدامدىق، t - ۋاقىت. سوندا جىلدامدىقتى تابۋعا ارنالعان فورمۋلانى مىنا تۇردە ۇسىنۋعا بولادى:
سي جۇيەسىندە جىلدامدىق بىرلىگىنە 1 سەك.- تا 1 م - گە تەڭ جول ءجۇرىپ وتەتىن دەنەنىڭ ءبىرقالىپتى قوزعالىستاعى جىلدامدىعى الىنادى. بۇل بىرلىكتى بىلايشا بەلگىلەيدى:
1 م/س نەمەسە 1 م/سەك (“مەتر سەكۋند” دەپ وقىلادى).
پراكتيكادا باسقا دا جىلدامدىق بىرلىگى جيىرەك قولدانادى: 1 كم/ساع. ءار ءتۇرلى جىلدامدىق بىرلىكتەرىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى تابالىق:
1 كم = 1000 م، ال 1 ساع = 60 مين = 3600 س بولعاندىقتان ءبىز بىلايشا جازا الامىز:
2 - كەستەدە تابيعاتتا كەزدەسەتىن كەيبىر جىلدامدىقتاردىڭ ماندەرى كەلتىرىلگەن.
قوزعالىس جىلدامدىقتارى، م/س
اقتوبە قالاسى،
بلاگودار ورتا مەكتەبى
فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى
كويانبايەۆا اسىلگۋل جايىلحانوۆنا
ءبىر قالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار. جىلدامدىق. جىلدامدىق بىرلىكتەرى. جۇكتەۋ
ءبىر قالىپتى جانە ءبىرقالىپتى ەمەس قوزعالىستار. جىلدامدىق. جىلدامدىق بىرلىكتەرى. سلايدتى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: گرافيكالىق وبەكتىلەردى جانە كوركەم جازۋلاردى كىرىستىرۋ.
-
ءبىر باعىتتاعى قوزعالىسقا بەرىلگەن ەسەپتەر.
