بولاشاق بۇگىننەن باستالادى
بولاشاق بۇگىننەن باستالادى
اڭگىمەنى «بالالى ءۇي – بازار» دەپ باستاعىم كەلىپ وتىر. باعالى - شاعالى وتباسىنى نەگە بازارمەن بايلانىستىرادى؟ سەبەبى ساۋدا - ساتتىق ورنى بولعاندىقتان، ول جەردە كۇندەلىكتى قىزىقتى حيكايالار جالپى تىرشىلىك قىزىپ جاتادى. بازارداعى تىنىمسىز تىرشىلىك سەكىلدى تىنىستاپ جاتقان وتباسى تۋرالى بايانداپ كورەيىن.
تاڭمەن تالاسا تۇرىپ، كۇندەلىكتى كۇن رەجيمى بويىنشا بالاباقشا، مەكتەپ، جۇمىسقا دايىندىق باستالىپ كەتەدى. اركىم ءوز قام - قارەكەتىمەن الەك. باس - اياعى ءبىر ساعات ىشىندە ءاربىر وتباسى مۇشەسى وزىنە بۇيىرعان قۇتتى مەكەنگە جەتىپ جىعىلادى. اتا - انا جۇمىسقا كەتەدى. وقۋشىلار ساباققا كەتەدى. بۇلدىرشىندەر بالاباقشاعا كەلەدى.
كۇن قىزارىپ، ۇياسىنا باتا باستاعان مەزگىل. كەشكى ۋاقىتتا بارشا جانۇيا مۇشەلەرى ءبىر داستارحان باسىنا جينالادى. ەندى مىنە، وسى كەزدە اڭگىمە قىزادى. ءارقايسى كورگەن قىزىقتارىمەن بولىسۋدە. كوڭىلدى اڭگىمەلەر كەزەك - كەزەك ايتىلىپ، شاڭىراقتى شاتتىققا كەنەلتىپ جاتىر. ءبىرى بەستىك العانىن ايتسا، ءبىرى كەشىگىپ قالعانىن ايتىپ بالالار ايرانداي ۇيىعان وتباسىنا قۋانىشتارىن قۇشاق - قۇشاق ەتىپ اكەلىپ جاتقانداي. مىنە، بۇل جەردىڭ دە ءومىرى قىزىپ، اڭگىمەلەرى قىزىق بولىپ جاتىر.
بالا – ادام ءومىرىنىڭ جالعاسى. ال بالا مەن باقشا ەگىز ۇعىم سياقتى. نەلىكتەن؟ جايقالىپ تۇرعان باقشانى كورسەڭ، كوڭىلىڭ ءبىر مارقايىپ قالادى. باقشا ەرەن ەڭبەكسىز ءونىم بەرمەيدى. ەڭ الدىمەن جەردى قۇنارلى ەتىپ دايارلايسىڭ. ول جەرگە جەمىس - جيدەكتىڭ ءدانىن سالاسىڭ. تازا سۋمەن سۋاراسىڭ. كۇتىم جاسايسىڭ. باقشادا وسكەن زياندى وسىمدىكتەر مەن شوپتەردى وتاپ، تازارتاسىڭ. جەمىس اعاشىنىڭ بويى بيىكتەپ، بۇرشىك اتىپ گۇلدەسە، قۋاناسىڭ. اعاشتىڭ بويىندا بۇتاق كوپ بولعان سايىن مول ءونىم الۋعا مۇمكىندىك بارىنا سەنەسىڭ. تامىرى تەرەڭگە كەتكەن جەمىس اعاشى جاۋىن - شاشىنعا، داۋىلدى جەلگە سەلت ەتپەيدى. ءبىرشاما جىلدار وتكەن سوڭ، ەڭبەك ءسىڭىرىپ وسىرگەن جەمىس اعاشى ءونىمىن بەرىپ باستايدى. نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ. جەمىسى باعالى، كولەڭكەسى سايالى بولادى. جانىنا وتىرساڭ، پاتشا كوڭىلىڭە قۋانىش سىيلايدى.
«ۇرپاعىڭنىڭ جالعاسى، كوز قانىشىڭ بولعان بالاعا دەگەن تاربيە ونىڭ بولاشاق اناسىن تاڭداۋدان باستالادى»،- دەيدى دانىشپان حالقىمىز. جانۇياداعى بالالار باقشاداعى اعاشتاردىڭ جەمىستەرى سەكىلدى. بالا دا، باقشا دا اسا جوعارى دەڭگەيلى كۇتىمدى قاجەت ەتەدى.
سانانى تۇرمىس بيلەيدى دەپ جاتامىز. قوعامدا اقساپ تۇرعان ماڭىزدى ماسەلە دە وسى. كەيبىر اتا - انالار تۇرمىستى تۇزەپ، جۇمىس جاسايمىز دەپ بالا تاربيەسىن جىراققا قالدىرىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. بالا تاربيەسىن جوعارى ورىنعا قويعان ءجون بولار. قۇندى قاسيەتىن جويماي كەلە جاتقان ءبىر ماسەلە بار، ول – جاس ۇرپاق تاربيەسى. ءال - فارابي بابامىزدىڭ «تاربيەسىز بەرگەن ءبىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» دەگەن ءسوزى سونىڭ دالەلى ەمەس پە؟!
ءتاي - ءتاي دەپ قادام باسقان بالانىڭ نەگە بالاباقشادان باستاۋ الاتىنىن بىلەسىز بە؟ سەبەبى بالاباقشا – بارلىق مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ باس قوساتىن، كوپشىلىك ورتاعا ۇيرەنەتىن ءتالىم - تاربيە ورداسى، بۇلدىرشىندەر مەكەنى.
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى رەسپۋبليكالىق مۇعالىمدەردىڭ ءىى سەزدىنىڭ دەلەگاسيا مۇشەسى، ۇلاعاتتى ۇستازىمىز بالاباقشامىزدىڭ مەڭگەرۋشىسى ەريشوۆا ايگۇل قايىرجان قىزى: «ءار بالا – اتا - انانىڭ كوزىنىڭ اعى مەن قاراسى، بولاشاققا قادام باسقان جەكە تۇلعا»،- دەپ ۇنەمى ەسكەرتىپ وتىرادى. بالامەن جۇمىس جاساپ جۇرگەن تاربيەلى تاربيەشىلەردى «بالا جانىنىڭ باعبانى» دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ولاردىڭ بالانىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا قوسىپ جاتقان ۇلەستەرى ەشقاشان ەلەۋسىز بولمايدى.
وسى ورايدا، قازالى اۋدانى ايتەكە بي كەنتىندە 2012 جىلى «بالاپان» باعدارلاماسى اياسىندا اشىلعان 280 ورىندىق №11 «بالاپان» بوبەكجاي - بالاباقشاسىنىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرىنە توقتالا كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىن. رەسپۋبليكالىق «ۇركەر» زياتكەرلىك مارافونىنا قاتىسىپ، توپ تاربيەشىلەر مەن بۇلدىرشىندەر العىس حاتتارمەن ماراپاتتالىپ، بالاباقشامىزعا «ۇركەر» كۋبوگى جانە سەرتيفيكات تابىستالدى. 2015 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا 16 - جەلتوقسان تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەر اراسىندا وتكىزىلگەن «تاۋەلسىزدىككە ءتاۋ ەتەر ۇرپاقپىز» تاقىرىبىنداعى اۋداندىق مانەرلەپ وقۋ بايقاۋىندا بالاباقشا بۇلدىردەرى باس جۇلدە يەلەنىپ ماراپاتتالدى. 2016 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى قارساڭىندا وتكىزىلگەن ءۇىى «بوتاقان» ونەر بايقاۋىندا باس جۇلدە يەلەنگەن بالاباقشا ءبۇلدىرشىنى قارجاۋباي كاۋسار ماراپاتتالدى. جەكە - جەكە توقتالار بولساق، جەتىستىكتەر جەتەرلىك.
بالاباقشادا ەلباسى جولداۋىنا سايكەس «ءۇشتۇعىرلى ءتىلدى دامىتۋ» باعىتى قولعا الىنىپ كەلەدى. بالاباقشامىزدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – «حاتحا يوگا»، «اسىق اتۋ» ۇيىرمەسى جانە اعىلشىن ءتىلىنىڭ باعدارلاماسى. كۇننىڭ ءىى جارتىسىندا «Funny English – عاجايىپ اعىلشىن ءتىلى» ۆارياتيۆتىك كومپونەنتى تۇراقتى جۇرگىزىلەدى.
2016 جىلى قىزىلوردا وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ وبلىستىق وقۋ ورتالىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكىزىلگەن وبلىستىق سەميناردا بۇلدىرشىندەر اشىق وقۋ قىزمەتىنە قاتىسىپ، اعىلشىن جانە ورىس تىلىندە ەرتەگىلەر سومداپ ساحنالادى. وزگە تىلدەردە جاتقا ايتىپ بەرگەن تاقپاقتارى كەلگەن قوناقتاردىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.
ەل بولاشاعىنىڭ تىزگىنىن قولىنا ۇستايتىن ءبىلىمدى دە بىلىكتى ازاماتتار ەلىمىزدەگى بالاباقشالاردىڭ بۇلدىرشىندەرى دەپ سەنەمىن.
قىزىلوردا وبلىسى قازالى اۋدانى
ايتەكە بي كەنتى
№11 «بالاپان» بوبەكجاي - بالاباقشاسى
ءىى ساناتتى اعىلشىن ءتىلى ءمۇعالىمى
ايتقالييەۆ وركەن ايتقالي ۇلى
اڭگىمەنى «بالالى ءۇي – بازار» دەپ باستاعىم كەلىپ وتىر. باعالى - شاعالى وتباسىنى نەگە بازارمەن بايلانىستىرادى؟ سەبەبى ساۋدا - ساتتىق ورنى بولعاندىقتان، ول جەردە كۇندەلىكتى قىزىقتى حيكايالار جالپى تىرشىلىك قىزىپ جاتادى. بازارداعى تىنىمسىز تىرشىلىك سەكىلدى تىنىستاپ جاتقان وتباسى تۋرالى بايانداپ كورەيىن.
تاڭمەن تالاسا تۇرىپ، كۇندەلىكتى كۇن رەجيمى بويىنشا بالاباقشا، مەكتەپ، جۇمىسقا دايىندىق باستالىپ كەتەدى. اركىم ءوز قام - قارەكەتىمەن الەك. باس - اياعى ءبىر ساعات ىشىندە ءاربىر وتباسى مۇشەسى وزىنە بۇيىرعان قۇتتى مەكەنگە جەتىپ جىعىلادى. اتا - انا جۇمىسقا كەتەدى. وقۋشىلار ساباققا كەتەدى. بۇلدىرشىندەر بالاباقشاعا كەلەدى.
كۇن قىزارىپ، ۇياسىنا باتا باستاعان مەزگىل. كەشكى ۋاقىتتا بارشا جانۇيا مۇشەلەرى ءبىر داستارحان باسىنا جينالادى. ەندى مىنە، وسى كەزدە اڭگىمە قىزادى. ءارقايسى كورگەن قىزىقتارىمەن بولىسۋدە. كوڭىلدى اڭگىمەلەر كەزەك - كەزەك ايتىلىپ، شاڭىراقتى شاتتىققا كەنەلتىپ جاتىر. ءبىرى بەستىك العانىن ايتسا، ءبىرى كەشىگىپ قالعانىن ايتىپ بالالار ايرانداي ۇيىعان وتباسىنا قۋانىشتارىن قۇشاق - قۇشاق ەتىپ اكەلىپ جاتقانداي. مىنە، بۇل جەردىڭ دە ءومىرى قىزىپ، اڭگىمەلەرى قىزىق بولىپ جاتىر.
بالا – ادام ءومىرىنىڭ جالعاسى. ال بالا مەن باقشا ەگىز ۇعىم سياقتى. نەلىكتەن؟ جايقالىپ تۇرعان باقشانى كورسەڭ، كوڭىلىڭ ءبىر مارقايىپ قالادى. باقشا ەرەن ەڭبەكسىز ءونىم بەرمەيدى. ەڭ الدىمەن جەردى قۇنارلى ەتىپ دايارلايسىڭ. ول جەرگە جەمىس - جيدەكتىڭ ءدانىن سالاسىڭ. تازا سۋمەن سۋاراسىڭ. كۇتىم جاسايسىڭ. باقشادا وسكەن زياندى وسىمدىكتەر مەن شوپتەردى وتاپ، تازارتاسىڭ. جەمىس اعاشىنىڭ بويى بيىكتەپ، بۇرشىك اتىپ گۇلدەسە، قۋاناسىڭ. اعاشتىڭ بويىندا بۇتاق كوپ بولعان سايىن مول ءونىم الۋعا مۇمكىندىك بارىنا سەنەسىڭ. تامىرى تەرەڭگە كەتكەن جەمىس اعاشى جاۋىن - شاشىنعا، داۋىلدى جەلگە سەلت ەتپەيدى. ءبىرشاما جىلدار وتكەن سوڭ، ەڭبەك ءسىڭىرىپ وسىرگەن جەمىس اعاشى ءونىمىن بەرىپ باستايدى. نە ەكسەڭ، سونى وراسىڭ. جەمىسى باعالى، كولەڭكەسى سايالى بولادى. جانىنا وتىرساڭ، پاتشا كوڭىلىڭە قۋانىش سىيلايدى.
«ۇرپاعىڭنىڭ جالعاسى، كوز قانىشىڭ بولعان بالاعا دەگەن تاربيە ونىڭ بولاشاق اناسىن تاڭداۋدان باستالادى»،- دەيدى دانىشپان حالقىمىز. جانۇياداعى بالالار باقشاداعى اعاشتاردىڭ جەمىستەرى سەكىلدى. بالا دا، باقشا دا اسا جوعارى دەڭگەيلى كۇتىمدى قاجەت ەتەدى.
سانانى تۇرمىس بيلەيدى دەپ جاتامىز. قوعامدا اقساپ تۇرعان ماڭىزدى ماسەلە دە وسى. كەيبىر اتا - انالار تۇرمىستى تۇزەپ، جۇمىس جاسايمىز دەپ بالا تاربيەسىن جىراققا قالدىرىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. بالا تاربيەسىن جوعارى ورىنعا قويعان ءجون بولار. قۇندى قاسيەتىن جويماي كەلە جاتقان ءبىر ماسەلە بار، ول – جاس ۇرپاق تاربيەسى. ءال - فارابي بابامىزدىڭ «تاربيەسىز بەرگەن ءبىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» دەگەن ءسوزى سونىڭ دالەلى ەمەس پە؟!
ءتاي - ءتاي دەپ قادام باسقان بالانىڭ نەگە بالاباقشادان باستاۋ الاتىنىن بىلەسىز بە؟ سەبەبى بالاباقشا – بارلىق مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ باس قوساتىن، كوپشىلىك ورتاعا ۇيرەنەتىن ءتالىم - تاربيە ورداسى، بۇلدىرشىندەر مەكەنى.
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى رەسپۋبليكالىق مۇعالىمدەردىڭ ءىى سەزدىنىڭ دەلەگاسيا مۇشەسى، ۇلاعاتتى ۇستازىمىز بالاباقشامىزدىڭ مەڭگەرۋشىسى ەريشوۆا ايگۇل قايىرجان قىزى: «ءار بالا – اتا - انانىڭ كوزىنىڭ اعى مەن قاراسى، بولاشاققا قادام باسقان جەكە تۇلعا»،- دەپ ۇنەمى ەسكەرتىپ وتىرادى. بالامەن جۇمىس جاساپ جۇرگەن تاربيەلى تاربيەشىلەردى «بالا جانىنىڭ باعبانى» دەسەك، قاتەلەسپەيمىز. ولاردىڭ بالانىڭ تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا قوسىپ جاتقان ۇلەستەرى ەشقاشان ەلەۋسىز بولمايدى.
وسى ورايدا، قازالى اۋدانى ايتەكە بي كەنتىندە 2012 جىلى «بالاپان» باعدارلاماسى اياسىندا اشىلعان 280 ورىندىق №11 «بالاپان» بوبەكجاي - بالاباقشاسىنىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرىنە توقتالا كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىن. رەسپۋبليكالىق «ۇركەر» زياتكەرلىك مارافونىنا قاتىسىپ، توپ تاربيەشىلەر مەن بۇلدىرشىندەر العىس حاتتارمەن ماراپاتتالىپ، بالاباقشامىزعا «ۇركەر» كۋبوگى جانە سەرتيفيكات تابىستالدى. 2015 جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا 16 - جەلتوقسان تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەر اراسىندا وتكىزىلگەن «تاۋەلسىزدىككە ءتاۋ ەتەر ۇرپاقپىز» تاقىرىبىنداعى اۋداندىق مانەرلەپ وقۋ بايقاۋىندا بالاباقشا بۇلدىردەرى باس جۇلدە يەلەنىپ ماراپاتتالدى. 2016 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعى قارساڭىندا وتكىزىلگەن ءۇىى «بوتاقان» ونەر بايقاۋىندا باس جۇلدە يەلەنگەن بالاباقشا ءبۇلدىرشىنى قارجاۋباي كاۋسار ماراپاتتالدى. جەكە - جەكە توقتالار بولساق، جەتىستىكتەر جەتەرلىك.
بالاباقشادا ەلباسى جولداۋىنا سايكەس «ءۇشتۇعىرلى ءتىلدى دامىتۋ» باعىتى قولعا الىنىپ كەلەدى. بالاباقشامىزدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – «حاتحا يوگا»، «اسىق اتۋ» ۇيىرمەسى جانە اعىلشىن ءتىلىنىڭ باعدارلاماسى. كۇننىڭ ءىى جارتىسىندا «Funny English – عاجايىپ اعىلشىن ءتىلى» ۆارياتيۆتىك كومپونەنتى تۇراقتى جۇرگىزىلەدى.
2016 جىلى قىزىلوردا وبلىستىق ءبىلىم بەرۋ باسقارماسىنىڭ وبلىستىق وقۋ ورتالىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكىزىلگەن وبلىستىق سەميناردا بۇلدىرشىندەر اشىق وقۋ قىزمەتىنە قاتىسىپ، اعىلشىن جانە ورىس تىلىندە ەرتەگىلەر سومداپ ساحنالادى. وزگە تىلدەردە جاتقا ايتىپ بەرگەن تاقپاقتارى كەلگەن قوناقتاردىڭ كوڭىلىنەن شىقتى.
ەل بولاشاعىنىڭ تىزگىنىن قولىنا ۇستايتىن ءبىلىمدى دە بىلىكتى ازاماتتار ەلىمىزدەگى بالاباقشالاردىڭ بۇلدىرشىندەرى دەپ سەنەمىن.
قىزىلوردا وبلىسى قازالى اۋدانى
ايتەكە بي كەنتى
№11 «بالاپان» بوبەكجاي - بالاباقشاسى
ءىى ساناتتى اعىلشىن ءتىلى ءمۇعالىمى
ايتقالييەۆ وركەن ايتقالي ۇلى
You Might Also Like
