بولىمدى جانە بولىمسىز ەتىستىك
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بولىمدى جانە بولىمسىز ەتىستىك. 3 - سىنىپ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلاردى بولىمدى جانە بولىمسىز ەتىستىكتەرمەن تانىستىرۋ؛
2. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋ، وي قورىتۋ جۇمىسىن ارتتىرۋ.
3. ساۋاتتى جازۋعا داعدىلاندىرۋ، وزدەرىنە دەگەن سەنىمدەرىن نىعايتۋ. تياناقتى ويلاۋعا، ساۋاتتىلىققا، ىزدەنىمپازدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، توپپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
حوش كەلدىڭدەر بالالار!
وقۋعا قۇمار دارالار!
ساباعىمىزدى باستايىق،
ماعان نازار سالىڭدار!
ءىى پسيحولوگيالىق دايىندىق.
«شىنايى سىپايىگەرشىلىك ادامدارعا تىلەكتەستىكپەن قاراۋدان تۇرادى»
ءبىر – ءبىرىمىزدىڭ قولىمىزدان ۇستاپ، الاقان جىلۋى ارقىلى ءبىر - بىرىمىزگە جىلى لەبىزدەر تىلەيىك.
1. ەلىمىزگە تىنىشتىق تىلەيمىن.
2. كۇنىمىز جارىق بولسىن!
3. دەنىمىز ساۋ بولسىن!
4. ەلباسىمىز امان بولسىن!
5. نانىمىز كوپ بولسىن!
6. اسپانىمىز اشىق بولسىن!
7. كوك تۋىمىز بيىك بولسىن!
8. انالارىمىز امان بولسىن!
9. ەلىمىزدىڭ تىرەگى – اكەلەرىمىز امان بولسىن!
10. بالالار باقىتتى بولسىن!
جاقسى، قۇرمەتتى وقۋشىلار. وسىنداي جاقسى كوڭىل كۇيدە ساباعىمىزدى جالعاستىرايىق.
ءىىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، باعالاۋ.
44 بەتتەگى 3 جاتتىعۋ. 1 - توپ: بەرىلگەن سوزدەرگە – لا، - لە، - دا، - دە، - تا، - تە جۇرناقتارىنىڭ ءتيىستىسىن جالعاپ، تۋىندى ەتىستىك جاسا.
2توپ: ءتۇبىر سوزدەردىڭ قاي ءسوز تابى ەكەنىن انىقتا.
3 - توپ: ءوزىڭ قالاعان ەكى - ءۇش تۋىندى ەتىستىكتى قاتىستىرىپ سويلەم قۇراستىرىپ جاز.
باعالاۋ: ءار كەزەڭدى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلارعا ءتۇرلى - ءتۇستى دوڭگەلەكشەلەردى وزدەرى تاڭداپ وزدەرىن وزدەرى باعالاپ وتىرادى. كوك ءتۇستى دوڭگەلەكشە - 5، جاسىل - 4، سارى - 3 - ءتى بىلدىرەدى.
ءۇى سۇراقتار قويۋ ارقىلى وتكەن ساباقتاردى پىسىقتاۋ. قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ «وي قوزعاۋ»
- زاتتىڭ قيمىلىن، ءىس - ارەكەتىن بىلدىرەتىن ءسوز تابىن (ەتىستىك) دەيمىز.
- ەتىستىكتىڭ سۇراقتارى (نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟)
- تۋىندى ەتىستىك (جۇرناق جالعانۋ) ارقىلى جاسالادى.
- ءتۇبىر سوزدەن جاسالعان ەتىستىكتى (نەگىزگى ەتىستىك) دەيمىز.
- نەگىزگى ەتىستىك، تۋىندى ەتىستىك بولىپ (تۇلعاسىنا قاراي)
- دارا ەتىستىك، كۇردەلى ەتىستىك بولىپ (قۇرامىنا قاراي)
ءۇ جاڭا ساباق
- قىتايدىڭ ءبىر ناقىل سوزىندە: «ماعان ايتشى – مەن ۇمىتىپ قالامىن؛ ماعان كورسەتشى – مەنىڭ ەسىمدە قالادى؛ وزىمە ىستەتشى – مەن سوندا تۇسىنەمىن» دەلىنگەن.
رەبۋس شەشۋ ارقىلى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشىپ الۋ.
باس، قول، ى، ماقتا، ىدىس جانە بور، بالىق، ماتا، مىسىق، قاز، ەتىك، ءسۇت، ءتىس، كۇن.
ءۇى داپتەرمەن جۇمىس: - بالالار، كۇننىڭ جادىن، تاقىرىپتى جازىڭدار! تاقىرىپتى جازىپ بولعان سوڭ:
- ەندى ەشتەڭە جازباڭدار، بەرى قاراڭدار، - دەپ، ايتايىن دەپ تۇرعان ويىما وقۋشىلاردىڭ ويىن اۋدارام.
- بالالار، «تاقىرىپتى داپتەرلەرىڭە جازىڭدار»،- دەپ ەدىم،- سەندەر نە ىستەدىڭدەر؟
- جازدىق. قالامدى الىپ الىپ، قولدارىن قيمىلداتادى.
- ال، «جازباڭدار» دەگەندە نە ىستەدىڭدەر؟
- جازبادىق. – ءيا، قولدارىڭ قيمىلدامادى.
وسى سوزدەر تاقتاعا جازىلادى.
جازىڭدار جازباڭدار
ءبىرىنشى سوزدە قيمىلدىڭ بارى، ەكىنشىسىندە قيمىلدىڭ جوقتىعى انىقتالادى.
- وسى ەكى ۇعىمدى بىلدىرەتىن سوزدەردىڭ قۇرامىندا ايىرماشىلىق بار ما؟
- بار. – با قوسىمشاسى.
دەمەك – با جۇرناعى ءىس - قيمىلدىڭ بولىمسىز فورماسىن بىلدىرەدى
ءۇىى كەستەمەن جۇمىس: بولىمسىز ەتىستىكتەر بولىمدى ەتىستىكتەرگە – ما، - مە، - با، - بە، - پا، - پە جۇرناقتارى جالعانۋ ارقىلى جاسالاتىنىن ايتۋ. سونىمەن قاتار ەمەس، جوق بولىمدى ەتىستىكپەن تىركەسىپ كەلىپ جاسالادى.
- ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى.
- ءىس - ارەكەتتىڭ بولماۋىن، جۇزەگە اسپاۋىن بىلدىرەدى.
مىسال: ايت - ايتپا، جاز - جازبا، كەت - كەتپە، سويلە - سويلەمە، ت. ب.
ءۇىىى وقۋلىقتاعى جاتتىعۋلاردى ورىنداتۋ.
1 - جاتتىعۋ. ءى - توپ ورىندايدى.
*بەرىلگەن ەتىستىكتەرگە – ما، - مە، - با، - بە، - پا، - پە جۇرناقتارىن جالعاپ جازادى.
*سوزدەردىڭ ماعىنالارى قالاي وزگەرگەنىن ايتادى.
*بىرنەشە سويلەم قۇراستىرىپ جازادى.
- جاز - با، سانا - ما، كەل - مە، تۇر - ما، شاقىر - ما، كي - مە، قايت - پا، توك - پە، قاز - با، بەز - بە.
- بولىمدى ەتىستىكتەر بولىمسىز ەتىستىككە اينالدى، ءىس - ارەكەتتىڭ بولماۋىن، جۇزەگە اسپاۋىن ءبىلدىردى.
- اسلان، داپتەراڭە ارتىك ەشتەڭە جازبا؟ ادامداردى ساۋساعىڭدى شوشايتىپ ساناما.
سەرگىتۋ ءساتى: «كىم ساۋاتتى؟»، «كىم شاپشاڭ؟»، «كىم كوركەم جازادى؟»
جاڭىلتپاشتار ايتقىزۋ.
2 - جاتتىعۋ. ءىى - توپ ورىندايدى.
*سويلەمدەردى وقىپ، ىشىنەن تىيىم سوزدەردى كوشىرىپ جازادى.
*تىيىم سوزدەردىڭ ماڭىزى، تاربيەلىك مانىنە توقتالىپ كەتكەن ءجون.
*ەتىستىكتەردى ءسوز قۇرامىنا تالدايدى.
*ەتىستىكتەردىڭ قاي ءسوز تابىمەن بايلانىسىپ تۇرعانىن سىزبا ارقىلى كقرسەتەدى.
- اققۋدى اتۋعا بولمايدى.
- قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن، قارلاعاشتىڭ ۇياسىن بۇزبا.
- مالدى اياعىڭمەن تەپپە. - ناندى ءبىر قولمەن ءۇزىپ جەمە.
- ءسۇت تاعامدارىن جەرگە توكپە.
- ات - ۋ - عا بول - ما - ي - دى، بۇز - با، تەپ - پە، ءۇز - ءىپ جە - مە، توك - پە.
سەرگىتۋ ءساتى: «كىم ساۋاتتى؟»، «كىم شاپشاڭ؟»، «كىم كوركەم جازادى؟»
تىك تۇرام دا قوس قولمەن
تايانامىن ءبۇيىردى
توپىلداتىپ اياقتى
شاپالاقتاپ قولىمدى
باسىمدى مەن شۇلعيمىن
قۇس قاناتشا قولىمدى
ەكى جاققا جايامىن
ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرىپ
ورنىمدى مەن تابامىن.
3 - جاتتىعۋ. ءىىى - توپ ورىندايدى.
*ولەڭدى مانەرلەپ وقيدى. بولىمدى ەتىستىكتەردى تاۋىپ جازادى.
* بولىمسىز ەتىستىكتەردى تاۋىپ بولەك جازادى.
* بولىمسىز ەتىستىكتەردىڭ قالاي جاسالىپ تۇرعانىن ايتادى.
- وقىپ، جيىپ ال، تەپكىلەسەڭ،
- جەت+پە+ي+ءدى، كەت+پە+ي+ءدى، كۇي+مە+ي+ءدى، تي+مە+ي+ءدى، ءسۇي+مە+ي+ءدى.
- جۇرناقتار ارقىلى جاسالىپ تۇر.
سەرگىتۋ ءساتى: «كىم ساۋاتتى؟»، «كىم شاپشاڭ؟»، «كىم كوركەم جازادى؟»
ماقال - ماتەلدەر ايتقىزۋ.
4 - جاتتىعۋ.
*بەرىلگەن بولىمدى ەتىستىكتەردى بولىمسىز ەتىستىكتەرگە اينالدىرىپ جاز.
*وسى سوزدەردى قاتىستىرىپ ءماتىن قۇراستىرىپ جاز. ماتىنگە ات قوي.
- قوزعالاقتا - ما، جالتاقتا - ما، جۇگىر - مە، كوشىر - مە، سىعالا - ما، مازالا - ما، سىبىرلا - ما.
وقۋشىلاردىڭ قۇراستىرعان ماتىندەرىنەن مىسال:
اجەنىڭ اقىلى.
- اسقاردى اجەسى كۇندە مەكتەپكە شىعارىپ سالادى. اجەسىنىڭ كۇندە اسقارعا ۇيدەن شىعار الدىندا ايتاتىن اقىلى: - اسقارجان، پارتادا وتىرعاندا قوزعالاقتاما، جان – جاعىڭا جالتاقتاما، دالىزدە جۇگىرمە، ءوز بىلىمىڭە سەن، كورشىڭنەن كوشىرمە، مازالاما، وزگەنىڭ داپتەرىنە ءۇڭىلىپ سىعالاما، ساباق ۇستىندە تىنىش وتىر سىبىرلاما،- دەيتىن.
ۇيىمشىل سىنىپ.
- ءبىزدىڭ سىنىپ وتە ۇيىمشىل. دورەكى قىلىقتارعا ەش اۋەستىگىمىز جوق ەدى. 2 - ءشى سىنىپتا بىزگە جاڭادان ەركىن دەگەن وقۋشى كەلدى. ءوزى سونداي ۇشقالاق، ساباققا ناشار. مۇعاليمانىڭ كۇندەگى ايتاتىنى، قوزعالاقتاما، جالتاقتاما، دالىزدە جۇگىرمە، كورشىڭنەن كوشىرمە، ۇزىلىستە وزگە سىنىپتىڭ ەسىگىنەن سىعالاما، ساباق ۇستىندە سىنىپتى مازالاما، سىبىرلاماي تىنىش وتىر - دەيتىن. ءبىز سىنىپ بولىپ، جينالىس جاساپ، ەركىندى دۇرىس جولعا سالۋدى ءجون كوردىك.
تاجىريبەلى باپكەر
بەكەجاننىڭ اكەسى وتە شەبەر - باپكەر.. ءبىر كۇنى جىلقى شارۋاشىلىعىنا باردىم. ونداعى ماقساتىم، اتقا ءمىنىپ ۇيرەنۋ ەدى. اتقا وتىرماس بۇرىن بەكەجان اعا بىرنەشە ەرەجەلەردى ەسىمە سالدى. ات ۇستىندە قوزعالاقتاما، جان - جاعىڭا جالتاقتاما، قورقىپ سىعالاما، جاتىپ قورىققانىڭدى ءبىلدىرىپ سىبىرلاما، مازالانبا، بوگدە بىرەۋدىڭ ءادىسىن سالىپ كوشىرمە، العاشىندى جاي ءجۇر، جۇگىرمە،- دەدى. اتپەن شابۋدى، مەن وسىلاي ۇيرەنگەم.
ءىح ساباقتى قورىتۋ. وي تولعانىس سايكەستەندىرۋ تەست.
1. تۋىندى ەتىستىكتى تابىڭىز.
ا) از. ۆ) ءجۇر س) كومەكتەس د) بار
2. نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن ءسوز تابى.
ا) زات ەسىم. ۆ) ەتىستىك س) وداعاي د) ۇستەۋ
3. بولىمدى ەتىستىك نەنى بىلدىرەتىن بەلگىلەڭىز.
ا) ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى. ۆ) زاتتىڭ اتىن بىلدىرەدى. س) زاتتىڭ ءتۇرىن بىلدىرەدى.
د) زاتتىڭ سانىڭ بىلدىرەدى.
4. سويلەمنەن بولىمسىز ەتىستىكتى تابىڭىز.
ول جۇمىسىن ادال باسقارمادى.
ا) ول ۆ) جۇمىسىن س) ادال د) باسقارمادى
5. كۇردەلى ەتىستىكتى تابىڭىز.
ا) الىپ بەردى ۆ) كەل س) ايتتى د) جايدى
6. دارا ەتىستىكتى سويلەمدى كورسەتىڭىز.
ا) ءبىز تىڭداپ وتىرمىز. ۆ) ولار كەلە جاتىر س) ول وقىپ وتىر. د) مەن مەكتەپتەن كەلدىم.
7. كۇردەلى ەتىستىكتى سويلەمدى كورسەتىڭىز.
ا) ارمان ساباق وقىپ وتىر. ۆ) بالالار مەكتەپتە وتىر. س) سەن كەشكە كەل. د) ول كەلمەدى.
8. بولىمسىز ەتىستىك نەنى بىلدىرەتىن بەلگىلەڭىز.
ا) ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى. ۆ) زاتتىڭ اتىن بىلدىرەدى. س) زاتتىڭ ءتۇرىن بىلدىرەدى.
د) ءىس - ارەكەتتىڭ بولماۋىن، جۇزەگە اسپاۋىن بىلدىرەدى. ە) زاتتىڭ كولەمىن بىلدىرەدى.
ح ساباقتى بەكىتۋ (ءار توپ ءبىر - بىرىنە وتكەن ساباقتاردان زىمىران سۇراقتارىن قويادى)
1. قازاق تىلىندە نەشە ءسوز تابى بار؟ 9
2. ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟ زاتتىڭ ءىس - ارەكەتىن بىلدىرەتىن سوزدەر.
3. ەتىستىكتىڭ سۇراقتارى قانداي؟ نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟
4. بولىمدى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟ ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى.
5. بولىمسىز ەتىستىكتىڭ جۇرناقتارىن اتا. ءىس - ارەكەتتىڭ بولماۋىن، جۇزەگە اسپاۋىن بىلدىرەدى.
6. بولىمسىز ەتىستىك تاعى قانداي سوزدەر ارقىلى جاسالادى؟ ەمەس، جوق
ءحى ۇيگە تاپسىرما: 4بەتتەگى 5 - جاتتىعۋ. (جۇمباقتاردى كوشىرىپ جاز. ەتىستىكتەردى تاۋىپ، ولاردىڭ ءتۇرىن اجىرات)
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. وقۋشىلاردى بولىمدى جانە بولىمسىز ەتىستىكتەرمەن تانىستىرۋ؛
2. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋ، وي قورىتۋ جۇمىسىن ارتتىرۋ.
3. ساۋاتتى جازۋعا داعدىلاندىرۋ، وزدەرىنە دەگەن سەنىمدەرىن نىعايتۋ. تياناقتى ويلاۋعا، ساۋاتتىلىققا، ىزدەنىمپازدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، توپپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
حوش كەلدىڭدەر بالالار!
وقۋعا قۇمار دارالار!
ساباعىمىزدى باستايىق،
ماعان نازار سالىڭدار!
ءىى پسيحولوگيالىق دايىندىق.
«شىنايى سىپايىگەرشىلىك ادامدارعا تىلەكتەستىكپەن قاراۋدان تۇرادى»
ءبىر – ءبىرىمىزدىڭ قولىمىزدان ۇستاپ، الاقان جىلۋى ارقىلى ءبىر - بىرىمىزگە جىلى لەبىزدەر تىلەيىك.
1. ەلىمىزگە تىنىشتىق تىلەيمىن.
2. كۇنىمىز جارىق بولسىن!
3. دەنىمىز ساۋ بولسىن!
4. ەلباسىمىز امان بولسىن!
5. نانىمىز كوپ بولسىن!
6. اسپانىمىز اشىق بولسىن!
7. كوك تۋىمىز بيىك بولسىن!
8. انالارىمىز امان بولسىن!
9. ەلىمىزدىڭ تىرەگى – اكەلەرىمىز امان بولسىن!
10. بالالار باقىتتى بولسىن!
جاقسى، قۇرمەتتى وقۋشىلار. وسىنداي جاقسى كوڭىل كۇيدە ساباعىمىزدى جالعاستىرايىق.
ءىىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، باعالاۋ.
44 بەتتەگى 3 جاتتىعۋ. 1 - توپ: بەرىلگەن سوزدەرگە – لا، - لە، - دا، - دە، - تا، - تە جۇرناقتارىنىڭ ءتيىستىسىن جالعاپ، تۋىندى ەتىستىك جاسا.
2توپ: ءتۇبىر سوزدەردىڭ قاي ءسوز تابى ەكەنىن انىقتا.
3 - توپ: ءوزىڭ قالاعان ەكى - ءۇش تۋىندى ەتىستىكتى قاتىستىرىپ سويلەم قۇراستىرىپ جاز.
باعالاۋ: ءار كەزەڭدى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلارعا ءتۇرلى - ءتۇستى دوڭگەلەكشەلەردى وزدەرى تاڭداپ وزدەرىن وزدەرى باعالاپ وتىرادى. كوك ءتۇستى دوڭگەلەكشە - 5، جاسىل - 4، سارى - 3 - ءتى بىلدىرەدى.
ءۇى سۇراقتار قويۋ ارقىلى وتكەن ساباقتاردى پىسىقتاۋ. قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ «وي قوزعاۋ»
- زاتتىڭ قيمىلىن، ءىس - ارەكەتىن بىلدىرەتىن ءسوز تابىن (ەتىستىك) دەيمىز.
- ەتىستىكتىڭ سۇراقتارى (نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟)
- تۋىندى ەتىستىك (جۇرناق جالعانۋ) ارقىلى جاسالادى.
- ءتۇبىر سوزدەن جاسالعان ەتىستىكتى (نەگىزگى ەتىستىك) دەيمىز.
- نەگىزگى ەتىستىك، تۋىندى ەتىستىك بولىپ (تۇلعاسىنا قاراي)
- دارا ەتىستىك، كۇردەلى ەتىستىك بولىپ (قۇرامىنا قاراي)
ءۇ جاڭا ساباق
- قىتايدىڭ ءبىر ناقىل سوزىندە: «ماعان ايتشى – مەن ۇمىتىپ قالامىن؛ ماعان كورسەتشى – مەنىڭ ەسىمدە قالادى؛ وزىمە ىستەتشى – مەن سوندا تۇسىنەمىن» دەلىنگەن.
رەبۋس شەشۋ ارقىلى جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىن اشىپ الۋ.
باس، قول، ى، ماقتا، ىدىس جانە بور، بالىق، ماتا، مىسىق، قاز، ەتىك، ءسۇت، ءتىس، كۇن.
ءۇى داپتەرمەن جۇمىس: - بالالار، كۇننىڭ جادىن، تاقىرىپتى جازىڭدار! تاقىرىپتى جازىپ بولعان سوڭ:
- ەندى ەشتەڭە جازباڭدار، بەرى قاراڭدار، - دەپ، ايتايىن دەپ تۇرعان ويىما وقۋشىلاردىڭ ويىن اۋدارام.
- بالالار، «تاقىرىپتى داپتەرلەرىڭە جازىڭدار»،- دەپ ەدىم،- سەندەر نە ىستەدىڭدەر؟
- جازدىق. قالامدى الىپ الىپ، قولدارىن قيمىلداتادى.
- ال، «جازباڭدار» دەگەندە نە ىستەدىڭدەر؟
- جازبادىق. – ءيا، قولدارىڭ قيمىلدامادى.
وسى سوزدەر تاقتاعا جازىلادى.
جازىڭدار جازباڭدار
ءبىرىنشى سوزدە قيمىلدىڭ بارى، ەكىنشىسىندە قيمىلدىڭ جوقتىعى انىقتالادى.
- وسى ەكى ۇعىمدى بىلدىرەتىن سوزدەردىڭ قۇرامىندا ايىرماشىلىق بار ما؟
- بار. – با قوسىمشاسى.
دەمەك – با جۇرناعى ءىس - قيمىلدىڭ بولىمسىز فورماسىن بىلدىرەدى
ءۇىى كەستەمەن جۇمىس: بولىمسىز ەتىستىكتەر بولىمدى ەتىستىكتەرگە – ما، - مە، - با، - بە، - پا، - پە جۇرناقتارى جالعانۋ ارقىلى جاسالاتىنىن ايتۋ. سونىمەن قاتار ەمەس، جوق بولىمدى ەتىستىكپەن تىركەسىپ كەلىپ جاسالادى.
- ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى.
- ءىس - ارەكەتتىڭ بولماۋىن، جۇزەگە اسپاۋىن بىلدىرەدى.
مىسال: ايت - ايتپا، جاز - جازبا، كەت - كەتپە، سويلە - سويلەمە، ت. ب.
ءۇىىى وقۋلىقتاعى جاتتىعۋلاردى ورىنداتۋ.
1 - جاتتىعۋ. ءى - توپ ورىندايدى.
*بەرىلگەن ەتىستىكتەرگە – ما، - مە، - با، - بە، - پا، - پە جۇرناقتارىن جالعاپ جازادى.
*سوزدەردىڭ ماعىنالارى قالاي وزگەرگەنىن ايتادى.
*بىرنەشە سويلەم قۇراستىرىپ جازادى.
- جاز - با، سانا - ما، كەل - مە، تۇر - ما، شاقىر - ما، كي - مە، قايت - پا، توك - پە، قاز - با، بەز - بە.
- بولىمدى ەتىستىكتەر بولىمسىز ەتىستىككە اينالدى، ءىس - ارەكەتتىڭ بولماۋىن، جۇزەگە اسپاۋىن ءبىلدىردى.
- اسلان، داپتەراڭە ارتىك ەشتەڭە جازبا؟ ادامداردى ساۋساعىڭدى شوشايتىپ ساناما.
سەرگىتۋ ءساتى: «كىم ساۋاتتى؟»، «كىم شاپشاڭ؟»، «كىم كوركەم جازادى؟»
جاڭىلتپاشتار ايتقىزۋ.
2 - جاتتىعۋ. ءىى - توپ ورىندايدى.
*سويلەمدەردى وقىپ، ىشىنەن تىيىم سوزدەردى كوشىرىپ جازادى.
*تىيىم سوزدەردىڭ ماڭىزى، تاربيەلىك مانىنە توقتالىپ كەتكەن ءجون.
*ەتىستىكتەردى ءسوز قۇرامىنا تالدايدى.
*ەتىستىكتەردىڭ قاي ءسوز تابىمەن بايلانىسىپ تۇرعانىن سىزبا ارقىلى كقرسەتەدى.
- اققۋدى اتۋعا بولمايدى.
- قۇمىرسقانىڭ يلەۋىن، قارلاعاشتىڭ ۇياسىن بۇزبا.
- مالدى اياعىڭمەن تەپپە. - ناندى ءبىر قولمەن ءۇزىپ جەمە.
- ءسۇت تاعامدارىن جەرگە توكپە.
- ات - ۋ - عا بول - ما - ي - دى، بۇز - با، تەپ - پە، ءۇز - ءىپ جە - مە، توك - پە.
سەرگىتۋ ءساتى: «كىم ساۋاتتى؟»، «كىم شاپشاڭ؟»، «كىم كوركەم جازادى؟»
تىك تۇرام دا قوس قولمەن
تايانامىن ءبۇيىردى
توپىلداتىپ اياقتى
شاپالاقتاپ قولىمدى
باسىمدى مەن شۇلعيمىن
قۇس قاناتشا قولىمدى
ەكى جاققا جايامىن
ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرىپ
ورنىمدى مەن تابامىن.
3 - جاتتىعۋ. ءىىى - توپ ورىندايدى.
*ولەڭدى مانەرلەپ وقيدى. بولىمدى ەتىستىكتەردى تاۋىپ جازادى.
* بولىمسىز ەتىستىكتەردى تاۋىپ بولەك جازادى.
* بولىمسىز ەتىستىكتەردىڭ قالاي جاسالىپ تۇرعانىن ايتادى.
- وقىپ، جيىپ ال، تەپكىلەسەڭ،
- جەت+پە+ي+ءدى، كەت+پە+ي+ءدى، كۇي+مە+ي+ءدى، تي+مە+ي+ءدى، ءسۇي+مە+ي+ءدى.
- جۇرناقتار ارقىلى جاسالىپ تۇر.
سەرگىتۋ ءساتى: «كىم ساۋاتتى؟»، «كىم شاپشاڭ؟»، «كىم كوركەم جازادى؟»
ماقال - ماتەلدەر ايتقىزۋ.
4 - جاتتىعۋ.
*بەرىلگەن بولىمدى ەتىستىكتەردى بولىمسىز ەتىستىكتەرگە اينالدىرىپ جاز.
*وسى سوزدەردى قاتىستىرىپ ءماتىن قۇراستىرىپ جاز. ماتىنگە ات قوي.
- قوزعالاقتا - ما، جالتاقتا - ما، جۇگىر - مە، كوشىر - مە، سىعالا - ما، مازالا - ما، سىبىرلا - ما.
وقۋشىلاردىڭ قۇراستىرعان ماتىندەرىنەن مىسال:
اجەنىڭ اقىلى.
- اسقاردى اجەسى كۇندە مەكتەپكە شىعارىپ سالادى. اجەسىنىڭ كۇندە اسقارعا ۇيدەن شىعار الدىندا ايتاتىن اقىلى: - اسقارجان، پارتادا وتىرعاندا قوزعالاقتاما، جان – جاعىڭا جالتاقتاما، دالىزدە جۇگىرمە، ءوز بىلىمىڭە سەن، كورشىڭنەن كوشىرمە، مازالاما، وزگەنىڭ داپتەرىنە ءۇڭىلىپ سىعالاما، ساباق ۇستىندە تىنىش وتىر سىبىرلاما،- دەيتىن.
ۇيىمشىل سىنىپ.
- ءبىزدىڭ سىنىپ وتە ۇيىمشىل. دورەكى قىلىقتارعا ەش اۋەستىگىمىز جوق ەدى. 2 - ءشى سىنىپتا بىزگە جاڭادان ەركىن دەگەن وقۋشى كەلدى. ءوزى سونداي ۇشقالاق، ساباققا ناشار. مۇعاليمانىڭ كۇندەگى ايتاتىنى، قوزعالاقتاما، جالتاقتاما، دالىزدە جۇگىرمە، كورشىڭنەن كوشىرمە، ۇزىلىستە وزگە سىنىپتىڭ ەسىگىنەن سىعالاما، ساباق ۇستىندە سىنىپتى مازالاما، سىبىرلاماي تىنىش وتىر - دەيتىن. ءبىز سىنىپ بولىپ، جينالىس جاساپ، ەركىندى دۇرىس جولعا سالۋدى ءجون كوردىك.
تاجىريبەلى باپكەر
بەكەجاننىڭ اكەسى وتە شەبەر - باپكەر.. ءبىر كۇنى جىلقى شارۋاشىلىعىنا باردىم. ونداعى ماقساتىم، اتقا ءمىنىپ ۇيرەنۋ ەدى. اتقا وتىرماس بۇرىن بەكەجان اعا بىرنەشە ەرەجەلەردى ەسىمە سالدى. ات ۇستىندە قوزعالاقتاما، جان - جاعىڭا جالتاقتاما، قورقىپ سىعالاما، جاتىپ قورىققانىڭدى ءبىلدىرىپ سىبىرلاما، مازالانبا، بوگدە بىرەۋدىڭ ءادىسىن سالىپ كوشىرمە، العاشىندى جاي ءجۇر، جۇگىرمە،- دەدى. اتپەن شابۋدى، مەن وسىلاي ۇيرەنگەم.
ءىح ساباقتى قورىتۋ. وي تولعانىس سايكەستەندىرۋ تەست.
1. تۋىندى ەتىستىكتى تابىڭىز.
ا) از. ۆ) ءجۇر س) كومەكتەس د) بار
2. نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەتىن ءسوز تابى.
ا) زات ەسىم. ۆ) ەتىستىك س) وداعاي د) ۇستەۋ
3. بولىمدى ەتىستىك نەنى بىلدىرەتىن بەلگىلەڭىز.
ا) ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى. ۆ) زاتتىڭ اتىن بىلدىرەدى. س) زاتتىڭ ءتۇرىن بىلدىرەدى.
د) زاتتىڭ سانىڭ بىلدىرەدى.
4. سويلەمنەن بولىمسىز ەتىستىكتى تابىڭىز.
ول جۇمىسىن ادال باسقارمادى.
ا) ول ۆ) جۇمىسىن س) ادال د) باسقارمادى
5. كۇردەلى ەتىستىكتى تابىڭىز.
ا) الىپ بەردى ۆ) كەل س) ايتتى د) جايدى
6. دارا ەتىستىكتى سويلەمدى كورسەتىڭىز.
ا) ءبىز تىڭداپ وتىرمىز. ۆ) ولار كەلە جاتىر س) ول وقىپ وتىر. د) مەن مەكتەپتەن كەلدىم.
7. كۇردەلى ەتىستىكتى سويلەمدى كورسەتىڭىز.
ا) ارمان ساباق وقىپ وتىر. ۆ) بالالار مەكتەپتە وتىر. س) سەن كەشكە كەل. د) ول كەلمەدى.
8. بولىمسىز ەتىستىك نەنى بىلدىرەتىن بەلگىلەڭىز.
ا) ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى. ۆ) زاتتىڭ اتىن بىلدىرەدى. س) زاتتىڭ ءتۇرىن بىلدىرەدى.
د) ءىس - ارەكەتتىڭ بولماۋىن، جۇزەگە اسپاۋىن بىلدىرەدى. ە) زاتتىڭ كولەمىن بىلدىرەدى.
ح ساباقتى بەكىتۋ (ءار توپ ءبىر - بىرىنە وتكەن ساباقتاردان زىمىران سۇراقتارىن قويادى)
1. قازاق تىلىندە نەشە ءسوز تابى بار؟ 9
2. ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟ زاتتىڭ ءىس - ارەكەتىن بىلدىرەتىن سوزدەر.
3. ەتىستىكتىڭ سۇراقتارى قانداي؟ نە ىستەدى؟ نە قىلدى؟ ءقايتتى؟
4. بولىمدى ەتىستىك دەگەنىمىز نە؟ ءىس - ارەكەتتىڭ جۇزەگە اسۋىن بىلدىرەدى.
5. بولىمسىز ەتىستىكتىڭ جۇرناقتارىن اتا. ءىس - ارەكەتتىڭ بولماۋىن، جۇزەگە اسپاۋىن بىلدىرەدى.
6. بولىمسىز ەتىستىك تاعى قانداي سوزدەر ارقىلى جاسالادى؟ ەمەس، جوق
ءحى ۇيگە تاپسىرما: 4بەتتەگى 5 - جاتتىعۋ. (جۇمباقتاردى كوشىرىپ جاز. ەتىستىكتەردى تاۋىپ، ولاردىڭ ءتۇرىن اجىرات)
You Might Also Like
-
1. ساباقتىڭ تاقىرىبى: اۆتوماتتى (پۋلەمەتتى) تەكسەرىپ قاراۋ جانە ونى اتىسقا دايىنداۋ.
